Απομαγνητοφώνηση αποσπασμάτων από την ομιλία Μεταφυσική Ρεαλισμός - Ιδεολόγημα | Χρήστος Γιανναράς

Απομαγνητοφώνηση αποσπασμάτων από την ομιλία
Μεταφυσική Ρεαλισμός - Ιδεολόγημα | Χρήστος Γιανναράς

2:30
Θα έλεγα ότι στον σημερινό μας κόσμο, αυτό το έξω από τον κόσμο, αυτό το μετά τη φύση, το οποίο τίθεται ως πρόβλημα σε κάθε ανθρώπινη συνείδηση, έχει δεθεί με μια ορισμένη προϊστορία, η οποία λειτούργησε και εξακολουθεί να λειτουργεί, επιτρέψτε μου να πω, αρκετά αρνητικά. Θα μπορούσαμε να καταλάβουμε αυτή την αρνητικότητα, εάν συνδέσουμε τη μεταφυσική, όπως την ορίζει η νεότερη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, εάν τη συνδέσουμε όπως συνδέεται πράγματι, με μια ορισμένη αντίληψη του κόσμου, με μια ορισμένη αντίληψη της φύσης(εάν!). Αυτή η αντίληψη ξεκινά από τον Μεσαίωνα, ο οποίος στην περίπτωση της δυτικοευρωπαϊκής… παίρνει την κοσμοαντίληψη από τον Αριστοτέλη, μετά τη μετάφραση στα λατινικά, στα μέσα του 12ου αιώνα, και μάλιστα την παίρνει με ένα τρόπο υποχρεωτικό. Η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, η οποία είναι ο κατ’ εξοχήν θεσμός κοινωνικής συνοχής και αρθρώσεως του κοινωνικού συνόλου εκείνους τους αιώνες στην κεντρική και δυτική Ευρώπη, επιβάλλει τον Αριστοτέλη. Επιβάλλει τον Αριστοτέλη ως την αυθεντία, η οποία πρέπει να γίνει από όλους αποδεκτή. Από εκεί και πέρα, το κίνημα του σχολαστικισμού και τα διανοητικά ρεύματα που προέκυψαν από αυτόν, έχουν σαν βασικό τους μέλημα και φροντίδα τον σχολιασμό του Αριστοτέλη, την άσκηση στην αποδεικτική μέσω της δυνατότητος καταφυγής σε μια αυθεντία, που είναι ο Αριστοτέλης. Αλλά και μετά τη νεωτερική επανάσταση, κυρίως με την εμφάνιση του Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα, όταν αρχίζει να αλλάζει το κοσμοείδωλο, και πάλι η βάση της θεωρήσεως των πάντων, παραμένει θα έλεγε κανείς, δεσμευμένη στη μεσαιωνική λογική. Διότι, τόσο το γνώρισμα της μεσαιωνικής ερμηνείας του κόσμου, όσο και της πρώτης νεώτερης, μετά την επιστημονική επανάσταση, τον 18ο αιώνα, έχει σαν βασικό έδαφος, σαν βασικό εργαλείο, την ορθή λογική. Και όταν λέμε ορθή λογική, εννοούμε κατ’ αρχήν την τυπική λογική, όπως ο Αριστοτέλης τη διαμόρφωσε και τη δίδαξε, αγνοώντας βέβαια, το λέω εδώ σε παρένθεση, το θεμελιώδες κριτήριο του Αριστοτέλη για την άσκηση της ορθής λογικής, δηλαδή ο Αριστοτέλης επιμένει, ότι το ορθώς διανοείσθαι υπηρετεί το ορθώς κοινωνείν, όταν μπορώ να αρθρώσω σωστά τα διανοήματα μου, όταν μπορώ να αρθρώσω με συνέπεια, με επιχειρηματολογία και τους τρόπους της ανάλυσης, τη διαβάθμιση των κατηγοριών, αυτό μου επιτρέπει να κοινωνώ πληρέστερα την εμπειρία μου, επομένως να κοινωνώ πληρέστερα τη ζωή. Αλλιώς θα σας μεταδώσει την εμπειρία του και τη γνώση της ζωής ένας άνθρωπος με καλλιεργημένη τη διανοητική του ικανότητα, την ικανότητα του λόγου, της έκφρασης, και αλλιώς θα σας τη μεταδώσει ένας άνθρωπος, ο οποίος έχει 200 λέξεις όλες κι όλες, που δεν μπορεί να πει ούτε τα στοιχειώδη. Λοιπόν, αυτό το στοιχείο, το είπα σε παρένθεση, αγνοήθηκε, σε αυτή την παράκρουση, και η ορθή λογική αντιμετωπίστηκε σαν το εργαλείο ή ο κώδικας για την ερμηνεία του πραγματικού, του υπαρκτού.[ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ ΕΠΕΙΔΗ ΕΤΣΙ ΤΟ ΕΙΠΕΣ Η ΕΝΟΤΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ] Αναπόφευκτα, το ίδιο αυτό εργαλείο χρησιμοποιήθηκε και για τον προσδιορισμό της μεταφυσικής. Δηλαδή είναι κάποιες πραγματικότητες, η οποία υπερβαίνει τη φύση[Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΕΙΝΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΥΤΕ ΦΥΣΗ, ΟΥΤΕ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ], και η οποία είναι αυτή που συγκροτεί ένα άξονα αναφοράς του ανθρώπου, και επομένως από αυτή την αναφορά μπορούν να προκύψουν μια κοινωνική ηθική, ορισμένες κανονιστικές αρχές, και ορισμένες υπερβατικές ελπίδες, προσδοκίες του ανθρώπου. Μιλώ πάντα για τον χώρο της δυτικής Ευρώπης, όπου αναπτύχθηκε ο πολιτισμός μέσα στον οποίο ζούμε σήμερα. Είπα ότι μέσα στην ίδια αυτή φυσική και μεταφυσική αντίληψη, λογικοκρατούμενη, ή νοησιοκρατούμενη, της νοησιαρχίας, όπως λέμε συνήθως, αναπτύσσεται και η νεωτερικότητα, η modernite, μόνο που στη θέση της μεταφυσικής, από