ΕΙΣΑΓΩΓΗ από το βιβλίο «Ασκητικές Εμπειρίες» τόμος Α', του αγίου Ιγνατίου Μπριαντσανίνωφ (Έκδοση Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής)

Η εποχή

Ο 19ος ΑΙΩΝΑΣ ήταν για τη Ρωσία ο αιώνας των μεγάλων αντιθέσεων. Από τα χρόνια κιόλας του αινιγματικού τσάρου Αλεξάνδρου Α' (1801-1825)¹ η συνάντηση ποικίλων θρησκευτικοφιλοσοφικών και κοινωνικοπολιτικών ρευμάτων, εγχώριων ή εισαγμένων από τη Δυτική Ευρώπη -του μασονικού μυστικισμού, του προτεσταντικού ορθολογισμού, του γερμανικού ρομαντισμού, του τσαρικού θεοκρατικού οικουμενισμού, του επαναστατικού σοσιαλισμού, του μηδενισμού, του αναρχισμού και άλλων², προκάλεσε έντονες ζυμώσεις στη ρωσική κοινωνία. Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στήν αναμέτρηση της σχολής των σλαβοφίλων της Μόσχας και της σχολής των δυτικοφίλων της Πετρουπόλεως³. 

Η πρώτη, με κύριους εκπροσώπους τον Α. Χομιάκωφ (1804-1860)⁴, τον Ι. Κιρεϊέφσκι (1806-1856), τον Π. Κιρεϊέφσκι (1800-1856), τον Κ. Αξάκωφ (1817-1860), τον Ι. Αξάκωφ (1823-1886), τον Ν. Ντανίλιεφσκι (1822-1885) και τον Γ. Σαμάριν (1819-1876), αποτελούσε μιάν αντίδραση εθνικού και πνευματικού χαρακτήρα⁵ στον κοσμοπολιτισμό και τον ορθολογισμό της δεύτερης⁶, στην οποία ανήκαν ο Β. Mπελίνσκι (1811-1848), ο Μ. Μπακούνιν (1814-1876) και ο Α. Χέρτσεν (1812-1870)⁷. Την ίδια εποχή η νέα φιλολογία, και μάλιστα ή μυθιστοριογραφία, με τα έργα των Ν. Γκόγκολ (1809-1852)⁸, Α. Πίσεμσκι (1820-1881), Ι. Γκοντσαρώφ (1812-1891), Ι. Τουργκένιεφ (1818-1883), Λ. Τολστόι (1828-1910) κ.α.⁹, διέδωσε τον φιλελευθερισμό και καλλιέργησε ένα επαναστατικό πνεύμα¹⁰, που κορυφώθηκε στα τέλη της βασιλείας του Αλεξάνδρου Β' (1855-1881)¹¹ και κατέληξε, τον επόμενο αιώνα, στην ανατροπή του πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος με την τρομερή επανάσταση του 1917.

Παράλληλα και παράδοξα, τον 19o αιώνα η Ρωσία γνώρισε και μια πρωτοφανή πνευματική αναγέννηση¹². Η Εκκλησία, βέβαια, «εξωτερικά ήταν θλιβερά σακατεμένη από το θανάσιμο σφίξιψο της αυτοκρατορίας», σφίξιψο που της είχε επιβληθεί από τον Μεγάλο Πέτρο (1682-1725)¹³, αλλά «εσωτερικά ήταν ελεύθερη και είχε την εμπειρία πλούσιου ξεχειλίσματος του Αγίου Πνεύματος, μεγαλύτερου από κάθε άλλη φορά στην Ιστορία της»¹⁴. Ο όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ (1759-1833)¹⁵, ο άγιος Φιλάρετος Μόσχας (1782-1867)¹⁶, ο όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος (1815-1894)¹⁷, ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης (1829-1908)¹⁸, οι όσιοι γέροντες της Όπτινα¹⁹ και ο άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσανίνωφ, τον οποίο θα βιογραφήσουμε συνοπτικά στη συνέχεια, είναι ελάχιστοι²⁰, oι πιο γνωστοί, από τους επώνυμους εκπροσώπους²¹ της πνευματικής αυτής αναγεννήσεως²²...

Σημειώσεις-Σχόλια

1. Ό τσάρος Αλέξανδρος Α' Παύλοβιτς (1777-1825) είναι μία από τις πιο σημαντικές αλλά και τις πιο αντιφατικές μορφές της νεότερης Ιστορίας. Φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της βασιλείας του και αυταρχικός μονάρχης έπειτα, έγινε ο ηγέτης και ο φανατικότερος υποστηρικτής της περιβόητης «Ιερής Συμμαχίας» Ρωσίας, Αυστρίας και Πρωσσίας, που στερούσε από τούς λαούς το δικαίωμα να ρυθμίζουν το μέλλον τους. Έτσι αντιτάχθηκε και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, προκαλώντας την αγανάκτηση του ρωσικού λαού. Ο θάνατος, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, τον βρήκε στο Ταγκανρόγκ την 1 Δεκεμβρίου του 1825. Υποστηρίζεται, όμως, ότι δεν πέθανε τότε, αλλά ότι, έχοντας πληροφορηθεί τις διαστάσεις των επαναστατικών ενεργειών των μυστικών εταιρειών, που επιδίωκαν τηβίαιη ανατροπή του αυθαίρετου συστήματος διοικήσεως της χώρας, σχεδίασε ο ίδιος την απομάκρυνσή του από τον θρόνο με μυθιστορηματικό τρόπο: Επωφελήθηκε από τον θάνατο ενός λοχία της φρουράς του με την ίδια σωματική διάπλαση, συνεννοήθηκε με την τσαρίνα και μερικούς στενούς φίλους του, και παρουσίασαν τη σορό του λοχία σαν δική του. Γι' αυτό και, όταν η σορός εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα, το πρόσωπο ήταν καλυμμένο με ύφασμα, ώστε κανένας δεν το είδε. Ο Αλέξανδρος έφυγε κρυφά και, σύμφωνα με μιαν άποψη, πήγε σ' ένα μοναστήρι του Καυκάσου, όπου πέθανε το 1857, ή, σύμφωνα με άλλη, έζησε ως ερημίτης, με το όνομα Θεόδωρος Κούσμιτς, στην περιοχή του Τόμσκ, όπου δεχόταν συχνά επισκέψεις από έμπιστους απεσταλμένους της αυτοκρατορικής Αυλής, και πέθανε το 1870. Όπως κι αν έχει το πράγμα, αξίζει να σημειωθεί ότι στη δεκαετία του 1920, όταν οι σοβιετικές αρχές άνοιξαν τους τάφους των τσάρων στον ναό του φρουρίου Πετροπαύλοφσκι, βρήκαν άδειο τον τάφο του Αλεξάνδρου Α'.

2. Βλ. π. Γ. ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ, Η πορεία της ρωσικής θεολογίας, στο συλλογικό έργο «Θεολογία, αλήθεια και ζωή», Αθήναι 1962, σελ. 41. Κ. ΠΑΠΟΥΛΙΔΗ, Αι περί Εκκλησίας γνώμαι Ρώσωv θεολόγωv του 19ου αιώvος, περ. «Εκκλησία», τ. ΜΕ'(1968), σελ. 488.

3. Βλ. Δ. ΜΠΑΛΤΑ, Ρώσοι φιλόσοφοι (19ος-20ός αιώvας), εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2002, σελ. 11-15.

4. Ο Χομιάκωφ είναι ο θεμελιωτής του σλαβοφιλισμού και ο εμπνευστής της εννοίας της περίφημης «coбoрность», δηλαδή «της εν ελευθερίά κοινότητας των πιστών», (Δ. ΜΠΑΛΤΑ, ο.π., σελ. 11-12) ή της «συνοδικότητας τoυ όλου εκκλησιαστικού σώματος» (Β. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία της Ρωσίας, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2005, σελ. 387).

5. Η σλαβοφιλία ήταν μια ρωσική προσαρμογή τάσεων της γερμανικής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας και, γενικά, ρευμάτων δυτικής προελεύσεως γύρω από την αποστολή και το πρωτείο συγκεκριμένου λαού, συνάμα όμως και την εξαγγελία παγκόσμιων αξιών. Σύμφωνα με τους σλαβόφιλους, ο λατινικός και ο γερμανικός πολιτισμός βρίσκονταν σε παρακμή και οι νέες ηθικές αξίες θα προέρχονταν από τους «νεαρούς» σλαβικούς λαούς, και μάλιστα τον ρωσικό, που διατηρούσε πιο καθαρές τις ψυχικές δυνάμεις και αρετές. Η ρωσική ταπεινοφροσύνη είναι διαμετρικά αντίθετη στη ρωμαϊκή παράδοση της ισχύος και στο ιπποτικό πνεύμα του ευρωπαϊκού μεσαίωνα. Η «Εκκλησία» της Ρώμης δεν αποτελεί παρά τη συνέχεια της αρχαίας ειδωλολατρικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το σχίσμα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση ήταν ό καρπός της λατινικής μονομέρειας, πού ανακήρυξε το Filioque σε δόγμα πίστεως, αποσπάστηκε έτσι από την εκκλησιαστική ενότητα και ξέπεσε στον ορθολογισμό, του οποίου αναπόφευκτες συνέπειες υπήρξαν αργότερα ο προτεσταντισμός και η αθεΐα. Μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αλλοιώθηκε από τον ορθολογισμό και μόνο αυτή έχει, σε ορθή και αρμονική σύνθεση, την ενότητα και την ελευθερία. Ο προτεσταντισμός έχει την ελευθερία χωρίς την ενότητα, ενώ ο παπισμός την ενότητα χωρίς την ελευθερία. Παρά τη φιλορθόδοξη στάση τους, πάντως, οι σλαβόφιλοι δέχτηκαν πολλές προτεσταντικές επιδράσεις. Θεωρώντας, μάλιστα, ότι υποκείμενο της αλάθητης διδασκαλίας στην Εκκλησία δεν είναι ούτε η ιεραρχία ούτε η οικουμενική σύνοδος αλλά η κοινότητα των πιστών, ήρθαν σε ρήξη με την Ιερά Σύνοδο. Ευάριθμοι εκπρόσωποι ή συνεχιστές της σλαβοφιλίας, άλλωστε, όπως ο πολύς Β. Σολοβιώφ (1853-1900) (Βλ. σχετικά άρθρα στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 11 [1967], στ. 242-244, 263-264. Πρβλ. Ν. ΖΕΡΝΩΦ, Οι Ρώσοι και η Εκκλησία τους, μετ. Γ. Στεφόπουλου, εκδ. «Αστέρος», Αθήναι 1972, σελ. 155-157).

6. Οι δυτικόφιλοι, θιασώτες των ιδεών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επαναστάσεως -γι' αυτό και οι περισσότεροι με σοσιαλεπαναστατικές ή αναρχικές τάσεις-, έβλεπαν στη Ρωσία, σύμφωνα με τούς σλαβόφιλους, «την αιώνια μαθήτρια της Δύσεως» (Θρησκευτική και Ηθική 'Εγκυκλοπαίδεια, ο.π., στ. 242).

7. Επιχειρώντας να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στους σλαβόφιλους και τους δυτικόφιλους ο Φ. Ντοστογιέφσκι, στον περίφημό του Λόγο στον Πούσκιν, διακήρυξε ότι το «να είναι κανένας αληθινός Ρώσσος, να είναι εντελώς Ρώσσος, αυτό σημαίνει μοναδικά να είναι ο αδελφός όλων των ανθρώπων, ένας συνανθρώπινος. Όλη η σλαβοφιλία μας και η δυτικοφιλία μας είναι μια μεγάλη παρεξήγηση, μ' όλο που είναι ιστορικά αναγκαία» (Φ. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα, μετ. Μ. Ζωγράφου, Αθήνα χ.χ., σελ. 700).

8. «Κυρίως δια του Νικολάου Γκόγκολ ήρξατο η μεγάλη περίοδος του ρωσικού μυθιστορήματος. Ο συγγραφεύς ούτος εδημιούργησε την λεγομένην φυσιολογικήν σχολήν... χλευάζων παν το

τετριμμένον και ρυπαρόν εν Ρωσία εις τε την διοίκησιν και την κοινωνίαν. Η νέα αυτή τάσις της ρωσικής φιλολογίας είχε τον χαρακτήρα επαναστατικής κινήσεως και επεδίωκε πολιτικάς και κοινωνικάς μεταβολάς, μη ανεκτάς εις κράτος απολύτως μοναρχικόν» (Θ. ΒΕΛΛΙΑΝΙΤΗ, Ρωσία-Νέα φιλολογική περίοδος, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. ΚΑ', σελ. 386).

9. Βλ. D. MIRSKY, Α History of Russian Literature, ed. by F. Whitfield, New York 1949, σελ. 122-263.

10. «Οι άνθρωποι των γραμμάτων μετεβλήθησαν εις σημαιοφόρους της αναγεννήσεως και η ρωσική φιλολογία ενεφάνισε πρωτοτυπίαν άγνωστον εις τα λοιπάς λογοτεχνίας της Ευρώπης. Απομακρυνθείσα του κλασσικού ή του ρωμαντικού πνεύματος, περιέλαβεν εις τον κύκλον αύτης όλα τα μεγάλα εκείνα ζητήματα, τα πολιτικά, τα διοικητικά, τα οικονομικά, τα εκπαιδευτικά, τα κοινωνικά, τα οποία ώφειλαν να κανονισθώσι» (Θ. ΒΕΛΛΙΑΝΙΤΗ, Αλέξανδρος Β' Νικολάϊεβιτς, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Γ', σελ. 685).

11. Ο τσάρος Αλέξανδρος Β' Νικολάγιεβιτς (1818-1881) ακολούθησε γενικά φιλειρηνική εξωτερική και μεταρρυθμιστική εσωτερική πολιτική. Το 1861 κατάργησε τη δουλοπαροικία, απελευθερώνοντας είκοσι πέντε περίπου εκατομμύρια δουλοπάροικους γεωργούς και παίρνοντας έτσι την προσωνυμία «ο ελευθερωτής τσάρος». Σ' αυτόν οφείλονται ακόμα ή εισαγωγή νέου συστήματος διοικήσεως (κατάρτιση υπουργικού συμβουλίου και κατάλυση της αρχής της τρίτης διευθύνσεως της μυστικής αστυνομίας, που ουσιαστικά κυβερνούσε ως τότε τη χώρα), η οργάνωση ανεξάρτητου δικαστικού σώματος, η διεύρυνση της δημόσιας εκπαιδεύσεως, η καθιέρωση των αιρετών επαρχιακών συμβουλίων και η επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου (από 1000 χλμ. εφτασε στα 23.000 χλμ.), που στόχευε στην οικονομική ανάπτυξη της αυτοκρατορίας. Μολαταύτα, δεν αναχαιτίστηκε το επαναστατικό ρεύμα, προπαντός η δράση των μηδενιστών και των αναρχικών. Μια οργάνωσή τους, «Η θέληση του λαού», δολοφόνησε τον Αλέξανδρο στις 2 Μαρτίου του 1881, την ημέρα ακριβώς πού υπέγραψε ένα σχέδιο συντάγματος. Το σύνταγμα, που καθιέρωνε αιρετό συμβουλευτικό-νομοθετικό σώμα, ήταν το αποκορύφωμα του μεταρρυθμιστικού του έργου. Εξαιτίας του αιφνίδιου θανάτου του, όμως, δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Το ανακάλεσε ο δευτερότοκος γιός και διάδοχός του Αλέξανδρος Γ' (1881-1894), μόλις ανέβηκε στον θρόνο.

12. Αυτή οφείλεται κυρίως στο σπουδαίο ασκητικοφιλολογικό έργο πού επιτέλεσε τον 18ο αιώνα ο μεγάλος όσιος Παίσιος Βελιτσκόφσκι, μεταφραστής της Φιλοκαλίας απο τα ελληνικά στα σλαβονικά. Βλ. σχετικά: Α.-Α. ΤΑΧΙΑΟΥ, Ο Παίσιος Βελιτσκόφσκι και η άσκητικοφιλολογική σχολή του, Institute of Balkan Studies 73, Θεσσαλονίκη [1984]. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Σύμμεικτα περί της σχολής του Παίσιου Βελιτσκόφσκι, Θεσσαλονίκη 1965. C. PAPOULIDIS, Le stαrets Pαissij Velitchkovskij (1722-1794), περ. «Θεολογία», τ. ΛΘ' (1968), σελ. 231-240. Π. ΜΠΟΤΣΗ (μετ. -επιμ.), Όσιος Παίσιος Βελιτσκόφσκυ, Αθήνα 2000.

13. Ο τσάρος Πέτρος Α' Αλεξέγιεβιτς ο Μέγας (1672-1725), που θαύμαζε ειδωλολατρικά τη Δύση για την τεχνική της πρόοδο, αποφάσισε να προσαρμόσει βίαια όλους τούς θεσμούς και τις λειτουργίες της κρατικής μηχανής στα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Ένα από τα μεταρρυθμιστικά του μέτρα, πού συνάντησαν την ισχυρή αντίδραση του λαού και είχαν συνέπειες ολέθριες για τη συνοχή του έθνους, ήταν η κατάργηση, το 1721, του Πατριαρχείου Μόσχας και η ανάθεση της διοικήσεως της Ρωσικής Εκκλησίας σε μια Διοικούσα Σύνοδο. Στη Σύνοδο μετείχε υποχρεωτικά κι ένας αυτοκρατορικός επίτροπος. Χωρίς την υπογραφή του επιτρόπου καμιά συνοδική απόφαση δεν ήταν έγκυρη. Μ' αυτόν τον τρόπο ο Πέτρος κατόρθωσε να επιβάλει τη θέληση της πολιτείας στις εκκλησιαστικές υποθέσεις. Από τότε και για διακόσια περίπου χρόνια η Ρωσική Εκκλησία έμεινε αιχμάλωτη του τσαρικού κράτους.

14. Ν. ΖΕΡΝΩΦ, ό.π., σελ. 154.

15. Βλ. Αρχιμ. Ν. ΓΚΑΤΖΙΡΟΥΛΗ, Ο Σεραφείμ του Σάρωφ, εκδ. «Αστέρος», Αθήναι 1966. Αρχιμ. ΙΟΥΣΤΙΝΟΤ ΠΟΠΟΒΙΤΣ, Οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ βίος, μετ. Β. Νικολακάκη, εκδ. «Το Περιβόλι της Παναγίας», Θεσσαλονίκη 2001. ΕΙΡ. ΓΚΟΡΑÏΝΩΦ, Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ, μετ. Π. Σκουτέρη, εκδ. «Τήνος», Αθήνα [2004]. Π. ΜΠΟΤΣΗ, Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ, Φιλοκαλία των Ρώσων Νηπτικων τ. Α', Αθήνα 2000. Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ, εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2007.

16. Βλ. Σ. ΝΙΝΙΚΑ, Φιλάρετος Μητροπολίτης Μόσχας (1782-1867), περ. «Εκκλησία», τ. ΜΕ' (1968), σελ.597-598,634-636· τ. ΜΣΤ' (1969), σελ.50,66-67,181-185,213-215,537-538,562-565. Κ. WARE, Φιλάρετος Μητροπολίτης Μόσχας (1782-1867), περ. «Κληρονομία», τ. 6 (1974), σελ 145-152. Ν. ARSENIEV, Η Αγία Μόσχα, μετ. Μ. Σπυροπούλου, εκδ. «Τηνος», Αθήνα 1991, σελ 87-92.

17. Συνοπτική βιογραφία του βλ. στο Απάνθισμα Επιστολών του, εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2004, σελ. 11-14.

18. Βλ. Π. ΜΠΟΤΣΗ, Πνευματικό πορτραίτο του αγίου Ιωάννη της Κρονστάνδης, Αθήνα 2001. Επίσκ. ΖΗΛΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΤ ΣΕΜΕΝΩΦ ΤΙΑΝ ΣΑΝΣΚΥ, Άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης, Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2003.

19. Βλ. Π. ΜΠΟΤΣΗ, Πατερικό της Όπτινα, Αθήνα 2007.

20. Κι άλλα ονόματα αναφέρονται από τον Ν. ΖΕΡΝΩΦ, ό.π., σελ. 152.

21. Στους ανώνυμους ανήκει ο συγγραφέας του κλασικού φιλοκαλικού έργου (Εκμυστηρεύσεις ενός προσκυνητή στον πνευματικό του πατέρα), που εκδόθηκε στη Ρωσία την προτελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και κυκλοφορήθηκε στην Ελλάδα με τον τίτλο "Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού" (μετάφρ. Μητρ. Κορίνθου Παντελεήμονος Καρανικόλα, εκδ. Παπαδημητρίου, Αθήναι 2006).

22. Ας σημειωθεί ότι εκπληκτική ήταν η άνθηση πού γνώρισε την ίδια εποχή και η ορθόδοξη Ιεραποστολή στις ειδωλολατρικές και μωαμεθανικές εθνότητες της ρωσικής αυτοκρατορίας, με κορυφαίους εκπροσώπους τον άγιο Γερμανό της Αλάσκας (†1837), τον αρχιμανδρίτη Μακάριο Γκλουχάρεφ (†1847), τον μητροπολίτη Μόσχας άγιο Ιννοκέντιο Βενιαμίνωφ (†1879), τον αρχιεπίσκοπο Ιαπωνίας άγιο Νικόλαο Κασάτκιν (†1912) και τον καθηγητή της Θεολογικής Ακαδημίας του Καζάν Ν. Ιλμίνσκι (†1891). Βλ. σχετικά: Ν. ΖΕΡΝΩΦ, ό.π., σελ. 152-154, π. Γ. ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, μετ. Π. Πάλλη, εκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 170-177.

ΣΧΟΛΙΟ : Προσθέτουμε αυτό τό πολύτιμο σχόλιο από τό ΑΡΔΗΝ

Περί ντοστογιεφσκικού φιλελληνισμού

07/13/2010 - 19:58 - Γιάννης
Πολύ ωραία συζήτηση. Θα ήθελα να διατυπώσω μία διαφωνία μόνο. Έχω διαβάσει όλο το έργο του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα αλλά (για να είμαστε ειλικρινείς) ο φιλελληνισμός του (τον οποίο τονίζει ο κύριος Μπαλτάς) όχι μόνο είναι μύθευμα αλλά (αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς...) ισχύει το αντίστροφο. Αρκεί μία πρόχειρη έστω ανάγνωση του Ημερολογίου του Συγγραφέα για του λόγου το αληθές. Η σλαβοφιλία και ο "ναροντνικισμός" είναι οι κύριοι άξονες της πολιτικής του σκέψης.
Ι) Έτσι μέσα στο Ημερολόγιο υπάρχουν πλείστες όσες ένθερμες αναφορές στους Βούλγαρους, στα δίκαιά τους (εδαφικά-θρησκευτικά) και από την άλλη ξεσπαθώνει κατά του Πατριαρχείου που ενισχύει τους Έλληνες.Υπερασπίζεται το βουλγαρικό εξαρχάτο με πάθος που εκπλήσσει. Γράφει: "[ο Πατριάρχης] κατακρίνοντας την πειθαρχία των Βουλγάρων και αφορίζοντας τον Έξαρχο που είχαν εκλέξει με τη θέλησή τους είπε πως στο θέμα της πίστης κανείς δεν μπορεί να θυσιάζει τις εντολές της Εκκλησίας[...] Στο μεταξύ επειδή είναι Έλληνας και μια και έδωσε αφορισμό στους Βούλγαρους υπηρετεί κι αυτός την αρχή της εθνικότητας, μα μόνο προς όφελος των Ελλήνων εναντίον των Σλαύων".
ΙΙ) Ενθουσιάζεται καθώς ο Ρωσικός Στρατός πλησιάζει την Κων/πολη, οπότε και το όραμα της Τρίτης Ρώμης φαντάζει κοντά και αφιερώνει σειρά λιβέλων κατά των Ελλήνων που μπορεί πονηροί όντες να χρησιμοποιήσουν τους Ρώσους για να ανασυστήσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία παραπλανώντας τους και απομακρύνοντας τους από το βασικό τους σκοπό (να επεκταθεί η Ρωσία μέχρι την Πόλη). Σε μια τέτοια περίπτωση τονίζει ο Ντοστογιέφσκι οι Ρώσοι πρέπει να είναι αμείλικτοι: η Πόλη θα είναι ή ρωσική ή τουρκική. Αν οι Έλληνες γίνουν επικίνδυνοι και θελήσουν να ανασυστήσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία τότε πρέπει να συναφθεί ρωσοτουρκική συμμαχία!! Γράφει: "[..]πώς εμείς [οι Ρώσοι] στην Κων/πολη[...]θα μπορούσαμε να αποφύγουμε την επίδραση των Ελλήνων[...]που αποτελούν το μεγαλύτερο πληθυσμό της πόλης και που με τα αυλικά τους ήθη θα εξαπατούσανε [...]πρώτα πρώτα τους Ρώσους.[...]δεν είναι δυνατόν να κληροδοτήσουμε στους Έλληνες την Κων/πολή. Καλά είναι να μην τους αφήσουμε ένα τόσο σημαντικό σημείο της Γης[...]Και μήπως και εμείς θα πρέπει να ευχηθούμε να δούμε τους Τούρκους να διατηρούν την κυριαρχία τους[...]"
ΙΙΙ) Είναι φίλα προσκείμενος προς τους παλαιόπιστους (Αδελφοί Καραμάζοφ-Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων), οι οποίοι απέρριπταν τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν στη ρωσική εκκλησία βάσει αντίστοιχων αλλαγών στην ελληνορθόδοξη. Οι παλαιόπιστοι θεωρούσαν ντροπή να μεταρρυθμίσουν την πίστη τους βάσει αλλαγών που συνετελέστηκαν σε έναν χώρο ανδραποδισμένο (εν ολίγοις υπό τουρκική κατοχή). Ποιος δεν θυμάται τους δύο καλόγερους που συζητάνε στους αδελφούς Καραμάζοφ. Ο ένας φέρνει το παράδειγμα του Αγίου Όρους και ο άλλος ανταπαντά τι να μας πούνε οι Έλληνες έχουν τουρκέψει. Οποιοδήποτε αντεπιχείρημα δεκτό με μεγάλη χαρά.

ΣΧΟΛΙΟ : Είναι εντυπωσιακό αυτό πού συναντούμε στή σημείωση "5". Οι Σλαυόφιλοι  παρότι επηρεασμένοι από τό Γερμανικό ιδεαλισμό, πιστεύουν ότι είναι ορθόδοξοι. Καί ότι είναι καί αντι-δυτικοί. Ο ίδιος παραλογισμός εμφανίζεται καί στή δική μας νεο-ορθοδοξία, ιδίως από τό Γιανναρά. Όπως επίσης καί η λατρεία τού Ντοστογιέφσκι καί η ανακήρυξή του από τόν ίδιο τό Γιανναρά σέ έναν σύγχρονο πατέρα τής ορθοδοξίας. Σέ ένα πρότυπο. ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΜΩΡΙΑ!