ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (41) – Marie-Louise von Franz

Συνέχεια από Δευτέρα, 12 Σεπτεμβρίου 2011

Κεφάλαιο 10 (1ο μέρος)

ΤΟ ΑΥΛΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ

 

Σε πολλές περιοχές του κόσμου, για παράδειγμα στην Κίνα και όπου έχει επεκταθεί ο Ινδουισμός, καθώς και σε πολλούς ονομαζόμενους πρωτόγονους λαούς, επικρατεί η ιδέα ότι μετά τον θάνατο η ψυχή –ο,τιδήποτε μπορεί να είναι αυτή– έχει ένα είδος άυλου σώματος. Ο δυτικός πνευματισμός εργάζεται με την με την ίδια υπόθεση και αναφέρει πολλά φαινόμενα υλοποίησης, στα οποία τα πνεύματα εμφανίζονται με ένα σώμα σχηματισμένο από ομίχλη ή καπνό(1). Αυτά είναι προφανώς εκδηλώσεις μιας αρχετυπικής ιδέας· για την πραγματική ύπαρξη, όμως, αυτών των φαινομένων, δεν έχουμε σχεδόν καμιά απόδειξη μέχρι σήμερα, πέρα από τις αναφορές της παραψυχολογίας. Ο Γιούνγκ (Jung) επέστησε την προσοχή μας για πρώτη φορά σε ένα παράγοντα, που θα μπορούσε να δώσει μία εμπειρικά απτή νύξη για την πιθανή ύπαρξη ενός τέτοιου άυλου σώματος: το ιδιότυπο γεγονός ότι έχουμε λίγες συνειδητές ή άμεσες πληροφορίες σχετικά με το τι συμβαίνει μέσα στο σώμα μας(2). Δεν ξέρουμε τίποτε, για παράδειγμα, για την κατάσταση της σπλήνας μας, εκτός αν ένας γιατρός μας δώσει μερικές πληροφορίες, πληροφορίες που είναι απλώς ένα συμπέρασμα, που έχει προέλθει από έμμεσα συμπτώματα. Αυτό το «χάσμα», λέει ο Jung, φαίνεται να υποδεικνύει κάτι, που βρίσκεται ανάμεσα στον νου και το σώμα, ίσως ένα άυλο σώμα που θα μεσολαβούσε ανάμεσα στο φυσικό σώμα και στην αντίληψή μας για τους εαυτούς μας. Θα μπορούσε ίσως κανείς να αναπτύξει την πρόταση του Jung με μερικούς συλλογισμούς. Το στρώμα του άυλου σώματος ταυτίζεται πιθανόν με την εσωτερικά βιωμένη, δηλαδή αντιληπτή με την ενδοσκόπηση, ψυχή. Μπορούμε όλοι να νιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματά μας –ζήλια, αγάπη ή μίσος, μερικές έντονες σκέψεις, εικόνες της φαντασίας κλπ– μπορούν να έρθουν αντιμέτωπα με το υποκειμενικό εγώ πολύ αντικειμενικά από μέσα μας, δηλαδή χωρισμένα από το εγώ, έτσι ώστε έχει κανείς το αίσθημα ότι αναδύονται από μέσα από το σώμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άυλο σώμα θα μπορούσε να ταυτισθεί ως ένα σημείο με αυτό που ονομάζει ο Jung «αντικειμενική ψυχή»· ή, από την άλλη μεριά, η αντικειμενική ψυχή θα μπορούσε μερικές φορές να έχει μία μορφή άυλου σώματος. Επιπλέον, είναι πολύ γνωστό ότι κατά την διάρκεια έντονων συγκινησιακών καταστάσεων, όπως π.χ. συμβαίνει με έναν στρατιώτη στην μάχη, μπορεί κανείς να μην έχει καμιά απολύτως συνείδηση σοβαρών σωματικών τραυμάτων. Η εντατικοποίηση του ψυχικού παράγοντα, δηλαδή του συναισθήματος, κάνει το σώμα «μη πραγματικό», και το κάνει αυτό παρόλο που οι αισθητικές δραστηριότητες γίνονται πιο έντονες με την έκκριση αδρεναλίνης, που έρχεται με την συγκίνηση.

Κάτω από το φως των παρατηρήσεων του Jung, θα είναι χρήσιμο να κοιτάξουμε από πιο κοντά τις παραδοσιακές θεωρίες που αφορούν την ύπαρξη ενός άυλου σώματος. Στην αρχαιότητα, οι Πυθαγόρειοι, οι Ορφικοί και οι μαθητές του Πλάτωνα δίδασκαν ότι η ψυχή είχε ένα είδος ακτινοβόλου άυλου σώματος σαν ένα «όχημα» για την εξωτερική της εκδήλωση. Σύμφωνα με τον Ιεροκλή από την Αλεξάνδρεια, οι αρχές της ζωής των Πυθαγόρειων είχαν σκοπό να ελευθερώσουν την ψυχή από την ακατέργαστη ύλη, και να την κάνουν λαμπερή (αυγοειδές), έτσι ώστε να μπορεί έπειτα να έρχεται σε επικοινωνία με τα αιθέρια όντα (τους θεούς)(3). Στον "Φαίδρο" του Πλάτωνα (250c) η ψυχή περιγράφεται, πριν από την κάθοδό της στον τάφο, σαν «περικυκλωμένη από λαμπρότητα».

Η έκφραση «λαμπρότητα» (αυγή) που χρησιμοποιείται από τον Πλάτωνα, οδήγησε έπειτα τους νεοπλατωνικούς σχολιαστές στο να αναφέρονται σε μία «φωτεινή ψυχή» (αυγοειδές). Ειδικά οι νεοπλατωνικοί ανάπτυξαν την ιδέα του σώματος από φως ή ενός ανώτερου αθάνατου άυλου σώματος. Σε ένα απόσπασμα του Δαμάσκιου που μας έχει σωθεί διαβάζουμε: «Η ψυχή κατέχει ένα λαμπερό (αυγοειδές) όχημα, το οποίο ονομάζεται επίσης αστεροειδές (όμοιο με τα άστρα), και είναι αιώνιο. Βρίσκεται στο σώμα, είτε στο κεφάλι ή στον δεξιό ώμο»(4). Στα σχόλιά του στον "Παρμενίδη" του Πλάτωνα, ο Δαμάσκιος περιγράφει αυτή την λαμπερή ψυχή, και παρατηρεί ότι όταν ενσαρκώθηκε σκοτεινιάζει όλο και περισσότερο, ώσπου τελικά γίνεται υλική, αλλά κάνοντας αυτό δεν χάνει την "αριθμητική της ταυτότητα" (μοναδικότητά της)(5). Το ακτινοβόλο σώμα και το φωτεινό σώμα της ψυχής δεν συγχωνεύονται απότομα με το βαρύ υλικό σώμα, σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς· μάλλον υπάρχει ακόμη ανάμεσα στο σώμα και στην ψυχή ένα είδος «σωματικού πνεύματος»(6). Μέσω αυτού η ψυχή κινεί το σώμα, κάνει το αίμα να κυκλοφορεί, και τα αισθητήρια όργανα να λειτουργούν. Αυτό είναι ένα είδος πεμπτουσίας των τεσσάρων στοιχείων: Όταν κατευθύνεται προς τα επάνω, συνθέτει λογικά, αντικειμενικά ψυχικά περιεχόμενα και ιδέες. Εάν κατευθύνεται προς τα κάτω, δημιουργεί φαντασιώσεις (φαντασίας)*. Τότε η ψυχή γίνεται «υγρή» ή «υδαρής», ας πούμε· ενώ στην ευγενή της μορφή εμφανίζεται ξηρή και πύρινη (Ηράκλειτος). Εδώ έχουμε να κάνουμε πάλι με αυτές τις ρευστές καταστάσεις του εγώ, όπως τα έχουμε παρατηρήσει στα σύγχρονα όνειρα που αναφέραμε.

Ο Πλούταρχος (2^ος αιώνας μ.Χ.) περιγράφει τις ψυχές των νεκρών ως εξής: Περιβάλλονται από μία φλογώδη μεμβράνη ή κάλυμμα· μερικές αποτελούνται από το καθαρότατο φως του γεμάτου φεγγαριού, και ακτινοβολούν ένα απαλό, ομοιόμορφο χρώμα. Άλλες είναι γεμάτες από κηλίδες, σκεπασμένες με ωχρά σημάδια σαν τις οχιές, άλλες έχουν ελαφρές χαρακιές(7). Αυτές οι κηλίδες αποδίδονται σε ηθικές παρεκτροπές που έγιναν στην προηγούμενη ζωή. Ο μεταγενέστερος νεοπλατωνικός Ιωάννης Φιλόπονος (έβδομος αιώνας) διαφοροποίησε περισσότερο της έννοια της ψυχής, με την ιδέα ενός «καθαρού μέρους» της ψυχής, που ανεβαίνει αμέσως προς τους θεούς, και ενός ειδώλου, που είναι ένας άυλος καπνός ή ακάθαρτη σκιά και που κατεβαίνει στον Άδη(8). Η καθαρή έλλογη, δηλαδή λογική, ψυχή αποτελείται από φως και κινείται σαν μία σφαίρα· αλλά όταν εγκαταλείπει τον εαυτό της στην ανοησία και στα πάθη γίνεται σκοτεινή, και κινείται σε ευθεία γραμμή, και έπειτα γίνεται νεφελώδης και μαύρη. Ο Πορφύριος είχε ήδη θέσει παρόμοιες ιδέες στα σχόλιά του στον Πλάτωνα(9). Στην νεφελώδη περιοχή υπάρχουν επίσης δαίμονες που μπορούν να επηρεάσουν την ψυχή, ενώ στην φωτεινή καθαρή της κατάσταση η ψυχή κρατιέται μακριά από δαίμονες. Πνεύματα (φαντάσματα) επηρεάζουν επίσης την ψυχή, και την διαμορφώνουν στο δικό τους σχήμα και χρώμα. Ο Φιλόπονος με την σειρά του προτείνει ένα τετραπλό χωρισμό επιπλέον(10). Κατά την άποψή του ο άνθρωπος έχει 1) μία λογική ψυχή, που μπορεί να χωρισθεί από το σώμα και είναι αθάνατη· 2) μία άλογη, παθητική ψυχή, η οποία μπορεί να χωρισθεί από το σώμα, αλλά όχι από την λογική ψυχή· 3) ένα σωματικό πνεύμα, που επιβιώνει μετά τον θάνατο του υλικού σώματος, αλλά που σβήνει έπειτα από λίγο καιρό· και 4) μία καθαρά φυτική ψυχή, που εξαφανίζεται αμέσως μαζί με το υλικό σώμα. Το σωματικό πνεύμα πηγαίνει στον Άδη, όπου, όπως ξέρουμε από την Οδύσσεια, μπορεί να εμφανισθεί μετά από μία αιματηρή θυσία που θα προσφερθεί εκ μέρους των ζωντανών. Μέσω μιας αυστηρής δίαιτας και της εξάχνωσης, μπορεί να καθαρισθεί και να γίνει περισσότερο πτητικό κατά την διάρκεια της ύπαρξής του. Μέσω της φαντασίας της πνευματικής ψυχής μπορεί ακόμη να εκδηλωθεί εξωτερικά(11).

Οι πρώτοι αλχημιστές και ερμητικοί γνώριζαν επίσης παρόμοιες ιδέες του καιρού τους, και μερικοί αλχημιστές δεν ζητούσαν να επιτύχουν στο έργο τους παρά μία μεταμόρφωση και αναγέννηση του εσωτερικού πνεύματος του άυλου σώματος. Η περισσότερο λεπτομερής περιγραφή αυτού του θέματος βρίσκεται στα "Οράματα του Ζώσιμου"(12). Ο Ζώσιμος, που έζησε στην Αίγυπτο (στην Πανόπολη) πιθανόν άνηκε στην ομάδα του γνωστικού Ποίμανδρου.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος

Σημειώσεις

1. Σύγκρινε: G. Mattiensen: "Η προσωπική επιβίωση μετά τον θάνατο", passim.

2. "Επιστολές", Τόμος 2, σ.44.

3. Στο «Σχόλια επάνω στους "Χρυσούς στίχους"»· βλέπε G.R.S. Mead: «Το δόγμα του άυλου σώματος στην δυτική παράδοση», σ.σ.63 κ.ε.

4. Λεξικό της Σούδας, σ.194.

5. Παρ.414. Σημείωση στον Mead, ο.π., σ.σ.59 κ.ε.

6. Το "πνευματικό σώμα" ή "σώμα του πνεύματος" του Mead, ο.π., σ.σ.33 κ.ε.

7. De sera numinis vindicta ("Για την βραδύτητα της θείας εκδικήσεως") xxii, σ.564.

8. Mead, ο.π., σ.σ.42 κ.ε.

9. Porphyri: Sententiae ad intelligibilia descendentes ("Αφορμαί προς τα νοητά"), xxix, σ.σ.13 κ.ε. Σημείωση στον Mead, ο.π., σ.45.

10. Φιλοπόνου: Σχόλια στο "Περί Ψυχής" του Αριστοτέλη 9,35 κ.ε· 10,42 κ.ε· σημείωση στον Mead, ο.π., σ.σ.48 κ.ε.

11. Mead, σ.51.

12. Σύγκρινε: Jung: "Αλχημιστικές μελέτες", παρ. 85-144.   

*Το υλικό αίτιο της φαντασίας είναι το ψυχικό και αυγοειδές καλούμενο πνεύμα, το οποίο διυλίζεται μέσω των νεύρων του σώματος· και το υλικό αίτιο του ψυχικού πνεύματος είναι οι καθημερινά προσλαμβανόμενες τροφές. Και τα τρία αυτά έχουν μεγάλη ακολουθία και αναλογία μεταξύ τους. Και όσο οι τροφές του σώματος είναι πολλές, τόσο πολύ γίνεται και το ψυχικό πνεύμα, τόσο πιο πολλές γίνονται και οι φαντασίες. Και αντίστροφα, όσο λιγώτερες είναι οι τροφές, τόσο λιγώτερο γίνεται και το πνεύμα. Και όσο λιγώτερο είναι το πνεύμα, τόσο λιγώτερες και οι φαντασίες. (Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου, Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο, Έκδοσις Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος)