ΤΑΜΙΩΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ (36)

Συνέχεια από Τρίτη, 6 Οκτωβρίου 2020

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ

6) Οι κλητοί και οι εκλεκτοί.

Ένα ερώτημα που απασχόλησε τους Πατέρες της Εκκλησίας ήταν, ποιοί θα αντιμετωπίσουν τον τρομερό πειρασμό των εσχάτων χρόνων και του Αντιχρίστου. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, δίκαια, αναρωτιέται : « Αν και μόνο η ακοή και η σκέψη αυτών  των καταστάσεων προκαλεί φόβο, φρίκη και δέος στην ψυχή των ανθρώπων, και, μάλιστα, ενώ λέγονται με συγκατάβαση, ποιός θα αντέξει τότε, όταν συμβαίνουν στην πραγματικότητα; »1368. Αλλά και ο Όσιος Εφραίμ ομολογεί πως η σκέψη τής εποχής των εσχάτων τον έκανε να αισθανθεί το φυσιολογικό αίσθημα του φόβου1369. Και διατυπώνει το ίδιο ερώτημα: « Τίς ἄρα ἔχων οὕτως ψυχήν ἀδαμαντίνην, ὥστε φέρειν γενναίως ἅπαντα τά σκάνδαλα; Τίς ἄρα ἐστίν οὕτως, ὠς προεῖπον, ἄνθρωπος, ἵνα πάντες Ἄγγελοι μακαρίσωσιν αὐτόν; ».

Αυτά τα ερωτήματα είναι ρητορικά, και εκφράζουν θαυμασμό για τους Χριστιανούς των εσχάτων που θα σταθούν όρθιοι απέναντι στο θηρίο. Η απάντηση δίνεται απ’ τους ίδιους τους Πατέρες που ερωτούν. Αυτοί που θα αντιμετωπίσουν τον Αντίχριστο στους έσχατους καιρούς θα είναι άνθρωποι οχυρωμένοι με πνευματικό τείχος, ασάλευτοι στην πίστη, που θα έχουν στην ψυχή τους τεκμήριο, την αγία παρουσία του μονογενούς Υιού του Θεού. Θα είναι άνθρωποι με αδαμάντινες ψυχές, άξιοι των επαίνων των Αγγέλων1370, « πανΆγιοι και πάμπιστοι » με την καρδιά τους προσηλωμένη στον Θεό χωρίς δισταγμό. Χωρίς φόβο θα αποκρούσουν όλα τα ερωτήματα του Αντιχρίστου καταφρονώντας τα βασανιστήρια και τις φανταστικές τερατουργίες του1371. Θα είναι άνδρες και γυναίκες γενναίας ψυχής, ψυχής που θα μπορεί να συγκρατηθεί ανάμεσα σε πολλά σκάνδαλα. Διότι και λίγο αν ολιγωρήσει κανείς, με ευκολία θα πολιορκηθεί και θα γίνει αιχμάλωτος των ψευτοθαυμάτων του Αντιχρίστου1372.

Δεν θα ήταν άστοχο, αν λέγαμε πως όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί είναι, ταυτόχρονα, και οδηγίες προς τους Χριστιανούς για την ζωή που θα πρέπει να τους χαρακτηρίζει, προκειμένου να μείνουν ασάλευτοι, αν ζήσουν την εποχή του Αντιχρίστου. Ωστόσο, σε άλλα σημεία οι Πατέρες, δίνουν οδηγίες πιο άμεσα και ξεκάθαρα, για το πώς θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε, για να αντιμετωπίσουμε τους πειρασμούς των εσχάτων.

α) Ο τρόπος με τόν οποίο θα αντιμετωπίσουν οι Χριστιανοί τούς πειρασμούς τών εσχάτων

Για την αντιμετώπιση του πειρασμού του Αντιχρίστου οι Χριστιανοί θα πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι. Τα όπλα με τα οποία θα δυνηθούν οι Χριστιανοί να πολεμήσουν τον Αντίχριστο είναι η θεωρία και πράξη της Χριστιανικής Εκκλησίας. Άλλωστε, αυτά τα δύο είναι στην ουσία αχώριστα.

Το πρώτο λοιπόν όπλο των Χριστιανών θα είναι η διδασκαλία των σημείων του Αντιχρίστου και η θεωρητική κατάρτιση πάνω στο ζήτημα των εσχάτων και της έλευσης του θηρίου. Όπως ήδη δείξαμε σε άλλο σημείο της εργασίας μας, ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων θεωρεί απαραίτητο οι Χριστιανοί να διδάσκονται τα σημεία του Αντιχρίστου, ώστε να τον αναγνωρίσουν, όταν έλθει, και να μην πλανηθούν1373. Το ίδιο λέγει και ο Άγιος Εφραίμ1374. Ο Άγιος Αυγουστίνος γράφει πως αυτοί που θα νικήσουν τον διάβολο την εποχή του Αντιχρίστου θα βοηθηθούν απ’ τις Γραφές και την χάρη του Θεού1375.

Το δεύτερο όπλο των Χριστιανών θα είναι η έντονη πνευματική ζωή και η εγρήγορση. Επίσης, η πνευματική γνώση και το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων. Ο Άγιος Εφραίμ τονίζει ιδιαίτερα την σημασία του ενάρετου και χριστιανικού βίου ως προϋπόθεσης για την τήρηση της σωστής στάσης στο ζήτημα του Αντιχρίστου. Η γνωσιολογική ενημέρωση δεν αρκεί. Η ενημέρωση θα ωφελήσει αυτόν που έχει πνευματικά ενδιαφέροντα. Οι υλικοί άνθρωποι, ακόμη και αν τους παρασχεθεί η σχετική ενημέρωση, απλά, δεν θα δώσουν σημασία και θα αποστραφούν αυτόν που τους λέει την αλήθεια1376. Κατά τον Όσιο Εφραίμ χρειαζόμαστε πολλά δάκρυα και προσευχές για να μπορέσουμε να μείνουμε εδραίοι και να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τους πειρασμούς του Αντιχρίστου1377. Απαιτείται ακλόνητη πίστη, αμετακίνητος λογισμός και  σταθερότητα. Δεν πρέπει να είμαστε « χαύνοι » αλλά έτοιμοι για αγώνα1378.

Αν η αγιότητα συνιστάται σε κάθε εποχή, στους έσχατους καιρούς θα είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς ερωτά ρητορικά: « Ποταπούς δέ δεῖ ἡμᾶς εἶναι ἐν ἁγίαις ἀναστροφαῖς καί εὐσεβείαις, προσδοκῶντας τήν παρουσίαν τῆς τοῦ Θεοῦ ἡμέρας; »1379. Κατά τον Άγιο Εφραίμ η απόρριψη της μέριμνας αυτής της ζωής θα οπλίσει τους Χριστιανούς με δύναμη1380. Ο Άγιος Αυγουστίνος τονίζει τη σημασία της ταπείνωσης. Ο Χριστιανός πρέπει να είναι ταπεινός και να επιζητεί όχι τη δική του δόξα αλλά τη δόξα του Θεού, όπως ο Χριστός απέδιδε δόξα στον Πατέρα1381.

Η πνευματική γνώση και το χάρισμα της διάκρισης των πνευμάτων θα είναι στοιχεία « εκ των ων ουκ άνευ » για την αναγνώριση του Αντιχρίστου. Κατά τον Ιερό Χρυσόστομο είναι αναγκαίο να έχουμε το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος που ονομάζεται « διάκρισις πνευμάτων », για να μπορούμε με γνώση να διακρίνουμε τα πνεύματα, ώστε στο ένα – το Θεϊκό – να πιστεύουμε, και στο άλλο – το δαιμονικό – να αντιστεκόμαστε.1382 Σύμφωνα με τον όσιο Εφραίμ, τον Αντίχριστο θα καταλάβουν αυτοί που έχουν πνευματική γνώση1383.

Οι ίδιες απόψεις συναντώνται και στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Κατά τον συγγραφέα του « Περί Συντελείας » στους έσχατους καιρούς θα σωθούν όσοι ακούν με προσοχή τις Θείες Γραφές, τις κρατούν στα χέρια τους και τις κατανοούν με το μυαλό τους1384. Για τον Αρέθα η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη είναι οι δύο πτέρυγες που θα επιτρέψουν στην Εκκλησία να πετάξει μακρυά από τον πειρασμό του Αντιχρίστου1385. Ειδικά, η υπενθύμιση της παροδικότητας του Αντιχρίστου και της τρομερής υπεροχής του Χριστού θα συμβάλει στην κατανίκηση του φυσιολογικού αισθήματος του φόβου. Ο Οικουμένιος γράφει χαρακτηριστικά: « Οὐ μην φοβητέον φησί τό ἀπηνές καί ψυχοφθόρον θηρίον, τόν Ἀντίχριστον κἄν ἀπειλῇ καί δρᾷ χαλεπώτερα. Ἦλθε γάρ, φησίν, ἡ ὥρα τῆς κρίσεως αὐτοῦ »1386. Σχετικά με την άσκηση στην αρετή απ’ τους Χριστιανούς του τέλους των καιρών ο συγγραφεύς του Περί Συντελείας γράφει: « Ὁρᾶς οἵαν νηστείαν καί προσευχήν ἐκτελέσουσι τότε οἱ ἅγιοι »1387.

β) Ποιοί θα πλανηθούν απ’ τον Αντίχριστο

Αν η επαρκής θεωρητική και πρακτική γνώση του Χριστιανισμού είναι η αιτία της μη πλάνησης των Χριστιανών, η έλλειψη του ζεύγους πράξεως και θεωρίας θα είναι η αιτία της πτώσης των οπαδών του θηρίου. Αυτοί, λοιπόν, που θα πλανηθούν απ’ τον Αντίχριστο θα είναι :

1) Όσοι δεν θα έχουν θεωρητική Θεολογική κατάρτιση1388.

2) Όσοι είναι ασταθείς και άστατοι στον νου.

Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό θα εξαπατηθούν και θα χωριστούν απ’ τον ζωντανό Θεό αυτοί που θα έχουν σαθρή καί αστήρικτη την βάση της διανοίας τους1389. Σύμφωνα με τον Θεοδώρητο, στα ολέθρια δίχτυα του Αντιχρίστου δεν θα πιαστούν όλοι αλλά μόνο αυτοί που θα έχουν ασταθή και εύκολη στο να εξαπατηθεί γνώμη1390.

3) Όσοι έχουν γήινο φρόνημα και είναι προσκολημμένοι στις γήινες υποθέσεις.

Κατά τον Όσιο Εφραίμ αυτοί που είναι δεμμένοι με την ύλη, ακόμη και αν ακούσουν την αλήθεια, δεν θα πιστεύουν αλλά θα βδελύσσονται αυτόν που τους μιλάει1391.

4) Όσοι, ούτως ή άλλως, δεν θα είναι άξιοι σωτηρίας.

Κατά τους ιερό Χρυσόστομο, Θεοδώρητο Κύρου, Άγιο Αυγουστίνο και Άγιο Θεοφύλακτο Βουλγαρίας ο Αντίχριστος δεν θα επικρατήσει σε όλους αλλά μόνο σ’ αυτούς που από μόνοι τους είναι άξιοι απωλείας και θα στερούσαν τη σωτηρία απ’ τους εαυτούς τους ακόμη και χωρίς την παρουσία του Αντιχρίστου. Θα τον ακολουθήσουν οι απειθείς, αυτοί που θα κολάζονταν, ακόμη καί αν δεν ερχόταν ο Αντίχριστος1392.

Κατά τον Άγιο Αυγουστίνο θα πλανηθούν αυτοί που θα είναι άξιοι να πλανηθούν, αυτοί που θα αφήσουν τους εαυτούς τους να πλανηθούν1393. Αναφερόμενος ο Θεόδωρος ο Στουδίτης στους « Μοιχειανούς », όπως τους χαρακτηρίζει, λέγει: « Όσοι υποπέσουν σε αυτήν την αίρεση – επικεντρώνει την προσοχή του στην υποταγή της Εκκλησίας στη θέληση της πολιτικής εξουσίας –, αν ζούσαν την εποχή του Αντιχρίστου, θα έπιπταν στην λατρεία του. Καί όσοι μένουν όρθιοι και αγωνίζονται κατά της αίρεσης, αν ζούσαν την εποχή του Αντιχρίστου, θα νικούσαν »1394.

5) Όσοι θα έχουν εγκαταλείψει τον Θεό.

Ερμηνεύοντας ο Άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας τον λόγο του Αποστόλου Παύλου

« Καί πέμψει αὐτοῖς ἐνέργειαν πλάνης … » διευκρινίζει  πως δεν θα είναι ο Θεός υπεύθυνος της πλάνης των οπαδών του Αντιχρίστου αλλά οι ίδιοι. Γράφει χαρακτηριστικά:

« Πρῶτον ἐκεῖνοι ἀπώσαντο τήν ἀλήθειαν, καί τότε ἐγκατέλιπεν αὐτούς ὁ Θεός, καί ἐκράτησεν αὐτῶν τό ψεῦδος ». Θα δεχτούν την πλάνη και θα πιστέψουν στο ψεύδος όσοι δεν έμειναν στην αλήθεια1395.

6) Όσοι έχουν υπερήφανο φρόνημα

Κατά τον ιερό Αυγουστίνο, όσοι επιδιώκουν τη δική τους δόξα, όπως και ο Αντίχριστος θα αποδίδει δόξα στον εαυτό του, κινδυνεύουν να οδηγηθούν στην παγίδα του Αντιχρίστου1396. Προφανώς, όντες όμοιοί του, θα τον συμπαθήσουν και θα τον ακολουθήσουν.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία αναφέρονται παρόμοιες απόψεις. Η έλλειψη θεολογικής κατάρτισης θα είναι μια αιτία πλάνης των ανθρώπων. Κατά τον Αρέθα θα εξαπατηθούν απ’ τον Αντίχριστο αυτοί που είναι κάλπικοι καί ακούν τις προφητείες για την έλευση του Χριστού με ραθυμία1397. Θα τον ακολουθήσουν αυτοί που δεν θα έχουν διδαχθεί την θεολογία της Ιστορίας, δηλαδή πώς κυριαρχούσε ο Σατανάς πρίν την έλευση του Χριστού, πώς νικήθηκε με την πρώτη Παρουσία του και πώς θα ηττηθεί ξανά στους έσχατους χρόνους1398.

Τονίζεται, επίσης, πως ο υλόφρων βίος θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Σύμφωνα με τον συγγραφέα του Περί Συντελείας θα ακολουθήσουν τον Αντίχριστο αυτοί που θα είναι δέσμιοι των βιωτικών υποθέσεων και δεμένοι με την επιθυμία του παρόντος αιώνος, της εφήμερης πραγματικότητας1399. Κατά τον Αρέθα Καισαρείας θα πλανηθούν απ’ τον Αντίχριστο αυτοί που δεν θα δείχνουν καμία φροντίδα για την ουράνια δόξα αλλά θα είναι προσκολημμένοι στην γήινη « εστία » και θα έχουν υιοθετήσει έναν κτηνώδη τρόπο ζωής1400, όσοι θα άγονται και φέρονται στο παιχνίδι της ζωής φρονώντας τα γήινα1401.

Θα πλανηθούν όσοι είναι « χαλαροί » και « επιφανειακοί » Χριστιανοί. Κατά τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα θα πλανηθούν οι « κλητοί » και όχι οι εκλεκτοί1402. Το ίδιο γράφει και ο Αρέθας που σημειώνει πως απ’ τους Χριστιανούς θα ακολουθήσουν τον Αντίχριστο αυτοί που η κλήση του Χριστού δεν έφθασε μέχρι τα βάθη της καρδιάς τους αλλά τους άγγιξε μόνο επιφανειακά και ακροθιγώς, τόσο ώστε να συναριθμηθούν με τους Χριστιανούς. Θα πλανηθούν αυτοί που υπήρξαν μεν κλητοί αλλά δεν συναριθμήθηκαν με τους εκλεκτούς1403.

Γίνεται αναφορά και στο χάρισμα της διάκρισης των πνευμάτων. Ο Αρέθας σημειώνει πως οι περισσότεροι άνθρωποι θα πλανηθούν, διότι δεν θα έχουν συνηθίσει να διακρίνουν την αλήθεια από το ψεύδος, « διά τό μή ἔχειν διακριτικήν ἔξιν ἀληθείας καί ψεύδους »1404.

Οι Πατέρες δεν φαίνονται ιδιαίτερα αισιόδοξοι σχετικά με τους αριθμούς αυτών  που θα αντισταθούν τον Αντίχριστο και αυτών που θα τον ακολουθήσουν. Οι δεύτεροι θα είναι περισσότεροι. Σύμφωνα με την Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων και τον Ρωμανό τον Μελωδό πολλοί θα είναι αυτοί που θα ακούσουν την φωνή του Αντιχρίστου και θα τον ακολουθήσουν1405. Ο Αγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, εκφράζοντας την θλίψη του για τον μικρό αριθμό που συντάχθηκε με το δίκαιο στο γνωστό ζήτημα της εποχής του, γράφει πως κάτι ανάλογο θα συμβεί και στα έσχατα. Το ποσοστό, τόσο αυτών που στην εποχή του αντιστέκονταν στην ανομία, όσο και αυτών που θα αντισταθούν στον Αντίχριστο στο τέλος των καιρών, θα είναι μικρό1406.

γ) Διακριτικά γνωρίσματα τής Β΄ Παρουσίας τού Κυρίου από την παρουσία τού Αντιχρίστου

Αναφερθήκαμε στην πατερική προτροπή για θεωρητική κατάρτιση των Χριστιανών γύρω απ’ την υπόθεση του Αντιχρίστου. Κάθε Χριστιανός πρέπει να διδαχθεί έναν τρόπο που θα τον προφυλάξει απ’ την πλάνη του Αντιχρίστου.

Ένας εύκολος και απλούστατος τρόπος προφύλαξης απ’ την πλάνη του Αντιχρίστου αλλά και των διαφόρων ψευδοχρίστων που θα έλθουν πριν από Αυτόν, είναι η γνώση του τρόπου της Β΄ παρουσίας του Κυρίου και η επισήμανση των σημείων στα οποία αυτή διαφέρει απ’ την παρουσία του Αντιχρίστου και των ποικίλων ψευδοχρίστων. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο Χριστιανός οδηγείται στην αναγνώριση του Αντιχρίστου αρνητικώς, με την μέθοδο της εις άτοπον απαγωγής. Καταλαβαίνει ότι αυτός που έχει μπροστά του δεν είναι ο Χριστός. Επομένως, είναι κάποιος ψευδόχριστος ή ο Αντίχριστος.

Ο ίδιος ο Κύριος περιέγραψε στους μαθητές του τον τρόπο της Β΄ Παρουσίας Του.

« Ὥσπερ γάρ ἡ ἀστραπή ἐξέρχεται ἀπό Ανατολῶν καί φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται καί ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου »1407, γράφεται στο κατά Ματθαίον. Στα πατερικά κείμενα αναφέρεται πως ο Χριστός κατά την Β΄ Παρουσία Του θα έλθει « εν δόξη » απ’ τον Ουρανό, και θα εμφανιστεί μέσα σε μια στιγμή σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Επομένως, όποιος δεν έλθει μ’ αυτόν τον τρόπο είναι πλάνος και απατεώνας.

Ως σημεία και κριτήρια αναγνώρισης τής Β΄ παρουσίας τού Κυρίου τίθενται :

1) Το στοιχείο της εξ ουρανού ελεύσεως.

Ο Χριστός θα έρθει απ’ τον ουρανό και όχι απ’ τη γη, όπως ο Αντίχριστος. Οποιοσδήποτε παρουσιάζεται στη γη και ισχυρίζεται ότι είναι ο Χριστός είναι είτε κάποιος ψευδόχριστος είτε ο Αντίχριστος1408.

2) Το στοιχείο της ταυτόχρονης παγκόσμιας παρουσίας.

Η Β΄ Παρουσία του Κυρίου δεν θα είναι τοπική αλλά παγκόσμια. Ολόκληρη η ανθρωπότητα θα δει τον Κύριο να κατεβαίνει απ’ τον ουρανό και θα συγκεντρωθεί σε μια στιγμή γύρω του. « Πώς φαίνεται η αστραπή; », ερωτά ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και δίνει, αμέσως, ο ίδιος την απάντηση: « Δεν χρειάζεται κάποιον να την αναγγείλει, αλλά σε ολόκληρη την οικουμένη φαίνεται μέσα σε μια στιγμή, καί σε όσους κάθονται  στις οικίες και σε όσους βρίσκονται στους γυναικωνίτες. Έτσι, θα είναι και εκείνη η Παρουσία, θα φαίνεται παντού ταυτόχρονα από την λάμψη της Θείας δόξης »1409.

Αντίθετα η παρουσία του Αντιχρίστου θα είναι τοπικά περιορισμένη. Ο Αντίχριστος δεν  θα βρίσκεται σε δύο σημεία ταυτόχρονα.

3) Το στοιχείο της στιγμιαίας παγκόσμιας παρουσίας.

Η Β΄ παρουσία του Κυρίου θα είναι αιφνίδια, άμεση και στιγμιαία. Θα συμβεί μέσα σε μία στιγμή, « ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ », « ὡς ἡ ἀστραπή ». Αντίθετα, η παρουσία του Αντιχρίστου θα επιβληθεί σταδιακά, σε ένα μακρύ χρονικό διάστημα.

4) Το στοιχείο της δόξης.

Ο Χριστός θα έλθει περιβεβλημένος την καταπληκτική αίγλη της θεότητας, μέσα σε φωτεινές νεφέλες, δορυφορούμενος από μυριάδες αγγέλων1410. Δεν θα έρθει, όπως στην Πρώτη Του Παρουσία, στην Βηθλεέμ και σε μια μικρή γωνιά της Οικουμένης, χωρίς να τον γνωρίζει κανείς. Αλλά θα έλθει φανερά καί με κάθε επισημότητα , έτσι ώστε να μην χρειάζεται κανέναν να τον αναγγείλει1411. Αντίθετα, ο Αντίχριστος θα έλθει ως κοινός άνθρωπος.

Γνωρίζοντας αυτές τις διαφορές ο Χριστιανός, δεν θα πέσει στην παγίδα του Αντιχρίστου.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία αναφέρονται οι ίδιες απόψεις. Στο αμφιβαλλόμενο έργο του Μ. Αθανασίου, « Προς Αντίοχον », αναφέρεται πως στην Β΄ Παρουσία ολόκληρη η ανθρωπότητα θα συγκεντρωθεί σ’ ένα τόπο και ο Κύριος θα βρίσκεται στο μέσον αυτής της συνάθροισης « ὑπό πάντων ὁρώμενος »1412. Επομένως, όποιος ισχυρίζεται ότι είναι ο Χριστός και δεν βρίσκεται ξαφνικά μέσα σε μια στιγμή σ ολόκληρο τον κόσμο είναι δίχως αμφιβολία ψευδόχριστος ή ο Αντίχριστος1413. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο κάθε Χριστιανός δύναται να προφυλαχθεί από την πλάνη.

Σημειώσεις

1368. Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία Δ΄ εις το ευαγγέλιον της δευτέρας του Χριστού παρουσίας και περί ευσπλαχνίας και ευποιίας » , Ε.Π.Ε. , σελ. 112, « Εἰ δέ καί λεγόμενα μόνον, καί συγκαταβατικῶς οὕτω λεγόμενα, φρίκης καί δέους τήν ψυχήν τῶν συνετῶς ἀκουόντων πληροῖ, τίς ὑποίσει τότε τῶν πραγμάτων αὐτῶν τελουμένων; ». Βλ. και Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 114, « Τίς ἄρα ἔχων οὕτως ψυχήν ἀδαμαντίνην, ὥστε φέρειν γενναίως ἅπαντα τά σκάνδαλα; Τίς ἄρα ἐστίν οὕτως, ὠς προεῖπον, ἄνθρωπος, ἵνα πάντες Ἄγγελοι μακαρίσωσιν αὐτόν; ».

1369. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 114, « Ἐγώ, γάρ, ἀδελφοί φιλόχριστοι καί τέλειοι, ἐπτοήθην ἐξ αὐτῆς τῆς μνήμης του Δράκοντος, μελετῶν εἰς ἑαυτόν τήν θλῖψιν τήν μέλλουσαν ἔσεσθαι τοῖς ἀνθρώποις ἐν τοῖς καιροῖς ἐκείνοις ».

1370. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 112-4, « Τότε, ἀδελφοί, τίς ἆρα εὑρεθῆ τετειχισμένος καί μένων ἀσάλευτος, ἔχων τό τεκμήριον ἐν τῇ ψυχῆ, τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν τήν ἁγίαν παρουσίαν … Τίς ἄρα ἔχων οὕτως ψυχήν ἀδαμαντίνην, ὥστε φέρειν γενναίως ἅπαντα τά σκάνδαλα; Τίς ἄρα ἐστίν οὕτως, ὠς προεῖπον, ἄνθρωπος, ἵνα πάντες Ἄγγελοι μακαρίσωσιν αὐτόν;

».

1371. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 124, « Μακάριος ὁ εὑρεθείς πανΆγιος καί πάμπιστος, ὁ ἔχων αὑτοῦ τήν καρδίαν προς τον Θεόν ἀδιστάκτως. ἀφόβως γἀρ ἐκκρούεται τάς πεύσεις αὐτοῦ πάσας, καταφρονῶν καί τῶν βασάνων καί τῶν φαντασιῶν αὐτοῦ ».

1372. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 116, « Γενναίας ἔσται ψυχῆς, δυναμένης συγκρατῆσαι τήν ἑαυτοῦ ζωήν ἀναμέσον τῶν σκανδάλων. Ἐάν γάρ μικρόν ὀλιγωρῶν εὑρεθῇ ἄνθρωπος, εὐχερῶς πολιορκεῖται καί γίνεται αἰχμάλωτος ἐν σημείοις τοῦ Δράκοντος καί πονηροῦ καί δολίου. Καί ἀσύγγνωστος ὁ τοιοῦτος εὑρίσκεται ἐν τῇ κρίσει. Αὐτοψεί γάρ εὑρίσκεται, ὅτι ἐπίστευσε τῷ τυράννῳ ἑκουσίως ».

1373. Βλ. σχετικά την ενότητα σχετικά με τους λόγους κοινοποίησης των σημείων των καιρών, σελ. 88-92.

1374. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 119. Πρβλ. και Μενούνου Ιωάννου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και βιογραφία, ο.π., Διδαχή Α΄2, σελ. 87, « Αυτά λογιάζω, αδελφοί μου, σας ετρόμαξαν την καρδίαν καί αληθινά φοβερά πράγματα είναι και εγώ όπου τα λέγω τρέμω και δειλιώ, μά τί να κάμω όπου έχω χρέος να σας τα φανερώσω ». Βλέπε και την ενότητα τη σχετική με την παρατήρηση των σημείων των καιρών.

1375. Αυγουστίνου, Η πολιτεία του Θεού, Κ΄, Η΄, σελ. 94.

1376. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 126, « Τοῖς δέ τόν νοῦν ἔχουσι εἰς πράγματα βιωτικά καί ποθοῦσι τά γήινα, οὐκ εὔδηλον ἔσται τοῦτο. Ὁ γάρ ἀεί δεδεμένος ἐν πράγμασι βιωτικοῖς, κἄν ἀκούση, ἀπιστεῖ καί βδελύσσεται τόν λέγοντα ».

1377. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 116, « Πολλῶν εὐχῶν καί δακρύων χρήζομεν, ὦ ἀγαπητοί, ἵνα τις ἡμὼν εὑρεθῇ ἑδραίος ἐν τοῖς πειρασμοῖς ».

1378. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 118-9, « Τήν ἀκλινῆ πίστιν τοῦ Χριστοῦ εἰλικρινῶς βαστάζοντες, εὐρίπιστον ποιήσομεν τήν δύναμιν τοῦ τυράννου. Λογισμόν ἀμετάθετον κτησώμεθα καί εὐστάθειαν, καί ἀφίσταται ἡμῶν ὁ ἀσθενής, μή ἔχων τί ποιήση. Ἐγώ ὁ ἐλάχιστος, ἀδελφοί, παρακαλῶ ὑμᾶς, φιλόχριστοι, μή γενώμεθα χαῦνοι, ἀλλά μᾶλλον δυνατοί τῇ δυνάμει τοῦ σταυροῦ. ἀπαραίτητος ἀγών ἐπί θύραις ἐστί. Τόν θυρεόν τῆς πίστεως ἀναλάβωμεν πάντες. Ἕτοιμοι οὖν γίνεσθε, ὥσπερ οἰκέται πιστοί, ἄλλον μή δεχόμενοι ». Βλ. και Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ Επισκόπου Σταυρουπόλεως, Θαύματα και σημεία, ο.π., 2005, σελ. 81-84.

1379. Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία Δ΄ εις το ευαγγέλιον της δευτέρας του Χριστού παρουσίας και περί ευσπλαχνίας και ευποιίας » , Δ΄, Ε.Π.Ε. 9, σελ. 112.

1380. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 126, « Τοῖς γάρ ἔχουσι γνῶσιν, εὐχερῶς ἡ τούτου γνωρίζεται ἔλευσις… Τούτου χάριν ἐνισχύουσιν οἱ Ἅγιοι, ὅτι πᾶσαν τήν ἡμέραν καί τήν μέριμναν τοῦ βίου τούτου ἀπέρριψαν ».

1381. Βλ. Αυγουστίνου, Homilies on the gospel of John, CCEL, New York, 1886, VII, 14-24, σελ. 185-7.

1382. Βλ. J.P. Cramer, Catenae in epistolas catholicas, σελ. 130, « Ἀναγκαῖον ἔχειν ἐκεῖνο τό χάρισμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅ ὠνόμασται διάκρισις πνευμάτων, ἵνα ἐπιστήμην ἔχωμεν δοκιμάζειν τά πνεύματα, ὥστε τῷ μέν πιστεύειν, τῷ δέ ἀνθίστασθαι. Χαρακτηριστικόν λέγει τοῦ Ἀντιχρίστου… ».

1383. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 126, « Τοῖς γάρ ἔχουσι γνῶσιν, εὐχερῶς ἡ τούτου γνωρίζεται ἔλευσις… Τοῦτου χάριν ἐνισχύουσιν οἱ Ἅγιοι, ὅτι πᾶσαν τήν ἡμέραν καί τήν μέριμναν τοῦ βίου τούτου ἀπέρριψαν ».

1384. Βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΧΙΙ, σελ. 288, « Οἱ δέ ἀκροώμενοι τῶν Θείων Γραφῶν καί ἐπί χεῖρας ἔχοντες καί ἐν τῷ νῷ ἐννοούντες ταύτας ἐννοούντες πολλοί ἀποδράσονται ἐκ τῆς αὐτοῦ πλάνης. Νοήσουσι γάρ τῆς ἐπιβουλῆς αὐτοῦ τήν ἐμφάνειαν καί τῆς πλάνης αὐτοῦ τήν ἀλαζονείαν καί ἐκφεύξουσιν ἐκ τῶν χειρῶν αὐτοῦ καί ἐπί τά ὅρη καί ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς κατακρυβήσονται καί μετά δακρύων καί συντετριμμένης καρδίας ζητήσουσι τόν φιλάνθρωπον, καί αὐτός ἐκσπάσει αὐτούς ἐκ τῶν βρόχων αὐτοῦ καί διασώσει ἐκ τῶν σκανδάλων αὐτοῦ τῶν χαλεπῶν καί ἀοράτως σκεπάσει αὐτούς τῇ χειρῖ αὐτοῦ τῇ δεξιᾶ τούς ἀξίως αὐτῶ καί δικαίως προσπίπτοντας ».

1385. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΕ΄, σελ. 365, « Αἱ πτέρυγες δέ τί ἄν ἄλλο οἴοιντο, ἤ αἰ δύο διαθῆκαι Θεοῦ προς ἡμᾶς τῆς παλαιᾶς καί καινῆς. Αἵτινες πτέρυγες μετεώρους ἄγουσι πρός τήν ἔρημον πάσης διύγρου ἡδονῆς τούς κεχρημένους αὐταῖς γνησίως. Ἀεί μέν, μάλιστα δέ ἐν τῇ τοῦ Ἀντιχρίστου παρουσία ».

1386. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VIII, σελ. 197.

1387. Περί Συντελείας, ΧΧΙΧ, σελ. 288.

1388. Βλ. σελ. 88-92 και 302.

1389. Βλ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, « Καί τούς σαθράν καί ἀστήρικτον τήν βάσιν τῆς διανοίας ἔχοντας ἐξαπατήσει καί ἀποστήσει ἀπό Θεοῦ ζῶντος, ὥστε σκανδαλισθῆναι, εἰ δυνατόν, καί τούς ἐκλεκτούς ».

1390. Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Αιρετικής κακομυθίας επιτομή, P.G. 83, 531 Α, « Οὐ γάρ πάντας ἀγρεύσει προς ὄλεθρον, αλλά τούς εὐρίπιστον καί εὐεξαπάτητον κεκτημένους τήν γνώμην ». Βλέπε και Αυγουστίνου, Exposition on the book of Psalms, CCEL, New York, 1886, σελ. 38-39.

1391. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 126, « Τοῖς δέ τόν νοῦν ἔχουσι εἰς πράγματα βιωτικά καί ποθοῦσι τά γήινα, οὐκ εὔδηλον ἔσται τοῦτο. Ὁ γάρ ἀεί δεδεμένος ἐν πράγμασι βιωτικοῖς, κἄν ἀκούση, ἀπιστεῖ καί βδελύσσεται τόν λέγοντα ».

1392. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Oμιλία Δ΄, Α΄, P.G. 62,487, « “ ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις “ ἰσχύει, οἵ, εἰ καί μή παρεγένετο ἐκεῖνος, οὐκ ἄν ἐπεισθησαν », Θεοδωρήτου Κύρου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Β΄, Θ-Ι΄, P.G. 82, 665, « Οὐ γάρ πάντων κρατήσει, ἀλλά τῶν ἀπωλείας ἀξίων, οἵ καί δίχα τῆς τούτου παρουσίας σφᾶς αὐτούς τῆς σωτηρίας ἐστέρησαν », και Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εξήγησις εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, P.G. 124, 1345 Β, « Καί γάρ τοῦ Ἀντιχρίστου μή ἐλθόντος, ἔμελλον κολασθῆναι οἱ ἀπειθεῖς ».

1393. Αυγουστίνου, Η πολιτεία του Θεού, Κ΄, ΙΘ΄, σελ. 119-120.

1394. Θεοδώρου του Στουδίτου, Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ, P.G. 99, 1033, « Καί ὅσοι ἐν ταύτη ὑποπέσωσι, κἄν τότε ὑπῆρχον, ὑπέπεσον ἄν. Καί ὁπόσοι δυνάμει Θεοῦ ἀνταγωνιζόμενοι στῶσιν, εἶεν ἄν καί ταῖς ἡμέραις ἐκείναις νικῶντες τόν Ἀντίχριστον ἐν θανάτω μετά Χριστοῦ ».

1395. Βλ. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εξήγησις εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, P.G. 124,1345. Βλ. και Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ Επισκόπου Σταυρουπόλεως, Θαύματα και σημεία, Μετάφραση Επίσκοπος Νικοπόλεως Μελέτιος, Ε΄ Έκδοση, Πρέβεζα 2005, σελ. 46-47. Παρόμοια άποψη αναφέρει και ο Θεόδωρος Μοψουεστίας. Βλ. Θεοδώρου Μοψουεστίας, Σχόλια εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, 936, « τήν συγχώρησιν δηλονότι ὡς ἔργον τῷ Θεῷ περιῆψεν. Βούλεται γάρ εἰπεῖν ὅτι μή μείναντες ἐπί τῆς ἀληθείας προσέξουσι τῇ πλάνη καί πιστεύσουσι τῷ ψεύδει, δικαίαν δεχόμενοι την τιμωρίαν … ».

1396. Βλ. Αυγουστίνου, Homilies on the gospel of John, CCEL, New York, 1886, VII, 14-24, σελ. 185-7.

1397. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, ΛΓ΄, σελ. 354, « Κλέψει τῇ ὁμοιότητί τινας τῶν νοθεστέρων καί ῥαθυμότερον τῶν περί Χριστοῦ προφητικῶν ἐπακούοντας ».

1398. Αρέθα Καισαρείας, ΝΔ΄, σελ. 432-3, « Τοιοῦτοι δέ οἱ ἀστήρικτον ἔχοντες τήν βάσιν, ἅτε μή ἐπί τήν πέτραν Χριστόν τεθεμελιωμένοι. Θαυμάσονται οὖν καί νῦν οὗτοι οἱ διά τό χαμερπές οὐδέ τῇ βίβλω τῶν ζώντων ἐγράφησαν. … Θαυμάσονται οὖν, ὡς ἤδη εἴρηται, οἱ μή διά τό χαμερπές προστοιχειωθέντες ἀσφαλῶς ταῖς τοῦ Χριστοῦ περί αὐτοῦ προρρήσεσι, λογιζόμενοι πῶς τη ἀρχαίαν δυναστείαν καί ἀπέλαβε καί ἀνέλαβε. Διά τοῦτο πλήρωμα τῆς ἀσεβείας αὐτοῦ ἔνοικον ἔχοντος Ἀντιχρίστου αὖθις τέλος ἄξιον λήψεται ».

1399. Βλ. Περί Συντελείας, σελ. 288, « Καί γάρ τότε οἱ δεδεμένοι ἐν πράγμασι βιωτικοῖς καί τῆ ἐπιθυμία τοῦ αἰώνος τούτου, οὗτοι εὐχερῶς προσαχθήσονται τῷ διαβόλω καί σφραγισθήσονται ».

1400. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΣΤ΄, σελ. 377, « Οἱ μηδέν τῶν οὐρανίων καί τῆς ἐκεῖ δόξης πεφροντικότες, ἀλλά τῇ γηΐνη ἑστία καί τῇ κατ᾿ αὐτήν χοιρώδει βιώσει προσαρμοζόμενοι », σελ. 379 « οἷς οὐδέν πλέον τῶν γηινῶν εἰς φρόντησιν ».

1401. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΔ΄, σελ 364, « Τοῖς γήινα φρονοὐσι … καί ὡς ἡ θάλασσα ἀστατοῦσιν, ἀγομένοις καί φερομένοις ἐν τῇ τοῦ βίου κυβεία ».

1402. Κλήμεντος Αλεξανδρείας, Εκ των Θεοδότου και της Ανατολικής καλουμένης διδασκαλίας κατά τους Ουαλεντίνου χρόνους επιτομαί, Θ΄, P.G. 9, 660 και S.C. 23, σελ. 9, « ὅθεν εἴρηται τούς μέν τῆς κλήσεως ἀνθρώπους κατά τήν παρουσία τοῦ Άντιχρίστου πλανηθήσεσθαι• ἀδύνατον δέ τούς ἐκλεκτούς. Διό φησι. “ Καί εἰ δυνατόν τούς ἐκλεκτούς μου “ ». Πρβλ. Μθ. 24,24, « Ἐγερθήσονται γάρ ψευδόχριστοι καί ψευδοπροφῆται καί δώσουσι σημεῖα μεγάλα καί τέρατα ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καί τούς ἐκλεκτούς ».

1403. Αρέθα Καισαρείας, ΛΣΤ΄, σελ. 376, « Ἐπεί δέ κατά τήν τοῦ Κυρίου φωνήν, πολλοί μέν κλητοί, ὀλίγοι δέ ἐκλεκτοί. Εἰκός ἐκείνους νικηθῆναι, τούς μή τοῖς ὀλίγοις συντεταγμένους. Ὧν ἡ κλῆσις οὐ διά βάθους ἦλθεν καρδίας, ἀλλ᾿ ἀκροθιγῶς καί ὅσον Χριστιανοῖς ἐναριθμηθῆναι ».

1404. Αρέθα Καισαρείας, E.A., ΛΣΤ΄, ΧΙΙΙ, σελ. 374, « … διά τό μή ἔχειν διακριτικήν ἕξιν ἀληθείας καί ψεύδους ».

1405. Βλ. Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων, XIV, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 2, σελ. 220, «τότε ἥξει ἡ κτίσις τῶν ἀνθρώπων εἰς τήν πύρωσιν τῆς δοκιμασίας “ καί σκανδαλισθήσονται πολλοί καί ἀπολοῦνται. Οἱ δέ ὑπομείναντες ἐν τῇ πίστει αὐτῶν σωθήσονται ” ». Βλ. και Διαταγαί Αποστόλων, Ζ, ΧΧΧΙΙ, Β.Ε.Π.Ε.Σ. , σελ. 127, « Καί πολλοί σκανδαλισθήσονται ἐπ᾿ αύτῶ », Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, ΙΑ΄, σελ. 270, « Καί πολλοί ὑπακούσονται καί ἀπελεύσονται προς αὐτόν ἀπατώμενοι ».

1406. Βλ. Θεοδώρου του Στουδίτου « Ευπρεπιανώ καί τοις συν αυτώ », P.G. 99, 1033 Β, « Ἀλλ᾿ ὤ τῆς ἀνθρωπίνης ταλαιπωρίας! Πῶς ἀπεντεῦθεν νῶτα ἔστρεψαν; Πῶς ὑποδεικνύομεν τί ἐσόμεθα; Διά τοῦτο ὀλίγοι οἱ μέλλοντες στῆναι… Διά τοῦτο κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι τῆς ἀνάγκης ἐκείνης τῇ ἐπιφανεία Χριστοῦ ἀναιρουμένης ».

1407. Μθ 24,27 και 30-31 και Πρ 1,11.

1408. Βλ. Μθ. 24,23 « Τότε ἑάν τις ὑμῖν εἴπη: Ἰδού ὧδε ὁ χριστός, ἤ ὧδε, μή πιστεύσητε », Λκ. 17,21-23, Φιλ 3,20 « ἡμῶν τό πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει, ἀφ’ ὧν καί σωτήρα ἀπεκδεχόμεθα », Πρ. 1,11, Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις Δ΄, ΙΕ΄, Κατηχήσεις Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Εκδόσεις Ετοιμασία, Καρέας 1991,  σελ. 92-93, « Οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναβάς Χριστός ἔρχεται πάλιν ἐξ οὐρανῶν, οὐκ ἀπό γῆς. Καί εἶπον, οὐκ ἀπό γῆς. Ἐπειδή πολλοί μέλλουσιν ἀντίχριστοι νῦν ἀπό γῆς ἔρχεσθαι. Ἤδη γάρ, καθώς ἐθεώρησαν, ἤρξαντο πολλοί λέγειν, ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός. Καί μέλλει λοιπόν ἔρχεσθαι τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, ψευδῆ Χριστοῦ προσηγορίαν ἑαυτῷ προστιθέναι. Σύ δέ μοι τόν ἀληθῆ Χριστόν, τόν υἱόν τοῦ Θεοῦ τόν μονογενῆ, μηκέτι ἀπό γῆς ἐρχόμενον, ἀλλ’ ἐξ οὐρανῶν προσδόκα. ὑπέρ ἅπασαν ἀστραπήν καί λαμπηδόνα φωτός τοῖς πᾶσι φαινόμενον, ὐπ’ ἀγγέλων δορυφορούμενον, ἵνα κρίνη ζῶντας καί νεκρούς, καί βασιλεύοντα βασιλείαν οὐράνιον, αἰώνιον καί ἀτελεύτητον. Ἀσφαλίζου γάρ μοι καί ἐν τούτῳ, ἐπειδή πολλοί εἰσιν οἰ λέγοντες, τέλος εἶναι τῆς Χριστοῦ βασιλείας », και Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 444.

1409.  Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ομιλία ΟΣΤ΄ εις το Κατά Ματθαίον, Γ΄, P.G. 58, 697 και Ε.Π.Ε. 12, σελ. 20-3, « Εἰπών τοίνυν πῶς ἐκεῖνος ( ο αντίχριστος ) παραγίνεται, οἷον ὅτι ἐν τόπω, λέγει πῶς καί αὐτός. Πῶς οὖν αὐτός; « Ὥσπερ ἡ ἀστραπή ἐξέρχεται ἀπό ἀνατολῶν, καί φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται καί ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὅπου γάρ ἄν ᾗ τό πτῷμα, ἐκεῖ καί οἱ ἀετοί ». Πῶς οὖν ἡ ἀστραπή φαίνεται; Οὐ δεῖται ἀπαγγέλοντος, οὐ δεῖται κήρυκος, ἀλλά καί τοῖς ἐν οἰκίαις καθημένοις, καί τοῖς ἐν θαλάμοις, ἐν ἀκαριαίᾳ ροπῇ κατά τήν οἰκουμένην δείκνυται πᾶσαν. Οὕτως ἔσται ἡ παρουσία ἐκείνη, ὁμοῦ πανταχοῦ φαινομένη διά τήν ἔκλαμψιν τῆς δόξης ».

1410. Βλ. Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, ΧVIΙΙ, σελ.87, « Εἰπόντος οὖν τοῦ Κυρίου ὤσπερ ἡ ἀστραπή ἐξέρχεται ἀπό ἀνατολῶν καί φαίνει ἑως δυσμῶν.οὕτως ἔσται καί ἡ παρουσία τοῦ Υιοῦ τοῦ ἀνθρώπου - ἐν τούτω σημαίνων ἑαυτόν εὐδήλως καί προφανῶς μετά δυνάμεως καί δόξης πατρικῆς ἀπό οὐρανῶν μέλλειν παραγίνεσθαι, - οὗτοι ἐν τοῖς ὄρεσι καί ἐν τῇ ἐρήμω ἐζήτουν. Οὐ γάρ οὕτως ἔσται ἡ Δευτέρα αὐτοῦ παρουσία ὁποία ἡ πρώτη ἐγένετο. Τότε γάρ ὡς εὐτελής ἄνθρωπος μόνον ἐφαίνετο, νυνί δέ κριτής τοῦ παντός κόσμου παραγίνεται. Καί τότε παρεγένετο σῶσαι τόν ἄνθρωπον, νῦν δέ παραγίνεται κολάσαι πάντας ἁμαρτωλούς καί τούς εἰς αὐτόν ἡσεβηκότας. Ταῦτα δέ λέγομεν πρός στηριγμόν τῶν πιστῶν ἀδελφῶν, ἵνα μή προλαμβάνωσιν τήν βουλήν τοῦ Θεοῦ … ». Βλ. και Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Ματθαίον, P.G. 72, 449, και Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία Δ΄, Εις το Ευαγγέλιον της Β΄ Παρουσίας του Κυρίου, Ι΄, Ε.Π.Ε. 9, σελ. 120.

1411. Βλ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις το Κατά Ματθαίον, Ομιλία ΟΣΤ΄, Β΄, P.G. 58, 696-697 και Ε.Π.Ε. 12, σελ. 20-1, « Τότε οὖν ἐάν τις ὑμῖν εἴπη, φησίν, Ὦδε ὁ Χριστός ἤ ὦδε, μή πιστεύσητε ». Τέως ἀπό τοῦ τόπου αὐτοῦς ἀσφαλίζεται, λέγων τά ἰδιώματα τῆς αὐτοῦ παρουσίας τῆς δευτέρας, καί τά τῶν πλάνων δείγματα. Οὐ γάρ ὥσπερ ἐν τῇ προτέρᾳ ἐν Βηθλεέμ ἐφάνη, καί ἐν γωνίᾳ μικρᾷ τῆς οἰκουμένης, καί οὐδενός εἰδότος ἐξ ἀρχῆς, οὕτω καί τότε φησίν. ἀλλά φανερῶς καί μετά περιφανείας ἁπάσης, καί ὡς μή δεῖσθαι τοῦ ταῦτα ἀπαγγέλοντος. Οὐ μικρόν δέ τοῦτο σημεῖον τοῦ μή λανθανόντως παραγίνεσθαι

».

1412. Μεγάλου Αθανασίου, ΒΕΠΕΣ 6, Προς Αντίοχον άρχοντα, σελ. 132.

1413. Βλ. Μεγάλου Αθανασίου, ΒΕΠΕΣ 6, Προς Αντίοχον άρχοντα, σελ. 132.