την οποία πολύ είχε ταλαιπωρηθεί ο δυτικός κόσμος του μεσαίωνα, μπαίνει τώρα μια πλήρης, και πρωταρχική κατάφαση της φύσης. Η φύση είναι αυτή που μπορεί να μας χρησιμεύσει σαν άξονας αναφοράς, διότι η φύση έχει μια λογική συγκρότηση και λειτουργία, και αυτή η λογική συγκρότηση και λειτουργία, μπορεί να λειτουργήσει αυθεντικά, εφόσον είναι κάτι το μόνιμο, και κυρίως το λειτουργικό, επιτρέπει στη σύνολη φύση να λειτουργεί. Κάθε μια από αυτές τις αναφορές αντιπροσωπεύει ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο, που αξίζει το αναλύσει και να το μελετήσει κανείς. Πάντως, για να κλείσω αυτή την αναδρομή, η κορύφωση αυτής της νοησιαρχικής θεώρησης του υπαρκτού, του πραγματικού, νομίζω ότι γίνεται με το νευτώνειο κοσμοείδωλο, με τον Νεύτωνα, με την ιδιοφυία του Νεύτωνα, που μας δίνει την πρώτη ολόκληρη ερμηνεία του σύμπαντος, με βάση τις μαθηματικές μετρήσεις της κινήσεως των πλανητών, των αστέρων, τις πρώτες επισημάνσεις των δυνάμεων της βαρύτητας, των σχέσεων που δημιουργούνται, επομένως, την εικόνα ενός άρτιου μηχανισμού, ο οποίος μπορεί να λειτουργεί με την αποτελεσματικότητα που ξέρουμε. Δεν είναι τυχαίο, που η εικόνα του νευτώνειου κοσμοειδώλου ταυτίζεται σε πολλούς συγγραφείς της περιόδου εκείνης, με την εικόνα ενός ρολογιού. Η εφεύρεση του ρολογιού, που είναι το πρώτο μηχάνημα που τιθασεύει τον χρόνο, πρέπει να δημιούργησε τέτοιο ενθουσιασμό στην κοινωνία, ώστε μπόρεσε να λειτουργήσει και εικονολογικά. Ολόκληρο το σύμπαν μοιάζει με ένα καλοκουρδισμένο ρολόι, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει, αδιάφορα αν κάποτε κάποιος το έφερε σε λειτουργία ή όχι, αυτό άρχισε να ενδιαφέρει όλο και λιγότερο. Το θέμα είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί σήμερα έχει μια αυτονομία, την οποία πρέπει να μιμηθεί ο άνθρωπος. Έτσι οδηγούμαστε σε μια φυσιοκεντρική όπως λέμε αντίληψη, της πραγματικότητας, η οποία έχει ορισμένες επιπτώσεις άμεσες, όπως τις ξέρουμε και τις ζούμε ακόμα σήμερα, δηλαδή, μια μετάθεση της αρχής του δικαίου στο φυσικό δίκαιο, μια ανάδειξη και εμμονή στα δικαιώματα του φυσικού ατόμου. Όλοι γεννιόμαστε με τον ίδιο τρόπο, ο καθένας στην κοιλιά της μάνας του, πέρα από φυλή, πλούτο, καταγωγή, όλοι ως φυσικά άτομα έχουν τα ίδια δικαιώματα, η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου, από το οποίο προκύπτει το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα, και λοιπά. Θέλω να πω, ότι αυτή η φυσιοκεντρική αντίληψη δεν περιορίζεται στον χώρο της επιστήμης, μπαίνει και μέσα στο χώρο της κοινωνικής δομής… ξέρετε ότι από τα τέλη του περασμένου αιώνα και στις αρχές του δικού μας, αυτή η αντίληψη συντρίβεται, από μια εκπληκτική και απρόσμενη επανάσταση. Ούτε σε αυτό θα επιμείνω, απλώς θα σας θυμίσω, ότι με τις πρώτες ανακαλύψεις του Maxwell, που είναι το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, δηλαδή μια άλλη πραγματικότητα πέρα από το σωματίδιο και πέρα από το κύμα του ξέραμε ως τότε, και εν συνεχεία με τις δυο θεωρίες της σχετικότητος του Einstein, κυρίως όμως με την εμφάνιση της κβαντικής φυσικής με τον Niels Bohr και τον Heisenberg και τους άλλους, αλλάζει ριζικά η αντίληψη μας για τον κόσμο και την πραγματικότητα. Οι συνέπειες αυτής της αλλαγής είναι τόσο ραγδαίες, και τόσο δυναμικές, που θα έλεγε κανείς, ότι μέχρι και σήμερα ακόμα, δεν έχουμε προλάβει, η ανθρώπινη σκέψη να τις αφομοιώσει και να βγάλει συμπεράσματα, να περάσει αυτή η αλλαγή του κοσμοειδώλου, να γίνει κοινή συνείδηση, να περάσει στη λειτουργία του κοινωνικού σώματος. Έτσι εμφανίζεται ένα παράδοξο, στον χώρο των θετικών επιστημών οι κατηγορίες σκέψεις, οι τρόποι και μεθοδολογίες έρευνας να είναι τελείως άλλοι, ενώ στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, της πολιτικής οικονομίας…της κοινωνιολογίας, να ζούμε ακόμα ως μέσα στο νευτώνειο κοσμοείδωλο.[ΠΑΛΙ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ, Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΞΕΧΝΙΕΤΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΑΟΡΑΤΗ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΟΡΑΤΗ. ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ΠΛΑΙΣΙΑ ΔΙΕΠΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΟΣ.]

Οι παλιές αντιλήψεις για μια προσπάθεια νοησιαρχικού προσδιορισμού της μεταφυσικής, άρα και του νοήματος της ύπαρξης, επέζησαν και μετά την φυσιοκεντρική επιβολή των ιδεών του Διαφωτισμού,αλλά πάντοτε καθρέφτιζαν αυτή την νευτώνεια αντίληψη της πραγματικότητας. Να θυμηθεί κανείς ότι για τους περισσότερους φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με τη μεταφυσική στη διάρκεια της νεώτερης δυτικοευρωπαϊκής ιστορίας, η πρόσβαση στην ύπαρξη ή στην μη ύπαρξη του Θεού, είναι ένα αντικείμενο μιας λογικής αποδεικτικής, μέχρι σήμερα αν δεν κάνω λάθος…ακόμα και τα ελληνόπουλα διδάσκονταν τις αποδείξεις περί υπάρξεως του Θεού, δηλαδή μια μεταφορά, μια χρήση των μεθόδων του προσδιορισμού του φυσικά πραγματικού στον χώρο της μεταφυσικής. Ακολουθώντας την παλιά σχολαστική διαλεκτική, το πως φθάνουμε από την παρατήρηση της κίνησης και την επισήμανση του κινητικού αιτίου στην λογική αναγκαιότητα να δεχθούμε την ύπαρξη ενός πρώτου κινούντος, το οποίο πρέπει να είναι το ίδιο ακίνητο για να είναι το πρώτο κινούν, να μην βρίσκεται το ίδιο σε κίνηση, και για να είναι ακίνητο πρέπει να είναι καθαρή ενέργεια, και για να είναι καθαρή ενέργεια πρέπει να είναι καθαρός νους και λοιπά, δηλαδή μια σειρά νοητικών συμπερασμάτων, τα οποία μπορεί να λειτουργούν στον άνθρωπο μια κάποια αποδεικτική, αντίστοιχη με αυτό που αποδεικνύει, την άσκηση των δυνάμεων βαρύτητος μεταξύ των πλανητών, αλλά ποτέ δεν μπορεί να τον οδηγήσει σε σχέση, σε προσωπική κοινωνία με αυτή την ύπαρξη, η οποία έτσι αποδεικνύεται. Ήδη μακρυγόρησα. [ΚΙΝΗΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΖΩΗ. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΤΟΥ ΑΚΙΝΗΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΙΝΣΤΑΙΝ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΘΕΣΕ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ ΤΙΣ ΑΚΙΝΗΤΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ]

Εκείνο το οποίο ήθελα να προσφέρω σήμερα σαν αφορμή προβληματισμού, είναι δυο πολύ συγκεκριμένες αφετηρίες για μια μεταφυσική προβληματική, που προκύπτουν μέσα από το χώρο της τελείως πρόσφατης πια έρευνας. Παραδειγματικά επαναλαμβάνω και επιλεκτικά. Υπάρχουν ίσως και πολλές άλλες αφορμές και αφετηρίες. Θα ήθελα να αναφέρω ένα παράδειγμα μέσα από το χώρο της φυσικής, και ένα δεύτερο μέσα από το χώρο της ψυχολογίας και ψυχανάλυσης.

Στο χώρο της φυσικής, της σύγχρονης πια φυσικής, έχει εμφανιστεί μια πρόταση μεθοδολογική, με το όνομα ανθρωπική αρχή (anthropic principle). Η λέξη ανθρωπικός είναι λίγο περίεργη για μας τους Έλληνες, αλλά είναι ένας τεχνικός όρος, επομένως μπορεί να γίνει αποδεκτός. Τι είναι αυτή η ανθρωπική αρχή και τι ακριβώς λέει; Η ανθρωπική αρχή φιλοδοξεί και προτείνεται να είναι μια από τις μεθοδολογικές αρχές που ισχύουν μέσα στο χώρο της επιστημονικής έρευνας. Όπως είναι η αρχή της σχετικότητας, η αρχή της απροσδιοριστίας, η αρχή του Πάουλι, οι άλλες αρχές στη σύγχρονη φυσική. Έχει όμως δυο σκέλη. Μιλάμε για ασθενή ανθρωπική αρχή και για ισχυρά ανθρωπική αρχή. Η ασθενής ξεκινά από τη διαπίστωση της έρευνας, ότι τα δεδομένα συγκρότησης της συμπαντικής πραγματικότητας, δηλαδή όλοι οι φυσικοί νόμοι, και όλες οι φυσικές σταθερές έχουν βιολογική σκοπιμότητα. Δηλαδή είναι τέτοιες, ώστε το αποτέλεσμα που προκύπτει, είναι ότι πάνω σε αυτό τον μικρό πλανήτη που λέγεται γη, να υπάρχει ζωή. Αυτό προκύπτει από συγκεκριμένες διαπιστώσεις της παρατήρησης, τις οποίες δεν έφερα εδωπέρα να σας τις αναφέρω, διότι νομίζω θα κουραζόμασταν υπερβολικά…Ξέρετε ότι σήμερα με τη χρήση των πελώριων τηλεσκοπίων, που μας φέρνουν πληροφορίες από γαλαξίες οι οποίοι βρίσκονται σε απόσταση διακοσίων εκατομμυρίων ετών φωτός από τη γη, μπορούμε να ξέρουμε τι συνέβαινε τότε εκεί. Επομένως να φτάσουμε χρονικά σε στιγμή πάρα πολύ κοντινή προς τη μεγάλη έκρηξη, το Big Bang, την στιγμή την αφετηριακή του σύμπαντος. Στη στιγμή αυτή φτάνουμε και με άλλους τρόπους. Φτάνουμε από το γεγονός ότι οι μαθηματικές μας μετρήσεις, κυρίως της καμπυλότητας του χωρόχρονου απειρίζονται σε κάποιο σημείο, το οποίο το θεωρούμε το σημείο της μεγάλης έκρηξης. Πολύ απλά, ίσως να υπάρχουν εδώ μέσα άνθρωποι που μπορούν να με διορθώσουν, γιατί εγώ δεν είμαι ειδικός, με βάση τις μετρήσεις μπορούν οι ερευνητές να εντοπίσουν τι συνθήκες ακριβώς επικρατούσαν κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη μεγάλη έκρηξη. [ΠΡΟΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΥΛΗΣ] Και με βάση τις μετρήσεις μας λένε, ότι αν ας πούμε η θερμοκρασία ήτανε ελάχιστα μεγαλύτερη, ή ελάχιστα μικρότερη, τότε θα είχαμε μόνο τα τάδε στοιχεία ύλης, και δε θα είχαμε τις τάδε ενώσεις, που σταδιακά οδηγούν στην εμφάνιση του άνθρακος, που είναι η βάση για το βιολογικό γεγονός. Εάν οι αποστάσεις πυρήνος και ηλεκτρονίων ήταν κατά τι μικρότερες ή μεγαλύτερες, τότε δε θα είχαμε τη δυνατότητα πυρηνικών εκρήξεων σαν αυτές που γίνονται στον ήλιο, θα είχαμε ενέργεια μόνο για πέντε χιλιάδες χρόνια, που θα ήταν ανεπαρκής για την εμφάνιση της ζωής, ενώ με τη δυνατότητα των ισχυρών πυρηνικών δυνάμεων, των εκρήξεων μέσα στον ήλιο έχουμε τις συνθήκες θερμοκρασίας και λοιπά, που προεκτείνονται στα δισεκατομμύρια χρόνια που απαιτούνται για τη δημιουργία του φαινομένου της ζωής…Αυτό δε λειτουργεί στην περίπτωση της ασθενούς ανθρωπικής αρχής, δε λειτουργεί με μια έννοια αποδεικτικής κάποιου πράγματος, οι φυσικοί δεν ενδιαφέρονται να αποδείξουν ποια είναι αυτή η σκοπιμότητα και γιατί υπάρχει…όχι αυτοί δεν κάνουν μεταφυσική, αυτοί κάνουν απλώς φυσική. Εκείνο που ενδιαφέρει, είναι ότι αυτή η διαπίστωση μπορεί να λειτουργήσει πια ως μεθοδολογική αρχή. Δηλαδή, επί τη βάσει του γεγονότος ότι υπάρχει ζωή, αυτό είναι πιστοποιούμενο και πιστοποιήσιμο δεδομένο, ότι υπάρχει ζωή, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το δεδομένο αυτό ως μεθοδολογική βάση για την ερμηνεία φαινομένων του κοσμικού γεγονότος, άρα να πατήσουμε πάνω σε αυτό, να είναι το εργαλείο για την μελέτη παρά πέρα του σύμπαντος…μαθαίνουμε ότι επειδή το σύμπαν είναι αυτό που είναι υπηρετεί την εμφάνιση της ζωής πάνω στον πλανήτη γη… ελάχιστες αποκλίσεις στο μέγεθος του σύμπαντος θα απέτρεπαν την εμφάνιση της ζωής πάνω στη γη. Αυτή είναι εντελώς τηλεγραφικά η μια, η ασθενής πλευρά της ανθρωπικής αρχής.

Τι λέει η ισχυρά ανθρωπική αρχή; Εδώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Δεν είμαι ειδικός, νομίζω ότι μπορώ να το πω με μια γλώσσα πιο απλή, και στη συζήτηση ίσως να διορθωθώ από ειδικότερους. Το συμπέρασμα στο οποίο φτάνει η έρευνα σήμερα της συγκρότησης της ύλης, των πρώτων μορφών ύλης-ενέργειας, μας οδηγεί στη διαπίστωση, ότι, ό,τι ονομάζουμε σύμπαν, ό,τι συνιστά την πραγματικότητα, είναι τα φωτόνια και τα ηλεκτρόνια. Τα φωτόνια και τα ηλεκτρόνια, σύμφωνα με την κβαντομηχανική, έχουν σωματιδιακό και κυματικό μαζί χαρακτήρα. Έχουν κυματοσωματιδιακό χαρακτήρα. Αυτό για τους φυσικούς εκφράζει μια αντίφαση. Συνενώνει δυο πραγματικότητες που μέχρι τότε τις πιστεύαμε τελείως και σαφώς διακεκριμένες. Όμως σήμερα ξέρουμε, ότι αν θέλουμε να εντοπίσουμε ένα ηλεκτρόνιο ή φωτόνιο ως προς τη θέση, τότε μας εμφανίζεται ως σωματίδιο, όταν θέλουμε να επισημάνουμε ταχύτητα και κίνηση, τότε μας εμφανίζεται ως κύμα. Και ακόμα παρατηρητικώς προγενέστερα αναγόμαστε στη βάση της θεωρίας των κβάντα, δηλαδή κάποιες πρωτογενείς ποσότητες, αυτό είναι το κβάντουμ ενέργειας, οι οποίες γίνονται αντιληπτές μέσω ενός κβαντικού κύματος. Αυτό το κβαντικό κύμα δεν έχει καμία σχέση με το γνωστό κύμα στη φυσική, και είναι ένα κύμα πληροφορίας. Ένα κύμα το οποίο πρέπει να πάρει κάποια τιμή, για να μπορέσει να συγκροτήσει υπαρκτή πραγματικότητα. Τι θα πει να πάρει κάποια τιμή; Πολύ απλά, να μετρηθεί. Υποθέστε ότι αυτό το κβαντικό κύμα, το οποίο εκπέμπεται από κάθε μορφή υλικής πραγματικότητας, μετράται από κάποια συσκευή. Του δίδεται μια τιμή η οποία επισημαίνει το υπαρκτικό γεγονός, ότι υπάρχει εδώ κάτι. Αυτή όμως η συσκευή που κάνει τη μέτρηση, υπόκειται και η ίδια στις αρχές της κυματομηχανικής. Έχει μια κάποια επίδραση πάνω στο μετρούμενο. Επομένως χρειαζόμαστε μια δεύτερη συσκευή, για να μετράει την επίδραση της πρώτης. Εν συνεχεία μια τρίτη…μέχρι το άπειρο. Και εδώ είναι το περίφημο μετρητικό πρόβλημα της κβαντικής φυσικής, το οποίο θα παρέμενε άλυτο, εάν δεν ερχόταν η ισχυρά ανθρωπική αρχή, η οποία σε επίπεδο μεθοδολογίας δέχεται, ότι η μόνη περίπτωση, όπου αυτός ο μετρητικός απειρισμός διακόπτεται, με την παρεμβολή της ανθρώπινης συνείδησης. Όχι του ανθρωπινου εγκεφάλου, διότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος υπόκειται στις αρχές της κυματομηχανικής, αλλά της ανθρώπινης συνείδησης, η οποία δεν μπορεί να οριστεί από το φυσικό παραπέρα, τι είναι, αλλά είναι πάντως μια πραγματικότητα η οποία δίνει τιμή στο κβαντικό κύμα, και επομένως συγκροτεί την πραγματικότητα σε γεγονός. Δίχως τη συνείδηση, αυτό είναι το εξαιρετικά επαναστατικό, το οποίο έχει δημιουργήσει και πάρα πολλές συζητήσεις, και αντιδράσεις, δίχως την παρουσία ανθρώπινης συνείδησης δεν υπάρχει πραγματικότητα. Η πραγματικότητα συγκροτείται επειδή υπάρχει η ανθρώπινη συνείδηση. Όσο και αν προσπαθεί αυτή η προβληματική να κρατηθεί μακριά, τίμια, από συμπεράσματα στο χώρο της φιλοσοφίας, της θεολογίας, είναι γεγονός ότι ως διαπίστωση ανοίγει μια δυνατότητα, τουλάχιστο όπως διαβάζουμε σε κορυφαίους σήμερα φυσικούς, μια δυνατότητα να απαγκιστρωθούμε από αυτόν τον σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στο φυσικό και το μεταφυσικό. Δηλαδή δεν μπορούμε να μιλούμε πια για κάτι το οποίο χωρίζει, είναι εδώ ή εκεί. Τα πάντα λειτουργούν μέσα σε μια δυναμική λογική, αλλά όχι πια με την έννοια της ορθολογικής, αλλά μια δυναμική λόγων. Η συγκρότηση της φύσης είναι ένας λόγος. Το κβαντικό κύμα, το οποίο πρέπει να συναντήσει τον ανθρώπινο λόγο, την ανθρώπινη συνείδηση,[ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ] για να συστήσει πραγματικότητα. Επομένως, θα έλεγε κανείς ότι το κατεξοχήν υπαρκτό μέσα στη σημερινή κοσμοθεώρηση είναι ένας διάλογος, ενός κοσμικού λόγου με τον ανθρώπινο λόγο. Διάλογος που συνιστά την πραγματικότητα, και ορίζει την πραγματικότητα. Εδώ σταματώ, ξέροντας ότι έχω αφήσει πάρα πολλά κενά, για να περάσω σε ένα δεύτερο στοιχείο.

Και το οποίο μας βοηθάει, από μια άλλη περιοχή και από μια άλλη επιστήμη, να δούμε αυτό το οποίο είπα, το τελευταίο το οποίο είπα, ο λόγος. Ο ανθρώπινος λόγος και ο κοσμικός λόγος σε μια συνάντηση διαλόγου. Τι είναι αυτό το οποίο λέμε λόγος; Εδώ είχαμε μια πράγματι ριζοσπαστική επανάσταση στο χώρο της σύγχρονης εποχής, από την περιοχή της ψυχολογίας-ψυχανάλυσης. [ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΘΕΣΗ]Ήδη με τον Freud, αλλά κυρίως με τους διαδόχους του, έχει υπάρξει μια προσπάθεια να αναδυθεί η εμφάνιση και συγκρότηση του γεγονότος του υποκειμένου, όπως λέμε. Αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινο υποκείμενο, και που είναι η μόνη πραγματικότητα λόγου που γνωρίζουμε. Τι είναι αυτό; Μέσα από ποια διαδικασία συγκροτείται ένα ανθρώπινο υποκείμενο; Εμείς εξωτερικά, φαινομενολογικά, ξέρουμε και βλέπουμε, ότι ένα βρεφάκι βγαίνει από την κοιλιά της μαμάς του, χωρίς να έχει ούτε λόγο, ούτε λογική, ούτε σκέψη, ούτε φαντασία, ούτε τίποτα. Και όμως σιγά σιγά, αυτό το βρέφος προχωράει και μπαίνει μέσα στη γλώσσα, μέσα στα σύμβολα, μέσα στον κόσμο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Πως γίνεται αυτή η είσοδος, αυτή η μετάβαση, η οποία επαναλαμβάνω ιδρύει και συγκροτεί το ανθρώπινο υποκείμενο; Θα μπορούσε, γιατί κάθε μικρό ζωάκι βγαίνει από την κοιλιά της μαμάς του, και προχωρεί φαινομενικά, με τις ίδιες διαδικασίες, χωρίς να συνιστά λογική ύπαρξη. Εδώ ο Freud, πρώτος είχε μια επαναστατική επισήμανση, η οποία μάλιστα είχε παρασύρει πολύ όταν πρωτοεμφανίστηκε, είχε πει ότι ο άνθρωπος έρχεται στον κόσμο ως φορέας μιας ιδιότητος. Μιας επιθυμίας και μόνο. Αυτή η επιθυμία δεν είναι γενική και αόριστη. Είναι η libido. Είναι η ερωτική επιθυμία.[ΜΑΘΗΤΕΥΕΙ, ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΛΛΗΨΗ ΑΚΟΜΗ.ΦΥΣΕΙ ΟΡΕΓΕΤΑΙ ΤΟΥ ΕΙΔΕΝΑΙ. Η ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΠΝΟΗ ΤΟΥ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΙΣΘΑΝΟΤΑΝ ΣΑΝ ΕΜΒΡΙΟ, ΤΟΝ ΧΤΥΠΟ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ, ΤΗΣ ΜΑΝΝΑΣ ΤΟΥ. Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΟΡΜΗΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΣΙΓΑΣΤΗ , ΤΥΠΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΣΑΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΣΑΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΟ] Αυτό ξεσήκωσε θύελλες. Στις περασμένες γενεές ήταν ένα σκάνδαλο…τώρα να αρχίσουμε να λέμε ότι το μωράκι που βγαίνει μέσα από την κοιλιά της μάνας του έχει ερωτική επιθυμία; Αλλά ο Freud εννοούσε πάρα πολύ συγκεκριμένα τι σημαίνει libido. Libido είναι η επιθυμία σχέσης. Και όχι μιας γενικής και αόριστης, ενός συσχετισμού, πληρωματικής σχέσης. Γι’ αυτό και η πρώτη επιθυμία σχέσης είναι με την τροφή. Η τροφή είναι πληρωματική σχέση, η οποία δίνει στο βρέφος την αίσθηση ακριβώς της υπαρκτικής πληρότητας. Ένα βρέφος που κλαίει επειδή πεινάει, δεν κλαίει επειδή πεινάει, κλαίει επειδή είναι μπροστά στο κενό του Είναι, μπροστά στο κενό της ενδεχόμενης ανυπαρξίας. Η σχέση του με την τροφή είναι μια σχέση ζωής, μια ζωτική σχέση. Στη βασική αυτή παρατήρηση του Freud, είχαν προστεθεί η ανάλυση κυρίως της γαλλικής σχολής του Lacan, η οποία εντόπισε ότι, με δεδομένη αυτή την ριζικά πρωτογενή επιθυμία ζωής, με την οποία έρχεται ο άνθρωπος στον κόσμο, ζωής όμως ως πληρωματικής σχέσης, με δεδομένη αυτή την επιθυμία, εμφανίζεται το πρώτο σημαίνον, όπως λέμε στη γλωσσολογία. Το σημαίνον τι είναι; Είναι κάτι έξω από μένα, έξω από το βρέφος, το οποίο δηλώνει το ενδεχόμενο ανταπόκρισης στην επιθυμία.[ΕΙΝΑΙ Η ΣΙΩΠΗ, Η ΠΛΗΡΟΤΗΣ. Η ΣΙΩΠΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΥΠΟΔΟΧΕΑΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΤΩΣΗ Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ, ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΣΙΩΠΗ.] Αυτό το σημαίνον, το πρώτο σημαίνον, λένε οι ψυχαναλυτές, πρέπει να είναι μάλλον το στήθος της μάνας. Προοδευτικά να είναι ολόκληρη η παρουσία της μάνας. Όχι μόνο η παρουσία! Εδώ είναι κάτι για μένα συναρπαστικό. Η παρουσία και η απουσία. Η στέρηση. Μέσα από αυτή τη διαλεκτική, της παρουσίας-απουσίας της μάνας, το σημαίνον αρχίζει να λειτουργεί πλέον ως λόγος. [Ο ΕΡΩΣ ΠΑΙΔΙ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΣ] Δηλαδή μας λέει αυτό, τη δυνατότητα ανταπόκρισης στην επιθυμία ζωής. (35:00) Με την πρώτη εμφάνιση αυτής της δυνατότητας ανταπόκρισης στην επιθυμία ζωής γεννιέται το υποκείμενο. Αυτή είναι η περίφημη φράση του Λακάν, το υποκείμενο γεννιέται στον τόπο του άλλου. [Ο ΕΑΥΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ] Το υποκείμενο γεννιέται όταν στο πεδίο του άλλου εμφανιστεί το σημαίνον. Αρχίζει να συγκροτείται ως υποκείμενο, ως λογική ύπαρξη, με αυτή την εμφάνιση της δυνατότητας ανταπόκρισης στην επιθυμία.[ΤΟΥ ΕΙΔΕΝΑΙ] Και είπα ότι αυτή η εμφάνιση δεν είναι απλώς σημαντική της τροφής, είναι σημαντική της παρουσίας. Εάν το γάλα στο βρέφος, δε συνοδευθεί από το χάδι, τον λόγο της μανας, την παρουσία της μάνας, το παιδί δε θα μπει ποτέ στον κόσμο της γλώσσας και των συμβόλων, στον κόσμο των ανθρώπων. Μέσα σε αυτή τη δυαδική ζωτική σχέση παρεμβάλλεται κάποια στιγμή η επίγνωση της παρουσίας του πατέρα, ως ενός τρίτου. Όπου λειτουργεί η πρώτη επίγνωση, ότι αυτός είναι επίσης σε μια σχέση με το πρόσωπο το οποίο διεκδικώ αποκλειστικά, με τη μάνα. Η παρουσία αυτού του τρίτου είναι η αφετηρία για να αρχίσω να διαστέλλω το εγώ από τα άλλα εγώ. Είναι η πρώτη φάση για την κοινωνικοποίηση του υποκειμένου. Από κει και πάρα πέρα ακόμα, τα σημαίνοντα, τα αναδυόμενα πάντοτε στον τόπο του άλλου, και πάντοτε ως κλήση για σχέση πληρωματική, θα πληθύνονται συνεχώς. Με την ενηλικίωση θα υπηρετήσει την ίδια δυναμική…πάντοτε όμως, και εδώ είναι κάτι το οποίο θέλω να υπογραμμίσω, αυτή η ανάδυση στον τόπο του άλλου, είναι μια κλήση προς την επιθυμία, η οποία ποτέ δεν καταλήγει να είναι μια πληρωματική σχέση, έτσι όπως η επιθυμία την επιθυμεί. [ΜΟΝΟΝ ΕΑΝ Ο ΑΛΛΟΣ, Ο ΠΑΤΕΡΑΣ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΗΜΑΙΝΟΝ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ]. Εδώ θέλω να πω ότι ο Λακάν, αυτός ο μεγάλος ψυχαναλυτής και..της εποχής μας, κάνει δυο πράγματα. Πρώτον, στον τόπο του άλλου, το υποκείμενο αναδύεται στον τόπο του άλλου, το γράφει πάντα με Α κεφαλαίο. Και δεύτερο, υπογραμμίζει, ότι αυτή η επιθυμία σχέσης, η επιθυμία ζωής, που είναι το μόνο που είναι ριζικά πρωτογενές στοιχείο, με το οποίο ο άνθρωπος έρχεται στον κόσμο, είναι επιθυμία ζωής αθάνατης, ζωής ατελεύτητης, ζωής που δεν έχει ανάγκη από μέσο ή όργανο για να …ζωής πληρωματικής. Γι’ αυτό και ποτέ η σχέση, είτε με το στήθος της μάνας, είτε με την παρουσία της μάνας, είτε με τον κοινωνικό περίγυρο, είτε στην ερωτική σχέση αργότερα, ποτέ αυτή η σχέση δεν φτάνει να πληρώσει την επιθυμία. Μένει πάντοτε ο Άλλος με κεφαλαίο, μένει πάντοτε υπερβατικός ο Άλλος. Δηλαδή η πρωτογενής σύσταση του υποκειμένου, που κάνει μια λογική ύπαρξη, έχει μια αναφορικότητα η οποία πηγαίνει πέρα, πηγαίνει σε κάτι το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί από τη διαμεσολάβηση της φύσης. [ΤΕΡΑΤΩΔΗΣ Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΓΝΩΣΗ]

39:05 Νομίζω ότι εδώ πρέπει να σταματήσω, δεν έχουν και τελειωμό όλα αυτά, και να πω, ότι μέσα από αυτούς τους δυο δρόμους, μέσα δηλαδή από τη διαπίστωση της λογικής συγκρότησης της φύσης. Λογικής με την έννοια του λόγου, μιας αμοιβαιότητας λόγων, και μέσα από την ανάλυση της συγκρότησης του υποκειμένου, ως ριζικά πρωτογενούς αναφορικότητας, στον Άλλο, με κεφαλαίο, ποτέ δεν πληρούται διαμεσολαβούμενος από τη φύση.[ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΝ ΛΑΚΑΝ ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΕ Ο ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΥΠΗΡΞΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ]. Νομίζω ότι με αυτές τις δυο αφετηρίες, μπαίνουν οι προδιαγραφές, για μια διαφορετική αντιμετώπιση, για ένα διαφορετικό προσανατολισμό της έρευνας του ανθρώπου, για την μεταφυσική ή την οντολογία, όπως λέμε στην ελληνική γλώσσα, δηλαδή για μια απαγκίστρωση τόσο από τα νοησιαρχικά σχήματα, τα οποία πάρα πολύ εύκολα εκτρέπονται σε ιδεολόγημα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες εκδοχές της μεταφυσικής, τουλάχιστον στην ευρωπαϊκή παράδοση, περισσότερο ή λιγότερο λειτούργησαν ιδεολογικά. Δηλαδή κάποιες ιδέες τις οποίες αποδέχεσαι ή δεν τις αποδέχεσαι…τονίζεται εμφαντικά η αμεσότητα της σχέσης, η εμπειρία της σχέσης. Μεταφέρετε το τώρα αυτό στην καθημερινή μας εμπειρία. Πόσο λάθος είναι να προσπαθούμε να προσδιορίζουμε τη μεταφυσική με νοητικούς προσδιορισμούς, την ώρα που δεν μπορούμε ένα ανθρώπινο πρόσωπο να το προσδιορίσουμε, με νοητικούς καθορισμούς. Μόνο με τη σχέση γνωρίζουμε ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Είδατε που λέμε πολλές φορές, ξέρεις τον κύριο τάδε. Εγώ έχω ακούσει γι’ αυτόν. Έχεις ακούσει, τον ξέρεις; Έχεις σχέση μαζί του; Στην αμεσότητα της σχέσης πηγάζει η γνώση της ετερότητας για το κάθε ανθρώπινο υποκείμενο. Η αμεσότητα της σχέσης σημαίνει όχι μόνο της σωματικής παρουσίας, και αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική, γιατί η σωματική παρουσία είναι ένα δυναμικά ενεργούμενο γεγονός. Γνωρίζουμε ένα άνθρωπο όταν δούμε την έκφραση του σώματος του, το πρόσωπο του, ακούσουμε τη φωνή του. Μπορούμε όμως να γνωρίσουμε και ένα άνθρωπο και μέσα από τα ενεργήματα αυτά, διαμεσολαβούμενα. Ας πούμε, μπορεί να έχει διαβάσει κανείς άπειρες βιογραφίες του Mozart, δεν σημαίνει ότι γνωρίζεις τον Mozart, αν δεν ακούσεις τη μουσική του. Ακούγοντας τη μουσική του βλέπεις, αισθάνεσαι, πιάνεις εμπειρικά τη διαφορά. Και λες, αυτό είναι Mozart, δεν είναι Bach…Τι είναι αυτό που σε κάνει να πιάνεις τη διαφορά; Τι είναι αυτό που σε κάνει να λες, αυτό είναι Καβάφης, αυτό είναι Σεφέρης; Αυτό δεν μετριέται, ούτε υπόκειται σε λογική ανάλυση. Είναι η εμπειρική βεβαιότητα της σχέσης. Κοντολογίς θέλω να πω ότι είναι ένας λάθος δρόμος να θέλουμε να προσεγγίσουμε τη μεταφυσική, να προσεγγίσουμε την ύπαρξη Θεού με βάση την νοητική νοησιαρχία, και όχι καλλιεργώντας μια σχέση. Γνωρίζουμε το Θεό καλλιεργώντας μια σχέση, και όχι κατανοώντας ένα νόημα. Όπως γνωρίζουμε και ένα ανθρώπινο πρόσωπο, καλλιεργώντας μια σχέση μαζί του. Και μάλιστα όσο πιο πολύ αγαπάς το πρόσωπο με το οποίο σχετίζεσαι, τόσο αυτή η γνώση αποδεικνύεται δυναμική και ολόκληρη. Και τελειώνω λέγοντας, ότι μέχρις εδώ έδωσα ένα τηλεγραφικό σχεδιάγραμμα του πως ετέθει και μπορεί να τεθεί το πρόβλημα της μεταφυσικής στη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση. Εδώ υπήρχε και σώζεται ακόμα μια άλλη παράδοση προσέγγισης της μεταφυσικής, μόνο και κατ’ εξοχήν από την οδό της σχέσης. Εκείνο το οποίο είναι συναρπαστικό, να το γνωρίσουμε, όσο γνωρίσουμε, αυτό προς το οποίο κατευθύνεται η ριζικά πρωτογενής αναφορικότητα της επιθυμίας μας. Και επειδή με ξέρετε πόσο γκρινιάρης είμαι, από άλλες φορές, να πω ότι αυτό πονάει. Αυτή την παράδοση, αυτό τον ίλιγγο μιας παράδοσης που στήνει ένα ολόκληρο πολιτισμό, πάνω σε αυτή την προτεραιότητα της σχέσης, μας τον έχουνε χαντακώσει, η διανόηση αυτού του τόπου, 170 χρόνια προσπαθεί να μπολιάσει το λαό μας μέχρι το μεδούλι με μια μειονεξία, ότι πολιτισμός είναι εκείνοι, οι Ευρωπαίοι, αυτοί που μετράνε την ύπαρξη με το κατά κεφαλήν εισόδημα. Αυτοί είναι οι προοδευμένοι, οι αναπτυγμένοι. Εμείς είμαστε οι υπανάπτυκτοι, οι κακομοίρηδες. Εκεί είναι ο πολιτισμός. Γι’ αυτό και όταν χτίζεις εκκλησιά ας πούμε, να μιμείσαι εκείνους, όταν κάνεις επάγγελμα να μιμείσαι εκείνους. Και βλέπετε το πως πιθηκίζουμε στο θέμα που μας ενδιαφέρει εδώ, τη θρησκευτικότητα των Ευρωπαίων, που μπαίνεις σε ευρωπαϊκές εκκλησιές και ακούς αυτά τα προσκοπικά, και λες να είσαι καλό παιδί, να μην λες ψέματα, να μην σκοτώνεις. Τα πολύ μικρά πεδία!!! Και μπαίνεις σε μια δική μας Εκκλησιά!, και ακούς να τραγουδάνε τα μέγιστα και τα τίμια. Απαντήσεις σε προβλήματα στα οποία σπάσαν τα μούτρα τους κορυφαίοι διανοητές της ανθρωπότητος. Μπαίνεις τη Μεγάλη Τετάρτη στην Εκκλησιά και ακούς: ως άνθρωπος υπάρχω, ουσία, ου φαντασία, ούτω η φύσις η δοθείσα μοι τω τρόπω της αντιδόσεως. Παλαβώνεις! Μπορεί ο παπάς να μην καταλαβαίνει τίποτα, μπορεί οι ψαλτάδες να μην καταλαβαίνουν τίποτα! Οι 99 στους 100 να μην καταλαβαίνουν τίποτα! Ο ένας που καταλαβαίνει συγκλονίζεται! Είναι πολιτισμός και είναι απάντηση στην μεταφυσική. Απάντηση μέσω της σχέσης και όχι μέσω των νοημάτων! Συγγνώμη.

Ερωτήσεις

57:57 (Μια τοποθέτηση πρώτα, και μετά η ερώτηση) Αρχή σοφίας, φόβος Θεού. Η σοφία του κόσμου είναι μωρία για το Θεό. Λόγοι του Ευαγγελίου λέω, και όχι δικά μου. Ο Θεός δεν ανακαλύπτεται, αλλά αποκαλύπτεται. Το είπατε και εσείς. Το λέει ο Απόστολος Παύλος. Όσο για τα μετά θάνατον, όπως είπε και ο αιδεσιμότατος, δεν έχουμε ανάγκη μαρτυριών, ούτε άλλων βιβλίων, ο ίδιος ο Κύριος μας, ο Ιησούς Χριστός, αποκαλύπτει, και ο Πατέρας Θεός στην Παλαιά Διαθήκη, με τους Προφήτες, και ο ίδιος ο Χριστός, όταν ήρθε εδώ στη γη, και με τους Αποστόλους Του. Αλοίμονο αν δεν έχουμε εμπιστοσύνη στη θεοπνευστία του Αποστόλου Παύλου. Ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος ήταν διώκτης, είπε ότι ανέβηκε εις τον Παράδεισο. Γιατί να μην το πιστεύσουμε, και πιστεύουμε ότι πήγε στην Κόρινθο…αλλά ότι πήγε στον Παράδεισο και το γράφει δεν το πιστεύουμε. Ή τουλάχιστον αυτοί που δεν το πιστεύουν, εγώ το πιστεύω. Επίσης ο ίδιος ο Κύριος με το στόμα του, είπε ότι άλλοι θα μεταβούν εις ζωήν αίωνιον, και άλλοι εις κόλασιν αιώνιον. Και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο Ιωάννης μιλά για οδυρμό και βρυγμό των οδόντων, και ο ίδιος ο Χριστός.
Γιανναράς: να σας διακόψω. Έχετε παιδιά;

Βεβαίως.

Σας καταλαβαίνουν όταν μιλάτε αυτή τη γλώσσα;

Βεβαίως. Γιατί ο Θεός δεν είναι μόνο αγάπη, είναι και δικαιοσύνη. Ώστε με απλά λόγια, ο Χριστός μας λέει ότι υπάρχει αιώνια ζωή. Μετά θάνατον. Αιώνια, παράδεισος, κόλαση, με απλά λόγια. Ούτε ο Παράδεισος είναι ένα μέρος, ούτε η κόλαση. Στο σπίτι του Πατρός μου υπάρχουν πολλοί χώροι διαμονής.

Και το ερώτημα μου είναι αυτό, το οποίο ήδη ετέθη: πιστεύετε στη θεοπνευστία της Αγίας Γραφής; Αν όχι, πρέπει να το λέμε, και αν ναι, δεν χρειάζονται όλες οι άλλες θεωρίες.

Γιανναράς: Θα ήθελα να μπορούσα αυτό που θα σας πω, να σας το πω πραγματικά στα όρια μιας σχέσης. Και όχι μιας ιδεολογικής αναμέτρησης. Αλλά, όταν σας ρώτησα, είχα την αγένεια να σας διακόψω, να σας ρωτήσω αν έχετε παιδιά, το είπα γιατί ξέρετε, η γλώσσα την οποία χρησιμοποιείτε, λειτούργησε και λειτουργεί σε ένα ποσοστό στα πλαίσια ενός σώματος εκκλησιαστικού, το οποίο μέσα από αυτή τη γλώσσα κοινωνεί την εμπειρία του. Είναι γλώσσα εμπειρική. Δεν είναι γλώσσα ιδεολογίας…δεν πρόκειται γι’ αυτό. Όπως ξέρετε καλύτερα από μένα, η γλώσσα την οποία χρησιμοποιήσατε είναι έκφραση μιας διαχρονικής εμπειρίας ενός σώματος. Εμπειρίας όμως. Ο είδομεν, ο αι χείραις ημών εψηλάφησαν κλπ. Ο κίνδυνος είναι, να σας το πω αδελφικά, έτσι που το εκφέρετε, ηχεί ως ιδεολογία, και σήμερα δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε με τα νέα παιδιά κυρίως. Ψάχνουν, αλλά είναι έξω από αυτόν τον χώρο της εμπειρίας. Αν αγαπάμε πραγματικά, πρέπει να βρούμε μια γλώσσα κοινοποίησης… Αλλά ξέρετε τι είπατε; Αν δεχόμαστε τη θεοπνευστία, τι χρειάζονται όλα τα άλλα. Αφήστε, αυτό είναι τυπικά δυτικό! Αυτός είναι ο ρωμαιοκαθολικός σχολαστικισμός του Μεσαίωνα, ολοζώντανος! Σκύβω το κεφάλι και έχω μια νοητική αυθεντία, το Θεό. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει ποτέ προβληματισμός περί θεοπνεύστου! Υπάρχει η βεβαιότητα της εμπειρικής μετοχής, σε μια εμπειρία ενός σώματος, το οποίο ψηλαφεί και βεβαιώνει! Και από τη στιγμή που βεβαιώνει, ευαγγελίζεται. …Αλλά θέλω να συναντηθούμε…να απαντήσω και στο ερώτημα, γιατί να κάνουμε τόση διαδρομή; Γιατί σήμερα δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Υπάρχουν άνθρωποι ανήσυχοι….(1:03:18)

ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ, ΟΥΤΕ Ο ΑΠΟΛΛΩΝ. ΤΕΛΕΙΟΥΤΑΙ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ. ΦΤΑΝΕΙ ΜΕ ΤΑ ΜΑΜΟΘΡΕΦΤΑ. ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΙΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ.