Λίγα επίθετα έχουν επιτύχει την επιτυχία του «υγρού», της ιδιότητας του σύγχρονου κόσμου που εφευρέθηκε από τον Zygmunt Bauman (1) . Υγρή νεωτερικότητα, υγρή οικογένεια, υγρός κόσμος. Ο Πολωνοεβραίος κοινωνιολόγος που μετανάστευσε στις Η.Π.Α. έδωσε τον πιο συνοπτικό, καταιγιστικό και ακριβή ορισμό της εποχής μας. Υγρό με την έννοια του μη στερεού, χωρίς κέντρο και σχήμα. Τα υγρά είναι άμορφα, προσλαμβάνουν αυτό των δοχείων που τα περιέχουν και, ελλείψει αυτών, τείνουν να διασκορπίζονται, να εξατμίζονται, να αυτοακυρώνονται. Η διαίσθηση του Μπάουμαν είναι εξαιρετική, αλλά αποκαλύπτει ότι ο υγρός άνθρωπος, προϊόν μιας εξίσου υγρής κοινωνίας, είναι ένας άνθρωπος κλεισμένος σε ένα μπουκάλι.
Τι ακριβώς εννοείται όμως με τον όρο "υγρή κοινωνία"; Η κρίση της έννοιας της κοινότητας έχει αναδείξει έναν προγραμματικό ατομικισμό, στον οποίο «κανείς δεν είναι πλέον συνοδοιπόρος, αλλά ανταγωνιστής όλων» (Umberto Eco). Ο γείτονας είναι πάντα κάποιος που πρέπει να προσέχεις, ανταγωνιστής αν όχι εχθρός. Homo homini lupus (Ο άνθρωπος γίνεται για τον άνθρωπο λύκος). Αυτός ο υποκειμενισμός έχει υπονομεύσει τη νεωτερικότητα, την έχει κάνει εύθραυστη, βυθισμένη σε μια κατάσταση στην οποία, μόλις καταργηθούν τα σημεία αναφοράς, όλα χάνουν τη συνοχή τους. Η στιβαρότητα του χθες θεωρείται κίνδυνος ή κλουβί. Όλα γίνονται υγρά καθώς τίποτα δεν φαίνεται πια αληθινό, καλό, σωστό. Οι μόνες λύσεις για τα άτομα χωρίς σημεία αναφοράς είναι η εμφάνιση με κάθε κόστος, η κατανάλωση, η καινοτομία, η κίνηση ως αυτοσκοπός.
Το υγρό, αφημένο μόνο του, τείνει να ρέει σε χίλια ρυάκια, αλλάζει κατεύθυνση σε κάθε εμπόδιο, μέχρι να εξαφανιστεί και να χάσει κάθε διάκριση. Το αποτέλεσμα είναι η διάλυση σε εκατομμύρια σταγόνες, υγρά άτομα χωρίς τιμή, κατεύθυνση, κέντρο. Ο υγρός καταναλωτισμός στοχεύει στην κατοχή αντικειμένων επιθυμίας για να ικανοποιήσει κανείς τον εαυτό του, αλλά τα κάνει αμέσως ξεπερασμένα, και τα άτομα πέφτουν από τη μια κατανάλωση στην άλλη με άσκοπη βουλιμία, εκατομμύρια υγρά που κινούνται σε ετεροκατευθυνόμενα κύματα. Στον υγρό-σύγχρονο κόσμο, η στερεότητα των πραγμάτων, όπως και η στερεότητα των ανθρώπινων σχέσεων, τείνει να θεωρείται κακό, απειλή. Οποιαδήποτε υπόσχεση πίστης και μακροπρόθεσμης δέσμευσης προαναγγέλλει ένα μέλλον υποχρεώσεων που περιορίζουν την ελευθερία κινήσεων και μειώνουν την ικανότητα αποδοχής άγνωστων ακόμη ευκαιριών που θα παρουσιαστούν.
Η προοπτική να εμπλακείς για όλη τη ζωή σε κάτι οριστικό, που δεν μπορεί να επαναδιαπραγματευτεί, φαίνεται αποκρουστική και τρομακτική (συναισθηματικές σχέσεις, φιλίες, ιδέες, απόψεις, οικογένεια, μέρη, η ίδια η ατομική προσωπικότητα). "Αναπόφευκτα, οι άνθρωποι καλούνται να αναζητήσουν ιδιωτικές λύσεις σε προβλήματα κοινωνικής προέλευσης, παρά λύσεις κοινωνικής προέλευσης σε ιδιωτικά προβλήματα" (Μπάουμαν). Ο υγρός κόσμος παράγει μια κατακερματισμένη κοινωνία, στην οποία αν έχω λύσει τα υποκειμενικά μου προβλήματα, δεν νοιάζομαι πια για τους άλλους. Από την άλλη, τα προβλήματα, οι αδυναμίες, η ευθραυστότητα μου είναι μόνο δικά μου, λόγω της υγρής αδιαφορίας των άλλων. Ο γύρω κόσμος τεμαχίζεται σε ασυντόνιστα θραύσματα, ενώ οι ατομικές ζωές θρυμματίζονται σε μια σειρά από άσχετα επεισόδια. Το να είσαι σύγχρονος/μοντέρνος, δηλαδή υγρός, σημαίνει να είσαι ανίκανος να σταματήσεις και ακόμη λιγότερο να μείνεις ακίνητος, μια κατάσταση που ο Paul Virilio (2) ονόμασε «δρομοκρατία». (TPI)
Η σημερινή κουλτούρα αποτελείται από προσφορές της αγοράς και όχι από κανόνες. Και εδώ ο θρίαμβος του υγρού. Στον υγρό κόσμο, ο καπιταλισμός κερδίζει χωρίς ανταγωνιστές επειδή οι πηγές κέρδους έχουν επεκταθεί από την εκμετάλλευση της εργασίας έως την εκμετάλλευση των καταναλωτών, των κατ' εξοχήν ρευστών όντων, που πρέπει συνεχώς να τροποποιούν τον εαυτό τους, τις προτιμήσεις, τις προσδοκίες, να συμβαδίζουν, να κυνηγούν το σήμερα, τήν μόδα, απαξιώνοντας συνεχώς το «χθες» και το «πριν». Η κοινότητα είναι συμπαγής, γιατί της ανήκουμε εσωτερικά, ηθικά, η κοινωνία είναι ρευστή καθώς είναι μόνο μια σύμβαση που μπορεί να σκιστεί, περιορισμένης διάρκειας. Aναλαμβάνει μόνο για τους όρους που υπογράφηκαν και περιέχει ρήτρες καταγγελίας.
Ο υγρός κόσμος είναι από τη φύση του μια κούρσα προς το τίποτα που παρασύρει τον πολιτισμό μαζί του. Η κοινωνία, εξηγεί ο συγγραφέας Agostino Saccà, είναι απλώς νά είμαστε μαζί.
Περιοριζόμαστε στο τρέξιμο σε μια κοινωνία που θεωρείται ως μια προσωρινή, πλαστική συσσώρευση, τα κύματα μιας φουρτουνιασμένης θάλασσας που μαστίζονται από ανέμους από κάθε κατεύθυνση. Ρευστοποιημένος, ο κόσμος γίνεται αγνώριστος, μια μπερδεμένη Βαβυλώνα στην οποία ο καθένας ακολουθεί τον δρόμο του, φοβάται τους άλλους, ενώνεται με προσωρινές φυλές, μιλά αμοιβαία ακατάληπτες γλώσσες ή γίνεται αφασικός και επικοινωνεί με έναν βασικό στοιχειώδη τρόπο. Αυτό ή εκείνο για μένα είναι το ίδιο, ήταν το κυνικό συναισθηματικό πρόγραμμα του δούκα της Μάντοβα στο Ριγκολέτο. Το κακό πρόγραμμα επεκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή: το να ζει κανείς στην Ιταλία ή τη Μογγολία δεν έχει καμία διαφορά, ούτε ότι η χώρα χάνει τη γλώσσα, τον πολιτισμό της ή δέχεται εισβολή από ξένους. Το ίδιο κάνει να είσαι άνδρας ή γυναίκα, να έλκεσαι σεξουαλικά από άτομα του ίδιου φύλου ή του άλλου φύλου, και μάλιστα των άλλων, να εκφράζεται στα ιταλικά ή στα αγγλικά. Το υγρό είναι τα πάντα, οι σταγόνες θρυμματίζονται τυχαία.
Ένας πλούσιος και κυνικός καπετάνιος της βιομηχανίας εκμεταλλεύεται τους εργάτες για να κερδίσει τόσα πολλά χρήματαΟ υγρός άνθρωπος είναι ένα ον σε ένα μπουκάλι: για να πάει κάπου, για να κρατήσει μια αίσθηση και μια ομοιότητα ενότητας, πρέπει να μαζευτεί σε ένα δοχείο, να γίνει περιορισμένος. Χάνει την αυτονομία.
Δεν είναι δύσκολο. Ένας διοικητής των Chouans, των αντεπαναστατών μαχητών της Vendea, είπε ότι η πατρίδα του δεν ήταν οι αφηρημένες αρχές, τα καθολικά δικαιώματα των Ιακωβίνων, αλλά η γη που πάτησε και ένιωθε κάτω από τα πόδια του. Συγκεκριμένο, πραγματικό, όπως κάθε αρχή στην οποία πιστεύει κανείς. Διαρκής, γιατί η διατήρηση, η συντήρηση και η παράδοση, η μετάδοση, είναι ένα ισχυρό ένστικτο του «στερεού» ανθρώπου. Το νερό δεν μπορεί να συλληφθεί, γλιστράει, κυλά και δεν είναι ποτέ το ίδιο. Ο άνθρωπος πρέπει να σταματήσει, να χτίσει ένα συμπαγές σπίτι, να το υπερασπιστεί σταθερά, να το παραδώσει στα παιδιά του και να κοιτάξει ψηλά. Πρέπει να βγείτε από το μπουκάλι και τη λακκούβα, να καταργήσετε την κατάσταση του υγρού. Να είσαι, να επιστρέψεις σταθερός, συμπαγής, να σχηματίσεις κοινότητα, να ανήκεις, να έχεις ταυτότητα. Η αρχή του ανήκειν νικά τον υγρό κόσμο, τινάζει το καπάκι του μπουκαλιού στο οποίο μας έχουν κλειδώσει.
Σημείωση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου