Ο π. Γ. Μεταλληνός για τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά - Β´ Νηστειών (1987)

Απομαγνητοφώνηση της εκπομπής: Σήμερα είναι Κυριακή

Ο π. Γ. Μεταλληνός για τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά - Β´ Νηστειών (1987) (youtube.com)

Δεύτερη Κυριακή των Νηστειών σήμερα και η Εκκλησία την έχει αφιερωμένη στη μνήμη ενός από τους πολύ μεγάλους άνδρες της παραδόσεως μας, τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Μια πρόγευση της θεολογίας του πήραμε την περασμένη Κυριακή, κυρίως όταν διαβάζαμε το Συνοδικό της Εκκλησίας μας, ή έστω μια περίληψη του Συνοδικού που διαβάζεται σήμερα….και θάθελα πάτερ Γεώργιε, και σήμερα, να ξεκινήσουμε και να συνεχίσουμε μάλλον εκείνη τη συζήτηση. Μάλιστα, αν μου επιτρέπεται, επειδή είχαμε θίξει την περασμένη Κυριακή, και δεν προλάβαμε να το ολοκληρώσουμε, αυτά τα κεφάλαια του Συνοδικού, που δεν είναι θετικά ως προς τους ανθρώπους, ως προς τους Αγίους, αιωνία η μνήμη κάποιων Αγίων, αλλά είναι αρνητικά ως προς τους αιρετικούς, τους αναθεματισμούς εννοώ, τα αναθέματα που ακούγονται στο Συνοδικό. Να κάνουμε μια συζήτηση, τι ακριβώς είναι αυτό το ανάθεμα, που κυρίως αναφέρεται στους αντιπάλους του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ή γενικά στους αιρετικούς της Εκκλησίας.

π. Γ.: Ναι, πραγματικά είναι κείμενα, που καταλήγοντας σ’ αυτό το φοβερό πράγματι ανάθεμα, σκανδαλίζουν πολλούς, και είναι γεγονός ότι σκανδαλίζουν και άλλα κείμενα, που διαβάζονται στη Μεγάλη Εβδομάδα. Αναφερόμενα στους Εβραίους, τους σταυρωτές του Χριστού, και λοιπά, και βρίσκονται πολλοί, που από πολλά χρόνια έχουν αρχίσει μια κίνηση να αφαιρεθούν αυτά τα κείμενα. (πάντως έχουν αφαιρεθεί, λέει ο Μαυρόπουλος). Στην πράξη, όχι όμως εκκλησιαστικά. (Δυστυχώς την περασμένη Κυριακή δεν ακούστηκε ανάθεμα πλέον στις εκκλησίες, ιδίως των μεγάλων αστικών κέντρων, οι ιερείς δεν διαβάζουν κομμάτια από το Συνοδικό που αναφέρουν το ανάθεμα). Άλλοι ιερείς, οι οποίοι έχουν την πρόνοια να αναφέρονται και στο ίδιο το Τριώδιο, όχι μόνο στις συντμήσεις, που δίδονται του Συνοδικού, θα βλέπατε ότι αναφέρονται και στο ανάθεμα. Γιατί όμως; Χρειάζεται μια εκκλησιολογική τοποθέτηση του ανθρώπου, για να κατανοήσει σωστά ορισμένα πράγματα. Και θα το πω γενικότερα κ. Μαυρόπουλε, το δράμα όλων μας, και των κληρικών και λαϊκών, είναι ότι προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη ζωή της Εκκλησίας, όχι από μέσα, αλλά απ’ έξω. Ενώ το Ρωμαίικο, ο λαός μας, το γένος μας, το ελληνικό γένος, και γενικά το ορθόδοξο γένος ζει την ζωή της Εκκλησίας μετέχοντας σ’ αυτήν. Αυτός γνωρίζει την Εκκλησία ως σώμα Χριστού, όταν μετέχει στη ζωή της Εκκλησίας. Έτσι λοιπόν και το ανάθεμα. Είπαμε και προχθές νομίζω, ότι ο κανόνας του πατριάρχου Μεθοδίου, που αναφέρεται στους αντιπάλους του, δεν θριαμβολογεί, διότι συνετρίβησαν οι αντίπαλοι του, αλλά κλαίει και θρηνεί, διότι ορισμένα μέλη της Εκκλησίας μένουν σε ένα τρόπο ζωής που δεν οδηγεί στην θέωση. Και θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την δεδομένη πραγματικότητα, ότι η πίστη της Εκκλησία, αυτό που είπαμε, είναι τρόπος ζωής, και όχι ιδεολογία. Από αυτό τον τρόπο βγαίνει το δόγμα. Το δόγμα είναι βιωμένη πραγματικότητα, προηγείται η βίωση, και έπεται η διατύπωση, η έκφραση της πίστεως με όρους, λογικά δηλαδή κείμενα, τα οποία προσπαθούν να δώσουν τα όρια αυτής της πίστεως που οδηγεί στη θέωση.

Λοιπόν, για να καταλάβουμε τα αναθέματα, πρέπει να ξεκινήσουμε, από το τι είναι ο αιρετικός. Θα πω ένα παράδειγμα, επιτρέψτε μου. Εάν σήμερα κάποιος μεγάλος φαρμακοποιός έχει εργοστάσιο. Και διαπιστώνεται σε μια στιγμή ότι κατασκευάζει φάρμακα, τα οποία αντί να θεραπεύουν, οδηγούν στο θάνατο. Τι πρέπει να κάμει η πολιτεία; Πρέπει να κατασχέσει τα φάρμακα, να τα καταστρέψει, και να κλείσει αυτό το εργοστάσιο που οδηγεί στο θάνατο. Παραγωγή δηλητηρίων ως προς τη σωτηρία έχουμε στα πρόσωπα των αιρετικών. Ο αιρετικός παράγει, φανερώνει, ένα τρόπο ζωής, έξω από εκείνον που μπορεί να οδηγήσει στη θέωση. Θα έλεγα οδηγεί στην αντιθέωση. Στην απώλεια των ανθρώπων. Και η Εκκλησία λοιπόν, από αγάπη κινουμένη, προς δυο κατευθύνσεις, λέγει αυτό το ανάθεμα. Και εκείνοι που έγραψαν αυτά τα αναθέματα, οι Άγιοι δηλαδή, πιστεύω ότι με πολλά δάκρυα θα κατέληξαν στο να πουν ανάθεμα. Εμείς μπορεί να το λέμε ελαφρά τη καρδία, διότι δυστυχώς ίσως μεταβάλλουμε την πίστη σε ιδεολογία, και θριαμβολογούμε εναντίον αντιπάλων. Οι Άγιοι όμως δεν θριαμβολογούν, θρηνούν και παρακαλούν τον Θεό. τι σημαίνει λοιπόν; Αφενός μεν προς μια κατεύθυνση η Εκκλησία λέει στον αιρετικό, παιδί μου, αυτή σου η πίστη σε οδηγεί στην απώλεια. Δε σου δημιουργεί τις προϋποθέσεις της θεραπείας, για να καθαρίζεις την ψυχή σου, και να οδηγηθείς στην χάρι του Θεού. Και στον πιστό τώρα λέγει, γιατί πρέπει η Εκκλησία να στρέφεται και προς τους πιστούς. Τους λέει προσοχή, ανάβει κόκκινο φως, θα έλεγα, εδώ βρίσκεται κίνδυνος. Το ανάθεμα λοιπόν είναι το άναμμα του κόκκινου φωτός που επισημαίνει τον κίνδυνο.

Ίσως, ξέρετε πάτερ Γεώργιε, μια παρεξήγηση που γίνεται, βλέπουμε το ανάθεμα σαν κάτι το τρομερό, είναι γιατί ξεκινάμε από την αντίληψη, ότι η Εκκλησία αναιρεί την ελευθερία μας. Δηλαδή έχει γίνει μια μετακίνηση, και νομίζουμε ότι η ατομική γνώμη, η ατομική τοποθέτηση, είναι η ελευθερία του ανθρώπου. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, τι σημαίνει εκκλησιαστικός τρόπος ζωής, τι σημαίνει ότι δεν μπορώ να έχω ατομική γνώμη και ατομική ελευθερία, αλλά πρέπει να κοινωνώ με τα πρόσωπα όλα, να κοινωνώ με το σώμα της Εκκλησίας, δηλαδή να ψηλαφώ αυτό τον τρόπο ζωής, που είναι η Εκκλησία.

Θα έλεγα σ’ αυτό, κ. Μαυρόπουλε, ότι το γεγονός της ελευθερίας, πραγματικά έχει ελευθερία ο άνθρωπος, αλλά το γεγονός αυτό συνδέεται με τον προορισμό του ανθρώπου. Εφόσον ο άνθρωπος δεν είναι αυτόνομος, αλλά ο άνθρωπος είναι δημιούργημα, είναι κτίσμα. Και σαν κτίσμα έχει καθορισμένο τρόπο ζωής. Για να οδηγηθεί, μια δυνατότητα δηλαδή για να οδηγηθεί στον μοναδικό σκοπό του που είναι η ομοίωση προς τον Θεό, η θέωση. Και εδώ θα έλεγα, νομίζω ότι κάνουμε μια μεγάλη σύγχυση οι άνθρωποι. Αυτό το θεωρούμε περιορισμό της ελευθερίας, ενώ είναι η αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου, που απαιτεί την μεγαλύτερη ελευθερία, δηλαδή στη γλώσσα της πίστεως, η αμαρτία είναι ανελευθερία και δουλεία, διότι εμποδίζει τον άνθρωπο να φτάσει στο στόχο του, στην αυτοπραγμάτωση του. Η ολοκλήρωση του ανθρώπου είναι να γίνει θεός κατά χάριν.

Να κάνω ένα βήμα ακόμα παρακάτω, για το ανάθεμα και να τελειώσουμε κάπου, να περάσουμε στο περιεχόμενο της εκπομπής μας. Το ανάθεμα είναι φιλάνθρωπο(8.09)…όταν λέμε λοιπόν ανάθεμα στον Βαρλαάμ, τον μεγάλο αντίπαλο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, του οποίου την μνήμη γιορτάζουμε σήμερα, εννοούμε ότι ο Βαρλαάμ βρίσκεται εκτός της κοινωνίας της Εκκλησίας, αν θέλει να επιστρέψει, ας επιστρέψει, αυτό είναι η στάση της Εκκλησίας, αλλά πρέπει αν συνειδητοποιήσει, ότι η μάχη του εναντίον της Εκκλησίας, εναντίον των εμπειριών των Αγίων, εναντίον της σχέσεως των Αγίων με το σώμα της Εκκλησίας, είναι το λάθος. Και έτσι να φτάσουμε στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Γιατί ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς θεωρείται από τη δική μας παράδοση ως ένας από τους θεμέλιους λίθους, μάλλον ως ένας από τους κύριους κρίκους που μας συνδέει με την αλήθεια της ζωής μας, με την αλήθεια της Εκκλησίας.

(π.Γ) Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μια και το θέσατε έτσι, πραγματικά είναι ένα ορόσημο, ένα φωτεινό σημείο, μέσα στην διαδρομή των αιώνων. Ένα από τα πολλά εκείνα φωτεινά σημεία, που χαράζουν την ευθεία γραμμή της πορείας της Εκκλησίας. Είναι οδοδείκτης, δρομοδείκτης κάθε πιστού. Είναι λοιπόν στη συνέχεια αυτής της παράδοσης. Ποια είναι αυτή η παράδοση; Ο τρόπος, ο εκκλησιαστικός τρόπος ζωής. Πράγματι, θα πρέπει να το τονίσουμε, όταν λέμε της Εκκλησίας, εκκλησιαστικός τρόπος, επειδή, σκεπτόμενοι δυστυχώς δυτικά, ή μάλλον αντορθόδοξα οι περισσότεροι μας, ταυτίζουμε την Εκκλησία με το ράσο, δεν μπορούμε να καταλάβουμε αυτά τα πράγματα. Γι’ αυτό ας λέμε Σώμα Χριστού καλύτερα, για να φεύγουμε από τη σύγχυση. Λοιπόν, μας δείχνει τη ζωή του Σώματος του Χριστού. Ο Άγιος Παλαμάς λοιπόν, είναι με τη χάρη του Θεού, εκείνος που σε μια συγκεκριμένη εποχή επισημαίνει την αλλοτρίωση, την αλλοίωση της πίστεως, στα πρότυπα μιας μεγάλης μερίδος Χριστιανών. Τι είναι ο Βαρλαάμ; Για να καταλάβουμε τον Παλαμά, θα δούμε το αντίθετο. Ο Βαρλαάμ είναι, όπως οι τελευταίες έρευνες έχουν αποδείξει, ένας ουνίτης. Ένας δηλαδή που κάνει τον ορθόδοξο εξωτερικά, ενώ εσωτερικά είναι δοσμένος εις τον πάπα, και έρχεται από τη Δύση, αρχές του 14ου αιώνος, και αναγνωρίζεται από τις αρχές και εξουσίες, διότι ήταν μεγάλος φιλόσοφος. Αλλά είναι φορεύς ο άνθρωπος, είναι φορεύς ενός άλλου τρόπου ζωής. Μιας άλλης θεολογίας. Ήδη είχε με την επικράτηση του σχολαστικισμού στη Δύση, από τον 8ο αιώνα, είχε αρχίσει η αλλοίωση, και είχε προχωρήσει η αλλοτρίωση του δυτικού Χριστιανισμού. Τι σημαίνει αυτό; Η θεολογία είχε χάσει τον εμπειρικό της χαρακτήρα, και είχε γίνει μια φιλοσοφική, διανοητική ενασχόληση. Άλλωστε σχολαστικισμός αυτό σημαίνει, εκφιλοσόφηση του Χριστιανισμού. Και για να πω κάτι, που να μην παρεξηγηθούμε, θα πρέπει να πω ότι αυτές οι τάσεις δεν είναι μόνο δυτικές. Άμα εμείς λέμε τώρα Ανατολή-Δύση, δεν εννοούμε γεωγραφικά τα πράγματα, αλλά ποιοτικά και πνευματικά. Γιατί και στην Ανατολή βρέθηκαν παρόμοιες τάσεις, και βρίσκονται μέχρι σήμερα.

Είπατε λοιπόν, ότι ο Βαρλαάμ είναι αυτός ο οποίος αρνείται την εμπειρία. Και κυρίως θέλει την ιδέα.

Την εμπειρική συμμετοχή στο γεγονός της σωτηρίας.

Επομένως φτάνουμε στην θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που είναι η φανέρωση αυτής της εμπειρικής θεολογίας. Να θυμίσουμε ποια ήταν η αφορμή της διαμάχης. Η αφορμή ήταν ότι ο Βαρλαάμ κατηγορούσε τους μοναχούς του Αγίου Όρους, γιατί ισχυρίζονταν, κατά τη γνώμη του, ότι βλέπουν το Θεό ως ένα φως, (ως άκτιστο φως), ως ένα φως. Και βέβαια ο Βαρλαάμ δεν μπορούσε να δεχθεί ότι είναι δυνατόν να δει κάποιος την ουσία του Θεού. Δεν μπορούσε να διακρίνει, ότι μπορεί η ουσία του Θεού να εκφαίνεται δια των ενεργειών της. Να έχει ενέργειες προς τα έξω.[ΕΔΩ ΣΥΝΑΝΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΧΥΣΗ Η ΟΠΟΙΑ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗΝ ΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΖΗΖΙΟΥΛΙΚΩΝ. ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΤΙΣΤΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΛΛΑ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ, ΤΟ ΥΠΟΣΤΑΤΙΚΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ ΤΟΥ ΘΑΒΩΡ] Αυτό μας πάει, επειδή μιλήσαμε την περασμένη Κυριακή για την εικόνα, μας πάει πίσω σε άλλες αιρέσεις, σε άλλες ερμηνείες που δόθηκαν, και μας πάει σιγά σιγά στην άρνηση της Σαρκώσεως του Θεού Λόγου. Της δυνατότητας δηλαδή, το κτιστό, η ανθρώπινη φύση και όλη η κτίση, να μετέχει του ακτίστου. Έρχεται λοιπόν ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς να υποστηρίξει τις θέσεις των μοναχών του Αγίου Όρους, δηλαδή να υποστηρίξει τις θέσεις μιας πνευματικής παράδοσης της Εκκλησίας μας, που είναι η ψηλάφηση των ακτίστων ενεργειών του Θεού.

(π.Γ.) Θα ήθελα σ’ αυτό να πω το εξής…Η Ορθοδοξία ως δρόμος και γεγονός σωτηρίας, ενώσεως του ανθρώπου με το Θεό, ποτέ δε βιώνεται διανοητικά απλώς, όχι ότι καταργείται το λογικό, αλλά αναγνωρίζει το λογικό τα όρια του. Βιώνεται πάντα ως εμπειρία. Από κει πρέπει να ξεκινήσουμε. Λοιπόν, οι μοναχοί του Αγίου Όρους, όταν είδαν τον Βαρλαάμ, και μερικούς σχολαστικούς του Βυζαντίου, οι οποίοι συμπαραστάθηκαν στον Βαρλαάμ, ο Ακίνδυνος, ο Γρηγοράς, διάφορα ονόματα που αναθεματίζονται και αυτοί αυτή την ημέρα της Ορθοδοξίας, όταν είδαν λοιπον την αλλοίωση αυτού του τρόπου της σωτηρίας, αναγκάζονται στους τόμους, δηλαδή στα κείμενα τα αγιορειτικά, να μιλήσουν για την πείρα τους. Και λένε, όχι μόνο εκ της εμπειρίας των αγίων, αλλά και ως εκ της μικράς ημών πείρας εγνώκαμεν. Είναι λοιπόν η ουσία του προβλήματος, αν φθάνει κανείς στη θέωση. Όχι μόνο εκτός του κόσμου, γιατί υπάρχει μια τέτοια εντύπωση, ότι η θέωση είναι γεγονός της μεταϊστορίας. Η θέωση στα πρόσωπα αγίων, όπως ο Μωυσής στην Π.Δ, ο προφήτης Ησαΐας, οι άλλοι προφήτες, όπως η Θεοτόκος, οι Απόστολοι, και άλλοι άγιοι της Εκκλησίας, οι άγιοι της Εκκλησίας μας, η θέωση αποδεικνύεται και ενδοϊστορικό γεγονός. Δηλαδή γίνεται και μέσα στην ιστορία, βέβαια ως αρραβώνας, όχι ως το τέλειο, το οποίο θα έρθει μετά την Δευτέρα Παρουσία. Το θέμα μας είναι λοιπόν, εάν πραγματικά ο άνθρωπος φθάνει στην θεοπτία, στη θέα δηλαδή του Θεού, ως ακτίστου φωτός, που είναι το γεγονός της θεώσεως. Και έτσι βλέπουμε ως κύριο θέμα, να τίθεται το θαβώρειο φως, που είναι η βιωματική αυτή εμπειρία των Αποστόλων, πάνω στο όρος Θαβώρ, η μετοχή στο άκτιστο φως. Και το γεγονός είναι πάλι, ότι ο Βαρλαάμ, προσβάλλοντας τη μέθοδο του Ησυχασμού, την άσκηση δηλαδή, προσβάλλει τις προϋποθέσεις της θεώσεως. Επομένως, εάν επικρατούσε ο βαρλααμισμός, δηλαδή, φθάναμε σε ένα θεωρητικό με την φιλοσοφική έννοια, σε ένα διανοητικό Χριστιανισμό, αποστεωμένο, και απογυμνωμένο από την άσκηση, την μετάνοια, τον συνεχή αγώνα σωτηρίας, τότε θα εξέλειπε και η δυνατότητα της θεώσεως. Αυτό είναι όλο το πρόβλημα.

Είπατε, εάν υιοθετούσαμε, και στο σημείο αυτό πάλι να υπογραμμίσουμε πάτερ Γεώργιε, αν η Εκκλησία υιοθετεί αυτή την ερμηνεία ή την άλλη ερμηνεία, δεν το κάνει για να διαφυλάξει αφηρημένες αλήθειες, αλλά το κάνει γιατί βλέπει την προοπτική του ανθρώπου μέσα στη Βασιλεία του Θεού. Εάν υιοθετούσαμε την αντίληψη του Βαρλαάμ χανόταν η προοπτική προς τη θέωση.

Μου επιτρέπετε να συμπληρώσω κάτι, πάλι πολύ πρακτικό. Μιλούμε για διάκριση ουσίας και ενεργείας που είπατε, που είναι πάλι η ουσία του προβλήματος μας. Τι σημαίνει αυτό; Ο Θεός είναι ουσία. Κάθε ουσία όμως έχει ενέργεια. Πως λέει στα κείμενα εκεί που έχουμε στο Συνοδικό, ότι αν αρνηθούμε ότι έχει φυσική ουσιώδη ενέργεια ο Θεός, δηλαδή το ότι η ουσία του εκπέμπει, όπως είπατε εσείς, άκτιστη θεία ενέργεια, που είναι αχώριστη βέβαια της θείας ουσίας, αλλά εκπέμπεται και έρχεται σε μας, τότε θα λέγαμε, θα δεχόμεθα ότι ο Θεός είναι μη ον. Θα αρνούμαστε και το ότι ο Θεός έχει ουσία. Λοιπόν, τι σημαίνει τώρα διάκριση ουσίας και ενεργείας στην πρακτική ζωή του κάθε πιστού; Θα χρησιμοποιήσω πάλι ένα παράδειγμα από το χώρο του Ησυχασμού. Ο δυτικός Χριστιανισμός, και μιλώ πάλι ποιοτικά, και όχι γεωγραφικά, έφτασε να δέχεται, ότι ο Θεός είναι ένας ήλιος, μια σφαίρα ηλίου, που βρίσκεται ψηλά στον ουρανό, αλλά δεν εκπέμπει ακτίνες εδώ στη γη. Οπότε οι άνθρωποι που είναι σ’ ένα υπόγειο, γιατί βγουν στην επιφάνεια του εδάφους να δεχθούν ήλιο. Θα έλεγα, επειδή ζήσαμε στη Δύση, μου θυμίζει λίγο τον ήλιο της Δύσεως, που τον βλέπεις κατάφατσα την ημέρα, σαν να είναι φεγγάρι, ενώ τον ήλιο στη χώρα τη δική μας, δεν μπορείς να τον δεις, και μάλιστα το καλοκαίρι. Στην Ορθοδοξία τώρα, στην πατερική παράδοση, ο Θεός είναι, παράδειγμα λέγω, ένας δίσκος φωτεινός, ο ήλιος, που εκπέμπει όμως τις ακτίνες του, που φθάνουν μέχρις εμάς. Επομένως βρίσκομαι σε ένα υπόγειο, τρέχω να ανεβώ στην επιφάνεια του εδάφους, να μ’ αγκαλιάσει το φως του ήλιου, να με θερμάνει, να με ζωογονήσει. Από την ώρα λοιπόν που ο άνθρωπος δεν έχει συνείδηση, ότι οι ενέργειες του Θεού, οι άκτιστες ενέργειες Του, η αγάπη Του, λέγεται χάρις, λέγεται Βασιλεία, λέγεται δόξα του Θεού, οι ενέργειες του Θεού δεν έρχονται μέχρι σε μας, αν λείψει αυτή η συνείδηση, προς τι η άσκηση, προς τι η μετάνοια;[ΞΕΧΑΣΕ ΤΙΣ ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ Ο ΚΑΥΜΕΝΟΣ] Ο Χριστιανισμός μεταβάλλεται σε ένα θεωρητικό σύστημα, σε μια ιδεολογία, οπότε αρχίζει το κονταροχτύπημα μεταξύ διαφόρων ιδεολογιών. Και επαναλαμβάνω και πάλι, ο αιρετικός μεταβάλλει τον Χριστιανισμό σε ιδεολογία. Διότι το προϊόν της ακαθάρτου σκέψεως του, του ακαθάρτου λογικού του, που προϋποθέτει ακάθαρτο νου, που παρουσιάζει ο αιρετικός σαν ορθοδοξία, αλλά όχι μόνο δεν σώζει αυτό, αλλά οδηγεί στην απώλεια τον άνθρωπο. Γιατί διαστρεβλώνει την αλήθεια.

Είπαμε να βλέπουμε τα πράγματα και μέσα στον πρακτικό μας βίο. Και επειδή είπατε προηγουμένως, ότι στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μπορούμε να ακουμπήσουμε και να δούμε τη δυνατότητα προγεύσεως της θεώσεως, μέσα στην ιστορία, μέσα σε πρόσωπα που έζησαν ανάμεσα μας, είναι μια άλλη προοπτική της ζωής του ανθρώπου, του Χριστιανού, να ξέρει ότι μέσα στην ιστορία, κάποιος της ίδιας φύσης με αυτόν, έφτασε να αγκαλιαστεί, να ποτιστεί από τις άκτιστες θείες ενέργειες, και έτσι η πρακτική μας ζωή διαφοροποιείται, δεν γίνεται μια προσπάθεια απλής ηθικής βελτίωσης, αλλά γίνεται μια προσπάθεια να φτάσω και να αγκαλιαστώ από τον Νυμφίο, από τον ηγαπημένο, να μπορέσω να φτάσω δια της πείρας μου, και της πράξεως μου, σε αυτή τη μετοχή της παρουσίας του ηγαπημένου.

Να φτάσω αν μου επιτρέπετε, συγγνώμη που διακόπτω, αλλά να μην φύγουμε, να φτάσω στην ενοίκηση του Θεού μέσα μου. Το να αγκαλιαστώ πρέπει να το διευκρινίσουμε. Δεν είναι απλώς μια εξωτερική πράξη, ενέργεια. Αλλά είναι ενοίκηση του Θεού, όπως λέει στο 8ο κεφάλαιο προς Ρωμαίους, ει πνεύμα Θεού οικεί εν ημίν. Το Πνεύμα το Άγιον, δια της ακτίστου χάριτος ενεργείας του, ενοικεί μέσα στον άνθρωπο. Οπότε εν Αγίω Πνεύματι υπάρχει και ο Χριστός, ο Υιός, και όπου ο Υιός εκεί το Πνεύμα και ο Πατέρας. Ολόκληρη η Αγία Τριάδα κατοικούν μέσα στον άνθρωπο. Αυτή είναι η θέωση.

Πάντως πάτερ Γεώργιε, θα έρθω σε ένα συναφές θέμα, που απορρέει από όλα αυτά που μιλάμε για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Θα πρέπει να πούμε ότι τα τελευταία 20 χρόνια περίπου, η ενασχόληση της ορθοδόξου πνεματικότητας, με τη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά είναι κάτι το αυτονόητο. Παλαιότερα είχαμε φτάσει σε κάποια εποχή, που λέγαμε Γρηγόριος Παλαμάς, και σε ρώταγε κάποιος άλλος, μήπως κάνεις λάθος, και εννοείς Κωστή Παλαμά, τόσο άγνωστος ήτανε. Ωστόσο, αυτή η ενασχόληση με τη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, έχω την εντύπωση ότι μερικές φορές δημιούργησε κάποιες παρεξηγημένες ακρότητες. Νομίζουμε ότι όλη προσπάθεια μας είναι, να πούμε την ιερά προεσευχή, για να φτάσουμε σε μιά ηρεμία εσωτερική. Έχω ακούσει ανθρώπους να διαλέγονται με τις πνευματικές παραδόσεις των Ινδιών, και να λέμε, και εμείς έχουμε αντίστοιχες παραδόσεις. Αγνοώντας ότι η νοερά προσευχή είναι η απόληξη μιας ασκητικής της ζωής, μιας ζωής ασκήσεων, δηλαδή δεν παραθεωρείται όλος ο άλλος χώρος των ασκήσεων που έχουμε στη δική μας παράδοση. Είναι ένα μέρος άσκησης.

Αυτό που λέτε, νομίζω ότι μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ευσεβεστικοποίηση, είναι ευσεβεστικοποίηση της νοεράς ευχής, και της ησυχαστικής παραδόσεως. Δηλαδή είναι διαστροφή της ησυχαστικής παραδόσεως.

Με συγχωρείτε που το λέω έτσι, αλλά βλέπετε τώρα και στις μεγάλες πόλεις, ακόμα και νέα παιδιά, μεγάλοι ακόμα περισσότερο, με ένα κομποσκοίνι συνέχεια κάνουνε την νοερά προσευχή. Δεν είναι κακό αυτό, αλλά η αυτονόμηση της προσευχής από την ασκητική ζωή, νομίζω αυτό κάπου μας φτάνει σε μια ακρότητα. (Μαυρόπουλος)

Νομίζω ότι η αιτία, αυτό είναι που είπατε, ότι κάτι βγαίνει από το σωστό του κλίμα, από τον χώρο μέσα στον οποίο μπορεί να αποδώσει καρπούς. Είναι η αυτονόμηση, η απόσπαση της ευχής, και η αυτοματοποίηση της. Λοιπόν, για να το πούμε κάπως διαφορετικά, η ευχή, όπως είπατε, ξεκινά με το Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με, και εντάσσεται μέσα σε μια συγκεκριμένη πρακτική. Μετάνοιες, ολονυκτίες, προσευχές, νηστείες, είναι ένας τρόπος ζωής. Αγάπη! Εντάσσεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο ζωής η νοερά ευχή, και ξεκινά ως προσευχή του στόματος, για να γίνει προσευχή της καρδίας. (Ακριβώς). Δηλαδή, η παρουσία μετά την κάθαρση του ανθρώπου, όποιος καθαίρεται και φτάσει στο στάδιο απελευθέρωσης από τα πάθη του, αυτή είναι η κάθαρση, να φύγει το μίσος, η μισαλλοδοξία, η φιληδονία, η λαιμαργία, όλα αυτά πάθη. Όταν λοιπόν ο άνθρωπος απελευθερωθεί από τα πάθη, δέχεται την επίσκεψη του Αγίου Πνεύματος;;;;;. Μας λένε οι Άγιοι μας, που έχουν αυτή την εμπειρία. Η παρουσία του Αγίου Πνεύματος είναι το λάλημα, η φωνή του Αγίου Πνεύματος στεναγμοίς αλαλήτοις, που υπερεντυγχάνει, προσεύχεται μέσα μας, για μας, και λοιπά, και τη σωτηρία μας. Το «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με» λοιπόν γίνεται αυτό που λέει στην προς Γαλάτας, Αββά ο Πατήρ. Γίνεται προσευχή του Αγίου Πνεύματος εν ταις καρδίαις ημών. Ότι δε εστέ υιοί, επειδή φτάσατε στην κατάσταση της υιοθεσίας, της παρουσίας δηλαδή του Αγίου Πνεύματος μέσα σας, του Θεού μέσα σας, εξαπέστειλε ο Θεός το Πνεύμα Του, του Υιού Αυτούς, εις τας καρδίας υμών, και να προσεύχεται και να λέει, κράζων, αββά ο Πατήρ. Επομένως η νοερά ευχή γίνεται ευχή της καρδίας, γι’ αυτό μιλούμε για αδιάλειπτη προσευχή. Και όπως είπατε, είναι το πρώτο στάδιο της θεώσεως αυτό. Είναι η παρουσία του Αγίου Πνεύματος, ζωντανού, πραγματικού, συγγνώμη για τους όρους που χρησιμοποιώ, κτιστοί και λανθασμένοι ίσως. Τι θα πει ζωντανό; Ζωντανό ως προς εμάς, δηλαδή ενεργεί, ενεργοποιείται η χάρις του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά μας. Επομένως, καλό το κομποσκοίνι, καλά όλα αυτά όπως γίνονται, όχι όμως προς το θεαθήναι.

Και να υπογραμμίσω επίσης, επειδή μιλήσατε για το όνομα του Ιησού Χριστού στην νοερά προσευχή, η μεγάλη αυτή διαφορά που έχει η δική μας ορθόδοξη παράδοση από άλλες, πολλές άλλες. Δε θα τολμήσω να πω από το σύνολο, αν και λίγο το εννοώ, των άλλων θρησκευτικών ή πνευματικών παραδόσεων, γιατί στη δική μας παράδοση, αυτό που μας ενδιαφέρει, είναι ένα όνομα, είναι το όνομα Ιησούς. Είναι η σχέση με ένα πρόσωπο. Δεν είναι η ενασχόληση μας με ένα ανώτατο ον, μια ανώτατη αφηρημένη δύναμη, είναι μια ερωτική οδός, πως το λένε εκεί πέρα, ένας μανικός έρωτας προς τον Νυμφίο Χριστό. Και μόνο έτσι ενδιαφέρει τον άνθρωπο μέσα στην Εκκλησία να αγγίξει τη σωτηρία του.

Και έτσι φαίνεται και κάτι άλλο, διότι υπάρχουν πολλά προβλήματα, και εκατοντάδες βιβλία, ίσως χιλιάδες γράφονται, έχουν γραφεί πάνω σε αυτά τα θέματα, για τη διαφοροποίηση της ορθοδόξου μεθόδου, που είναι μια μέθοδος η ησυχαστική μέθοδος. Είναι μέθοδος, δεν είναι ο στόχος, δεν είναι το τέρμα, ένας δρόμος είναι, η διαφοροποίηση της από ανατολικές μεθόδους, όπως λέμε βουδισμό και λοιπά. Και εκεί έχουμε ονόματα. Εδώ όμως είναι το όνομα του Ιησού Χριστού, δηλαδή, ας το πω και ας σκανδαλίσω: ρισκάρουμε κάτι. Εμείς ζητούμε τον Χριστό, διότι σε κανένα άλλο δεν υπάρχει σωτηρία, παρά μόνο στον Χριστό. Θέωση δηλαδή. Ή υπάρχει θέωση στον Χριστό, που κερδίζουμε τα πάντα, ή δεν υπάρχει, άπαγε της βλασφημίας θα λέγαμε, που χάνουμε τα πάντα. Αυτό το ρισκάρισμα είναι ο δρόμος του Χριστιανού. Ούτε σε νιρβάνα καταλήγουμε, ούτε σε νέκρωση του ανθρώπου και λοιπά, αλλά είναι η αναζωογόνηση του ανθρώπου, η ζωοποίηση του με την παρουσία του Χριστού, και κατ’ επέκταση του Τριαδικού Θεού μέσα του.

Ξεκινήσαμε την εκπομπή αυτή πάτερ Γεώργιε με αναφορά στο όνομα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Είναι ο πιο επίκαιρος νομίζω για την εποχή μας άγιος. Είναι ο Άγιος που μετατρέπει την ιδεολογία σε ζωή. Είναι ο θεολόγος της Εκκλησίας μας που μπορεί να μας μιλήσει για την θεολογία που έπαθε, και όχι τη θεολογία που έμαθε.

Που πάσχει τα θεία. Συνεχίζει λοιπόν την ζωοποιό παράδοση της Εκκλησίας μας.

Νομίζω σήμερα βρισκόμαστε σε μια εποχή, δεν μπορούμε να μιλάμε για Ανατολή και για Δύση, παρά όπως είπατε μόνο ως τοποθέτηση, διότι η Ανατολή και η Δύση έχουν ανακατευτεί, σχεδόν όλη η υφήλιος πάει να γίνει μια Δύση, εννοούμε ένας τέτοιος τρόπος αυτονομημένων αξιών της ζωής.

Που οδηγεί στο θάνατο του Θεού. (π. Γ)

Και οδηγεί ακριβώς στο θάνατο του Θεού. Και εδώ έρχεται ακριβώς ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, να μας υπενθυμίσει, ότι όχι, πριν απ’ όλα, και πάν’ απ’ όλα, είναι να πραγματοποιήσουμε την θεολογία, να την κάνουμε πράξη. που σημαίνει, να επιτρέψουμε στον εαυτό μας, να κατορθώσουμε εμείς οι ίδιοι να ενοικήσει ο Θεός μέσα μας, δια των ακτίστων ενεργειών Του.

Να κατορθώσουμε με την συνέργεια, τη συνεργασία του Αγίου Πνεύματος.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.