Συνέχεια από: 3ο κεφάλαιο
KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)
Eric Voegelin
Τάξη και Ιστορία
Τόμος ΙΙΙ
Πλάτων και Αριστοτέλης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ - Οι “νόμοι”
4. Πολιτική μορφή
Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την κατασκευή των κυρίαρχων συμβόλων επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη δομή του διαλόγου. Αν τα σύμβολα που ρυθμίζουν το νόημα του διαλόγου συμμορφώνονται με την αρχή της συστολής (συρρίκνωσης), δεν είναι πλέον σκόπιμο να εκθέσει κανείς το νόημα καταφεύγοντας στην αφηγηματική μορφή της μυθικής ιστορίας, ούτε καν στη σωκρατική διαλεκτική των ερωτήσεων και των απαντήσεων, αλλά πρέπει να καταφύγει σε μια θεματική έκθεση που προχωρά με συνειρμικά μέσα, ακολουθώντας τα καθοδηγητικά κυρίαρχα σύμβολα. Η προκύπτουσα λογοτεχνική μορφή μπορεί να επεξηγηθεί καλύτερα καταφεύγοντας σε ένα παράδειγμα.Στα δύο πρώτα βιβλία των Νόμων αφιερώνεται πολύς χώρος στο κοινωνικό έθιμο της κατανάλωσης αλκοόλ, μια παρέκβαση και ένα θέμα που έχει συχνά προβληματίσει τους ερμηνευτές. Στην πραγματικότητα, αν επιμείνει κανείς να το διαβάζει ως μια πραγματεία για το ποτό, αγνοώντας τις συμβολικές λειτουργίες που αυτό εκπληρώνει, η παρέκβαση είναι πραγματικά παράξενη. Το ποτό εισάγεται στο πλαίσιο μιας συζήτησης για τα εκπαιδευτικά προβλήματα, ως το πιο κατάλληλο και ανέξοδο τεστ του βαθμού αντίστασης ενός ανθρώπου στον πειρασμό της υπερβολικής απόλαυσης. Το πρόβλημα αυτό διαπλέκεται αργότερα με το σύμβολο εκείνου (του Παίκτη) που παίζει μαριονέτες: πρέπει κανείς να "προσφέρει επίμονα ένα ποτό" στις μαριονέτες για να δοκιμάσει τη στερεότητα του ελέγχου του "λογισμού" στην ψυχή τους. Ωστόσο, οι νέοι δεν θα πρέπει να εκτίθενται σε αυτόν τον πειρασμό, αλλά θα πρέπει να προορίζεται για άνδρες πιο ώριμης ηλικίας, άνω των σαράντα ετών. Ωστόσο, γι' αυτούς ένα συμπόσιο υπό την καθοδήγηση ενός τελετάρχη είναι κάτι περισσότερο από μια δοκιμασία, αφού "το παιχνίδι του ποτού" υποτίθεται ότι απομακρύνει την ακαμψία και τις αναστολές της ηλικίας και επαναφέρει κάτι από την ευλυγισία και την ανεμελιά της νεότητας. Η δοκιμασία του λογισμού στις μαριονέτες καθίσταται επομένως αμφίσημη, εφόσον η χαλάρωση θα αυξήσει επίσης την ικανότητα συμμετοχής στα τελετουργικά χορικά προς τιμήν του θεού· το ποτό θα καταστήσει επομένως τις μαριονέτες πιο ικανές να παίξουν τους ρόλους τους στο "σοβαρό παιχνίδι". Ενώ η παιδική και η νεανική χορωδία θα διευθύνονται από τις Μούσες και τον Απόλλωνα, η τρίτη χορωδία, αυτή των μεγαλύτερων ανδρών, θα διευθύνεται από τον Διόνυσο. Από αυτή την άποψη, η παρέκβαση στο ποτό χρησιμεύει για να εισαγάγει τη διονυσιακή αρχή παράλληλα με την απολλώνια στις τελετουργικές χορωδίες της πόλης. Από μια άλλη άποψη, ωστόσο, η εισαγωγή του Διονύσου συνδέεται με την κατασκευή ολόκληρου του διαλόγου. Οι Νόμοι ξεκινούν με μια αναφορά στον Δία και τον Απόλλωνα, τους θεούς που γέννησαν τους θεσμούς της Κρήτης και της Σπάρτης, οι οποίοι εκπροσωπούνται από την Κλεινία και τον Μέγιλλο. Η Αθηνά, η θεά του Ξένου, αναφέρεται μόνο χάριν ευγένειας: δεν θα εμφανιστεί ξανά στο διάλογο με μια λειτουργία μεγαλύτερης βαρύτητας. Τη θέση του τρίτου θεού καταλαμβάνει έτσι ο Διόνυσος, ο θεός που εμπνέει τους γέροντες στην τέλεια ερμηνεία του τελετουργικού. Αυτοί οι γέροντες δεν είναι μόνο χορωδοί, αλλά παίζουν και τον ρόλο των κριτών των μουσικών και των θεατρικών παραστάσεων μέσα στην πόλιν των νομών. Οφείλουν να επιβλέπουν την επιλογή των νόμων από μουσικής άποψης -σε αντίθεση με τη θεατροκρατία του αθηναϊκού όχλου- είναι κριτές των δημόσιων παραστάσεων των νόμων, και δεδομένου ότι οι μουσικές και θεατρικές παραστάσεις είναι από τα κύρια μέσα της παιδείας, δηλαδή της διαμόρφωσης του χαρακτήρα, ενεργούν ως φύλακες των νόμων της πόλις από τη διαφθορά. Η σοβαρή επιτέλεση των θυσιαστηρίων, των τραγουδιών και των χορών τίθεται υπό την εποπτεία των γερόντων, προκειμένου να αποτραπεί η διαφθορά της πόλις απευθείας στην αφετηρία της, ακριβώς στην πηγή της, δηλαδή στη διαφθορά του τελετουργικού πολιτισμού της κοινότητας. Είναι λοιπόν ο Διόνυσος, που παίρνει τη θέση του Δία και του Απόλλωνα, εκείνος που κυβερνά τους νόμους.
Επιλέξαμε την παρέκβαση για το ποτό ως παράδειγμα της νέας τεχνικής που υιοθέτησε ο Πλάτων για να παρουσιάσει τα θέματα. Για έναν επιφανειακό αναγνώστη, μπορεί να φαίνεται ότι αποτελεί αδυναμία στην κατασκευή του έργου ή ακόμη, σε ορισμένες λεπτομέρειες, ένα κακόγουστο αστείο. Στην πραγματικότητα, η παρεκτροπή είναι αντιπροσωπευτική της μαεστρίας του Πλάτωνα στον χειρισμό του νέου λογοτεχνικού του εργαλείου. Το παράδειγμα δείχνει ότι είναι αδύνατο να απομονώσει κανείς θέματα προκειμένου να διεξάγει μια συγκεκριμένη μελέτη, χωρίς να βιαιοπραγήσει κατά της όλης δομής. Κάθε φορά που επιχειρείται να αποσπαστεί ένα νήμα από αυτό το πυκνό δίκτυο συνειρμών προκειμένου να υποβληθεί σε πιο προσεκτική εξέταση, το όλο οικοδόμημα καταρρέει. Και όµως, τώρα που πρόκειται να αναλύσουµε αρκετά συγκεκριµένα θέματα, δεν µπορούµε να µην κάνουµε κάποιες πρόχειρες περικοπές, µε αποτέλεσµα η σειρά µε την οποία παρουσιάζονται τα θέματα να φαίνεται λίγο-πολύ αυθαίρετη. Ο λόγος για τον οποίο θα ξεκινήσουμε με το πρόβλημα της μορφής διακυβέρνησης συνίσταται στην εύκολη σύνδεσή του με το ζήτημα των κύκλων, που συζητήθηκε στο τέλος της προηγούμενης ενότητας.
Ο Πλάτων αναπτύσσει το πρόβλημα της μορφής της διακυβέρνησης από την εφαρμογή της θεωρίας του για τους κύκλους στην πολιτική. Βρισκόμαστε τώρα στο τέλος ενός κύκλου που είχε αρχίσει μετά τον μεγάλο κατακλυσμό, την τελευταία μεγάλη καταστροφή που έστειλαν οι θεοί. Μόνο λίγοι άνθρωποι είχαν τότε γλιτώσει από την καταστροφή, και μαζί τους είχε ξαναρχίσει ο ανθρώπινος πολιτισμός (677). Το βιβλίο III είναι αφιερωμένο στην περιγραφή αυτού του κύκλου του πολιτικού πολιτισμού. Περιγράφει τις φάσεις της ανάπτυξης, της κορύφωσης, του λάθους και της παρακμής, έως ότου η παρακμή έφτασε στο σημείο όπου ο χρόνος έγινε ώριμος για μια νέα αρχή των νόμων.
(1) Μετά τον κατακλυσμό, μόνο μικρές εναπομείνασες ομάδες ανθρώπων είχαν επιβιώσει στις ορεινές περιοχές της γης. Οι κοινωνικές μονάδες αποτελούνταν από μεμονωμένες αγροτικές κοινότητες και οικογένειες. Ο τρόπος ζωής ήταν τραχύς και πρωτόγονος αλλά, μέσα στην απλότητά του, από ορισμένες απόψεις ανώτερος από τις πιο περίπλοκες συνθήκες της πολιτισμένης ζωής. Σε αυτή την καθαρή κατάσταση, δεν υπήρχε ανάγκη για νομοθέτες. Οι άνθρωποι ζούσαν σύμφωνα με τα έθιμα και τις παραδόσεις των πατέρων τους (πάτριοι νόμοι). Παρ' όλα αυτά, η πολιτεία αυτή είχε επίσης μια πολιτική μορφή που συνίστατο στο ρόλο που έπαιζαν οι γέροντες. Η μορφή αυτή θα μπορούσε να ονομαστεί δυναστεία, δηλαδή πατριαρχική αρχηγία ή αρχοντοκρατία (677B-680E).
(2) Με την πάροδο του χρόνου (υπολογιζόμενη σε μια περίοδο δεκάδων χιλιάδων ετών) και τον πολλαπλασιασμό του ανθρώπινου γένους, αναπτύχθηκαν νέες μορφές συνάθροισης. Το επόμενο βήμα συνίστατο στη συσσωμάτωση όλο και μεγαλύτερων αριθμών και η αύξηση του μεγέθους της πόλις πέρα από εκείνο του οικισμού μιας φυλής. Οι φυλές που αποτελούν τους οικισμούς των χωριών θα φέρουν μαζί τους τις αντίστοιχες παραδόσεις τους, και μόνο σε αυτό το σημείο θα προκύψει η ανάγκη για έναν νομοθέτη ικανό να εναρμονίσει και να συγχωνεύσει τις διάφορες παραδόσεις σε μια ενότητα για να διαμορφώσει ένα κοινό δίκαιο για την πόλη. Η μορφή της διακυβέρνησης θα είναι το αποτέλεσμα των αρχικών οικισμών: οι άρχοντες των αρχικών αρχοντιών θα σχηματίσουν τη νέα αριστοκρατία· ή, εάν σε έναν από αυτούς ανατεθεί εξέχων ρόλος, η μορφή που θα επιτευχθεί μπορεί να είναι αυτή του βασιλείου (μια βασιλεία) (680E-681D).
(3) Πληροφορούμαστε για αυτές τις πρώιμες εξελίξεις μόνο μέσω τυχαίων αναφορών που μας παρέχουν οι ποιητές, όπως η ομηρική περιγραφή της ζωής του Κύκλωπα. Με το επόμενο βήμα, την κάθοδο από τα βουνά στις πεδιάδες, ερχόμαστε πιο κοντά στο φως της ιστορίας. Τα ορεινά χωριά ακολουθούνται από τη θεμελίωση μεγαλύτερων πόλεων στις πεδιάδες, όπως το Ίλιον (Τροία) και οι ελληνικές πόλεις που πολεμούσαν μαζί του. Μέσα στη συνταγματική μορφή της πεδινής πόλις (πολιτεία) περιλαμβάνονται όλες οι μορφές και οι εναλλαγές (παθήματα) των προηγούμενων πολιτικών κοινωνιών και των πολιτευμάτων τους (681D-682E).
(4) Για να περιγράψει την τέταρτη φάση αυτής της εξέλιξης, ο Πλάτων βασίζεται στη μυθική παράδοση της δωρικής εισβολής. Κατά τη διάρκεια των δέκα ετών του Τρωικού Πολέμου, στις ελληνικές πόλεις σημειώθηκαν εσωτερικές αναταραχές διαφόρων ειδών. Κατά την επιστροφή τους, οι πολεμικές ομάδες διαπίστωσαν ότι μια νεότερη γενιά είχε αναλάβει την εξουσία και δεν ήταν ευπρόσδεκτη στα σπίτια τους. Υπό την ηγεσία κάποιου Δωριέα, οι εξόριστοι ανακατέλαβαν τις πόλεις των πατρίδων τους και στη συνέχεια οργάνωσαν μια ισχυρή ομοσπονδία μεταξύ των πελοποννησιακών πόλεων της Σπάρτης, του Άργους και της Μεσσήνης. Τα μέλη αυτής της ομοσπονδίας τελούσαν υπό τη διοίκηση του βασιλικού οίκου του Ηρακλείδη. Αυτός ο τέταρτος τύπος οργάνωσης αναφέρεται από τον Πλάτωνα ως έθνος, λαός (682Ε-683B). Αυτοαποκαλούνταν Δωριείς και η ομοσπονδία τους ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να προσφέρει επαρκή προστασία απέναντι σε προκλήσεις του είδους που προκάλεσε η Τροία όχι μόνο στους κατοίκους της Πελοποννήσου, αλλά και σε όλα τα ελληνικά έθνη γενικότερα. Οι Τρώες δεν θα τολμούσαν να εξαπολύσουν επίθεση χωρίς την υποστήριξη της Ασσυρίας, μιας δύναμης που ήταν τόσο μεγάλη και φοβερή εκείνη την εποχή όσο ήταν οι Πέρσες στην εποχή του Πλάτωνα. Το νέο έθνος ήταν στην πραγματικότητα μια πρόκληση για την ασιατική δύναμη της εποχής (685 B-E). Ήταν, στην πραγματικότητα, μια δύναμη τόσο μεγάλη που, αν πετύχαινε, θα μπορούσε να κυριαρχήσει με τη θέλησή της σε όλους τους ανθρώπους, Έλληνες και βαρβάρους (687A-B).
Με την ανάπτυξη αυτής της εθνικής ομοσπονδίας, η ανάπτυξη της πολιτικής μορφής έφτασε σχεδόν στο ζενίθ της. Στην ανασύνθεση αυτής της σειράς αποσπασμάτων μπορούμε και πάλι να αισθανθούμε το πλατωνικό όνειρο μιας ελληνικής αυτοκρατορίας που θα αποτελούσε το αντίπαλο δέος για τις ασιατικές αυτοκρατορίες, και ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση. Αυτή η δυνατότητα της δωρικής ομοσπονδίας, ωστόσο, δεν υλοποιήθηκε. Φτάσαμε στο σημείο καμπής του κύκλου, από το οποίο θα ξεκινούσε η παρακμή. Στην κατασκευή του διαλόγου, αυτό το σημείο καμπής σηματοδοτείται από την άτυπη αναφορά στο γεγονός ότι η συζήτηση μεταξύ των ταξιδιωτών λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου (683C).
Για τους ιδρυτές της, η δωρική ομοσπονδία φαινόταν μια εξαιρετική πολιτική οργάνωση. Οι τρεις βασιλείς και οι αντίστοιχοι λαοί τους δεσμεύτηκαν με ένα σύμφωνο να διατηρούν και να σέβονται ο ένας τη θέση του άλλου, καθορίζοντας το με νομικούς όρους· θα ερχόταν επίσης ο ένας σε βοήθεια ο ένας του άλλου αν ένας από τους τρεις βασιλείς παραβίαζε τα δικαιώματα του λαού του ή αν ένας λαός παραβίαζε τα προνόμια του βασιλιά του. Γιατί αυτή η αξιοθαύμαστη δομή απέτυχε; Διότι μέσα σε δύο από τις τρεις κυβερνήσεις της ομοσπονδίας οι νομοθέτες είχαν διαπράξει τη "μέγιστη ανοησία" (μέγιστη αμάθεια) (689A), δηλαδή δεν είχαν φροντίσει να επιλέξουν έναν ισορροπημένο άνθρωπο για βασιλιά ή να θεσπίσουν συνταγματικά αντίβαρα που θα αντιστάθμιζαν την πιθανή ανοησία ενός αυταρχικού κυβερνήτη. Τι εννοείται με τον όρο "ανοησία" μπορεί να μάθει κανείς ανατρέχοντας στη νέα ψυχολογία που διατυπώθηκε παραπάνω. Αν ένας άνθρωπος μισεί αυτό που αναγνωρίζει στην ψυχή του ως ευγενές και καλό και αγαπά αυτό που αναγνωρίζει ως άθλιο και κακό, προκύπτει στην ψυχή του μια ασυμφωνία (διαφωνία) μεταξύ συναισθημάτων και λογισμού, και η ανοησία συνίσταται ακριβώς σε αυτή τη δυσαρμονία (ασυμφωνία). Ποτέ δεν πρέπει να ανατεθεί μια κυβέρνηση σε έναν άνθρωπο που είναι ανόητος με αυτή την έννοια, ακόμη και αν κατά τα άλλα είναι σοφός, ικανός και έμπειρος· αντίθετα, η κυβέρνηση θα μπορούσε να ανατεθεί ευτυχώς σε έναν λογικό άνθρωπο, ακόμη και αν κατά τα άλλα είναι ατάλαντος, ανεπαρκής σε άλλες ιδιότητες (689A-E). Εάν παραμεληθούν αυτές οι προφυλάξεις, η συνταγματική τάξη μπορεί να έχει κακό τέλος. Η ροπή προς την ανοησία υπάρχει σε κάθε άνθρωπο, και στους άρχοντες καλλιεργείται από τους πειρασμούς που είναι συνυφασμένοι με τη θέση τους, σε τέτοιο βαθμό που θα μπορούσε κανείς να την αποκαλέσει "ασθένεια των βασιλέων" (691A). Οι βασιλείς του Άργους και της Μεσσήνης δεν αποτελούσαν εξαίρεση στον κανόνα· η απερίσκεπτη ανοησία (τρέλα) τους προκάλεσε πολέμους στο εσωτερικό της ομοσπονδίας και την καταστροφή της ίδιας της ομοσπονδίας.
Οι Λακεδαιμόνιοι επέζησαν της καταστροφής και υπέταξαν τους ολέθριους ομόδοξους επειδή, κατά θεία πρόνοια, το σύνταγμά τους περιείχε εκείνα τα εξισορροπητικά στοιχεία που καθιστούν μια τάξη σταθερή. Το πρώτο από αυτά τα εξισορροπητικά όργανα συνίστατο στην κυβέρνηση δύο βασιλέων· το δεύτερο στο Συμβούλιο των Γερόντων (Γερουσία), το οποίο αποτελούνταν από 28 Γέροντες και είχε την ίδια βαρύτητα με τους βασιλείς στα πιο σημαντικά ζητήματα· το τρίτο στη Δημοκρατική Εφορεία, ένα αξίωμα του οποίου οι αντιπρόσωποι (5 Έφοροι) προσλαμβάνονταν με κλήρωση (691D-6924). Αλλά παρ' όλα αυτά, την εποχή του εθνικού κινδύνου των Περσικών Πολέμων, η συμπεριφορά των πελοποννησιακών πόλεων κάθε άλλο παρά ένδοξη ήταν, και ακόμη και το καλύτερο τμήμα τους, που εκπροσωπήθηκε από τη Σπάρτη, προκάλεσε στασιμότητα στην ανάπτυξη της πολιτικής μορφής (692D-693Α).
Από την εθνική αποτυχία αλλά και τη λακεδαιμονική επιτυχία μπορεί να αντληθεί ένα μάθημα: σταθερές κυβερνήσεις μπορούν να υπάρξουν μόνο αν είναι δομημένες με βάση την εξισορρόπηση ορισμένων βασικών στοιχειωδών παραγόντων. Όλες οι συνταγματικές παραλλαγές προέρχονται από δύο "μητρικές μορφές" (μητέρες). Η πρώτη μπορεί να παρατηρηθεί στην καθαρότερη μορφή της στους Πέρσες, η δεύτερη στο αθηναϊκό σύνταγμα. Όλα τα άλλα συντάγματα υφαίνονται από αυτά τα νήματα σε διάφορα μοτίβα. Ο πυρήνας που καθιστά σταθερή την ύπαρξη της διακυβέρνησης και ο οποίος συνίσταται στο συνδυασμό της ελευθερίας και της φιλίας με τη φρόνηση, μπορεί να διασφαλιστεί μοναδικά μέσω αυτών των δύο θεσμικών μορφών (693D-E). Αλλά ούτε στην περίπτωση των Περσών ούτε στην περίπτωση της Αθήνας είναι δυνατόν να βρεθεί αυτό το μείγμα· γι' αυτό και οι δύο κατέρρευσαν. Ενώ η περίπτωση των Σπαρτιατών θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παράδειγμα στασιμότητας, οι περσικές και οι αθηναϊκές μορφές διακυβέρνησης παρέχουν ένα τυπικό παράδειγμα μιας πολιτικής μορφής που φτάνει στη διάλυση στο φθίνον τμήμα του κύκλου.
Όσον αφορά τις ιστορικές λεπτομέρειες της περσικής και αθηναϊκής παρακμής, ο αναγνώστης θα πρέπει να ανατρέξει στους ίδιους τους Νόμους. Ιδιαίτερα σχετικό με τον σκοπό μας εδώ είναι το κριτήριο για τη διαπίστωση της παρακμής, καθώς σε αυτό εμπεριέχεται το πρότυπο της δίκαιης τάξης που πρέπει να επιτευχθεί στην πόλιν των νομέων. Η ανάλυση της περσικής περίπτωσης παρέχει την ευκαιρία να καθοριστεί το πρότυπο σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να ανατίθενται τα αξιώματα μέσα σε μια κοινωνία και να αναδεικνύονται οι άνθρωποι σε υψηλά αξιώματα. Η ιεραρχική διάταξη των αγαθών έχει ως εξής: η υψηλότερη θέση στην ιεραρχία ανήκει στα αγαθά της ψυχής, ιδίως στην αρετή της εγκράτειας· η δεύτερη θέση ανήκει στα αγαθά του σώματος· την τρίτη θέση καταλαμβάνουν τα υλικά αγαθά και ο πλούτος. Αν ένας νομοθέτης τοποθετήσει τον πλούτο στην πρώτη θέση ή αν με οποιονδήποτε τρόπο προάγει σε υψηλότερες θέσεις εκείνους που κατατάσσονται χαμηλότερα στην ιεράρχηση των αντικειμενικών αγαθών, διαπράττει κάτι που παραβιάζει τόσο τις αρχές της θρησκείας όσο και εκείνες της πολιτικής τέχνης. Στην περίπτωση των Περσών, ο κανόνας αυτός παραβιάστηκε, με αποτέλεσμα οι διεστραμμένοι αυτοκράτορες να μη σέβονται τα δικαιώματα και την ευημερία του λαού, επιφέροντάς του κάθε είδους κακό με μοναδικό σκοπό την απόκτηση άμεσου υλικού οφέλους για τους ίδιους, με αποτέλεσμα ο λαός να μισεί την κυβέρνηση και να γίνεται απείθαρχος σε βαθμό που σε περίπτωση πολέμου έπρεπε να χρησιμοποιηθούν μισθοφορικοί στρατοί (697Α-698Α). Στην περίπτωση της Αθήνας, η αποσύνθεση πρέπει να αποδοθεί στην αυξανόμενη και υπερβολική ελευθερία του λαού, και η προέλευσή της μπορεί να βρεθεί στην αδιαφορία, στην περιφρόνηση για την αρχαία μουσική τάξη της πόλης. Η κρίση για τις παραστάσεις ήταν κάποτε προνόμιο μιας καλά μορφωμένης άρχουσας τάξης· τα παιδιά και το πλήθος έπρεπε να απέχουν από το χειροκρότημα μέχρι να πάρουν την απόφασή τους οι υπεύθυνοι δικαστές (αξιωματούχοι).
Αυτή η κατάσταση αντικαταστάθηκε σταδιακά από τη θεατροκρατία, στην οποία ο λαός στο σύνολό του απέκτησε το προνόμιο, το δικαίωμα να χειροκροτεί ό,τι του άρεσε και να επικρίνει ό,τι δεν του άρεσε χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ποιότητα. Από αυτή την αλαζονεία τού να μπορεί κανείς να κρίνει σύμφωνα με μια ευχαρίστηση χωρίς διορατικότητα προκύπτει το γενικό θράσος της περιφρόνησης της κρίσης των ανώτερων (η διαδεδομένη αυθάδεια να αγνοεί κανείς την κρίση εκείνων που είναι καλύτεροι από τον εαυτό του). Τα επόμενα βήματα σε αυτόν τον κατήφορο είναι η απροθυμία υποταγής στους δικαστές, η αντίσταση στην πατρική εξουσία και η ανυπακοή στο νόμο. Στο τέλος έρχεται η περιφρόνηση των όρκων και των δεσμεύσεων και η περιφρόνηση των θεών. Αυτό, κατά μία έννοια, είναι επίσης μια επιστροφή στην αρχή, διότι η παλιά τιτανική φύση ξεσπά και η τιτανική μοίρα μιας ζωής ατελείωτου κακού και ατέλειωτων δεινών αρχίζει και πάλι (700Α-701C).
Η παραδειγματική λειτουργία που ασκεί στην ιστορία των πολιτικών ιδεών η πλατωνική περιγραφή του πολιτικού κύκλου μέσα σε έναν πολιτισμό είναι τόσο προφανής που αρκεί να αναφέρουμε τις δύο κύριες γραμμές επιρροής. Η πρώτη άμεση γραμμή επιρροής οδηγεί στην αριστοτελική ηθική και πολιτική. Η αλληλουχία των φάσεων που σηματοδοτούν την ανάπτυξη της πόλης συνοψίζεται από τον Αριστοτέλη ως οικογενειακή μονάδα, χωριό, πόλη - με τη θεμελιώδη διαφορά, ωστόσο, ότι η τέταρτη φάση, αυτή της επέκτασης στην ελληνική αυτοκρατορία, παραλείπεται. Ομοίως, βρίσκουμε την ιεράρχηση των αγαθών ως τον πυρήνα της αριστοτελικής ηθικής. Η άλλη σημαντική γραμμή επιρροής ρέει στη θεωρία των κύκλων της ιστορίας. Η άρθρωση του κύκλου στην περίοδο της ανάπτυξης, της ακμής, της παρακμής και, τέλος, της ακύρωσης φέρνει αμέσως στο νου την αιώνια ιστορία που αναγνώρισε ο Βίκο, με τις φάσεις της ανάπτυξης, της ακμής και της παρακμής, καθώς και τις θεωρίες των πιο πρόσφατων διαδόχων του Βίκο. Μπορούµε τώρα να προχωρήσουµε στην εξέταση του τρίτου στοιχείου που έχει παραδειγµατική σηµασία, δηλαδή της θεωρίας των µικτών µορφών διακυβέρνησης.
Η εκτενής έκθεση της δομής του κύκλου δεν αποτελεί ανεξάρτητο τμήμα της πλατωνικής διδασκαλίας. Στο πλαίσιο της οικονομίας των Νόμων, χρησιμεύει ως μια μεγαλειώδης προετοιμασία για την αρχή που θα προΐσταται της θέσπισης των νόμων. Η αρχή αυτή, δηλαδή η ισορροπία μεταξύ δημοκρατικών και απολυταρχικών στοιχείων σε ένα σύνταγμα, ακούει συνήθως στο όνομα μικτή μορφή διακυβέρνησης. Παρ' όλα αυτά, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στη χρήση αυτού του όρου όταν έχουμε να κάνουμε με την νέα πολιτεία που σχεδιάζουν οι τρεις οδοιπόροι. Αν τον χρησιμοποιήσει κανείς χωρίς περαιτέρω προσδιορισμό για να ορίσει το συνταγματικό σχέδιο, περιορίζει το πρόβλημα που θέτει ο Πλάτων στον απλό προσδιορισμό ενός θεσμικού μέσου/οργάνου.
Οι ακραίες συνταγματικές μορφές, όπως αυτές που εφάρμοσαν τόσο οι Πέρσες όσο και οι Αθηναίοι - έτσι υποστηρίζει το επιχείρημα - δεν λειτούργησαν πολύ καλά, ενώ ένα σύνταγμα όπως το σπαρτιατικό, το οποίο κατέφευγε στην εξισορρόπηση των στοιχείων, αποδείχθηκε καλύτερο- επομένως θα γινόταν προσπάθεια να σχεδιαστεί μια ισορροπημένη μορφή διακυβέρνησης. Αν στους Νόμους δεν υπήρχε τίποτε άλλο εκτός από αυτή τη συλλογιστική, το έργο δύσκολα θα άξιζε μεγάλης προσοχής, διότι σε αυτού του είδους τη σοφία ήταν πιθανότατα σε θέση να καταλήξει κανείς σε όποιο σημείο συναντιόντουσαν οι Έλληνες για να συζητήσουν λόγο για την πολιτική. Το να πιστέψει κανείς ότι ο Πλάτωνας είχε σκεφτεί έστω και για μια στιγμή ότι τα πολιτικά προβλήματα ενός πολιτισμού σε κρίση θα μπορούσαν να λυθούν με το να πειράξει θεσμικά μέτρα (με το πείραγμα των συνταγματικών διατάξεων), θα είχε διαστρεβλώσει όχι μόνο τους Νόμους αλλά και ολόκληρο το έργο του Πλάτωνα. Η ανάλυση του κύκλου έδειξε επίσης ότι ο Πλάτων, ενώ εξήρε την ισορροπία του σπαρτιατικού πολιτεύματος, δεν άφησε επίσης καμία αμφιβολία ότι καταδίκαζε την ακινησία μιας πόλης οργανωμένης για πόλεμο αλλά όχι για το σοβαρό παιχνίδι της ειρήνης, που είναι ο οδηγός του πνεύματος. Η θέση ότι ένα σχέδιο συντάγματος που στερείται μέριμνας για το πνεύμα που ζει στην κοινότητα θα μπορούσε να είναι η λύση του Πλάτωνα στην πνευματική αταξία είναι στην πραγματικότητα εξίσου λανθασμένη με τη θέση ότι ο Πλάτωνας θα μπορούσε να προσφύγει σε μια συνταγματική κυβέρνηση που τίθεται υπό την αιγίδα του νόμου και παρέχεται με λαϊκή συναίνεση, ενώ παραμελεί ωστόσο το πνεύμα που ζει στο νόμο και στο λαό.
Η θεσμική τάξη μιας κοινότητας δεν είναι το πνεύμα της, αλλά μάλλον το δοχείο μέσα στο οποίο ζει το πνεύμα. Και όπως ακριβώς το πνεύμα δεν πρέπει να αναζητηθεί στο απλό θεσμικό μοντέλο (στο απλό μοτίβο των θεσμών), ούτε αυτό το μοντέλο πρέπει να εκληφθεί ως λύση στο πνευματικό πρόβλημα. Παρ' όλα αυτά, οι θεσμοί είναι μέσα/όργανα για την πραγμάτωση του πνεύματος, και ορισμένοι θεσμοί είναι καλύτερα μέσα από άλλους. Ο λόγος για τη σημασία που αποδίδει ο Πλάτων στη μικτή μορφή διακυβέρνησης έγκειται στο γεγονός ότι τη θεωρεί το καταλληλότερο μέσο για να δώσει σώμα στο πνεύμα. Θυμηθείτε τη διάκριση που γίνεται στον “Πολιτικό” μεταξύ του "αληθινού πολιτεύματος" και των άλλων ψευδών πολιτευμάτων. Η διάκριση αυτή παραμένει έγκυρη στους Νόμους, αν και με κάποιες επιφυλάξεις που τονίζουν τον εργαλειακό χαρακτήρα των θεσμών. Στο 712D-E ο Μέγιλλος διαπιστώνει ότι είναι δύσκολο να χαρακτηρίσει επαρκώς το σπαρτιατικό σύνταγμα, επειδή σε αυτό αναμειγνύονται διάφορα στοιχεία. Ο Ξένος δίνει τον εξής λόγο γι' αυτό: είναι ότι πρόκειται για ένα αυθεντικό πολίτευμα ("πολιτεία") και όχι για ένα από εκείνα τα αυτοαποκαλούμενα συντάγματα που στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από οικισμοί υποδουλωμένοι στην κυριαρχία ενός από τα συστατικά τους μέρη (713Α). Λίγες σελίδες αργότερα (715A-B), ο Ξένος επιμένει και πάλι ότι οι κοινότητες αυτές δεν πρέπει να ονομάζονται καθόλου πολιτείες, αφού δεν έχουν αυθεντικούς νόμους. Και σε μεταγενέστερο πλαίσιο αποκαλεί τη δημοκρατία, την ολιγαρχία και την τυραννία "αυτά τα μη-συντάγματα" (τὰς οὐ πολιτείας)" (832B). Τα μέλη αυτών των ταγμάτων θα πρέπει να ονομάζονται παρτιζάνοι/κομματικοί και όχι πολίτες (στασιώτας, πολίτες) (715B).
Η λύση, δηλαδή η μικτή μορφή διακυβέρνησης ως η μόνη αληθινή, προετοιμάζεται προσεκτικά στην περιγραφή του κύκλου. Η περίοδος της ανάπτυξης οδηγεί στην αρχή στην υπόσχεση μιας ελληνικής αυτοκρατορίας, στη συνέχεια στην αποτυχία της ομοσπονδίας και τέλος στη στασιμότητα της ισορροπημένης σπαρτιατικής μορφής διακυβέρνησης. Στην περίοδο της παρακμής, σταδιακά συντελείται η αποσύνθεση καθενός από τα βασικά συστατικά του αληθινού πολιτεύματος. Η κορυφή που διαχωρίζει τα δύο μέρη του κύκλου, την άνοδο και την κάθοδο, συμβολίζεται από το ηλιοστάσιο - βρισκόμαστε τώρα "κοντά στο σημείο στο οποίο ο Θεός κάνει τη στροφή από το καλοκαίρι στο χειμώνα". Έχοντας φτάσει σε αυτή την κορυφή, ο Πλάτων εισάγει επίσης τη θεωρία των δύο μητέρων όλων των πολιτευμάτων, του μοναρχικού και του δημοκρατικού. Από την κορυφή του ηλιοστασίου προκύπτει στη συνέχεια η θεσμική λύση των Νόμων, η ιδέα ενός πολιτεύματος που θα επιτρέψει στην πόλιν να ξεπεράσει την πνευματική στασιμότητα της Σπάρτης, διατηρώντας την παράλληλα από την παρακμή της Περσίας και της Αθήνας μέσω της ισορροπίας της. Ο κύκλος διασχίζεται στο διαχρονικό σύμβολο της κορύφωσής του, και έτσι το πρόβλημα της μορφής του πολιτεύματος επανέρχεται μέσα στο συμβολικό παιχνίδι των Νόμων. Όπως και τα άλλα σύμβολα του διαλόγου, η μεικτή μορφή διακυβέρνησης αποτελείται από μια συρρίκνωση στοιχείων που είχαν προηγουμένως διασταλεί στο χρόνο. Μπορεί κανείς να μιλήσει δικαιολογημένα για μια ηλιοστατική μορφή.
Το πρωταρχικό χαρακτηριστικό των θεσμών που χρησιμεύουν ως κατάλληλο δοχείο για το πνεύμα είναι η συστολή (συρρίκνωση) των στοιχείων. Συζητώντας για την εκλογή του συμβουλίου της πόλης, ο Ξένος δηλώνει ότι η εκλογική μέθοδος που επινόησε θα χαράξει τη μέση λύση ανάμεσα στη μοναρχία και τη δημοκρατία, όπως πρέπει πάντα να κάνει ένα σύνταγμα. Μόνο με τη χάραξη ενός μέσου (μέσον) θα μπορέσει ο νομοθέτης να πραγματοποιήσει τη συνοχή της πόλις μέσω της αυθεντικής φιλίας. Ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει φιλία ανάμεσα στον σκλάβο και τον αφέντη, ανάμεσα στον ευτελή και τον ευγενή, αν και στους δύο αποδίδονται ίσες τιμές στην κοινότητα, διότι για όσους δεν είναι ίσοι, η ισότητα γίνεται ανισότητα αν δεν διατηρηθεί ένα δίκαιο μέτρο (μέσον). Η ισότητα και η ανισότητα είναι οι δύο κυριότεροι λόγοι για τη διχόνοια σε μια πόλιν. Η αρχαία ρήση ότι η ισότητα γεννά τη φιλία είναι αληθινή, αρκεί να γίνει σωστά κατανοητή η έννοια της ισότητας. Πρόκειται, ωστόσο, για μια διφορούμενη έννοια. Είναι απαραίτητο να διακρίνουμε δύο τύπους ισότητας, έναν μηχανικό και έναν αναλογικό. Η μηχανική ισότητα, που βασίζεται στον "αριθμό, το βάρος και το μέτρο", υλοποιείται εύκολα σε κάθε κοινωνία με την απλή διανομή βραβείων/διακρίσεων και θέσεων/αξιωμάτων με κλήρωση. Ο άλλος τύπος ισότητας απορρέει από την "κρίση του Δία". Αν και δεν υλοποιείται εύκολα, τα αποτελέσματα που επιτυγχάνει όπου και αν καθιερωθεί, τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά θέματα, είναι εξαιρετικά ευεργετικά. Η αναλογική ισότητα αποδίδει τη μεγαλύτερη αμοιβή σε όσους διακρίνονται για την αρετή και τη μόρφωση και τη μικρότερη αμοιβή σε όσους έχουν αντίθετη φύση. Μια δίκαιη τάξη δεν μπορεί ποτέ να εγκαθιδρυθεί με την εξυπηρέτηση μερικών τυράννων ή του λαού, αλλά μόνο με τη χορήγηση αυτής της αληθινής ισότητας στους άνισους.
Ενώ δεν μπορεί να υπάρξει τάξη χωρίς την υλοποίηση της αναλογικής ισότητας, ο νομοθέτης πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του την αναγκαιότητα της μηχανικής ισότητας. Η αρχή της αναλογικής ισότητας δεν μπορεί να εφαρμοστεί αδιακρίτως σε μια πολιτική κοινότητα, διότι η αυστηρή εφαρμογή της θα προκαλούσε τη δυσαρέσκεια των μαζών σε τέτοιο βαθμό που η εξέγερση θα γινόταν αναπόφευκτη. Η αμεροληψία και η επιείκεια συνιστούν ασφαλώς παραβιάσεις της αυστηρής τάξης της τέλειας δικαιοσύνης, αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει οπωσδήποτε να εισαχθούν στην τάξη αυτή. Οι μάζες, οι οποίες δεν μπορούν να κατακτήσουν θέσεις τιμής μέσω των προσωπικών τους προσόντων, θα πρέπει να έχουν άλλα μέσα για να τις αποκτήσουν, διότι διαφορετικά θα είναι δυσαρεστημένες. Η εκλογή με κλήρωση θα πρέπει να συνδυαστεί με την αριστοκρατική εκλογή ακολουθώντας το κριτήριο της αριστείας και θα προσφέρει μια αποτελεσματική διέξοδο στη δυσαρέσκεια των μαζών. Πρόκειται προφανώς για μια παραχώρηση όχι χωρίς κινδύνους, αλλά το μόνο που μπορεί να κάνει ο πολιτικός είναι να επικαλεστεί τον Θεό και την τύχη, καθώς και να προσπαθήσει να κατευθύνει την κλήρωση με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλέσει όσο το δυνατόν λιγότερη ζημιά στη δίκαιη τάξη (756E-758A).
Στόχος της κατασκευής είναι η δημιουργία της φιλίας ως δεσμού συνοχής της κοινότητας. Ακριβώς εδώ έγκειται η διαφορά μεταξύ της πλατωνικής αντίληψης μιας μικτής μορφής και ενός απλού θεσμικού στρατηγήματος που αποσκοπεί στη δημιουργία σταθερότητας μέσω της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των μερών που απαρτίζουν το σύστημα. Η ιδέα της ισορροπίας δυνάμεων θα στηριζόταν στην παρατήρηση ότι τα μέλη της κοινότητας τείνουν κατά βάση να υπερισχύουν το ένα του άλλου και μόνο ο έλεγχος μιας αντίπαλης δύναμης θα μπορούσε να τα συγκρατήσει από την πραγματοποίηση των επιθυμιών τους. Η αντίληψη του Πλάτωνα, ωστόσο, δεν χαράζει μια ισορροπία μεταξύ εξουσιαστών (ηγεμόνων) και εξουσιαζόμενων (υπηκόων), αλλά μάλλον μεταξύ εκείνων που είναι ευγενείς και εκείνων που δεν είναι. Ο Πλάτων υπερβαίνει τις ταξικές δομές και την ισορροπία των συμφερόντων στο εσωτερικό μιας κοινωνίας και αγγίζει το βαθύτερο πρόβλημα της εξισορρόπησης των συναισθημάτων μιας δεδομένης κοινωνικής ομάδας, έτσι ώστε η ακαμψία του αξιώματος που βασίζεται στην υπεροχή του πνεύματος να μην οδηγήσει στην έκρηξη των κατώτερων ενστίκτων των μαζών, ενώ, ταυτόχρονα, η αναπόφευκτη παραχώρηση στις μάζες να μην καταστρέφει την πνευματική υπόσταση της κοινότητας. Με τον κατευνασμό των κατώτερων ενστίκτων των μαζών μέσω παραχωρήσεων που δεν πρέπει, ωστόσο, να φτάνουν τόσο μακριά ώστε να ταπεινώνουν όσους είναι προικισμένοι με άριστες ιδιότητες, θα δημιουργηθεί ένας δεσμός φιλίας μεταξύ ετερογενών στοιχείων.
Στην κατασκευή αυτή ο Πλάτων τοποθετεί το σύμβολο της μικτής μορφής αμέσως μετά από εκείνο των μαριονετών. Στην Πολιτεία, τα κατώτερα στοιχεία της κοινότητας συγκρατούνταν από τον μύθο της αυστηρής κατανομής των μετάλλων μεταξύ των τριών κοινωνικών στρωμάτων. Στο σύμβολο της μαριονέτας, τα στοιχεία του ψυχισμού συστέλλονται στις εντάσεις που ενυπάρχουν σε κάθε ψυχή μεταξύ συναισθημάτων, αντιλήψεων και αντανακλαστικής διαίσθησης (στοχαστικής διορατικότητας). Η ψυχή περιλαμβάνει τώρα μέσα της τον χρυσό της ηγεσίας μαζί με τα κατώτερα μέταλλα. Παρομοίως, με τον ίδιο τρόπο, η επέκταση της κοινότητας στο σύνολό της συρρικνώνεται μέσω της μετατόπισης που εισάγεται στη έννοια της φιλίας - από εκείνο του συναισθήματος που συνδέει σε μια υπαρξιακή κοινότητα τους ίσους στο πνεύμα, σε εκείνο του συναισθήματος που συνδέει σε ένα κοινό σύνολο τόσο τους ευγενείς όσο και τους κατώτερους. Οι θεσμοί που έχουν οριστεί να δημιουργήσουν αυτή την κατάσταση συναισθήματος είναι το δοχείο που μπορεί να συγκρατήσει το πνεύμα και δεν θα σπάσει κάτω από την πίεσή του.
Όσο χρήσιμη και αν είναι για τον σχεδιασμό των θεσμών της πόλης, η συνύφανση μοναρχικών και δημοκρατικών πλαισίων, με την υπεροχή της μοναρχικής συνιστώσας, εκφράζει ωστόσο συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαμορφωθούν οι θεσμοί. Προσεγγίζοντας το ίδιο το θέμα των θεσμών, πρέπει και πάλι να προσέξουμε τις παρεξηγήσεις/παρανοήσεις στον πρακτικό τομέα. Ο Πλάτων δεν είχε την εμμονή ότι ένα συνταγματικό πρόγραμμα θα μπορούσε να απαλλάξει τον κόσμο από το κακό. Δεν υπάρχει καμία μαγική ιδιότητα στους θεσμούς που σχεδίασε, η οποία θα μπορούσε να λύσει τα πολιτικά προβλήματα της Ελλάδος. Οι θεσμοί του, στην πραγματικότητα, δεν διαφέρουν από εκείνους των ιστορικών ελληνικών πόλεων, στους οποίους υπήρχαν μια λαϊκή συνέλευση, ένα συμβούλιο εκλεγμένων αξιωματούχων και ένα διοικητικό σώμα δικαστών. Ο πληθυσμός της ήταν μικρός, πιθανότατα γύρω στις 40.000, συμπεριλαμβανομένων γυναικών, παιδιών, δούλων και ξένων εμπόρων. Χωρίζεται σε φυλές, υπάρχουν ιερείς, υπάρχει στρατός με εκλεγμένους στρατηγούς κ.ο.κ. Η εξωτερική εμφάνιση αυτών των θεσμών δεν μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για το νόημά τους στο πλαίσιο των Νόμων, όπως η αφηρημένη αρχή της μικτής μορφής διακυβέρνησης δεν μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για το συμβολικό νόημα του ηλιοστασίου. Συνεπώς, δεν πρόκειται να σταθμίσουμε λεπτομερώς, όπως συχνά κάνουν οι ερμηνευτές, αν οι θεσμοί στην πράξη τείνουν περισσότερο προς την ολιγαρχία ή τη δημοκρατία, και να εξάγουμε συμπεράσματα για την πολιτική θέση που υποστήριζε ο Πλάτων στους αγώνες της εποχής του. Εν όψει των ρητών δηλώσεών του ότι τα προβλήματα του "αληθινού πολιτεύματος" βρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο από τα "μη πολιτεύματα" του ιστορικού κύκλου, μια τέτοια απόπειρα φαίνεται ιδιαίτερα επιλήψιμη.
Το γεγονός ότι η σημασία των θεσμών έγκειται στο ότι αποτελούν δοχείο του πνεύματος προκύπτει από το παιχνίδι με τους κοσμικούς αριθμούς. Το υπόβαθρο αυτού του παιχνιδιού πρέπει να αναζητηθεί πέρα από τους Νόμους, στον Τίμαιο. Η ιδέα του σύμπαντος ως μιας μεγάλης αυτοκινούμενης ψυχής και των ουράνιων σωμάτων ως θεϊκών ψυχών σε τέλεια κίνηση οδηγεί στην περαιτέρω ιδέα ότι οι αριθμητικές σχέσεις που απαντώνται στη φύση είναι η δομή της ψυχής. Κατά την προΰπαρξή της, η δομή της ανθρώπινης ψυχής συνδέεται με τις τέλειες σχέσεις και φάσεις/περιόδους του σύμπαντος· η γέννηση όμως σε ένα σώμα διαταράσσει αυτές τις κινήσεις και έτσι η ψυχή έρχεται στη ζωή σαν να ήταν χωρίς νοημοσύνη (άνοος ψυχή) (Τίμαιος 44Α). Μόνο κατά τη διάρκεια της ζωής μπορεί να ανακτηθεί η τάξη του Νου, και το σημαντικότερο μέσο για την αναμνηστική ανάκτηση/ανάκληση της κοσμικής τάξης συνίσταται στην παρατήρηση και τη μελέτη της τάξης που επικρατεί στο ορατό σύμπαν. "Δεν υπάρχει παρά μόνο μία θεραπεία" σε τέτοιες περιπτώσεις: να θρέψουμε το πάσχον μέρος με μια ουσία που είναι παρόμοια με αυτό. "Οι κινήσεις του θεϊκού στοιχείου μέσα μας" πρέπει να τρέφονται με τις σκέψεις και τις κινήσεις του σύμπαντος. Κάθε άνθρωπος πρέπει να μελετήσει αυτές τις κινήσεις και να το κάνει αυτό διορθώνοντας τις κινήσεις (κύκλους, περίοδος) του κεφαλιού του που διαταράχθηκαν κατά τη γέννηση. Με αυτόν τον τρόπο θα φέρει το νοερό μέρος της ψυχής του σε συμφωνία με την νοερή του προΰπαρξη καθώς και με το νοερό μέρος του σύμπαντος· και έτσι θα ζήσει την "καλύτερη ζωή που ο Θεός επιφύλαξε στον άνθρωπο τόσο στον παρόντα όσο και στον μέλλοντα χρόνο" (Τίμαιος 90C-D). [Για το πρόβλημα της αριθμητικής δομής του σύμπαντος και της ψυχής, βλ. FRANK, "Ο Πλάτων και οι λεγόμενοι Πυθαγόρειοι", ιδίως σ. 105-107. Βλ. την περαιτέρω επεξεργασία αυτού του προβλήματος στο ΠΛΑΤΩΝ, Επινομίδες, 990-992].
Στην ύστερη φάση της σκέψης του, ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι οι ιδέες που διαμορφώνουν το σύμπαν είναι αριθμοί. Η μορφή ως αριθμός είναι η αρχή που εφάρμοσε ο Πλάτων στην κατασκευή των θεσμών των νόμων. Μέσω των αριθμητικών σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ των θεσμών, η πολιτική μορφή της πολιτείας γίνεται σαν ένας κρύσταλλος αριθμών που αντανακλά τη μαθηματική δομή του σύμπαντος. Οι αριθμητικές σχέσεις της πολιτικής μορφής διέπονται στην πραγματικότητα από τον συμβολισμό του ήλιου. Το αριθμητικό κλειδί είναι το 12. Αυτός είναι ο αριθμός των φυλών στην πόλιν, και κάθε τέτοια υποδιαίρεση του πληθυσμού πρέπει να θεωρείται "ένα ιερό πράγμα, ένα δώρο του Θεού που αντιστοιχεί στους μήνες και την επανάσταση του σύμπαντος" (771B). Ο βασικός αριθμός 12 καθορίζει το σχήμα της πόλις σε όλα τα τμήματά της. Ο αριθμός των πολιτών που ασκούν την πατριαρχική λειτουργία και κατέχουν ένα κομμάτι γης ορίζεται σε 5040. Η επιλογή του αριθμού οφείλεται στο γεγονός ότι διαιρείται με το 12 καθώς και με όλους τους ακέραιους αριθμούς από το 1 έως το 10, γεγονός που επιτρέπει τη διαίρεση του πληθυσμού σε δώδεκα φυλές. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο πρώτος αριθμός που ικανοποιεί την προϋπόθεση ότι διαιρείται με το 12 καθώς και με τη σειρά των ακεραίων αριθμών από το 1 έως το 10, είναι ο 2520. Η επιλογή από τον Πλάτωνα του διπλού του 5040 οφείλεται στο γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται ο αριθμός των πολιτών κάθε φυλής σε 420, ο οποίος με τη σειρά του διαιρείται με το 12. Και το 5040 είναι ο πρώτος αριθμός που ικανοποιεί και τη δεύτερη προϋπόθεση. Η επιλογή αυτού του αριθμού θα μπορούσε επίσης να επηρεαστεί από έναν άλλο λόγο, τον οποίο ο Πλάτων δεν αναφέρει - ότι το 5040 ισούται με το 7! (το γινόμενο των ακεραίων αριθμών από το 1 έως το 7) και επομένως υποδηλώνει μια σχέση με τον αριθμό των ημερών της εβδομάδας. [7! Αυτό δηλώνει τον παραγοντικό αριθμό. Το παραγοντικό ενός φυσικού αριθμού n συμβολίζεται με n! και ισούται με το γινόμενο όλων των θετικών ακεραίων αριθμών μικρότερων ή ίσων του n].
Το συμβούλιο της πόλης έχει αριθμό μελών 360, δηλαδή 30 για κάθε μία από τις δώδεκα φυλές. Ο αριθμός προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό του αριθμού των μηνών (12) επί τον αριθμό των ημερών του ημερολογιακού μήνα (30). Τα μέλη του Συμβουλίου δεν υπηρετούν όλα ταυτόχρονα: κάθε μήνα υπηρετεί μόνο το ένα δωδέκατο από αυτά, δηλαδή 30. Ο αριθμός 360 επιλέγεται επίσης επειδή διαιρείται με το 4. Αυτό είναι σημαντικό επειδή κατά την εκλογή των συμβούλων, η πόλις προχωράει στην εκλογή σύμφωνα με τις τάξεις των ιδιοκτητών. Οι πολίτες χωρίζονται σε τέσσερις τάξεις ανάλογα με την ιδιοκτησία τους, ξεκινώντας από την πρώτη τάξη που κατέχει, εκτός από το δικό της οικόπεδο, ιδιοκτησία που αντιστοιχεί στην αξία του οικοπέδου της, μέχρι την τέταρτη τάξη που κατέχει το μέγιστο ποσό ιδιοκτησίας, που αντιστοιχεί στο τετραπλάσιο της αξίας του οικοπέδου της. Υψηλότερη συσσώρευση περιουσίας δεν επιτρέπεται. Η διαίρεση του 360 δια του 4 έχει ως αποτέλεσμα να εκλέγονται 90 σύμβουλοι από κάθε μία από τις τάξεις ιδιοκτητών. Η εκλογή χωρίζεται σε δύο στάδια: στο πρώτο στάδιο εκλέγονται 180 άνδρες από κάθε τάξη, στο δεύτερο στάδιο 90 άνδρες επιλέγονται με κλήρωση μεταξύ των 180.
Η ανώτατη δικαστική αρχή αποτελείται από το Συμβούλιο των Φυλάκων του Νόμου, ο αριθμός του οποίου ορίζεται σε 37. Στην περίπτωση αυτή, η διαδικασία εκλογής χωρίζεται σε τρία στάδια. Στην πρώτη φάση, από το ψηφοδέλτιο βγαίνουν τα 300 ονόματα που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους· στη δεύτερη, τα 100 που έλαβαν τον αμέσως επόμενο μεγαλύτερο αριθμό ψήφων· από αυτά τα 100 επιλέγονται τελικά οι 37. Ο Πλάτων δεν αιτιολογεί την επιλογή του αριθμού 37· ίσως μια εξήγηση μπορεί να βρεθεί στο γεγονός ότι, αν εξαιρέσουμε το 1, το 37 είναι ο δωδέκατος πρώτος αριθμός.
Τέλος, πρέπει να εξετάσουμε την υπεροχή των αριθμών 1, 2, 3, 4, των αριθμών της Πυθαγόρειας Τετρακτύος. Η έμμεση εκλογή του Συμβουλίου έχει δύο φάσεις, ενώ εκείνη των Φυλάκων του Νόμου έχει τρεις: οι τάξεις των ιδιοκτητών είναι 4 και, σε σχέση με τις 12 φυλές, δίνουν τον αριθμό 3. Ο αριθμός 5040 βρίσκεται σε σχέση 2:1 με τον πρώτο αριθμό (το 2520) που ικανοποιεί τη συνθήκη να διαιρείται από το 1 μέχρι το 10 και το 12. Κατά την εκλογή των μελών του συμβουλίου, ο αριθμός που εκλέγεται κατά το πρώτο στάδιο βρίσκεται σε σχέση 2:1 με τον αριθμό που επιλέγεται στο τέλος με κλήρωση. Αν σκεφτούμε ότι οι σχέσεις μεταξύ των πρώτων ακέραιων αριθμών, δηλαδή 2:1, 3:2, 4:3 είναι επίσης οι σχέσεις που ορίζουν την οκτάβα, την πέμπτη, την τέταρτη, φαίνεται ότι ο Πλάτων σκόπευε να δημιουργήσει τη μορφή της πολιτείας σαν να επρόκειτο για ένα μουσικό σύμβολο και να τη συσχετίσει με την αρμονία του σύμπαντος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου