Συνέχεια από: Tρίτη 23 Μαρτίου 2021
Jan Patocka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη. (12)
Jan Patocka, Πλάτων και η Ευρώπη
Οι εισαγωγές! (1) Giovanni Reale.
5. Ο Πλάτων και τά “προφορικά δόγματα”.
Όπως
προκύπτει από όσα είπαμε παραπάνω, ο Patočka αποδέχεται
χωρίς περιορισμούς την ερμηνεία τού Πλάτωνος εν όψει του νέου παραδείγματος,
δηλαδή με την επανάκτηση τών “προφορικών δογμάτων” και γράφει: “Σε κανέναν από
τους διαλόγους του δεν παρουσιάζει συστηματικά ο Πλάτων το οντο-κοσμολογικό
όραμά του! Εδώ βρίσκεται η ιδιαιτερότης αυτού του φιλοσόφου. Μελέτες απολύτως
επαρκείς μάς επέτρεψαν να επανακτήσουμε μία εικόνα η οποία μας προσφέρει την
δυνατότητα να σταθούμε απέναντι σε ένα φιλοσοφικό σύστημα σχεδόν χωρίς το όμοιό
του, τόσο είναι το βάθος του, ο πλούτος της σκέψης, ο στοχασμός και οι
εμπνεύσεις. Και το βάθος του βρίσκεται πάνω απ’όλα στο γεγονός ότι ο Πλάτων δεν
το διατύπωσε γραπτώς. Ο Πλάτων δεν ήθελε απλώς να μεταδώσει αυτό το σύστημα σαν
κάτι ολοκληρωμένο, το οποίο θα ήταν δυνατόν να εισέλθει στην παράδοση. Εδώ
αναγνωρίζουμε την σοβαρότητα ενός στοχαστού ο οποίος εννοεί την φιλοσοφία σαν
την ζωντανή πράξη αυτού που φροντίζει την ψυχή στην σκέψη και αποφεύγει κάθε
οριστική τυποποίηση εκείνου που προτείνει, εκείνου που χαρίζει, όχι για να το
αποδεχθούμε απλώς ή να το εμπιστευθούμε με την έννοια της δόξας, αλλά για να το
εξετάσουμε και να συνεχίσουμε την έρευνα. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε εδώ μία
αντίφαση: εάν θέλω να συνεχισθεί η έρευνα και ο διάλογος για κάτι, το πρώτο
πράγμα που οφείλω να κάνω είναι να δημοσιεύσω το πράγμα στο οποίο αναφερόμαστε.
Και ο Πλάτων το έκανε… εκθέτοντας την δική του αποκλειστικά σκέψη στους στενούς
τους μαθητές, σε εκείνους που έκρινε πιο κατάλληλους να λύσουν τα ερωτήματα που
έθετε ένα παρόμοιο πρόβλημα και συζητώντας μαζί τους. Αυτά τα μαθήματα έχουν
για τίτλο “περί του Αγαθού”. Αυτός ο τίτλος που αποδίδεται πολλές φορές σε ένα
μοναδικό μάθημα, εφαρμόζεται στην πραγματικότητα σε μία συστηματική
δραστηριότητα, στο σύστημα το οποίο δεν διετυπώθη ποτέ γραπτώς, τής οντο-κοσμολογικής
φιλοσοφίας του Πλάτωνος. Ο Patočka
κατανόησε τέλεια ότι ο κεντρικός πυρήνας των προφορικών δογμάτων του
Πλάτωνος βρίσκεται στον μεταφυσικό συστατικό δεσμό του Ενός/πολλών.
Τόνισε
επιπλέον τα μαθηματικά: η αριθμητική δομή και η γεωμετρική είναι το θεμέλιο
βάσει του οποίου, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, τα πράγματα φανερώνονται. Επιπλέον
τόνισε και την οντολογική διαφορά ανάμεσα στους ιδανικούς αριθμούς και τα
“ενδιάμεσα” μαθηματικά όντα και κατενόησε επίσης πολύ καλά τον λόγο για τον
οποίο η ψυχή η ίδια υπεισέρχεται στην σφαίρα των “ενδιάμεσων”, συσχετιζόμενη
στενά με τα μαθηματικά όντα και επομένως την συστατική της σχέση τόσο με το
αισθητό όσο και με το υπεραισθητό.
Αλλά
υπάρχει ένα σημείο το οποίο αξίζει μία ιδιαίτερη αναφορά. Ο Patočka
συνέδεσε τον κεντρικό πυρήνα των πλατωνικών προφορικών δογμάτων, δηλαδή τον
δυναμικό συστατικό δεσμό τού Ενός/πολλά, με ένα κεντρικό πυρήνα τής ίδιας του
τής φαινομενολογίας, υπολογίζοντας την φαινομενική φανέρωση σαν την “φανέρωση
τής ενότητος στην πολλαπλότητα, σε πολλαπλούς τρόπους δεδομένων, σαν το ταυτό
το οποίο φανερώνεται με διαφορετικούς τρόπους, το ταυτό σύμφωνα με
διαφορετικούς δεδομένους τρόπους. Και αυτό έχει μεγάλη σημασία, ιδιαιτέρως για
όσους ισχυρίζονται ότι τα προφορικά πλατωνικά δόγματα αποτελούν μία
οπισθοδρόμηση του Πλάτωνος, θεωρητικώς νεκρή!
6. Οι τρείς μορφές τής φροντίδος τής ψυχής στον Αριστοτέλη!
Στα δύο τελευταία
κεφάλαια ο συγγραφεύς αναλύει τις τρείς μορφές της πλατωνικής φροντίδος της
ψυχής όπως προσλήφθηκαν από τον Αριστοτέλη! Η πρώτη μορφή ταυτίζεται στην
γέννηση μίας συστηματικής οντολογίας, σαν καθολικό φιλοσοφικό-δόγμα το οποίο
σχετίζει την ψυχή στην σύσταση τού Είναι. Οι πρώτες αρχές τού Πλάτωνος (Ένα και
Δυάς) ερμηνεύονται από τον Αριστοτέλη σαν ύλη και μορφή.
Η δεύτερη
ταυτίζεται με μία θεωρία τής ζωής τού φιλοσόφου στην κοινωνία και στην ιστορία,
θεωρία ενός κράτους όπου η φροντίδα της ψυχής είναι εφικτή και συνιστά το
κέντρο όλης της πολιτικής ζωής και επομένως τον ίδιο τον άξονα τής ιστορικής
προόδου. Αυτή η μορφή αντιστοιχεί στην πλατωνική πολιτική θεωρία σαν σχέδιο
ενός Κράτους στο οποίο οι φιλόσοφοι μπορούν να υπάρξουν και συνεπώς να
διευθύνουν.
Η τρίτη
μορφή ταυτίζεται με μία θεωρία της ψυχής καθότι αρχή της ατομικής ζωής,
εκτεθειμένης στην εμπειρία και τήν θεμελιώδη δοκιμασία τής ατομικής ανθρώπινης
υπάρξεως, δηλαδή στον θάνατο και στο πρόβλημα τής σημασίας του. Και σ’αυτή την
περίπτωση ο Αριστοτέλης τίθεται σε συμφωνία με την πλατωνική θεωρία τής
ατομικής μοίρας τής ψυχής.
Φυσικά οι
θέσεις τού Αριστοτέλη, παρότι γεννήθηκαν στην βάση τών εμπνεύσεων του Πλάτωνος,
δεν συμπίπτουν με εκείνες του δασκάλου. Σε γενικούς όρους, ο Patočka
θεωρεί την φιλοσοφία του Αριστοτέλη μία “επιστροφή στο σπήλαιο”, αλλά όχι
με την σημασία ότι πρέπει να επιστρέψουμε στο σκοτάδι, αλλά με την έννοια ότι
οι αρχές του Πλάτωνος τις οποίες έψαχνε πέραν του αισθητού κόσμου, πρέπει να
ερευνηθούν και να πραγματοποιηθούν μάλλον ακριβώς σ’αυτόν.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου