Συνέχεια από : Κυριακή, 11 Σεπτεμβρίου 2011
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
ENRICO BERTI
Η αντίφαση εξορκισμένη, ή η διαλεκτική της ταυτότητος, στους Ελεάτες και στους επιγόνους τους.
Μάλιστα δέ, την ίδια δυσκολία που συνάντησε ο Παρμενίδης, λόγω του αρχαϊκού τρόπου σκέψης του, να εννοήσει τήν Τρίτη οδό σαν ελεύθερη από αντίφαση, θα συναντήσουν οι Ατομιστές, αλλά και ο Πλάτων, όταν θα πιστέψουν πώς «για να σώσουν τα φαινόμενα», δηλ. την πολλαπλότητα και το Γίγνεσθαι, είναι αναγκαίο να δεχθούν, δίπλα στο Είναι, και το μή-είναι, κατανοημένα όμως και τα δύο μ’έναν τρόπο μονοσήμαντο. Αυτή η θέση είναι διατυπωμένη στην τελειότητα της από τον Παρμενίδη, παρότι του χρησιμεύει για να την απορρίψει, στο απ.7: «Γιατί ποτέ δέν μπορεί ν’αποδειχθεί με το στανιό πώς το μή όν είναι, αλλά εσένα η σκέψη σου πρέπει αυτόν το δρόμο ν’αποφύγει, και μήν αφήσεις τη συνήθεια που βγήκε απ’την πείρα την πολλή (έθος πολύπειρον) σ’αυτόν τον δρόμο να σε σπρώξει, κάνοντας σε να βλέπεις με μάτι απρόσεκτο ή ν’ακούς και να βγάζεις ήχους ασυνάρτητους» (Πλάτων, Σοφιστής 242, στίχος 1-2).
Ο υπαινιγμός στην εμπειρία, δηλ. στα αισθητήρια σαν αιτία που μας πείθει να επιλέξουμε αυτή την οδό, είναι ξεκάθαρος. Εκείνοι που θα δεχθούν πώς το μή-είναι υπάρχει, θα είναι οι ατομιστές, οι οποίοι θα φέρουν στην ύπαρξη το κενό και κατά τον Αριστοτέλη και ο Πλάτων όταν στον Σοφιστή θα δεχθεί την ύπαρξη του μή-είναι, έστω και άν το εννοεί σαν «διαφορετικό» από το Είναι: μάλιστα δέ ο Αριστοτέλης θα αποδώση αυτή την θέση σ’έναν τρόπο ακόμη «αρχαϊκό» να τίθενται τα προβλήματα (το απορήσαι αρχαϊκως), και θα αναφέρει για επιβεβαίωση το απόσπασμα που είδαμε ήδη του Παρμενίδη, το οποίο χρησιμοποίησε και ο Πλάτων, στον Σοφιστή. Ο «Αρχαϊκός» χαρακτήρας, Παρμενιδικός δηλ. αυτής της λογικής συνίσταται, κατά τον Αριστοτέλη, στο να συνεχίσουμε να πιστεύουμε πώς το Είναι και το μή-είναι διαθέτουν μία μόνη σημασία, δηλ. είναι μονοσήμαντα, και πώς η μόνη δυνατή διάκριση, στην οποία μπορούμε να στηριχθούμε για να «σώσουμε τα φαινόμενα» είναι ακριβώς η αντίθεση ανάμεσα στο Είναι και το μή-είναι, της οποίας η ταυτότης (δηλ. η παραδοχή πώς το μή-είναι υπάρχει), εάν γίνει κατανοητή μ’αυτόν τον τρόπο παράγει μία αληθινή αντίφαση.
Τα πρώτα σημεία, δηλ. ιδιότητες του Είναι που ο Παρμενίδης αποδεικνύει είναι: αγένητον, ανόλεθρον, ατρεμές και ατέλεστον. Η αποδειξίς τους δίνεται μέσω της αναιρέσεως του γίγνεσθαι η οποία συνίσταται στην παρατήρηση πώς κανένα πράγμα δέν «ήταν» ή «θα είναι», διότι τόσο για να επιτευχθεί ο «θάνατος» (συνθήκη του «ήταν»),όσο και για να επιτευχθεί η γέννηση (συνθήκη του "θα είναι"), θα απαιτούσε η συνθήκη αυτή την ύπαρξη του μή-είναι (στο οποίο επιτυγχάνεται ο θάνατος και απο το οποίο η γέννηση), η οποία ύπαρξη, όπως γνωρίζουμε, είναι αδύνατη. Εδώ είναι φανερό πλέον πώς η μοναδική διάκριση στην οποία μπορούμε να αναφερθούμε για να εξηγήσουμε το γίγνεσθαι είναι η αντίθεση του είναι και του μή-είναι. Η οποία είναι αναμφιβόλως μία έκφραση της μονοσημαντότητος του είναι, η οποία γίνεται δεκτή σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποκλείει την δυνατότητα να πούμε «ήταν» και «θα ήταν», να διακρίνουμε δηλ. τους διαφορετικούς χρόνους του ρήματος, πράγμα που η καθομιλουμένη μας γλώσσα, το επιτρέπει.
Τέλος το καθοριστικό σημείο το οποίο συμπεριλαμβάνει τα πάντα, είναι το «ταυτόν» (το ίδιον). «ταὐτόν τ' ἐν ταὐτῶι τε μένον καθ'ἑαυτό τε κεῖται χοὔτως ἔμπεδον αὖθι μένει ̇», δηλ. μένοντας ίδιο, στο ίδιο μέρος, κείτεται μόνο του κι έτσι στεριωμένο θα μείνει (Απ.8 29-30) Συμπλίκιος, εις Φυσικά 145,27.
Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν, ολοκληρώνοντας, πώς ο Παρμενίδης ανακαλύπτει την αντίφαση σαν αντίθεση ανάμεσα στην βεβαίωση και στην άρνηση ή καλύτερα εννοεί κατά λάθος σαν αυθεντική αντίφαση, μία αντίθετη (εκείνη ανάμεσα στο αναγκαίο και στο αδύνατο) η οποία διατυπώνεται απο αυτόν λόγω προϋποτιθέμενης μονοσημαντότητος του Είναι. Μέσα στα πλαίσια αυτής της αντιθέσεως, και πάντοτε λόγω του μονοσήμαντου, είναι υποχρεωμένος να δεχθεί σαν μοναδική αλήθεια την βεβαίωση της ταυτότητος του Είναι με τον εαυτό του, αφού πρώτα αναγκάστηκε να απορρίψη την ταυτότητα τού Είναι με το μή-Είναι. Προϋποθέτει λοιπόν κατά κάποιο τρόπο, παρότι δέν εκφράζεται ξεκάθαρα, την αρχή της αντιφάσεως, καθότι αποκλείει την αντίφαση σαν αδύνατη (άρρητη και άγνωστη). Αυτό που διατυπώνει όμως δέν είναι η αρχή της μή-αντιφάσεως, αλλά η αρχή της ταυτότητος ή καλύτερα μία θέση από την οποία απορρέει στην συνέχεια η αρχή της ταυτότητος. Τέλος χρησιμοποιεί την ανασκευή και κατά κάποιο τρόπο εγκαινιάζει την άσκηση της διαλεκτικής, για να αποδείξει την βαθειά του θέση, δηλ. την ταυτότητα του Είναι (η πρώτη οδός). Στην πραγματικότητα όμως αυτή η ανασκευή προϋποθέτει ήδη την σιωπηλή αποδοχή της μονοσημαντότητος, και επομένως δέν προσφέρει μία αυθεντική διαλεκτική απόδειξη της παρμενιδικής θέσης. Όλο αυτό το πράγμα παραμένει, στον Παρμενίδη, σαν υπονοούμενο, ενώ θα καταλήξει να εκφραστεί ξεκάθαρα, από τον μαθητή του, τον Ζήνωνα.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
ENRICO BERTI
ΜΕΡΟΣ Ι
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ
Κεφάλαιο ΙΗ αντίφαση εξορκισμένη, ή η διαλεκτική της ταυτότητος, στους Ελεάτες και στους επιγόνους τους.
Μάλιστα δέ, την ίδια δυσκολία που συνάντησε ο Παρμενίδης, λόγω του αρχαϊκού τρόπου σκέψης του, να εννοήσει τήν Τρίτη οδό σαν ελεύθερη από αντίφαση, θα συναντήσουν οι Ατομιστές, αλλά και ο Πλάτων, όταν θα πιστέψουν πώς «για να σώσουν τα φαινόμενα», δηλ. την πολλαπλότητα και το Γίγνεσθαι, είναι αναγκαίο να δεχθούν, δίπλα στο Είναι, και το μή-είναι, κατανοημένα όμως και τα δύο μ’έναν τρόπο μονοσήμαντο. Αυτή η θέση είναι διατυπωμένη στην τελειότητα της από τον Παρμενίδη, παρότι του χρησιμεύει για να την απορρίψει, στο απ.7: «Γιατί ποτέ δέν μπορεί ν’αποδειχθεί με το στανιό πώς το μή όν είναι, αλλά εσένα η σκέψη σου πρέπει αυτόν το δρόμο ν’αποφύγει, και μήν αφήσεις τη συνήθεια που βγήκε απ’την πείρα την πολλή (έθος πολύπειρον) σ’αυτόν τον δρόμο να σε σπρώξει, κάνοντας σε να βλέπεις με μάτι απρόσεκτο ή ν’ακούς και να βγάζεις ήχους ασυνάρτητους» (Πλάτων, Σοφιστής 242, στίχος 1-2).Ο υπαινιγμός στην εμπειρία, δηλ. στα αισθητήρια σαν αιτία που μας πείθει να επιλέξουμε αυτή την οδό, είναι ξεκάθαρος. Εκείνοι που θα δεχθούν πώς το μή-είναι υπάρχει, θα είναι οι ατομιστές, οι οποίοι θα φέρουν στην ύπαρξη το κενό και κατά τον Αριστοτέλη και ο Πλάτων όταν στον Σοφιστή θα δεχθεί την ύπαρξη του μή-είναι, έστω και άν το εννοεί σαν «διαφορετικό» από το Είναι: μάλιστα δέ ο Αριστοτέλης θα αποδώση αυτή την θέση σ’έναν τρόπο ακόμη «αρχαϊκό» να τίθενται τα προβλήματα (το απορήσαι αρχαϊκως), και θα αναφέρει για επιβεβαίωση το απόσπασμα που είδαμε ήδη του Παρμενίδη, το οποίο χρησιμοποίησε και ο Πλάτων, στον Σοφιστή. Ο «Αρχαϊκός» χαρακτήρας, Παρμενιδικός δηλ. αυτής της λογικής συνίσταται, κατά τον Αριστοτέλη, στο να συνεχίσουμε να πιστεύουμε πώς το Είναι και το μή-είναι διαθέτουν μία μόνη σημασία, δηλ. είναι μονοσήμαντα, και πώς η μόνη δυνατή διάκριση, στην οποία μπορούμε να στηριχθούμε για να «σώσουμε τα φαινόμενα» είναι ακριβώς η αντίθεση ανάμεσα στο Είναι και το μή-είναι, της οποίας η ταυτότης (δηλ. η παραδοχή πώς το μή-είναι υπάρχει), εάν γίνει κατανοητή μ’αυτόν τον τρόπο παράγει μία αληθινή αντίφαση.
Τα πρώτα σημεία, δηλ. ιδιότητες του Είναι που ο Παρμενίδης αποδεικνύει είναι: αγένητον, ανόλεθρον, ατρεμές και ατέλεστον. Η αποδειξίς τους δίνεται μέσω της αναιρέσεως του γίγνεσθαι η οποία συνίσταται στην παρατήρηση πώς κανένα πράγμα δέν «ήταν» ή «θα είναι», διότι τόσο για να επιτευχθεί ο «θάνατος» (συνθήκη του «ήταν»),όσο και για να επιτευχθεί η γέννηση (συνθήκη του "θα είναι"), θα απαιτούσε η συνθήκη αυτή την ύπαρξη του μή-είναι (στο οποίο επιτυγχάνεται ο θάνατος και απο το οποίο η γέννηση), η οποία ύπαρξη, όπως γνωρίζουμε, είναι αδύνατη. Εδώ είναι φανερό πλέον πώς η μοναδική διάκριση στην οποία μπορούμε να αναφερθούμε για να εξηγήσουμε το γίγνεσθαι είναι η αντίθεση του είναι και του μή-είναι. Η οποία είναι αναμφιβόλως μία έκφραση της μονοσημαντότητος του είναι, η οποία γίνεται δεκτή σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποκλείει την δυνατότητα να πούμε «ήταν» και «θα ήταν», να διακρίνουμε δηλ. τους διαφορετικούς χρόνους του ρήματος, πράγμα που η καθομιλουμένη μας γλώσσα, το επιτρέπει.
Τέλος το καθοριστικό σημείο το οποίο συμπεριλαμβάνει τα πάντα, είναι το «ταυτόν» (το ίδιον). «ταὐτόν τ' ἐν ταὐτῶι τε μένον καθ'ἑαυτό τε κεῖται χοὔτως ἔμπεδον αὖθι μένει ̇», δηλ. μένοντας ίδιο, στο ίδιο μέρος, κείτεται μόνο του κι έτσι στεριωμένο θα μείνει (Απ.8 29-30) Συμπλίκιος, εις Φυσικά 145,27.
Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν, ολοκληρώνοντας, πώς ο Παρμενίδης ανακαλύπτει την αντίφαση σαν αντίθεση ανάμεσα στην βεβαίωση και στην άρνηση ή καλύτερα εννοεί κατά λάθος σαν αυθεντική αντίφαση, μία αντίθετη (εκείνη ανάμεσα στο αναγκαίο και στο αδύνατο) η οποία διατυπώνεται απο αυτόν λόγω προϋποτιθέμενης μονοσημαντότητος του Είναι. Μέσα στα πλαίσια αυτής της αντιθέσεως, και πάντοτε λόγω του μονοσήμαντου, είναι υποχρεωμένος να δεχθεί σαν μοναδική αλήθεια την βεβαίωση της ταυτότητος του Είναι με τον εαυτό του, αφού πρώτα αναγκάστηκε να απορρίψη την ταυτότητα τού Είναι με το μή-Είναι. Προϋποθέτει λοιπόν κατά κάποιο τρόπο, παρότι δέν εκφράζεται ξεκάθαρα, την αρχή της αντιφάσεως, καθότι αποκλείει την αντίφαση σαν αδύνατη (άρρητη και άγνωστη). Αυτό που διατυπώνει όμως δέν είναι η αρχή της μή-αντιφάσεως, αλλά η αρχή της ταυτότητος ή καλύτερα μία θέση από την οποία απορρέει στην συνέχεια η αρχή της ταυτότητος. Τέλος χρησιμοποιεί την ανασκευή και κατά κάποιο τρόπο εγκαινιάζει την άσκηση της διαλεκτικής, για να αποδείξει την βαθειά του θέση, δηλ. την ταυτότητα του Είναι (η πρώτη οδός). Στην πραγματικότητα όμως αυτή η ανασκευή προϋποθέτει ήδη την σιωπηλή αποδοχή της μονοσημαντότητος, και επομένως δέν προσφέρει μία αυθεντική διαλεκτική απόδειξη της παρμενιδικής θέσης. Όλο αυτό το πράγμα παραμένει, στον Παρμενίδη, σαν υπονοούμενο, ενώ θα καταλήξει να εκφραστεί ξεκάθαρα, από τον μαθητή του, τον Ζήνωνα.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου