Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.
Πώς θα συμπεριφερθεί ο Χριστιανός απέναντι σε όλες τις ελπίδες και στην σύγχρονη έρευνα ενός «νέου ανθρώπου»; Τι στάση θα υιοθετήσει σ’αυτή την μεγάλη κίνηση η οποία φαίνεται να παρασύρει τα πάντα λόγω των ανακαλύψεων και των αλλαγών κάθε τύπου, που έχουν συσσωρευθεί στη διάρκεια των τελευταίων αιώνων; Τι λύση θα δώση σ’αυτή την καινούργια φάση του προβλήματος των σχέσεων ανάμεσα στο Χρονικό και στο αιώνιο; Με χίλιους τρόπους τίθεται σήμερα το ερώτημα που προκαλεί δύο αντιφατικές μεταξύ τους απαντήσεις: Αισιοδοξία ή απαισιοδοξία, κοινωνική πράξη ή εσχατολογική αναμονή, την ασφάλεια του πνεύματος και αποκλειστική προσοχή για το Εν ού έστιν χρεία ή θέληση «ενσαρκώσεως» και καθολικής εγρηγόρσεως; Δύο πόλοι εξίσου γοητευτικοί, ανάμεσα στους οποίους κινούνται οι διάφορες τάσεις. Για το μεγαλύτερο μέρος των μελετών που έχουν γίνει για το θέμα θα μπορούσαμε να πούμε, όπως το όριζε ο Λάιμπνιτς σχετικά με τα φιλοσοφικά συστήματα, πώς είναι αληθινά σ’αυτό που δηλώνουν, αλλά δεν είναι πλήρη, και επομένως είναι συμπληρωματικά.
Ο αθεϊσμός του Μαρξ, όπως και του Νίτσε, πάλεψαν με πάθος την πίστη στον Θεό και είχαν πειστεί πώς είχαν εξαφανίσει ολοκληρωτικώς το πρόβλημα που γεννούσε τον Θεό στην συνείδηση. Τα συστήματα τους κυριάρχησαν σε όλα τα επίπεδα. Αλλά σήμερα πλέον γνωρίζουμε με σιγουριά δύο πράγματα: πώς δεν είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος, όπως λέγεται μερικές φορές, δεν μπορεί να οργανώσει τον γήινο κόσμο χωρίς τον Θεό. Και πώς είναι αλήθεια όμως επίσης, πώς χωρίς τον Θεό, δεν μπορεί τελικώς παρά να τον οργανώσει εναντίον του ανθρώπου.
Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Τίθεται λοιπόν το πρόβλημα εάν υπάρχει ένας Χριστιανικός ανθρωπισμός. Μερικοί Χριστιανοί το αμφισβητούν, για αρκετά σοβαρούς λόγους: τόσο επειδή αυτή η έκφραση περιέχει τον κίνδυνο να αφήσει να εννοηθεί πώς ο Χριστιανός θα καταλήξει τελικά να στεφανώσει έναν ανθρωπισμό που έχει ήδη ολοκληρωθεί χωρίς αυτόν, όσο και διότι πρέπει να μην ξεχαστεί ότι η αποκάλυψη δεν έχει σαν ουσιώδες αντικείμενο τον άνθρωπο, αλλά τον Θεό και διότι ο Χριστιανός πρέπει να ψάξει τον Θεό και όχι τον εαυτό του. «Αυτή είναι η αιώνια ζωή: ότι γνωρίζουμε εσένα, τον μοναδικό αληθινό Θεό». Όπως επίσης «Μένουμε πιστοί στην Χριστιανική εμπειρία όταν αρχίζουμε ομιλώντας για τον Θεό, για να κατέβουμε στην συνέχεια στον άνθρωπο».
Ακόμη και μερικοί άπιστοι το αρνούνται, με μία πιο ριζική σημασία. Ένας εξ’αυτών προσφάτως, αφού αντιπαρέθεσε τον πιστό Πασκάλ, που στοχεύει στον Θεό, με τον άπιστο Προυντόν, ο οποίος στοχεύει στον άνθρωπο, έγραφε: «Ο Εχθρός του Πασκάλ και του Προυντόν είναι ο συμφιλιωτής, ο συμβιβαστής, που προσπαθεί να θέσει έναν συμβιβασμό ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο. [Όπως η Ρώσικη Θεολογία της καταλλαγής και η διαλεκτική κτιστού και ακτίστου, του Ζηζιούλα]. Ο Χριστιανικός ανθρωπισμός είναι πλήρης πνεύματος ανθρωπισμού».
Στην πραγματικότητα όμως ο Χριστιανισμός δεν πρότεινε ποτέ του ένα τέτοιο επιχείρημα. Το Ευαγγέλιο, η χαρούμενη αγγελία, παραμένει το Ευαγγέλιο. Ο Χριστιανισμός δεν αρνείται τον άνθρωπο για να επιβεβαιώσει τον Θεό. Και δεν ενδιαφέρεται για έναν συμβιβασμό ανάμεσα στους δύο. Εξάλλου το ιστορικό δεδομένο είναι πώς η αποκάλυψη του Θεού, προώθησε τον άνθρωπο. Και με χίλιους τρόπους επαναλαμβάνει με τον Άγιο Ειρηναίο, σαν την πιο βαθειά του σκέψη : «Η δόξα του Θεού είναι ο ζωντανός άνθρωπος». Και όπως έχει γραφεί τελευταίως, με μία υπέροχα συμβολική φράση: «ο άνθρωπος-Θεός δεν διάλεξε ανάμεσα στις δύο του Φύσεις»!
Ο Χριστιανισμός λοιπόν έχει μία δική του σύλληψη του ανθρώπου, υπερασπίζεται την αξιοπρέπεια του και θέλει να εξασφαλίσει την σωτηρία του. Αυτή η Χριστιανική εννοιολόγηση του ανθρώπου δεν έχει περιοριστεί, έτοιμη και ωραία, σε μία διατύπωση που θα αρκούσε να την αναλύσουμε. Είναι παρούσα παντού, στην πραγματικότητα, στις πηγές της αποκαλύψεως, στην ζωή της Εκκλησίας, στις διδασκαλίες των Πατέρων της ή στις αυθόρμητες αντιδράσεις των Αγίων της και δεν είναι δυνατόν να συλληφθεί και να γίνει κατανοητή καθεαυτή πλήρως. Γι’αυτή θα μπορούσαμε να πούμε κάτι που έχει ειπωθεί στους άπιστους και το οποίο κάθε πιστός πρέπει να απευθύνει στον εαυτό του. «Είναι πράγματι κάτι άλλο, αγαπητέ μου, πίστεψέ με, είναι πολύ περισσότερο, πάρα πολύ περισσότερο από όσο σου δόθηκε να κατανοήσεις μέχρι τώρα».
Χωρίς να απαιτούμε λοιπόν να αγκαλιάσουμε αυτή την Χριστιανική σύλληψη, και χωρίς να προσπαθήσουμε καν να συγκεντρώσουμε σ’αυτή το καλύτερο από την πλούσια συγκομιδή που θα απαιτούσαμε εάν ερωτούσαμε τους δέκα εννέα αιώνες Χριστιανικής παραδόσεως, θα προσπαθήσουμε μόνον να φέρουμε στο φώς μερικές όψεις που φαίνονται πιο σύγχρονες, είτε επειδή ο αιώνας μας τις προτείνει με μεγαλύτερη δύναμη στην προσοχή μας, είτε διότι αντιθέτως, μας χρειάζονται για να τις αντιτάξουμε στους πιο επικίνδυνους πειρασμούς του. Επίκαιρη, ανεπίκαιρη: η Χριστιανική αλήθεια δεν παρουσιάζεται πάντοτε μ’αυτόν τον διπλό τρόπο; Πρέπει λοιπόν να προχωρήσουμε σε μία αντιπαράθεση παρά στον διαλογισμό ενός πλαισίου.
Προετοιμασμένος, υποκινημένος ήδη μέσα από μία σειρά τεχνικών μεταμορφώσεων και κοινωνικών αλλαγών, για τις οποίες οι προηγούμενοι αιώνες δεν προσφέρουν και πολλά παραδείγματα, μέσω προόδων αλλά και καταστροφών που ο πρόγονοι μας δεν γνώρισαν ποτέ, σήμερα αναζητάται ένας νέος άνθρωπος. Τι μας λέει περί αυτού η πίστη μας; Σε τι θα τον βοηθήσει να γεννηθεί; Από ποιες ψευδαισθήσεις, από ποιους κινδύνους θα τον κρατήσει μακρυά; Ποιες προοπτικές θα του ανοίξει; Στο τέλος-τέλος πώς θα τον σώσει από την αποτυχία, προσκαλώντας τον σ’ένα καλύτερο σκοπό μέσα από καλύτερες οδούς; Σ’αυτές τις ερωτήσεις δεν μπορούμε να δώσουμε ολοκληρωμένες απαντήσεις. Εμείς θα προσπαθήσουμε να τις συγκεντρώσουμε μ’έναν πολύ γενικό τρόπο. Και γι’αυτό δεν θα απευθυνθούμε σε καμμία ανέκδοτη αρχή και δεν θα επιδιώξουμε καμμία νεωτερική γοητεία. Ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να είναι ένα δόγμα «της μόδας». Και ακριβώς αυτό είναι που τον διαφοροποιεί από τα δόγματα που έρχονται και φεύγουν. Η αιώνια πρωτοτυπία του δεν αστράφτει με την πρώτη ματιά, και για να την αναγνωρίσεις, χρειάζονται διαφορετικοί μέθοδοι από την ανάγνωση κάποιου άρθρου σε περιοδικό: χρειάζεται νοητικός αναστοχασμός, εφαρμοσμένος με μέθοδο, ή η υπομονετική εφαρμογή των «Χριστιανικών αρχών» στα σύγχρονα προβλήματα.
Ο αθεϊσμός του Μαρξ, όπως και του Νίτσε, πάλεψαν με πάθος την πίστη στον Θεό και είχαν πειστεί πώς είχαν εξαφανίσει ολοκληρωτικώς το πρόβλημα που γεννούσε τον Θεό στην συνείδηση. Τα συστήματα τους κυριάρχησαν σε όλα τα επίπεδα. Αλλά σήμερα πλέον γνωρίζουμε με σιγουριά δύο πράγματα: πώς δεν είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος, όπως λέγεται μερικές φορές, δεν μπορεί να οργανώσει τον γήινο κόσμο χωρίς τον Θεό. Και πώς είναι αλήθεια όμως επίσης, πώς χωρίς τον Θεό, δεν μπορεί τελικώς παρά να τον οργανώσει εναντίον του ανθρώπου.
Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Τίθεται λοιπόν το πρόβλημα εάν υπάρχει ένας Χριστιανικός ανθρωπισμός. Μερικοί Χριστιανοί το αμφισβητούν, για αρκετά σοβαρούς λόγους: τόσο επειδή αυτή η έκφραση περιέχει τον κίνδυνο να αφήσει να εννοηθεί πώς ο Χριστιανός θα καταλήξει τελικά να στεφανώσει έναν ανθρωπισμό που έχει ήδη ολοκληρωθεί χωρίς αυτόν, όσο και διότι πρέπει να μην ξεχαστεί ότι η αποκάλυψη δεν έχει σαν ουσιώδες αντικείμενο τον άνθρωπο, αλλά τον Θεό και διότι ο Χριστιανός πρέπει να ψάξει τον Θεό και όχι τον εαυτό του. «Αυτή είναι η αιώνια ζωή: ότι γνωρίζουμε εσένα, τον μοναδικό αληθινό Θεό». Όπως επίσης «Μένουμε πιστοί στην Χριστιανική εμπειρία όταν αρχίζουμε ομιλώντας για τον Θεό, για να κατέβουμε στην συνέχεια στον άνθρωπο».
Ακόμη και μερικοί άπιστοι το αρνούνται, με μία πιο ριζική σημασία. Ένας εξ’αυτών προσφάτως, αφού αντιπαρέθεσε τον πιστό Πασκάλ, που στοχεύει στον Θεό, με τον άπιστο Προυντόν, ο οποίος στοχεύει στον άνθρωπο, έγραφε: «Ο Εχθρός του Πασκάλ και του Προυντόν είναι ο συμφιλιωτής, ο συμβιβαστής, που προσπαθεί να θέσει έναν συμβιβασμό ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο. [Όπως η Ρώσικη Θεολογία της καταλλαγής και η διαλεκτική κτιστού και ακτίστου, του Ζηζιούλα]. Ο Χριστιανικός ανθρωπισμός είναι πλήρης πνεύματος ανθρωπισμού».
Στην πραγματικότητα όμως ο Χριστιανισμός δεν πρότεινε ποτέ του ένα τέτοιο επιχείρημα. Το Ευαγγέλιο, η χαρούμενη αγγελία, παραμένει το Ευαγγέλιο. Ο Χριστιανισμός δεν αρνείται τον άνθρωπο για να επιβεβαιώσει τον Θεό. Και δεν ενδιαφέρεται για έναν συμβιβασμό ανάμεσα στους δύο. Εξάλλου το ιστορικό δεδομένο είναι πώς η αποκάλυψη του Θεού, προώθησε τον άνθρωπο. Και με χίλιους τρόπους επαναλαμβάνει με τον Άγιο Ειρηναίο, σαν την πιο βαθειά του σκέψη : «Η δόξα του Θεού είναι ο ζωντανός άνθρωπος». Και όπως έχει γραφεί τελευταίως, με μία υπέροχα συμβολική φράση: «ο άνθρωπος-Θεός δεν διάλεξε ανάμεσα στις δύο του Φύσεις»!
Ο Χριστιανισμός λοιπόν έχει μία δική του σύλληψη του ανθρώπου, υπερασπίζεται την αξιοπρέπεια του και θέλει να εξασφαλίσει την σωτηρία του. Αυτή η Χριστιανική εννοιολόγηση του ανθρώπου δεν έχει περιοριστεί, έτοιμη και ωραία, σε μία διατύπωση που θα αρκούσε να την αναλύσουμε. Είναι παρούσα παντού, στην πραγματικότητα, στις πηγές της αποκαλύψεως, στην ζωή της Εκκλησίας, στις διδασκαλίες των Πατέρων της ή στις αυθόρμητες αντιδράσεις των Αγίων της και δεν είναι δυνατόν να συλληφθεί και να γίνει κατανοητή καθεαυτή πλήρως. Γι’αυτή θα μπορούσαμε να πούμε κάτι που έχει ειπωθεί στους άπιστους και το οποίο κάθε πιστός πρέπει να απευθύνει στον εαυτό του. «Είναι πράγματι κάτι άλλο, αγαπητέ μου, πίστεψέ με, είναι πολύ περισσότερο, πάρα πολύ περισσότερο από όσο σου δόθηκε να κατανοήσεις μέχρι τώρα».
Χωρίς να απαιτούμε λοιπόν να αγκαλιάσουμε αυτή την Χριστιανική σύλληψη, και χωρίς να προσπαθήσουμε καν να συγκεντρώσουμε σ’αυτή το καλύτερο από την πλούσια συγκομιδή που θα απαιτούσαμε εάν ερωτούσαμε τους δέκα εννέα αιώνες Χριστιανικής παραδόσεως, θα προσπαθήσουμε μόνον να φέρουμε στο φώς μερικές όψεις που φαίνονται πιο σύγχρονες, είτε επειδή ο αιώνας μας τις προτείνει με μεγαλύτερη δύναμη στην προσοχή μας, είτε διότι αντιθέτως, μας χρειάζονται για να τις αντιτάξουμε στους πιο επικίνδυνους πειρασμούς του. Επίκαιρη, ανεπίκαιρη: η Χριστιανική αλήθεια δεν παρουσιάζεται πάντοτε μ’αυτόν τον διπλό τρόπο; Πρέπει λοιπόν να προχωρήσουμε σε μία αντιπαράθεση παρά στον διαλογισμό ενός πλαισίου.
Προετοιμασμένος, υποκινημένος ήδη μέσα από μία σειρά τεχνικών μεταμορφώσεων και κοινωνικών αλλαγών, για τις οποίες οι προηγούμενοι αιώνες δεν προσφέρουν και πολλά παραδείγματα, μέσω προόδων αλλά και καταστροφών που ο πρόγονοι μας δεν γνώρισαν ποτέ, σήμερα αναζητάται ένας νέος άνθρωπος. Τι μας λέει περί αυτού η πίστη μας; Σε τι θα τον βοηθήσει να γεννηθεί; Από ποιες ψευδαισθήσεις, από ποιους κινδύνους θα τον κρατήσει μακρυά; Ποιες προοπτικές θα του ανοίξει; Στο τέλος-τέλος πώς θα τον σώσει από την αποτυχία, προσκαλώντας τον σ’ένα καλύτερο σκοπό μέσα από καλύτερες οδούς; Σ’αυτές τις ερωτήσεις δεν μπορούμε να δώσουμε ολοκληρωμένες απαντήσεις. Εμείς θα προσπαθήσουμε να τις συγκεντρώσουμε μ’έναν πολύ γενικό τρόπο. Και γι’αυτό δεν θα απευθυνθούμε σε καμμία ανέκδοτη αρχή και δεν θα επιδιώξουμε καμμία νεωτερική γοητεία. Ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να είναι ένα δόγμα «της μόδας». Και ακριβώς αυτό είναι που τον διαφοροποιεί από τα δόγματα που έρχονται και φεύγουν. Η αιώνια πρωτοτυπία του δεν αστράφτει με την πρώτη ματιά, και για να την αναγνωρίσεις, χρειάζονται διαφορετικοί μέθοδοι από την ανάγνωση κάποιου άρθρου σε περιοδικό: χρειάζεται νοητικός αναστοχασμός, εφαρμοσμένος με μέθοδο, ή η υπομονετική εφαρμογή των «Χριστιανικών αρχών» στα σύγχρονα προβλήματα.
Συνεχίζεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου