«ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΪΝ Ή Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ»

Το καλοκαίρι του 1816, μια βροχερή και γκρίζα μέρα, στις όχθες της λίμνης της Γενεύης στην Ελβετία…

FRANKENSTEIN, Ή Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ

Πριν από διακόσια χρόνια η Mary Shelley δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα που είναι η φανταστική μεταφορά των ανακαλύψεων της εποχής και που ξορκίζει τους φόβους της

---

Ηταν 1 Ιανουαρίου 1818 όταν δημοσιεύτηκε η ιστορία του χημικού Victor Frankenstein και της τερατώδους, τρελής δημιουργίας του. Στον απόηχο της γοτθικής λογοτεχνίας -με ερείπια, ερημικά τοπία και ανείπωτα μυστικά- και με φόντο τη ραγδαία επιστημονική-τεχνολογική πρόοδο, γεννήθηκε σχεδόν τυχαία το πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Σε αυτό εμπιστεύεται τα όνειρά της για δόξα η νεαρή συγγραφέας, Mary Shelley. Κατάγεται από μια επιφανή οικογένεια συγγραφέων, τη Mary Wollstonecraft, πρόδρομο του φεμινισμού και του δοκιμιογράφου και πολιτικού συγγραφέα William Godwin. Η Μαίρη έχει μια αδερφή τη Φάνι Ίμλεϊ. Δυστυχώς, η Shelley έχασε τη μητέρα της λίγο μετά τη γέννησή της.

Το καλοκαίρι του 1816, μια βροχερή και γκρίζα μέρα, στις όχθες της λίμνης της Γενεύης στην Ελβετία, η Mary Shelley ήταν παρέα με τον σύντροφό της Percy Bysshe Shelley, τον Lord Byron, τον John William Polidori (τον γιατρό του Byron), τη Mary Wollstonecraft Godwin και την ετεροθαλή αδερφή της Claire Clairmont που περίμενε κόρη από τον Βύρωνα αφού ήταν σύντροφός του στο Λονδίνο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ο Μπάιρον είχε χάσει το ενδιαφέρον του για την Κλερ, αλλά στον Πέρσι Σέλλεϋ βρήκε έναν καλό φίλο. Η συνάντηση οργανώθηκε από την Claire. Κατά τη διάρκεια των μεγάλων ημερών που περάσαμε στο σπίτι συζητώντας, τα θέματα ήταν κυρίως τα πειράματα που διεξήχθησαν τον 18ο αιώνα από τον Έρασμο Δαρβίνο, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι κατάφερε να αναζωογονήσει τη νεκρή ύλη και τον γαλβανισμό (σύσπαση ενός μυός που διεγείρεται από ένα ρεύμα) και τη δυνατότητα ανασύνθεσης και αναζωογόνησης στα μέρη ενός ζωντανού όντος. Συχνά ο Λόρδος Μπάιρον για πλάκα της πρότεινε να γράψει ιστορίες φαντασμάτων για διασκέδαση και έτσι η Mary Shelley είχε τη διαίσθηση του Φρανκενστάιν της ή του σύγχρονου Προμηθέα πού είναι το πιο επιτυχημένο αποτέλεσμα αυτού του ανταγωνισμού μεταξύ των συντρόφων. «Οι ιστορίες πρέπει να κάνουν το αίμα σου να παγώνει και τήν καρδιά σου να χτυπά πιο γρήγορα», λέει η Μαίρη. Ο Προμηθέας είναι ο αντίποδας του Δία, είναι τιτάνας φίλος της ανθρωπότητας και της προόδου, έχει συχνά συμβολίσει τον αγώνα της προόδου και της ελευθερίας ενάντια στην εξουσία. Ο Πέρσι, αφού διάβασε ένα πρώτο προσχέδιο του μυθιστορήματος, ενθαρρύνει τήν συγγραφέα να συνεχίσει. Όταν η γυναίκα του Πέρσι πεθαίνει, οι δυο τους αποφασίζουν να παντρευτούν. Τον Μάιο του 1817 η Μαίρη ολοκλήρωσε τη συγγραφή του «Φρανκενστάιν», το οποίο δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1818 με έναν πρόλογο που έγραψε ο Πέρσι. Η Mary θα πρέπει να υποστεί την ταπείνωση ότι δεν πιστεύεται ότι είναι η συγγραφέας του μυθιστορήματος που αποδίδεται από κριτικούς και αναγνώστες στον Percy Shelley. Το όνομά της εμφανίζεται στο εξώφυλλο μόνο στην τρίτη έκδοση, το 1831, όταν ο ρομαντικός κύκλος ήταν πλέον διασκορπισμένος: Το 1821 ο φίλος της William Polidori πέθανε στο Λονδίνο. Τον επόμενο χρόνο ο Percy Bysshe Shelley, ο σύζυγος της Mary, πνίγηκε στον κόλπο τής La Spezia και το 1824 ο Λόρδος Byron πέθανε υπερασπιζόμενος την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Η σύντομη εισαγωγή, που έκτοτε εισήχθη στο μυθιστόρημα ως αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας, βάζει τέλος στο animation και μαρτυρεί τον έντονα «κοινωνικό» χαρακτήρα της πρωτοβουλίας. Ο Φρανκενστάιν στην πραγματικότητα, προσφέρει μια φανταστική μεταφορά στις φιλοσοφικές-επιστημονικές ανακαλύψεις που συζητούνται επίσης μεταξύ των συγγραφέων - από την εξέλιξη των ειδών μέχρι τη χρήση του ηλεκτρισμού στις θεωρίες του Luigi Galvani - και ξορκίζει τους φόβους που προκαλούνται από την αβέβαιη νομοθεσία για τη νεογέννητη επιστήμη, τήν νεκροψία. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του Φρανκενστάιν, η Mary Shelley εμπνεύστηκε από άλλα κείμενα - συμπεριλαμβανομένου του "Paradise Lost (Χαμένου Παραδείσου)" του 1667 του John Milton, όπου ο Σατανάς, ο άγγελος Εωσφόρος που επαναστάτησε εναντίον του Θεού, είναι μια προφανής υπενθύμιση στο τέρας που επαναστάτησε εναντίον του δημιουργού του, και του Faust, τον Γερμανό επιστήμονας που έγινε διάσημος στο ομώνυμο ποίημα του Γκαίτε, ο οποίος με αντάλλαγμα τη γνώση συνάπτει συμφωνία με τον διάβολο, στον οποίο υπόσχεται την ψυχή του - και τα δύο από τη μυθολογία, δηλαδή τον περίφημο Προμηθέα (παρουσιάζεται στον υπότιτλο του συγγραφέα), που επαναστατεί ενάντια στους θεούς για να δώσει φωτιά στους ανθρώπους, ενώ ο Βίκτωρ Φρανκενστάιν, με τον ίδιο τρόπο όπως ο μυθολογικός χαρακτήρας, προσπαθεί να δώσει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ξεφύγουν από τον θάνατο. Και τότε - από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου - όπως ο Προμηθέας διαμόρφωσε τους ανθρώπους από πηλό, ο Βίκτωρ Φρανκενστάιν διαμόρφωσε το «πλάσμα» του συναρμολογώντας πτώματα.

Παρηγορημένη από την επιτυχία που γνώρισε το μυθιστόρημα - μια δεύτερη έκδοση εμφανίστηκε το 1823 - η Mary Shelley αποφάσισε να βγει στο φως, δίνοντας μεγαλύτερη αξιοπιστία στην ιστορία της. Το εισαγωγικό σημείωμα προστίθεται, επομένως, για να συμπληρώσει το είδος του μυθιστορήματος, σύμφωνα με ένα αρκετά παγιωμένο έθιμο, για να υποδηλώσει μια φρικτή επικάλυψη μεταξύ της συγγραφέως και του χαρακτήρα της: αν ο Βίκτορ Φρανκενστάιν (1), στην πραγματικότητα, είναι ο συγγραφέας του τέρατος, που δημιουργήθηκε από την ανατομή και τη συναρμολόγηση των μελών του πτώματος, η Mary Shelley είναι ένοχη που μεταβίβασε την ιστορία βασιζόμενη σε μια εξίσου φρικτή ιδέα με τις πιο ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές.

Το μυθιστόρημα, στην πραγματικότητα, ξεκινά σε επιστολική μορφή μέσα από τις επιστολές που ο λοχαγός Ρόμπερτ Γουόλτον αρχίζει να γράφει στην αδερφή του για να της πει για την αποστολή του στον Βόρειο Πόλο. Κατά τη διάρκεια αυτής της αποστολής, ο Walton συναντά τον Victor Frankenstein. Ο Βίκτορ προέρχεται από μια πλούσια ελβετική οικογένεια που του εγγυήθηκε μια γαλήνια παιδική ηλικία και μια ευτυχισμένη εφηβεία, οδηγώντας τον στο δρόμο των επιστημονικών σπουδών, που προορίζονται ως εργαλείο για τη διερεύνηση και τη βελτίωση της πραγματικότητας. Αποφασίζει λοιπόν να αφοσιωθεί στις σπουδές της χημείας και της φυσικής φιλοσοφίας και εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Ingolstadt, αλλά τον χτυπάει μια σοβαρή απώλεια: η μητέρα του πεθαίνει από οστρακιά, αφού μολυνθεί από την Ελισάβετ, την ορφανή κόρη μιάς από τίς αδελφές τού πατέρα της. 

Εδώ είναι το πρώτο γράμμα που στέλνει ο καπετάνιος Ρόμπερτ Γουόλτον – ο οποίος θα είναι ο αφηγητής της ιστορίας – στην αδερφή του « Στην κυρία Σάβιλ, Αγγλία. Αγία Πετρούπολη, 11 Δεκεμβρίου 17**. Θα χαρείτε να μάθετε ότι η αρχή ενός εγχειρήματος, που πάντα αντιλαμβανόσασταν ως γεμάτο κακούς οιωνούς, δεν συνοδεύτηκε, στην πραγματικότητα, από καμία ατυχία». Σύμφωνα με τα λόγια του πρώτου αφηγητή, Ρόμπερτ Γουόλτον, ανυπόμονος να επικοινωνήσει την πρόοδο της περιπέτειάς του στην αδελφή του Μάργκαρετ, ο συγγραφέας ενσταλάζει την ίδια δίψα για γνώση, τον ίδιο τρομερό ενθουσιασμό που θα κάνει τον Φρανκενστάιν τον απρόσμενο σύντροφό της.

Ο νεαρός Βίκτορ Φρανκενστάιν, παθιασμένος με την ουτοπία να δίνει ζωή στην άψυχη ύλη, μελετά επίμονα και, κατά τη διάρκεια κάποιων λαθραίων ερευνών, πιστεύει ότι έχει ανακαλύψει το μυστικό της ζωής. Ο Βίκτορ ξοδεύει έτσι μήνες προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα ζωντανό ον συναρμολογημένο με μέρη σώματος από πτώματα, τα οποία μελετά τη νύχτα αποκαλύπτοντας τάφους σε νεκροταφεία. Ένα βράδυ, τελικά, το πλάσμα ζωντανεύει αλλά, όταν βλέπει το τέρας να κινείται, ο Φρανκενστάιν τρέχει μακριά τρομαγμένος.

Ξεκινά από αυτό το αφηγηματικό κελί και στη συνέχεια το μυθιστόρημα σταδιακά επεκτείνεται για να χωρέσει διαφορετικά θέματα και προτάσεις και να επιτρέπει σχεδόν σε κάθε χαρακτήρα να αφηγηθεί τη δική του ιστορία σε πρώτο πρόσωπο, ανανεώνοντας τον αναγνώστη με την έντονη αίσθηση του φόβου. Ο "τρόμος", «Horror» είναι λοιπόν η λέξη που η Mary Shelley διανέμει επίμονα, αλλά και με μια συγκεκριμένη μελέτη. Η ικανότητα να μην νιώθει φρίκη, τρόμο για τα πτώματα είναι στην πραγματικότητα ο λόγος που ωθεί τον Φρανκενστάιν να αφιερωθεί στον τομέα της ανατομίας. Φρίκη (τρόμος), όμως, είναι η αίσθηση που νιώθει στη θέα του παραμορφωμένου πλάσματός του και που από τη στιγμή της δημιουργίας χαρακτηρίζει όλες τις πτυχές της δουλειάς του.

Στο μυθιστόρημα υπάρχει το θέμα της παραβατικής επιστήμης, που παραβιάζει τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και διαμορφώνεται ως «σατανική» ενοχή, ως ένα αμέτρητο αμάρτημα υπερηφάνειας παρόμοιο με το αρχικό του Εωσφόρου, που επομένως δεν μπορεί παρά να προσελκύει κατάρα και κακοτυχία.  Ο μελετητής, παρασυρμένος από την τρελή επιστημονική του περηφάνια, προκαλεί τον Θεό, αντικαθιστώντας τον και αποδίδοντας στον άνθρωπο τα προνόμια της δημιουργίας της ζωής. Εξ ου και ο υπότιτλος του μυθιστορήματος, που παραπέμπει στον Προμηθέα, τον Τιτάνα που σφυρηλάτησε τους ανθρώπους με πηλό, παραβιάζοντας μια απαγόρευση των θεών.

Διακόσια χρόνια αργότερα, οι άπειρες επαναγραφές του μυθιστορήματος μαρτυρούν ότι ο μύθος του Φρανκενστάιν συνεχίζει να ευδοκιμεί και επιβεβαιώνει, σύμφωνα με την κρίση του Walter Scott (1771-1832 Σκωτσέζος ποιητής και μυθιστοριογράφος), την εξαιρετική ικανότητα του συγγραφέα να χρησιμοποιεί το φανταστικό για να «ανοίγει νέους διαύλους σκέψης». Το βιβλίο διασταυρώνεται από το θέμα του «διπλού», που συνδέει τα πεπρωμένα του Φρανκενστάιν και του αποτρόπαιου πλάσματός του. Στη γοτθική ατμόσφαιρα που διαπερνά μεγάλο μέρος του βιβλίου, η φιλοδοξία του Victor να δημιουργήσει ένα τέλειο ον και η επιθυμία του τελευταίου να αναγνωριστεί ως άνθρωπος συγκρούονται παρά την παραμορφωμένη και τρομακτική εμφάνισή του. Το να βυθιστείτε στις σελίδες του συνεχίζει να είναι μια διεγερτική εμπειρία. Οι σκηνές στις οποίες ο δημιουργός και το τέρας ανταλλάσσουν ρόλους είναι εντυπωσιακές: στην πρώτη, ο Βίκτωρ, τρομοκρατημένος με αυτό που κάνει, ξεφορτώνεται τη γυναίκα - μια τερατώδη Εύα - παρόμοια με αυτόν, που τον έχει ζητήσει, και που μπορεί να του κάνει συντροφιά και με την οποία μπορεί να αποσυρθεί στη Νότια Αμερική, μακριά από Όλους. Το πλάσμα τότε ορκίζεται να τον εκδικηθεί, υποσχόμενος να τήν πραγματοποιήσει κατά τη διάρκεια της νύχτας του γάμου του με τη νύφη του Ελισάβετ. Το τέρας σκοτώνει την Ελισάβετ ενώ ο Βίκτορ παρακολουθεί αβοήθητος μέσα από το τζάμι. 

Προβληματιζόμενοι στα όρια του ανθρώπου και της επιστήμης σε κρίσιμα ζητήματα του παρόντος μας - σκεφτείτε τη λανθάνουσα επιθυμία για αθανασία και την ολοένα πιο εξελιγμένη και μαζική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης - σε μια ιστορική περίοδο μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων και καινοτομιών, ο Frankenstein ή ο σύγχρονος Προμηθέας δείχνει επίσης ότι οι λόγοι της σύγκρουσης βρίσκονται βαθιά μέσα στην ίδια την προσωπικότητα, στη συνεχή προσπάθεια να ανοίξει η επιστημονική γνώση διάλογο με την ανθρωπιστική γνώση.

Συντακτική ομάδα Inchiostronero

«FRANKENSTEIN, O IL MODERNO PROMETEO» - Inchiostronero

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ, ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΥΠΟΣΧΕΤΑΙ ΝΑ  ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΔΗΘΕΝ ΤΑ ΙΔΙΑ  ΠΟΥ ΧΑΡΙΖΕΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ, ΣΕ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΕΙ.