ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΡΟΦΗΣ (8)

Συνέχεια από: Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2018

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΡΟΦΗΣ 

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ.

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ.

Angelo Scola, Gilfredo Marengo, Javier Prades López

Εκδόσεις Jaca Book

Οι Πατέρες τών αιώνων IV και V.

         
Στους συγγραφείς τού IV και V αιώνος αναγνωρίζεται μία διπλή ανάπτυξη τού ανθρωπολογικού στοχασμού. Από το ένα μέρος υπάρχει η συνειδητοποίηση τού σωτηριώδους ρόλου τής σάρκας τού Χριστού και η επιμονή στο θέμα τής συσσωμάτωσης στο Χριστό (Ειρηναίος, αιρέσεις, 291-295), σαν συνθήκη τής Χριστιανικής εμπειρίας, η οποία τους ώθησε να επαναπροσδιορίσουν ολοκληρωτικά τήν σημασία τής αξιοπρέπειας τού ανθρωπίνου σώματος και τής συμμετοχής του στην σωτηρία.

          Σ'αυτή την γραμμή θα υποστηρίξουν καθαρά ότι όλος ο άνθρωπος είναι Imago Dei, απορρίπτοντας καθαρά κάθε ερμηνεία τού ανθρωπίνου σώματος σαν αποτέλεσμα τής πτώσεως. 
         Από το άλλο μέρος έπαιξε έναν καθόλου δευτερεύοντα ρόλο στην σκέψη Πατέρων όπως ο Γρηγόριος Νύσσης (335-395), Αμβρόσιος (340-397) και Ιλλάριος(315-367), η σύλληψη τού Ωριγένη τής διπλής δημιουργίας τού ανθρώπου την οποία, παρότι μακριά από τις ριζοσπαστικές θέσεις ενός Ευάγριου Ποντικού (346-399), εισήγαγαν στην Δύση.

          Από την διπλή δημιουργία προέρχονται οι δύο ανθρώπινες φύσεις: εσωτερική και εξωτερική (Ρωμ. 7,22). Η ψυχή είναι κατασκευασμένη κατ'εικόνα Θεού ενώ το σώμα είναι σχηματισμένο από την γή, ώστε να αποτελείται ο άνθρωπος από την σύνθεση δύο στοιχείων. Σ'αυτή την ερμηνεία το στοιχείο που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο είναι η ψυχή, καρπός τής πρώτης δημιουργίας. Έτσι ο Πλατωνισμός τού Φίλωνος περνά μέσω τού Ωριγένη, στον Ιλλάριο και τον Αμβρόσιο, οι οποίοι βοήθησαν να εξαπλωθεί ένα όραμα τού ανθρώπου επικεντρωμένο στην ψυχή, σαν την αληθινή εικόνα τού Θεού.

          Μπορούμε λοιπόν να βεβαιώσουμε ότι αυτή την περίοδο, παρότι η συνάντηση με τον νεοπλατωνισμό όπως είδαμε προηγουμένως μπόρεσε να ευνοήσει μία κάποια υποτίμηση τού σώματος απέναντι στην ψυχή, η υπακοή στο βιβλικό δεδομένο λειτούργησε σαν ανάχωμα σε κάθε σκληρό δυαλισμό ο οποίος απερρίφθη αποφασιστικά!

          [Αμβρόσιος. Οι έξι ημέρες τής δημιουργίας VI, 7.43! Η ψυχή μας λοιπόν είναι κατ'εικόνα τού Θεού. Εσύ ώ άνθρωπε, είσαι όλος σ'αυτή, διότι χωρίς αυτή δέν είσαι τίποτε, αλλά είσαι γή και στην γή θα διαλυθείς. Έτσι λοιπόν γνώρισε ότι χωρίς την ψυχή η σάρκα δέν είναι τίποτε! Δέν πρέπει να φοβάστε είπε, αυτούς που θέλουν να σκοτώσουν το σώμα σας, αλλά δέν μπορούν να σκοτώσουν την ψυχή σας! Γιατί λοιπόν είσαι τόσο υπερήφανος τού σώματός σου αφού δέν χάνεις τίποτε, χάνοντας το σώμα; Να φοβάσαι μόνον την έλλειψη τής βοήθειας τής ψυχής σου!]

Αυγουστίνος.

         
Μία ξεχωριστή θέση στην ανάπτυξη τού στοχασμού πάνω στην δυαδική ενότητα [αναλόγως τού Φιλιόκβε ή αντίστροφα] ψυχής- σώματος κατέχει ο Αυγουστίνος! Πρώτα απ'όλα όμως πρέπει να θυμηθούμε ότι στην σκέψη τού Αυγουστίνου ξεχωρίζει η δήλωση περί τού ανθρώπου σαν ενότητος ψυχής και σώματος (Η πόλις του Θεού ΧΙΙΙ, 24,1). Ξεκινώντας από αυτό το δεδομένο αναπτύσσει έναν στοχασμό χαρακτηριζόμενο από μία διπλή προοπτική!

          Κατ'αρχάς επιμένει σταθερά στην σημασία τής ενότητος τών δύο στοιχείων, φτάνοντας να θέσει σε σχέση τήν ενότητα τής ψυχής και τού σώματος με το μυστήριο τής ενσαρκώσεως! (Γράμμα 137,3,11). [Ο Πατήρ είναι η ψυχή και ο Υιός το σώμα τής Θεότητος. Όπως ακριβώς το εξέφρασε στο Φιλιόκβε]. Ταυτοχρόνως όμως ο Αυγουστίνος υπογραμμίζει την διαφορά που πρέπει να αναγνωρισθεί ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα. Ακολουθώντας σ'αυτό το σημείο, την σχέση ανάμεσα τους, την διάκριση τού Παύλου ανάμεσα στην σάρκα και το πνεύμα!

          Έτσι λοιπόν η ανθρωπολογική του σκέψη κατευθύνεται πρός την τοποθέτηση στην ψυχή τήν αρχή τής τάσεως πρός το αγαθό και στο σώμα την αρχή της τάσεως στο κακό! (Ενάντια στον Ιουλιανό, IV, 4,34). Παρότι αποκλείει κάθε ριζικό δυαλισμό, δέν μπορούμε να μήν αναγνωρίσουμε σ'αυτή την επιλογή το στοιχείο το οποίο οδηγεί τον Αυγουστίνο να υιοθετήσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα στην ψυχή, σαν το στοιχείο το οποίο φανερώνει το ιδιαίτερο τού υπολογισμού τού ανθρώπου σαν Imago Dei. Δέν πρέπει να ξεχνούμε ότι μία υπογραμμισμένη απαισιοδοξία τής ιστορικής υπάρξεως του ανθρώπου, δεμένη στην Θεολογία του "Περί του προπατορικού και περί της χάριτος" τον οδηγεί σε μία ανθρωπολογία στην οποία η αξία τού σώματος δέν φαίνεται πάντοτε ισορροπημένη!

          Σ'αυτόν τον ορίζοντα τοποθετείται η πρωτοτυπία με την οποία ανέπτυξε το θέμα του ανθρώπου σαν Imago Dei στο φώς τού Τριαδολογικού του στοχασμού!

          Δηλώνοντας ότι είναι δυνατόν να σταθεί μία αναλογική σχέση ανάμεσα στο Τριαδικό μυστήριο και στην Τριάδα νόησις, αγάπη, γνώσις, παρούσα στην ψυχή τού ανθρώπου, ο Αυγουστίνος αξιολογεί οπωσδήποτε το δεδομένο τού ανθρώπου δημιουργημένου κατ'εικόνα τού Θεού. Εάν από το ένα μέρος αυτό το δεδομένο προσλαμβάνει τον ρόλο βασικής μεθοδολογικής αρχής για την γνώση τού Θεού, από το άλλο εισάγει μία ερμηνεία η οποία ανθρωπολογικώς, οδηγεί στην θεώρηση τής ψυχής σαν τον ιδιαίτερο τόπο τής Θείας εικόνος, θέτοντας σε έναν κατώτερο υπολογισμό την αξία τής σωματικότητος τού ανθρώπου.

          Τέλος το ανθρωπολογικό πλεονέκτημα που δίνεται στην ψυχή καθίσταται πιό εμφανές εάν έχουμε σταθερά υπ'όψιν μας ότι για τον Αυγουστίνο το στοιχείο το οποίο χαρακτηρίζει τον άνθρωπο σαν Imago Dei συνίσταται στην ικανότητά του να γνωρίσει τον Θεό. Αυτή η γνώση ανήκει στην ψυχή, καθότι αυτή είναι εις θέσιν να πραγματοποιήσει την "προθετική" ένωση με τον Θεό! [Η πρόθεση στην θέση της συνέργειας. Η οποία χρησιμοποιείται σήμερα από την φαινομενολογία στην γνώση του κόσμου και της ιστορίας, και αντιστοιχεί στο Καρτεσιανό ΕΓΩ].

         
Παρατηρήσεις!

        
  Η διαδρομή τής Θεολογίας τών πρώτων αιώνων πάνω στην ενότητα τής ψυχής και τού σώματος μπορεί να εκφραστεί ώς εξής:

          Η αναγνώριση ότι ο άνθρωπος είναι η ενότης ψυχής και σώματος αντιπροσωπεύει ένα στοιχείο κοινό στο σύνολο τής Πατριστικής ανθρωπολογίας.

          Δέν μπορούμε να μήν αναγνωρίσουμε μία κάποια τάση να δοθεί το προνόμιο τής ψυχής σαν ο ιδιαίτερος τόπος όπου αναγνωρίζεται ο άνθρωπος σαν εικόνα τού Θεού.

          Ο λόγος τής επιτυχίας αυτής της προοπτικής μπορεί να προβάλλει από μία κάποια προοδευτική λήθη τής δημιουργικής μεσολαβήσεως τού Ιησού Χριστού. Γι'αυτόν τον λόγο δέν διατηρείται στην Θεολογική παράδοση μία κατάλληλη κατανόηση τής αξίας τού σώματος. Αυτό το φαινόμενο στην αλεξανδρινή παράδοση φανερώνεται στο προνόμιο που δίνεται στον Λόγο σαν το αρχέτυπο τού ανθρώπου, ενώ με τον Αυγουστίνο το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει με την τοποθέτηση ολοκλήρου τής Αγίας Τριάδος σαν θεμέλιο τής θεωρήσεως τής ψυχής σαν εικόνος!

          Στην Θεολογία τών Πατέρων συνολικά, δέν βρίσκεται κάποιος ιδιαίτερος ζήλος ώς πρός την έρευνα τών λόγων οι οποίοι μπορούν να εξηγήσουν επαρκώς την σημασία τής ενότητος τής ψυχής και τού σώματος!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.