Συνέχεια από: Tετάρτη 27 Ιουλίου 2022
Με την μυστικήν παρουσίαν (δηλ. τον ρεαλισμόν)16 καί όχι την νομιναλιστικήν17 εις τήν προφοράν των λέξεων έχουν ασχοληθή πολλοί18. Είναι αληθές, ως θα ίδωμεν και κατά την εξέλιξιν της διαμάχης περί της λατρείας του ονόματος του Θεού, ότι η διαφορά έγκειται μεταξύ του μυστικισμού και του νομιναλισμού19. Οι Ονοματολάτραι, κατά την κρίσιν ειδικών, έθεσαν επί τάπητος σοβαρόν πρόβλημα τόσον του θεολογικού όσον και του θρησκειολογικού κόσμου. Δυστυχώς όμως δεν είχον τα πλαίσια να παρουσιάσουν το περιεχόμενον της διδασκαλίας των20 και λόγω ελλείψεως, συν τοις άλλοις, μορφώσεως εκ μέρους αυτών τούτων των Ονοματολατρών21. Ο κρυπτόμενος υπό την φράσιν «Un moine de l’Église d’Orient» ορθόδοξος αρχιμανδρίτης και συγγραφεύς L. Gillet αναφέρει, ότι οι Ονοματολάτραι έθιξαν σοβαρόν πρόβλημα, άλλα απέτυχον εις την διατύπωσίν του22.
Αλλ’ ας επανέλθωμεν εις τας διαμάχας του Αγίου Όρους. Η διαμάχη εκ του Καυκάσου παρουσιάσθη εις το Άγιον Όρος, κυρίως εκ των αντιπάλων των Ονοματολατρών. Ο ιερομόναχος Αλέξιος, ζων εις την έρημον της Θηβαΐδος του Αγίου Όρους, μεταξύ άλλων Ρώσων μοναχών εκατηγόρησε το περιεχόμενον του βιβλίου «Επί των Ορέων του Καυκάσου» του ιερομονάχου Ιλαρίωνος ως μη ορθόδοξον. Αι κατηγορίαι του Αλεξίου παρέμειναν προφορικαί, διότι δεν παρουσίασε γραπτόν κείμενον, άγνωστον δια ποιους λόγους23. Ούτως εχόντων των πραγμάτων την θέσιν του πρώτου, κατ’ ουσίαν, επικριτού του βιβλίου «Επί των Ορέων του Καυκάσου» του ιερομονάχου Ιλαρίωνος την καταλαμβάνει ο Ρώσος ιερομόναχος Χρύσανθος, εκ της Σκήτης του Αγίου Ανδρέου του Αγίου Όρους. Ο Χρύσανθος παρουσίασεν ανάλυσιν των δοξασιών του Ιλαρίωνος και των Ονοματολατρών24. Την ανάλυσίν του την συνώδευσε με συμπεράσματα του Ρώσου αρχιεπισκόπου Αντωνίου Hrapovickij25.
Είδομεν ότι οι οπαδοί του Ιλαρίωνος ωνόμαζον εαυτούς «Ονοματοδόξους» (εκ του ρωσικού Imjaslavcy) και ότι οι αντίπαλοί των, δηλ. οι οπαδοί του Χρυσάνθου, τους ωνόμαζον Ονοματολάτρας (εκ του ρωσικού Imjabozniki). Τώρα, όμως, επαναλαμβάνοντες τας κατηγορίας των οι οπαδοί του Ιλαρίωνος απεκάλουν τους κατηγόρους των, δηλ. την ομάδα του Χρυσάνθου, ως «Ονοματομάχους» (εκ του ρωσικού Imjaborcy). Αμφότεραι αι παρατάξεις αλληλοκατηγορούντο ως αιρετικαί. Σήμερον δια την ομάδα του Ιλαρίωνος επεκράτησεν ο όρος Ονοματολάτραι (εκ του ρωσικού Imjaslavcy) και εκ μέρους των αντιτιθεμένων, αλλά και εκ μέρους των συμπαθούντων το περιεχόμενον της διδασκαλίας των.
Σημειώσεις
16. «Ρεαλισμός» ή «Πραγματοκρατία» είναι η φιλοσοφική αντίληψις κατά την όποιαν, εκ των φαινομένων της συνειδήσεως υπάρχουν εις τον εξωτερικόν κόσμον πράγματα τα οποία είτε είναι ως παρίστανται εις τας αισθήσεις μας, είτε, το συνηθέστερον, η ουσία των αποκεκρυμμένη ή ήλλοιωμένη υπό των αισθήσεων και της συνειδήσεως δύναται να καταστή γνωστή διά της κρίσεως και της εμπειρίας, διακρινομένη από τα φαινόμενά της. Ο Ρεαλισμός κατεπολεμήθη υπό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ως αντιβαίνων εις την περί της Αγίας Τριάδος διδασκαλίαν.
Ο Ρεαλισμός εις μεν την σχολαστικήν μεταφυσικήν αντιτίθεται εις τον Νομιναλισμόν (Ονοματοκρατία), εις δε την γνωσιολογίαν αντιτίθεται εις τον Ιδεαλισμόν. Πρβλ. και Κ. Δ. Γ ε ω ρ γ ο ύ λ η, Πραγματοκρατία, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ήλιου» τ. ΙΣΤ', σ. 345-346, και Χρ. Ανδρούτσου, Λεξικόν Φιλοσοφίας, Αθήναι 1929.
17. «Ονοματοκρατία» ή «Νομιναλισμός» είναι η υποστηρισθείσα εις την σχολαστικήν φιλοσοφίαν άποψις, κατά την όποιαν αι γενικαί και αφηρημέναι έννοιαι είναι απλά ονόματα, λέξεις και όχι ιδιαίτεραι οντότητες, όπως υπεστήριζεν ο ρεαλισμός. Πρβλ. Κ. Δ. Γεωργούλη, Ονοματοκρατία, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ήλιου», τ. ΙΔ', σ. 907 και Σ. Γ κ ί κ α, Ονοματοκρατία, «Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια» (Θ. Η. Ε.), τ. 9 (1966), σ. 928.
18. Βλ. G. Βerguer, La puissance du nom (Communication au IVe Congrès International d’histoire des religions), Bruxelles 1935, «Archives de phsychologie de la Suisse romande», τ. XXV (1936), ένθα και η σχετική βιβλιογραφία. Εξ άλλου, μεγίστη είναι η βιβλιογραφία περί του «Ονόματος» και του «Ονόματος του Θεού» τόσον εις την ανατολικήν όσον και εις την δυτικήν θρησκευτικήν και θεολογικήν σκέψιν. Εχομεν υπ’ όψει το βιβλίον: Des noms de Jésus-Christ dans la Saint-Écriture, oeuvre capitale de Louis de Léon et l’un des chefs-d’oeuvre théologiques de l’Espagne, traduite pour la première fois en français, sur la 25e édition espagnole, enrichie de notes... par l’Abbé V. P o s t e l du diocèse de Paris..., Paris - Lyon (Lecoffre) 1862. Πρόκειται περί μεταφράσεως εις την γαλλικήν γλώσσαν του περιωνύμου έργου του Ισπανού Fray Luis de Léon, Los Nombres de Cristo... Διά το όνομα του Κυρίου εις την Βίβλον, βλ. την ειδικήν μελέτην του Α. - Μ. B e s n a r d, o. p., Le mystère du nom. (Quiconque invoquera le nom du Seigneur sera sauvé, Joël 3, 5 (=Και εσται πας, ος αν επικαλέσηται το όνομα Κυρίου, σωθήσεται, Ιωήλ 3,5), σειρά Lectio divina, αριθ. 35, Paris (Cerf) 1962. Δια την φιλοσοφίαν του ονόματος βλ. το εργον (εκ των καταλοίπων) του πρωθιερέως - καθηγητού S. Bulgakoff, Filosofija Imeni (εκδ. υπό L. Zander), Paris (YMCA - press) 1953. Αλλά εις το έργον του S. Bulgakoff θα επανέλθωμεν.
Τέλος δια το όνομα του Κυρίου βλ. και τα εξής έργα, ένθα και η σχετική βιβλιογραφία, Un Moine de l’Église d’Orient, La prière de Jésus, sa genèse et son développement et sa pratique dans la tradition byzantinoslave, troisième édition revue et augmentée, Chevetogne 1959, σ. 83-89. I. Smolitsch, Russisches Mönchtum. Entstehung, Entwicklung und Wesen, 988-1917, Würzburg 1952, σ. 473 κ.έ. Του αυτού, Le Mont-Athos et la Russie, εν τω συλλογικό έργω: Le Millénaire du Mont-Athos 963-1963, Études et Mélagnes, I, Chevetogne 1963, σ. 279-318. B. S c h u l t z e, S. J., Der Streit um die Göttlichkeit des Namens Jesu in der russischen Theologie, «Orientalia Christiana Periodica» τ. 17 (1951), σ. 320-394. Του αυτού, Untersuchungen über das Jesus - Gebet, «Orientalia Christiana Periodica», τ. 18 (1952), σ. 319-343. I. Η a u s h e r r, S. J., Noms du Christ et voies d’oraison, «Or. Chr. Analecta» 157, Roma 1960.
19. Ο ιερομόναχος Αντώνιος Bulatovic εις το μνημονευθέν έργον του Apologija, ε.α., αναφέρει, ότι η διδασκαλία των Ονοματολατρων βασίζεται εις τον μυστικισμόν, ο οποιος αντιτίθεται εις τον ορθολογισμόν (σ. VII)· εν συνεχεία γράφει, ότι οι Ονοματολάτραι βασίζονται φιλοσοφικώς εις τον ρεαλισμόν, ο οποιος μαζί με τον μυστικισμόν αντιτίθεται εις τον νομιναλισμόν, τον ρασιοναλισμόν και τον ματεριαλισμόν (σ. XI).
20. Ο αναγνώστης θα σχηματίση ευκόλως την γνώμην, ότι οι Ονοματολάτραι, παρ’ όλην την καλήν θέλησίν των, και την προσπάθειάν των, δεν είχον θεολόγους, τουλάχιστον κατά την γένεσιν της διδασκαλίας των και ότι πολλά των έργων των ήσαν απλά φυλλάδια... θρησκευτικού περιεχομένου!
21. Βλ. χαρακτηριστικούς και την γνώμην του ειδήμονος εις θέματα μοναχισμού της Ρωσίας, αυτοεξορίστου Ρώσου καθηγητού I. S m ο l i t s c h, Le Mont-Athos et la Russie, ε. α.,σ. 309· «Il importe de noter qu’Ilarion se présentant comme un connaisseur de la Sainte Écriture et des écrits des Saints Pères, au lieu d’employer le terme traditionnel umnoe delànie (prière mentale), parle toujours de la duhovnaja dejateljnostj (action spirituelle) ce qui a un sens entièrement différent»[Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο Ιλαρίων, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως γνώστη της Ιεράς Γραφής και των γραπτών των Αγίων Πατέρων, αντί να χρησιμοποιεί τον παραδοσιακό όρο umnoe delanie (νοερά προσευχή), μιλά πάντα για duhovnaja dejateljnostj (πνευματική δράση) που έχει εξ ολοκλήρου διαφορετική σημασία].
22. Un Moine de l’Église d’Orient, ε.ά., σ. 84· «Les onomatolâtres avaient procédé avec crudité et maladresse dans une matière qui exigerait un infini discernement. Leur théorie était de toute évidence inadmissible, mais ils avaient touché à un problème réel» [Οι ονοματολάτρες είχαν προχωρήσει με ωμότητα και αδεξιότητα σε ένα θέμα που θα απαιτούσε άπειρη διάκριση. Η θεωρία τους ήταν προφανώς άκυρη, αλλά είχαν θίξει ένα πραγματικό πρόβλημα].
23. Μία πηγή αντιθέτου πνεύματος προς την κίνησιν των Oνοματολατρών, είναι τo λίαν ενδιαφέρον φυλλάδιον: Pravda ο sobytijah proissedsih ν pervoe polugodie 1913 goda v Panteleimonom Monastyre, γραφέν υπό του Igumen i bratija Afonskago Panteleimonova monastyrja, εκδ. Afonskago Russkago Panteleimonova monastyrja, Μόσχα 1913, σ. 6, αναφέρει, ότι το βιβλίον του ιερομονάχου 'Ιλαρίωνος : «Επί των Ορέων του Καυκάσου», δεν είχε μεγάλην κυκλοφορίαν, μεταξύ των Ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους, αλλά η κριτική του ιερομονάχου Αλεξίου συνετέλεσεν εις την διάδοσίν του.
24. Το άρθρον του ιερομονάχου Χρυσάνθου έχει τον τίτλον: Recenzija shimonaha Hrisanfa na Knigu O. Ilariona και εδημοσιεύθη εις το περιοδικόν «Russkij Inok», αριθ. 4 καί 6 (1912) (παρά I. Smolitsch, Le Mont-Athos et la Russie, ε.α., σ. 310). Το ανωτέρω αναφερθέν άρθρον του ιερομονάχου Χρυσάνθου προεκάλεσε την έκδοσιν του μνημονευθέντος ήδη έργου του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic, Apologija.
25. Antonij (Hrapovickij) archiepiskop Volynskij, O novom Izeucenii, obogotvorjajuscem imena i ob Apologii Antonij Bulatovica, «Cerkovnye Vedomosti», τ. XXVI/20 (1913) παράρτημα σ. 80-96. Ο Ρώσος αρχιεπίσκοπος Αντώνιος Hrapovickij (1863-1936) είναι γνωστός ιεράρχης, θεολόγος και ασκητικός συγγραφεύς, μη κατωρθώσας να απομακρυνθή εκ του νομιναλισμού. Απέθανε το 1936 αυτοεξόριστος. Βιογραφικά στοιχεία βλ. N. Ζerνον, The Russian Religious Renaissance of the Twentieth Century, London 1963, σ. 365 καί B. Zenkovsky, Histoire de la philosophie russe, t. II, Paris (Gallimard) 1954, σ. 133-135. Φιλοσοφικώς έκειτο περισσότερον προς τον γερμανικόν ιδεαλισμόν και τον νομιναλισμόν και όλιγώτερον προς το μυστικόν-ασκητικόν-ησυχαστικόν ιδεώδες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ήτο γνωστός και είχεν επικοινωνίαν μετά του ημετέρου αειμνήστου αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου. Ο Αντώνιος υπήρξε σφοδρός πολέμιος των Ονοματολατρών. Το ανωτέρω αναφερθέν άρθρον εξεδόθη και εις τευχίδιον (σχ. 8ον, σ. 24) έκ τού τυπογραφείου τής Λαύρας τοϋ Pocaev τό έτος 1913. Το έργον εξεδόθη, βεβαίως, με την άδειαν της Ιέρας Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας. Το πλέον ενδιαφέρον σημείον, έκτος της τραχύτητός του, είναι εκείνο όπου ο συγγραφεύς υπογραμμίζει, ότι οι Ονοματολάτραι είναι ο Ιερομόναχος A. Bulatovic, ο καθηγητής - ιερεύς Π. Φλορένσκι και ο καθηγητής - ιερεύς S. Bulgakoff και ότι οι αντί-Ονοματολάτραι είναι ο αρχιεπίσκοπος Νίκων, ο καθηγητής S. V. Troickij και ο αρχιεπίσκοπος Αντώνιος, δηλ. ο ίδιος ό συγγραφεύς. (Δια πολλά εκ των ανωτέρω αναφερθέντων προσώπων θα επανέλθωμεν).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου