Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (20)

 Συνέχεια από: Τρίτη 16 Ιουνίου 2020

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ.

Του Adolf Trendelenburg.

III. Το Αριστοτελικό γραπτό πάνω στις κατηγορίες.

  Ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε την συζήτηση πάνω στις κατηγορίες στο μικρό ομώνυμο γραπτό το οποίο ξεκινά το όργανον. Η μορφή στην οποία περιείλθε σε μας το γραπτό αφήνει περιθώρια σε διαφορετικά ερωτηματικά και αμφιβολίες. Πρώτα απ’όλα θα ήταν σημαντικό να μπορούσαμε να δείξουμε την θέση, με την αριστοτελική σημασία, την οποία πρέπει να λάβει αυτό το έργο ανάμεσα στα γραπτά της λογικής! Από την αρχαιότητα ακόμη αποφασίστηκε, όπως φαίνεται υπέρ μιας προοδευτικής τάξεως και συστηματοποιήσεως των λογικών βιβλίων σύμφωνα με την οπτική γωνία της συνθέσεως ξεκινώντας από τα πιο απλά στοιχεία μέχρι τις σύνθετες φόρμες (τύπους), δηλαδή από τις έννοιες στην κρίση, από την κριτική στον συλλογισμό, από τον συλλογισμό στην απόδειξη και στην επιστήμη! Παρ’όλα αυτά είναι δύσκολο να έχει ξεκινήσει ο Αριστοτέλης την λογική διαπραγμάτευση με απομονωμένες έννοιες και με ξεχωριστά μέρη: και πράγματι ο ίδιος δηλώνει ότι το όλον προηγείται του μέρους! (Πολιτικά, Ι2, 1253 α 20).Ξεκινώντας από το όλον, όμως, η πρώτη του μέριμνα είναι εκείνη του χωρισμού του σύνθετου στα πιο απλά του στοιχεία! (Πολιτ. Ι, 1, 1252 α 18: το σύνθετον μέχρι των ασυνθέτων ανάγκη διαιρείν ταύτα γάρ ελάχιστα μόρια του παντός). Είναι πιθανόν λοιπόν να άρχισε τις κινήσεις του ο Αριστοτέλης από την εξέταση της προτάσεως ή της κρίσεως σαν από εκείνο το λογικό όλον στο οποίο είναι παρούσα πάνω απ’όλα η αναφορά ή η ζήτηση της αλήθειας. Τέλος σύμφωνα με μία συστηματική προοπτική από το περί ερμηνείας πρέπει να προηγήθηκε το βιβλίο στις κατηγορίες. Αυτό όμως γράφτηκε στην συνέχεια και δεν περιέχει αναφορές στις Κατηγορίες.

          Στο σύνολο του το γραπτό στις Κατηγορίες εμφανίζεται διάτρητο με κενά και ασυνέχειες. Χωρίς εισαγωγή, οι τρείς πρώτες κατηγορίες περιέχουν μερικούς καθοριστικούς ορισμούς οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν στην συνέχεια. Στην συνέχεια η τέταρτη μας προσφέρει έναν πρώτο “έλεγχο των κατηγοριών συνοδευόμενο από μερικά παραδείγματα. Επομένως, αφού στα κεφάλαια 5-8 γίνεται η διαπραγμάτευση των κατηγοριών της ουσίας, της ποσότητος, της σχέσεως και της ποιότητος, υπάρχει μία διακοπή ξαφνική (κατ. 9), ώστε έξι κατηγορίες (πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν) δεν συζητώνται. Οι μετά κατηγορίες (κατ. 10 κ.τ.λ.) μία πρόσθεση αμφιβόλου συγγραφέως, εμφανίζονται αδικαιολόγητα και επιδεινώνουνουν την κατάσταση!

          Κατ’αρχάς λείπει ακόμη μία εξήγηση στην καταγωγή των κατηγοριών. Δεν κατορθώνουμε να διακρίνουμε από που προέρχονται ούτε ποιος είναι ο προορισμός τους! Γι’αυτό συνέβη ο Κάντ να τις υπολογίσει για “μπαλώματα” και ο Χέγκελ σαν απλή συλλογή. Δεν μπορούμε όμως να κατηγορήσουμε τον Αριστοτέλη ή το ίδιο το πράμα για τις ανεπάρκειες της εκθέσεως που μας παραδόθηκε! Εάν οι κατηγορίες δεν σχεδιάστηκαν και δεν τις συνήγαγε από την ιδέα ενός όλου, τότε οι σημαντικές έρευνες που τις αποτελούν θα είχαν σαν θεμέλιο του την τύχη. Όμως είναι προφανές παρ’όλα αυτά ότι ο Αριστοτέλης προχώρησε με μέθοδο. Ακόμη και εκφράσεις όπως αί διαιρεθείσαι κατηγορίαις (Περί ψυχής, Ι 1, 402 α 26) παραπέμπουν σε μία τακτοποίηση πραγματικώς θεμελιωμένη. Έτσι λοιπόν πρώτα απ’όλα είναι ανάγκη να εξετάσουμε με προσοχή το πλαίσιο της απαγωγής.

          Είναι δύσκολο να πιστέψουμε πώς θα επινοούσε το κεφάλαιο 9 ότι οί έξι κατηγορίες που απομένουν δεν συζητούνται διότι ήταν καθαυτές κατανοητές. Αντιθέτως κατηγορίες όπως το έχειν και το υπάρχειν (κείσθαι) οι οποίες είναι σκοτεινές ήδη στην έκφραση και οι κατηγορίες του ποιείν και πάσχειν, πώς και γιατί έχουν ανάγκη επιχειρηματολογίας εξίσου με τις πρώτες τέσσερις κατηγορίες. Θα είναι λοιπόν αναγκαίο να βρούμε στα άλλα γραπτά τα ίχνη αυτών των έξι κατηγοριών.

          Τέλος επειδή κάθε θεωρία αποκαλύπτει την δύναμη της ή την αδυναμία της στις συνέπειες τις οποίες προκαλεί, θα είναι σημαντικό επίσης να παρακολουθήσουμε τις κατηγορίες στην εφαρμογή τους.

          Όπως γνωρίζουμε ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με τις κατηγορίες και σε άλλα κείμενα τα οποία χάθηκαν. Βρίσκεται τουλάχιστον μία αναφορά στον Δέξιππο, σχόλια, 48 α 46 “Σ’αυτά τα πράγματα εκφράστηκε καλύτερα ο ίδιος ο Αριστοτέλης στα “Επιχειρήματά” του: διότι εκφράζοντας τις κατηγορίες μαζί με τους τρόπους τους, στις διαβεβαιώσεις, στις αρνήσεις και στις αόριστες προτάσεις, δίδαξε όλα αυτά τα πράγματα μαζί και ονόμασε τρόπους τις γραμματικές πτώσεις” (Περί δή τούτων βέλτιον αυτός ο Αριστοτέλης εν τοίς υπομνήμασιν ανεδίδαξε, προθείς γάρ τας κατηγορίας σύν ταίς πτώσεσιν αυτών και ταίς αποφάσεσι και ταίς στερήσεσι και τοίς αορίστοις ομου συνέταξεν αυτών την διδασκαλίαν, πτώσεις τας εγκλίσεις ονομάζων). Εκτός αυτού ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει στον κατάλογο των αριστοτελικών γραπτών (V, §23) τα επιχειρηματικά υπομνήματα, διαλεκτικά επιχειρήματα όπως επίσης και την έκφραση λόγοι επιχειρηματικοί στο περί μνήμης, 2, 451 α 19.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.