Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ - Δημήτριος Δουμάνης (2)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 2024

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ
ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΠΘ

Σύμβουλος Καθηγητής κ. Χρ. Σταμούλης
Μεταπτυχιακός Φοιτητής: Δημήτριος Δουμάνης
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

α. Πρώτες σκέψεις.

Αναφερόμενοι στην Εκκλησία ουσιαστικά αναφερόμαστε στον ίδιο τον Θεό, διότι η Εκκλησία είναι η ευλογημένη βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Το μυστήριο του Χριστού είναι το μυστήριο της Εκκλησίας15. Το πρόσωπο του Χριστού ενώνει την άκτιστη φύση Του με την κτιστή, η εκκλησία ενώνει κτιστές υποστάσεις;;; με τον Άκτιστο Τρισυπόστατο Θεό.[ΠΑΕΙ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΑΡΑΠΕΡΑ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΕΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ]. Η καθ’ Υπόστασιν ένωση των φύσεων εις το πρόσωπο του Χριστού, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κατά χάριν ενώσεως των υποστάσεων εις το μυστήριο της Εκκλησίας. Ο Χριστός, ο Θεός Λόγος, είναι ο Θεολόγος του μυστηρίου της Εκκλησίας, γιατί σύμφωνα με τον Αγ. Γρηγόριο Παλαμά, είναι «ο μόνος δοτήρ και φύλαξ της αληθινής θεολογίας των κατ’ αυτήν δογμάτων και ρημάτων», είναι Αυτός για τον οποίο ο άγιος (Γρηγόριος ο Παλαμάς) μιλάει για την «εκφαντορικήν θεολογίαν της αυτοαλήθειας Χριστού, ός Θεός ων προαιώνιος δι’ ημάς και θεολόγος εγεγόνει»16. Γι’ αυτό το λόγο, επειδή το μυστήριο του Χριστού είναι το μυστήριο της Εκκλησίας, δεν έχει αναπτυχθεί ανεξάρτητη εκκλησιολογία, η οποία εντάσσετε από τους πατέρες στη σφαίρα της Χριστολογίας17.[ Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, ο διδάσκαλος της διακρίσεως, ο οποίος στον Λόγο ΚΖ΄, Περί ησυχίας, Β΄, 13 γράφει: Ενώ κάποτε ασκούσα την συνεχή προσευχή, βρέθηκα ανάμεσα στους Αγγέλους και ένας εξ’ αυτών με διαφώτιζε σε ό,τι εδιψούσα να μάθω. Ζητούσα να μάθω πώς ήταν ο Άρχων (ο Χριστός) προ της ενανθρωπήσεώς Του, αλλά δεν του επιτρεπόταν να μου διδάξη. Τον ερωτούσα πώς και σε ποια μορφή ευρίσκεται τώρα. Μου απαντούσε: Με την ιδία μορφή (την θεανθρώπινη), αλλ’ όχι με την ιδία φθαρτή ανθρώπινη σάρκα. Συνέχιζα να ρωτώ: Τι σημαίνει η δεξιά του Αιτίου (του Πατρός), στάσις και καθέδρα του Χριστού; Αδύνατον να διδαχθή ακοή ανθρώπου αυτά τα μυστήρια, απαντούσε! Τότε του ζήτησα να με οδηγήση εκεί που με είλκυε ο πόθος μου! Δεν έφτασε ακόμη η ώρα, μου είπε, διότι στερείσαι το πυρ της αφθαρσίας (το οποίο θα αποκτήσης στην άλλη ζωή).]

Βέβαια, αυτό που για τους πατέρες θεωρούνταν αυτονόητο, έχει δυστυχώς ανάγκη επί των ημερών μας να αναλυθεί στα επί μέρους για να οδηγηθούμε στη συνέχεια μετά κόπων και βασάνων στα ίδια φυσικά με αυτούς συμπεράσματα. [ΠΩΣ ΘΑ ΑΝΑΛΥΣΕΤΕ ΤΗ ΧΑΡΙ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΑΘΕΟΦΟΒΟΙ ΣΟΒΑΡΟΦΑΝΕΙΣ ΨΕΥΤΕΣ. ΠΩΣ ΘΑ ΣΠΑΣΕΤΕ ΤΟ ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΩΣ, ΤΟΝ ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟ ΚΥΡΙΟ; ΔΙ΄ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ; ΔΕΝ ΨΩΝΙΖΟΥΜΕ. ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΤΑΣΕΙ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ, ΣΤΗΝ ΑΓΙΟΤΗΤΑ, ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΙΣ ΚΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΣΑΣ]. Το πρόβλημα, που βέβαια είναι ορατό και έμπονα κατανοητό σε κάθε μας προσπάθεια, είναι η αδυναμία κατανόησης της διπλής μεθοδολογίας των πατέρων18.

Οι πατέρες της Εκκλησίας πρώτα ζούσαν, βίωναν τα δόγματα, τις θέσεις τους πάνω στα διάφορα ζητήματα, και στην συνέχεια μέτοχοι όντες της Θείας και Άκτιστου Χάριτος έγραφαν… «την πράξιν εύρον εις θεωρίας επίβασιν» Ζώντας θεώμενοι κατά χάριν από αυτή την ζωή αξιώθησαν να γίνουν τα «πάγχρυσα στόματα του Λόγου», σύμφωνα με το δοξαστικό των Αγίων Πατέρων. Δυστυχώς στην δική μας περίπτωση αυτό υπάρχει μόνο σαν θεία οπτασία στην όποια προαίρεσή μας. [ΦΤΑΝΕΙ Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ]. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο αποφατισμός του Έλληνος φιλοσόφου Πλάτωνος «Θεόν νοήσαι μεν χαλεπόν, φράσαι δε αδύνατον»19, βρίσκει την ολοκλήρωσή του;; στον αποφατισμό του χριστιανού-φιλοσόφου, αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου «Θεόν φράσαι μεν αδύνατον, νοήσαι δε αδυνατότερον»20.[ΔΙΟΤΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΕΝ ΝΟΕΙΤΑΙ]

β. Παλαιά και Καινή Διαθήκη

Ξεκινώντας να εντοπίσουμε τα προβλήματα που δημιουργούν σοβαρή σύγχυση στο ζήτημα της υπάρξεως της Εκκλησίας του Χριστού πρό Χριστού, πρέπει να τονίσουμε ότι ένα από τα βασικότερα, είναι η σύνδεση παλαιάς και καινής διαθήκης. Ο περισσότερος κόσμος δυστυχώς τις θεωρεί σαν κάτι το διαφορετικό. Με μανιχαϊκό τρόπο21 μιλάει για την διαφορετικότητα των δύο διαθηκών, σαν να επρόκειτο για άλλον Θεό στην παλαιά και άλλον Θεό στην καινή22. Ξεχνά όμως κάτι πολύ σημαντικό. Ο ίδιος Τριαδικός Θεός που φανερώνεται στην Π. Δ., ο ίδιος φανερώνεται και στην Κ. Δ. Ο ίδιος ο Θεός Πατήρ, ο οποίος ελάλησε εις την παλαιά «εν τοις προφήταις», ο ίδιος ελάλησε και στην καινήν «εν Υιώ» [ΔΕΝ ΕΛΑΛΗΣΕ Ο ΠΑΤΗΡ, ΓΗΤΕΥΤΗ ΤΩΝ ΑΛΟΓΩΝ. Η ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ΜΑΣ ΛΕΕΙ Ο ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ]23. Ο νομοθέτης παραμένει ο ίδιος και στην Καινή, όπως και στην Παλαιά24. Το ίδιο Άγιο Πνεύμα είναι το «λαλήσαν δια των προφητών» στην παλαιά, το ίδιο και εις την καινήν δια των αποστόλων. Ο ίδιος Άσαρκος Λόγος ο οποίος φανερώνεται εις την παλαιά διαθήκη, ο ίδιος φανερώνεται «εν σαρκί» και εις την καινή διαθήκη25.[Ο ΙΔΙΟΣ;ΤΑΥΤΟΝ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ Η ΑΙΔΙΟΣ ΤΡΙΑΔΑ; Η ΚΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΡΩΣΟΦΙΛΩΝ ΠΟΥ ΠΗΓΕ; ΑΣΑΡΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ;ΑΣΑΡΚΟΙ ΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ;ΕΝΕΔΥΘΗ ΜΟΡΦΗΝ ΑΓΓΕΛΟΥ, ΛΕΓΕΤΑΙ. ΜΟΡΦΗΝ ΟΥΡΑΝΟΥ]. Η Αγία Τριάς του Αβραάμ και των τριών παίδων είναι η ίδια Αγία Τριάς του Αποστόλου Ιωάννου και του Παύλου. [ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΒΩΡ, ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ; ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΔΟΞΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ; ΤΟ ΣΟΥΡΟΥΠΟ, ΣΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΟΛΕΣ ΟΙ ΑΓΕΛΑΔΕΣ ΕΧΟΥΝ ΤΟ ΙΔΙΟ ΧΡΩΜΑ]. Η υπαρξιακή ενότητα της Εκκλησίας, ότι η Εκκλησία είναι Μία και όχι περισσότερες, δεν είναι απομονωμένη από την ιστορική ενότητα της Εκκλησίας, ότι η Εκκλησία έχει διαχρονική ταυτότητα, δηλαδή με κανένα τρόπο δεν απομονώνει την ύπαρξη από την ιστορική ενότητα.[ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΛΛΑΞΕ ΤΗΝ ΡΟΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΚΥΛΙΣΕ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΙΣΩ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΗΓΗ]. Ο ίδιος Θεός είναι ο εγγυητής της ιστορικής ενότητος της Εκκλησίας, όχι μόνο στην καινή, αλλά και στην παλαιά26. Άλλωστε και ο κατά φύσιν νόμος της συνειδήσεως και ο γραπτός νόμος και ο νόμος της χάριτος συνενώνονται στο Χριστό ως δημιουργό και προνοητή και νομοθέτη και εξιλαστή τους: «Ει τοίνυν εις Χριστόν, ως δημιουργόν προνοητήν τε και νομοθέτην και ιλασμόν, ό τε κατά φύσιν και ο γραπτός και ο της χάριτος συνάγεται νόμος, αληθεύει φάσκων ο θείος απόστολος…».27 [ΤΡΙΤΗ ΕΚΑΤΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΝ,7,8. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΜΕ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΤΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΠΟΤΕ ΝΑΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΝΑΡΧΟ ΜΕ ΕΚΕΙΝΟΝ ΠΟΥ ΘΕΛΗΣΕ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΕΙ.
Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ, ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΘΕΛΗΜΑΤΙΚΑ ΠΑΝΤΟΤΕ ΚΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑ ΑΠΟ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΥΣ ΘΕΛΟΥΝ ΚΑΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΒΡΕΦΟΣ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ. ΚΑΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΤΟΣΟ, ΟΣΟ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΔΕΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΔΕΧΕΤΑΙ....ΓΙ'ΑΥΤΟ, ΑΦΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣΕ ΜΕ ΣΟΦΙΑ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ Ο ΘΕΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ΛΕΕΙ: Ο ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΙΔΙΟΣ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ.ΕΒΡ.13.8].

γ. Παλαιά Διαθήκη και Θεία Οικονομία.

Σημαντικό είναι επίσης να τονιστεί, ότι η αποκάλυψη του Θεού που συντελείται στην κτίση και στην ιστορία, ως Άκτιστος Ενέργεια, είναι πάντοτε η ίδια. Δεν μπορεί να θεωρηθεί πρόοδος από την πλευρά των ενεργειών του Θεού, αλλά μόνο, και εδώ βρίσκεται η παρεξήγηση, από την πλευρά της δυνατότητας αύξησης και τελείωσης του ανθρώπου.[ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ, Η ΠΡΟΝΟΙΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΖΩΝΤΟΣ; ΟΥΣΙΩΝΟΥΝ, ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΑΣΙΑΖΟΥΝ. ΚΑΙ ΓΙ' ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ ΤΟΝ ΑΝΑΣΤΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΟ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΑΔΗ] Ας φωτίζει περισσότερο και ας καίει περισσότερο το μεσημέρι, ίδιος είναι ο ήλιος, εξ ίσου φωτεινός και καυτός, με τον πρωινό, τον φαινομενικά λιγότερο φωτεινό και λιγότερο καυτό. Η πατερική θεολογία είναι ανυποχώρητη σε αυτό το θέμα. Η παλαιά και η καινή διαθήκη υπομνηματίζουν την ίδια ιστορία της θείας Οικονομίας ως μία και μοναδική. Η διαφορά υπάρχει μόνο στην τελείωση των όντων, όχι στην Θεία παρουσία. Η ίδια σωστική και φωτιστική παρουσία του τριαδικού θεού που φανερώνεται από τον Χριστό ως άσαρκος Λόγος στην Π.Δ., φανερώνεται και στην Κ.Δ. από, τον ίδιο τον Χριστό τον ενανθρωπήσαντα Λόγο28. Ο ίδιος ο Τριαδικός Θεός είναι παρών και ενεργεί και στην Θεία ενσάρκωση παρότι η ανθρώπινη φύση ενώνεται υποστατικώς (με τη θεία) μόνο στο πρόσωπο του Λόγου. Ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς δεν αφήνει καμία αμφιβολία γι’ αυτό «Ως ούν όλος ο Θεός ενηνθρώπησεν,[ΕΝΝΟΕΙ ΤΟ ΟΜΟΟΥΣΙΟΝ ΑΓΑΘΕ] ει και μη πάσα θεία υπόστασις ενηνθρώπησε, μήτε κατ’ ουσίαν, αλλά καθ’ υπόστασιν την μίαν των τριών ήνωται τω ημετέρω φυράματι..»29. Δυστυχώς κατ’ επίδραση δυτικών ερμηνευτικών ρευμάτων, διδάσκεται σήμερα ότι η Π. Δ. είναι μόνο τύπος και προτύπωση της αληθείας[ΤΗΣ ΕΝΣΑΡΚΩΣΕΩΣ, ΑΓΑΘΕ] και όχι αλήθεια και ότι η πλήρης και μοναδική εκπλήρωση της αληθείας βρίσκεται στην Κ. Δ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, μέσα από τις πολλές αναφορές των πατέρων, στο πόσο η αλήθεια που δόθηκε στην Π. Δ. διαμορφώνει και την καινή, είναι το ζήτημα της κατά Μελχισεδέκ ιερωσύνης του Χριστού «Σύ ιερεύς εις τον αιώνα κατά την τάξιν Μελχισεδέκ»30. Ο Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής απαντώντας στο ερώτημα για ποιο λόγο οι (Αρχ)ιερείς του νόμου (μωσαϊκού, της παλαιάς διαθήκης) δεν εμποδίζονται να έχουν γυναίκες, ενώ οι (Αρχ)ιερείς του Χριστού, σύμφωνα με την συνήθεια εμποδίζονται, μας λέει «….επειδή δε η του Ευαγγελίου ιερωσύνη κατά την τάξιν Μελχισεδέκ γενέσθαι πιστεύεται και ου κατά την τάξιν Ααρών, Μελχισεδέκ δε γυναίκα εσχηκέναι ουκ αναγέγραπται, αναγκαίως και οι κατά την αυτού τάξιν ιερατεύοντες επίσκοποι γυναίκας ού προσιέναι»31.[ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΗΤΑΝ ΠΑΝΤΡΕΜΕΝΟΙ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ.ΕΙΝΑΙ ΧΑΡΙΤΟΣ ΘΕΛΗΜΑ.ΓΙ' ΑΥΤΟ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΔΡΟ ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ. ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΓΝΟΕΙ Ο ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ Ο ΛΟΧΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ].

Ούτε μπορεί φυσικά να ισχυριστεί κανείς ότι για να αποκτήσει «κάποιος» ή «κάτι», οντολογική ύπαρξη, πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρεται ξεκάθαρα και στις δύο διαθήκες. Ο Μέγας Αθανάσιος θεωρεί απαράδεκτο όχι μόνον αυτό, αλλά και τον διαχωρισμό που επιχειρούσαν πολλοί αρειανοί στην εποχή του, «Εί γάρ τα μη κείμενα εν τη Παλαιά νεώτερα έστι, λεγέτωσαν οι ούτω φιλονεικούντες, πού της Παλαιάς περί του Παρακλήτου Πνεύματος είρηται; Περί Πνεύματος μεν γαρ Αγίου ελέγχθη, περί Παρακλήτου δε ουδαμώς. Αρ’ ουν έτερον εστί το Πνεύμα το άγιον, και έτερος ο Παράκλητος και νεώτερος ο παράκλητος, επεί μη εν τη Παλαιά κείται;32».

Αυτή λοιπόν η αντορθόδοξη άποψη, περί των δύο διαθηκών, όσο και να φαίνεται σωστή σε μια πρώτη ανάγνωση και ότι συμφωνεί με πολλές πατερικές θέσεις, είναι πλήρως ασυμβίβαστη με την κύρια θέση της ορθόδοξης θεολογίας. [Ο ΝΟΜΟΣ ΔΟΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΜΩΥΣΗ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ ΣΤΙΣ ΣΑΡΚΙΝΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΝΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΜΑΡΤΙΑ, ΔΙΟΤΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΕΦΙΚΤΟΣ, ΚΑΘΟΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΤΙΠΟΤΕ ΧΩΡΙΣ ΕΜΕΝΑ.ΠΟΛΥΘΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΙΡΕΣΗ ΚΑΙ ΚΑΚΟΔΟΞΙΑ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΟΤΙ ΑΓΝΟΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ]. Το ενιαίον των δύο διαθηκών, αλλά και η παραμόρφωση του χωρισμού τους, είχε ανάγκη βέβαια να τονισθεί και από τον καιρό του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας «Διαφόροις γαρ δόξαις καταμεθύουσί τινές, παραπλάττοντες εις το ακαλλές τα επ’ αυτώ κεχρησμωδημένα παρά τε της Νέας και Αρχαιοτέρας γραφής»33. Φυσικά και η παλαιά ήταν τύπος της νέας διαθήκης.[Η ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ, Η ΣΩΤΗΡΙΑ, ΔΙΔΑΧΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ.Η ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΑ] Φυσικά προτυπώθηκαν στην Π. Δ. πρόσωπα και γεγονότα της Κ. Δ34. Αλλά και σ’ αυτά τα γεγονότα της καινής, παρότι εδώ η τελείωση όχι μόνο της κτίσης, αλλά και της υπαρξιακής ενότητας, βρίσκεται σε υψηλότερο επίπεδο, όπως μας διδάσκει ο Απ. Παύλος35, έχουμε και στην καινή, τον τύπο των μελλόντων αγαθών, τον τύπο των εσχάτων και της οριστικής και αμετάκλητου τελειώσεως όλων;;; των όντων. Ως εκ τούτου το γεγονός ότι η Παλαιά ήταν τύπος της Νέας Διαθήκης, δεν σημαίνει ότι εστερείτο αγιασμού. Σημαίνει μόνον ότι δεν ήταν αυτοτελής, ότι είχε εσωτερική και ουσιαστική αναφορά εις τα μέλλοντα μεν τότε, τετελειωμένα δε τώρα, στην ενανθρώπηση του Λόγου.[ΥΠΑΡΧΕΙ ΒΕΒΑΙΩΣ ΕΝΑ ΚΟΙΝΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΠΑΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ. ΜΙΑ ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΗ ΑΠΩΛΕΙΑ, Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΦΑΡΙΣΑΙΟ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΩΘΗΚΕ ΔΙ'ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΤΗΣ ΤΗΡΗΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΗΝ ΤΑΥΤΙΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟ, ΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ, ΤΗΝ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ.]
Ο νόμος της Παλαιάς Διαθήκης ήταν παιδαγωγός στην πορεία προς την Καινή[Ο ΚΥΡΙΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΔΑΞΕ ΤΗΝ ΥΠΑΚΟΗ . ΕΤΣΙ ΤΟΝ ΑΚΟΥΜΕ ΝΑ ΛΕΕΙ ΟΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΟΠΩΣ ΤΟ ΠΡΟΕΙΠΑΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ  Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΙ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΓΕΝΝΑ Η ΑΜΑΡΤΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ] και ο σκοπός του ήταν να οδηγήσει όλους τους Ιουδαίους, όπως θα συμβεί αργότερα με τους χριστιανούς, στην αναγνώριση της αμαρτωλότητάς τους και μαζί στον πόθο του Χριστού. Ο νόμος της Παλαιάς, εφόσον ήταν προσανατολισμένος στη σάρκωση του Λόγου και δεν ήταν μόνο μια διδασκαλία ηθικής αλλά ήταν ταυτόχρονα και θεολογία και ευαγγέλιο της μελλούσης τότε ενανθρωπήσεως, ήταν επαρκής για την σωτηρία, αλλά δεν μπορούσε να σβήσει το παράπτωμα, [ΑΦΡΟΝΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΥΝ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ]όχι εξαιτίας της φύσεώς του, αλλά εξαιτίας της αδιαφορίας των Εβραίων για τους οποίους και δόθηκε.[ΔΕΝ ΕΣΒΗΣΕ ΤΟ ΠΑΡΑΠΤΩΜΑ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΑΠΟΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕ ΣΕ ΝΕΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, ΔΕΝ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕ ΜΕ ΚΑΘΟΔΗΓΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΑΛΛΑ ΕΔΩΣΕ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΣΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ ΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟ ΤΟΥ]. Όπως πολύ χαρακτηριστικά μας λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, έπρεπε ο κόσμος σταδιακά να απομακρυνθεί από την ειδωλολατρία και να ανέλθει σταδιακά στο ύψος των μυστηρίων του Χριστού36. Με την έλευση του Χριστού, ο οποίος είναι το πλήρωμα και το τέλος του νόμου, ο παλαιός νόμος πλέον, όχι μόνο χάνει την ισχύ του, αλλά και προκαλεί ζημιά όχι βέβαια αφ’ εαυτού του, αλλά εξαιτίας της πιθανής προσκόλλησης σε αυτόν37.[ΔΕΝ ΤΟΝ ΚΑΤΗΡΓΗΣΕ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΟΙ ΘΕΟΙ, ΕΙΝΑΙ ΨΕΥΤΙΚΟΙ, ΖΗΛΟΤΥΠΟΙ . Ο ΝΟΜΟΣ ΚΑΤΑΡΓΕΙ ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΩΝ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΞΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Ο ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΟΥ].Αυτός είναι και ο λόγος που ο Απ. Παύλος αγωνίσθηκε σθεναρώς, αρχής γενομένης από την Α’ Αποστολική Σύνοδο στα Ιεροσόλυμα το 49-50 μ.Χ., για να απαγκιστρωθεί ο χριστιανισμός από τον Ιουδαϊσμό38[ΠΟΙΑ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΕ. Η ΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΦΙΚΤΟΣ. ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ. ΜΟΝΟ Ο ΦΑΡΙΣΑΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΡΗΣΕΙ ΤΟ ΝΟΜΟ]

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής δίνει ακόμη και προδρομική προοπτική στον ίδιο τον Χριστό.[ΟΣΤΙΣ ΘΕΛΕΙ ΦΙΛΕ] Αυτή η προοπτική βέβαια, δεν αναφέρεται σε κάποιον άλλο, αλλά στον ίδιο τον εαυτό Του και στην ένδοξη και Δευτέρα Αυτού παρουσία: «Ώσπερ οι του νόμου και των προφητών λόγοι, πρόδρομοι τυγχάνοντες της κατά σάρκα του Λόγου παρουσίας, τας ψυχάς εις Χριστόν επαιδαγώγουν, ούτω και αυτός ο δεδοξασμένος του Θεού Λόγου σαρκωθείς, πρόδρομος της πνευματικής αυτού παρουσίας γεγένηται, παιδαγωγών τας ψυχάς δια των οικείων λόγων προς υποδοχήν της εμφανούς αυτού θεϊκής παρουσίας»[ΤΗΣ ΘΕΙΚΗΣ.  ΔΙΟΤΙ ΜΑΣ ΔΙΔΑΞΕ ΤΗΝ ΤΑΠΕΙΝΟΤΗΤΑ. ΚΑΙ ΘΑ ΕΛΘΕΙ ΕΝ ΔΟΞΗ, ΘΕΟΣ ΩΝ.]39. Ο Χριστός είναι και ο εγγυητής αυτής της υπαρξιακής ενότητος της Εκκλησίας, και στην παλαιά και στην καινή. Πάλι κατά χάριν ενώνει τους ανθρώπους μαζί Του, όπως και στην παλαιά, με την διαφορά ότι στην καινή διαθήκη ο Χριστός έχει συντελέσει την υποστατική ένωση της κτιστής[ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ] φύσεως με την Άκτιστη.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι στην ορθόδοξη ερμηνευτική θεολογία δεν υπήρξε ποτέ τύπος χωρίς αλήθεια[Η ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ]. «Ην μέν γάρ ο νόμος εν σκιά και τύπω, πλήν οι τύποι διαμορφούσι την αλήθειαν, και γράφουσιν αι σκιαί πολυτρόπως ημίν το Χριστού μυστήριον»40 όπως δεν μπορεί να ξεχωρίσουν μονομερώς, τα αισθητά από τα νοητά, η φυσική από την μεταφυσική, η κατάφαση από την απόφαση, το κτιστό από το άκτιστο, τη συμβολική από την άυλη αλήθεια. Μονάχα έτσι στην ενότητα τύπου και αληθείας σε κάθε φάση της ιστορίας της εκκλησίας υπάρχει αυτή η δυναμική προοπτική που απελευθερώνει την ιστορία από κάθε στατική αντίληψη41, από την αμαρτία της αυτοτέλειας. Είναι αυτονόητο ότι εκτός από αυτή την ενότητα, υπάρχει και αδιάσπαστη θεολογική ενότητα ανάμεσα στις δύο διαθήκες, ο αυτός Τριαδικός Θεός άλλωστε αποκαλύπτεται, η οποία είναι πλήρως απαραίτητη για την κατανόηση και ομολογία του Χριστού, «εκ γάρ των παλαιών τα νέα και τα νέα τοις παλαιοίς μαρτυρεί. Οι τοίνυν αρνούμενοι ταύτα πως ομολογήσουσι τον Κύριον, μη προερευνώντες τας περί αυτού γραφάς… και την εξ αμφοτέρων της τε παλαιάς και καινής διαθήκης σημαινομένην και δεικνυμένην ένσαρκον του Λόγου παρουσίαν;»42.

Η προσπάθεια της παρούσης εργασίας, με όλες τις πιθανές ατέλειες και τυχόν ασάφειες, έγκειται στο να παρουσιαστεί σε όσο το δυνατόν στενότερα πλαίσια, μια γενική εικόνα για[ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΔΙΟΤΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΣΧΑΤΑ. Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΩΡΙΣ ΧΡΙΣΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΣΗΚΩΤΟΣ]] την εκκλησία του Χριστού απ’ αρχής της δημιουργίας του κόσμου. Η σύνολη ορθόδοξη θεολογία και παράδοση43, έχει μία τεράστια δυναμική που γίνετε προσπάθεια να είναι η κατευθυντήρια οδός. Αυτή η δυναμική είναι που εξασφαλίζει ότι η επιστημονική έρευνα και η μελέτη οδηγεί στον δρόμο που θα μας κρατήσει με σιγουριά στην παράδοση των πατέρων44, αλλά και θα βοηθήσει στο να μπορέσουμε να βρούμε πολλές λύσεις και απαντήσεις και σε πολλά σύγχρονα προβλήματα45.
ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ. ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΗ ΑΓΑΛΛΙΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ, ΑΓΙΩΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΩΝ.

Γιατὶ ὁ λόγος ἀναγνωρίζει ὅτι ἡ γνώση τῶν θείων εἶναι διπλή· ἡ σχετική, ποὺ βρίσκεται μόνο στὸ λόγο καὶ στὶς ἔννοιες καὶ ποὺ δὲν ἔχει κατὰ τὴν πράξη μὲ τὴν πείρα αἴσθηση ἐκείνου ποὺ ἔγινε γνωστὸ καὶ ποὺ μ᾿ αὐτὴν οἰκονομοῦμε τὴν παρούσα ζωή· καὶ ἡ πραγματικὴ ἀληθινὴ γνώση, ποὺ μὲ τὴν πείρα μόνο κατὰ τὴν πράξη χωρὶς λόγο καὶ ἔννοιες παρέχει ὅλη τὴν αἴσθηση ἐκείνου ποὺ ἔγινε γνωστὸ, μετέχοντάς το κατὰ χάρη, καὶ μὲ αὐτὴ τὴ γνώση ὑποδεχόμαστε κατὰ τὴ μελλοντικὴ κατάπαυση τὴν πάνω ἀπὸ τὴ φύση θέωση ποὺ πραγματοποιεῖται ἀδιάκοπα. Καὶ ἡ σχετικὴ βέβαια γνώση, ἐπειδὴ βρίσκεται στὸ λόγο καὶ στὶς ἔννοιες, λένε ὅτι κινεῖ τὴν ἐπιθυμία πρὸς τὴν μεθεκτικὴ κατὰ τὴν πράξη γνώση. ᾿Ενῶ ἡ γνώση μὲ τὴν ἐνέργεια ποὺ ἀπὸ τὴν πείρα καὶ μὲ μέθεξη αὐτοῦ ποὺ ἔγινε γνωστὸ παρέχει τὴν αἴσθηση, ἀπωθεῖ τὴ γνώση ποὺ βρίσκεται στὸ λόγο καὶ τὶς ἔννοιες.
Γιατὶ εἶναι ἀδύνατο, λένε οἱ σοφοί, νὰ συνυπάρχουν ἡ ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ καὶ ὁ λόγος περὶ Θεοῦ ἢ ἡ αἴσθηση τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ νόηση γι᾿ Αὐτόν. Καὶ λόγο περὶ Θεοῦ ἀποκαλῶ τὴν γνωστικὴ θεωρία γι᾿ αὐτὸν ποὺ ἀναλογεῖ στὰ ὄντα, αἴσθηση τὴν μεθεκτικὴ πείρα τῶν πέρα ἀπὸ τὴ φύση ἀγαθῶν, καὶ νόηση τὴν ἁπλὴ καὶ ἑνιαία γνώση περὶ Θεοῦ μέσῳ τῶν ὄντων.[ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ] Τὸ ἴδιο ἴσως μπορεῖ νὰ διαπιστωθεῖ καὶ σὲ κάθε ἄλλο πράγμα, ἂν ἡ ἐμπειρία αὐτοῦ τοῦ πράγματος σταματᾶ τὸ λόγο γι᾿ αὐτὸν καὶ ἡ αἴσθηση αὐτοῦ τοῦ πράγματος κάνει ἀργὴ τὴν νόηση περὶ αὐτοῦ. Πείρα λέγω τὴν ἴδια τὴ γνώση ἀπὸ τὴν ἐνέργεια, ποὺ πραγματοποιεῖται ἔπειτα ἀπὸ κάθε λόγο, καὶ αἴσθηση, τὴν ἴδια τὴ μέθεξη αὐτοῦ ποὺ ἔγινε γνωστὸ καὶ ποὺ ἐκδηλώνεται ἔπειτα ἀπὸ ὅλη τὴ νοητικὴ διαδικασία. Κι ἴσως αὐτὸ διδάσκει μυστικὰ ὁ μέγας ᾿Απόστολος λέγοντας, «εἴτε προφητεῖες εἶναι θὰ καταργηθοῦν, εἴτε ὁμιλίες σὲ διάφορες γλῶσσες θὰ πάψουν, εἴτε γνώσεις θὰ καταργηθοῦν»5, ἐννοώντας ὁλοφάνερα γιὰ τὴ γνώση ποὺ βρίσκεται στὸ λόγο καὶ στὶς ἔννοιες.

(῾Αγίου Μαξίμου ῾Ομολογητοῦ, Πρὸς Θαλάσσιον Περὶ Διαφόρων ᾿Απόρων τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, ᾿Ερώτησις Ξʹ. Τὸ ἀρχαῖο κείμενο: PG τ. 90, στλ. 620Β-625Β. Νεοελληνικὴ ἀπόδοσις: Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καὶ ᾿Ασκητικῶν, Ε.Π.Ε. τ. 14Γ, σελ. 186-195, Θεσσαλονίκη 1992)

Σημειώσεις

15 Α. ΓΙΈΒΤΙΤΣ, Η εκκλησιολογία του Απ. Παύλου, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1984, σ. 17: « στο γεγονός της εμφανίσεως του Κυρίου με σώμα περικλείεται κι όλας, όπως λέει ο Απ. Παύλος, κι ολόκληρο το μυστήριο της Εκκλησίας που δεν είναι παρά το Σώμα του Χριστού, γιατί το μυστήριο της Εκκλησίας περιλαμβάνεται ολόκληρο στο μυστήριο του Χριστού, το μοναδικό και ταυτόχρονα δυαδικό (dvojedino) αυτό “όντως μυστήριον”, καθώς λέει ο Χρυσόστομος (εις Κολ. Ομιλ. 5, 2. P.G. 62, 333.)». Επίσης, Ι. ΚΟΥΡΕΜΠΕΛΈ, Λόγος Θεολογίας Β΄, Θεσ/νίκη 2009 σ.43 «Ο Κ. Μποζίνης εύστοχα διακρίνει, έχω τη γνώμη, ότι ο Ιωάννης χρησιμοποιεί παλαιότερο υλικό με μια σημαντική πρόθεση: “… να ταυτίσει, όσο είναι δυνατόν, την παρουσία του Χριστού με την Εκκλησία και τη χαρισματική της φυσιογνωμία”.» (βλ. Κ. ΜΠΟΖΊΝΗΣ, Ο Ιωάννης Χρυσόστομος για το Imperium Romanum).
16 ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΆ ΣΥΓΓΡΆΜΜΑΤΑ, Λόγος αποδεικτικός Α΄, Επιμέλεια Π. ΧΡΉΣΤΟΥ, Τομ. Α΄, εκδ. Κυρομάνος, Θεσ/νίκη 1988, Θεσ/νίκη 1988, σ. 26.
17. Και η σύγχρονη θεολογία έχει ασπασθεί αυτή την άποψη. Βλέπε σχετικά, :Χ. ΣΤΑΜΟΎΛΗ, Φύση και Αγάπη και άλλα μελετήματα, β΄ εκδ. Το Παλίμψηστον, Θεσ/νίκη 2007, σ.110 « Στην Ορθόδοξη θεολογία το πρόβλημα είναι ανύπαρκτο. Η Εκκλησία είναι ‘’Αυτός Ούτος’’ ο Χριστός, ο όλος Χριστός. Συνεπώς η Εκκλησιολογία δεν είναι ανεξάρτητο και ιδιαίτερο κεφάλαιο της Θεολογίας αλλά αποτελεί οργανικό κεφάλαιο της Χριστολογίας. Όπως άλλωστε και η περί Θεοτόκου διδασκαλία, η οποία είναι αδιανόητη εκτός και πέρα της Χριστολογίας. Συνεπώς Εκκλησιολογία και περί Θεοτόκου διδασκαλία κατανοούνται μόνο εντός της Χριστολογίας, γεγονός που δηλώνει και την εσωτερική σχέση τους». Ι. ΚΑΡΜΊΡΗ, Δογματική Ορθόδοξος Εκκλησιολογία, Αθήναι 1973, σ.106.
18. Ν.ΜΑΤΣΟΎΚΑ.: Δογματική και συμβολική θεολογία Β΄ εκδ.: Π. Πουρναρά Θεσ/νίκη 2010. σ.354, «Η μεθοδολογία της πατερικής θεολογίας είναι και σε αυτό το σημείο διπλή, προηγείται η χαρισματική γνώση και ανάπτυξη αυτής, και έπειτα οποιαδήποτε εφαρμογή και επιπλέον οποιαδήποτε επιστημονική και ερμηνευτική έρευνα». Αναλυτικότερη παρουσίαση του θέματος, βλέπε στο Ν.ΜΑΤΣΟΎΚΑ.: Δογματική και συμβολική Θεολογία Α’ εκδ.: Π. Πουρναρά Θεσ/νίκη 2009, σ.σ.137-180, πάνω στη βάση των σχέσεων φιλοσοφίας θεολογίας.
19. ΠΛΆΤΩΝΟΣ, ΤΊΜΑΙΟΣ 28γ : «Τον μεν ουν ποιητήν και πατέρα τούδε του παντός ευρείν έργον, και ευρόντα εις πάντας αδύνατον λέγειν».
20. ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ ΘΕΟΛΌΓΟΥ Θεολογικός β΄ P.G. 36, 29D, «Αρκτέον ουν ούτω πάλιν. Θεόν νοήσαι μεν χαλεπόν, φράσαι δε αδύνατον, ως τις των παρ’ Έλλησι θεολόγων εφιλοσόφησεν,-- ουκ ατέχνως εμοί δοκείν, ίνα και κατειληφέναι δόξη το χαλεπόν ειπείν, και διαφύγει τω ανεκφράστω τον έλεγχον--, αλλά φράσαι μεν αδύνατον, ως ο εμός λόγος, νοήσαι δε αδυνατότερον…».
21. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον τρόπο αντιμετώπισης της παλαιάς Διαθήκης από τους Μανιχαίους, αποτελούν οι τέσσερις λόγοι «Κατά Μανιχαίων», του Μεγάλου Φωτίου, στην εποχή του οποίου αναβίωσε στις Ανατολικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αρμενίας, η συγκεκριμένη γνωστική αιρετική ομάδα. Ο μεγάλος αυτός πατέρας της Εκκλησίας αναλύει με πολλά αγιογραφικά και λογικά επιχειρήματα τις ανάλογες πεποιθήσεις των Μανιχαίων. Διαβάζουμε σχετικά από: ΦΩΤΊΟΥ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ, P.G. 102.
22. Οπ. Π. Κατά Μανιχαίων Λόγος Β΄ P.G. 102, 117, «Όρα δε και εξ άλλων την ισοτιμίαν του νόμου και της χάριτος, ίνα γνώς ότι αυτός έστιν ο της παλαιάς και της νέας διαθήκης νομοθέτης. “Αμήν, αμήν, λέγω υμίν, ο ουρανός και η γή παραλεύσεται, οι δε λόγοι μου ου μη παρέλθωσι(Ματθ. 24, 35)”. Τούτο της χάριτος, όρα δε και του νόμου, “Ευκοπώτερόν έστι τον ουρανόν και την γήν παρελθείν, ή μίαν κεραίαν του νόμου διαπεσείν(Λουκά 16, 17)”. Είδες πως ο Σωτήρ ημών, της αποστασίας το θράσος προειδώς, τα ίσα νέμει γέρα και το κλέος τη τε παλαιά και τη Νέα Διαθήκη, καίτοι γε εν πολλοίς πολλώ προέχει τα της χάριτος;»
23. Εβρ. Α΄ 1-2.
24. Οπ. π. Κατά Μανιχαίων, Λόγος Γ΄ P.G. 102, 152B, «Οράς πώς άνω και κάτω τον αυτόν και της Παλαιάς και της Νέας Διαθήκης νομοθέτην ο Παύλος ανυμνεί;». Επίσης από ΙΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ, Ομ. Εις Α’ Κορ. Ομ. 16, 2, P.G. 61, 131. Oμ. 23, 2, P.G. 61, 191: «..Τις πέτρα πνευματική το πάν ειργάζετο, τουτέστιν, ο Χριστός ο παρών αυτοίς πανταχού, και πάντα θαυματουργών». Του ιδίου στην προς Εβρ. Ομ. 1, 1, P.G. 63,15: «ο Θεός δια του Υιού ελάλησε; Ναι. Πού ούν η υπεροχή; Ενταύθα μεν γαρ έδειξας, ότι και η Καινή και η Παλαιά ενός έστι και του αυτού, ού πολλήν δε ταύτην υπεροχήν ούσαν».
25. Ν.ΜΑΤΣΟΎΚΑ.: Δογματική και συμβολική θεολογία Β’ εκδ.: Π. Πουρναρά Θεσ/νίκη 2010. σ. σ. 58-80.
26. Οπ. Π. Κατά Μανιχαίων, Λόγος Γ΄, P.G. 102, 148B, «Και τις ο ψηφισάμενος τούτο, επισφίγγων πλέον τα ειρημένα και δεικνύς τον αυτόν Θεόν και εν τη Παλαιά και εν τη χάριτι και δημιουργείν και σώζειν και κολάζειν και πληρούν τα επηγγελμένα, μετά λαμπράς επιφέρει της παρρησίας…».
27. ΜΑΞΊΜΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΎ, Προς θαλλάσιον, περί αποριών, P.G. 90, 308B.
28. Ν.ΜΑΤΣΟΎΚΑ.: Δογματική και συμβολική θεολογία Β΄ εκδ.: Π. Πουρναρά Θεσ/νίκη 2010. σ. σ. 58-80.
29. ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΆ ΣΥΓΓΡΆΜΜΑΤΑ, Λόγος αντιρρητικός ε΄, Επιμέλεια Π. ΧΡΉΣΤΟΥ, Τομ. Γ΄, εκδ. Λ. Κοντογιάνης Β. Φανουργάκης, Θεσ/νίκη 1971, σ. 371.
30. Προς Εβρ.5, 6, 10.
31. J. DECLERCK, Maximus Confessor, Quaestiones et Dubia, Corpus Christianorum, Gr. 10, Turnhout 1982, σ. 6. (Ε.Π.Ε. Τομ. 14α σ.18).
32. ΜΕΓΆΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΊΟΥ, Kατά αρειανών δ΄ P.G. 26, 29D.
33.ΚΥΡΊΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΊΑΣ: Προσφωνητικός προς Θεοδόσιον, P.G. 76, 1139E.
34. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο της απάντησης, που ζητήθηκε από τους προτεστάντες, του Πατριάρχου Κων/πόλεως Ιερεμίου Β’ το 1576, στην λεγομένη «Αυγουσταία Ομολογία» τους. Ο πατριάρχης στο εν λόγω κείμενο αναλύει στους προτεστάντες, μεταξύ άλλων και τα επτά μυστήρια της Εκκλησίας. Σε αυτή την ανάλυση παρουσιάζει την προέλευση και την σωστική τους ενέργεια, πλήν του αγίου ελαίου, από τον νόμο της παλαιάς διαθήκης. Βλέπε σχετικά Ι. ΚΑΡΜΙΡΗ : Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, Αθήνα 1960, σ.σ. 459-460.
35. Προς Εβρ. 8,9 κ. εξ., 9,15 και 12, 24.
36. ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ, Ερμηνεία, εις προς Κολασ. Ομ. 5, 1 P.G. 62, 332-333: «Έδει μαθείν πρώτον, ότι οι λίθοι ου θεοί, δεύτερον, ότι ου μόνον ου θεοί, αλλά και ανθρώπων ελάττους, τρίτον, ότι και αλόγων, τέταρτον ότι και φυτών, πέμπτον, ότι τα άκρα συνήγαγον εις ταυτόν, ότι ου μόνον λίθοι, αλλ’ ουδέ γή, ουδέ ζώα, ουδέ φυτά, ουδέ άνθρωπος, ουδέ ουρανός, ή άνωθεν πάλιν, ότι ου λίθοι, ου ζώα, ου φυτά, ου στοιχεία, ου τα άνω, ου τα κάτω, ουκ άνθρωπος, ου δαίμονες, ουκ άγγελοι, ουκ αρχάγγελοι, ουχ ετέρα τις των άνω δυνάμεων εκείνων υπό της ανθρωπίνης φύσεως θεραπεύεσθαι οφείλει. Καθάπερ από τινός βυθού ανιμωμένους έδει μαθείν, ότι ο πάντων Δεσπότης ούτος Θεός έστιν, ότι θεραπεύειν αυτόν μόνον χρή, ότι καλόν η θαυμαστή πολιτεία, ότι ο παρόν θάνατος ου θάνατος, ότι η ζωή ου ζωή, ότι το σώμα ανίσταται, ότι άφθαρτον γίνεται, ότι εις ουρανούς άνεισιν, ότι αθανασίας επιτυγχάνει, ότι μετά αγγέλων έστηκεν, ότι μεθίσταται. Αλλά τούτον τον εκεί κάτω, ταύτα πάντα υπερπηδήσαντα, άνω εκάθισεν επί του θρόνου, των αγγέλων και των αρχαγγέλων και των θρόνων και των κυριοτήτων ποιήσας κυριώτερον τον υποκάτω λίθων όντα…. Πάλιν έδει μαθείν, ότι ο πάντων ανώτερος, και αγγέλων άρχων, και των άλλων απασών δυνάμεων κρατών, κατέβη κάτω και άνθρωπος γέγονε, και μυρία έπαθε, και ανέστη και ανελήφθη».
37. ΙΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ, Εις προς Φιλιπ. Ομ. 3, 1, P.G. 62, 264-5: «Ζημία ούν ούχ ο νόμος εστίν, αλλά το τω νόμω προσκαθήμενον αφίσταται του Χριστού… του γάρ ηλίου φανέντος, προσκαθήσαι τω λύχνω ζημία». Ξεκάθαρα φαίνεται αυτό στην περίπτωση των Ιουδαίων οι οποίοι μένοντας προσκολλημένοι στον παλαιό νόμο δεν μπόρεσαν ποτέ να δεχτούν τον Χριστό ως τον αναμενόμενο Μεσσία και Σωτήρα του κόσμου.
38. Βλέπε σχετικά με το θέμα, Εκκλησιαστική ιστορία Ι. ΑΝΑΣΤΑΣΊΟΥ Τομ. 1ος , εκδ. Επίκεντρο, σ.σ. 56-59. Για λεπτομερή ανάλυση και αποκρυπτογράφηση των θέσεων του Απ. Παύλου και την αλλαγή στάσης του πρώην φανατικού Ιουδαίου, βλέπε Χ. ΑΤΜΑΤΖΊΔΗ, Η έννοια της Δόξας στην Παύλεια θεολογία, εκδ.: Π.Πουρναρά Θεσ/νίκη 2010.
39. ΜΑΞΊΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΎ, Κεφάλαια θεολογικά 2,29, P.G. 90,1137CD.
40. ΚΥΡΊΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΊΑΣ, Ερμηνεία εις το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, P.G. 72, 721B.
41. Βλέπε σχετικά Ν.ΜΑΤΣΟΎΚΑ: Δογματική και συμβολική θεολογία α΄, Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία εκδ. Π. Πουρναρά Θεσ/νίκη 2009, σ. 219-223.
42. Μ. ΑΘΑΝΑΣΊΟΥ, Εγκύκλιος 4, P.G. 25,545.
43. «Ούτε γάρ σώμα ψυχής έρημον ζωήν καθ’ εαυτό κέκτηται, ούτε μην εντολών τήρησις ορθοδοξίας απηλλαγμένη, παντελώς ονήσειε(σ.σ.= ωφελεί) τον άνθρωπον. Όπερ γάρ ψυχή σώματι, τούτο ορθοδοξία πνεύματι.» δηλαδή όπως το σώμα χωρίς την ψυχή είναι νεκρό, έτσι και η ορθοπραξία χωρίς την ορθοδοξία είναι ανωφελής. ΑΝΑΣΤΑΣΊΟΥ ΣΙΝΑΪΤΟΥ, Οδηγός, κεφάλαιον α΄, P.G. 89, 48C.
44. Το πόσο σημαντικό είναι το ζήτημα της παραδόσεως της Εκκλησίας, μας το λέει χαρακτηριστικά ο Μέγας Βασίλειος στον λόγο του «περί αγίου πνεύματος», : «Ίση εστίν η ζημία, ή άμοιρόν τινά του βαπτίσματος απελθείν, ή έν τι των εκ της παραδόσεως ελλείπον δέξασθε.», δηλαδή είναι ίση (ίδια) η «ζημιά» και όταν αποθάνει κανείς χωρίς να βαπτισθεί και όταν δεχτεί κάτι που απουσιάζει από την παράδοση. ΜΕΓ. ΒΑΣΙΛΕΊΟΥ Ε. Π. Ε. Τομ.10 σ. 344.
45. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι στην ορθοδοξία δεν υπάρχει όριο ή σύνορο ανάμεσα στην Αγ. Γραφή και στην Ιερά Παράδοση. Θεωρούνται σαν τον ίδιο εκφραστή και φορέα του Θείου Θελήματος. Ο διαχωρισμός ανάμεσα τους είναι προϊόν της αντίδρασης της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στο «sola scriptura»(=μόνον η γραφή) των προτεσταντών. Στην σύνοδο του Τριδέντου(1545-1563), που συγκλήθηκε για να αντιμετωπιστεί η μεταρρύθμιση του Λουθήρου, θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά ότι δύο είναι οι πηγές της αποκαλύψεως του Θεού. Βέβαια στην ορθοδοξία η Αγ. Γραφή θεωρείται ότι ανήκει στο ίδιο ενιαίο σώμα της Ιεράς Παραδόσεως, χωρίς να τίθεται ποτέ θέμα για προτεραιότητα ή για μεγαλύτερη αξία της μιάς από την άλλη. Βλέπε αναλυτική παρουσίαση του θέματος στο Ν. ΜΑΤΣΟΎΚΑ, Δογματική και συμβολική θεολογία Α’ Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσ/νίκη 2009, σ.σ. 181-190.