Ανταγωνισμός ή κοινά θεμέλια;
Πρίν ξεκινήσουμε την έκθεση του θέματος θα ήταν διαφωτιστικό να θυμηθούμε ένα χωρίο του Λούθηρου, το οποίο έπαιξε και παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην πνευματική κατεύθυνση της Δύσεως (και της Ορθοδοξίας όπως θα δούμε, ιδίως της αυθεντικής Ορθοδοξίας, η οποία χωρίς να το αναγνωρίζει έχει πέσει στην παγίδα του Λούθηρου). Το χωρίο αυτό περιέχεται στο έργο του, «Στην Χριστιανική αριστοκρατία του Γερμανικού έθνους του 1520.» Με το σύντομο αυτό χωρίο θα κατανοήσουμε τον τρομερό αγώνα συγχρόνων θεολόγων να απο-ελληνικοποιήσουν τον Χριστιανισμό, αλλά και την ψυχή του ίδιου του κειμένου που παρουσιάζουμε!
Ο Λούθηρος πολέμησε τους Ουμανιστές και τους φιλοσόφους με πάθος. Αρνήθηκε στην νόηση κάθε αξία σωτηριώδη και αρνήθηκε την δυνατότητα πρόσβασης στα τελευταία και υψηλότερα προβλήματα του ανθρώπου με την καθαρή νόηση. Η φιλοσοφία γι’αυτόν είναι φρούτο της αλαζονείας του ανθρώπου, ο οποίος θα ήθελε να στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις και όχι στην πίστη, που είναι αντιθέτως η μόνη και μοναδική σωτηριώδης δύναμις. Ο Αριστοτέλης κατά την γνώμη του, αντιπροσωπεύει το καλύτερο παράδειγμα αυτής της «αλαζονείας της νοήσεως», και γι’αυτό τον καταδικάζει χωρίς κανέναν δισταγμό, στο παρακάτω κείμενο:
«Και τα πανεπιστήμια επίσης έχουν ανάγκη απο μία ριζική Μεταρρύθμιση. Η συμβουλή μου θα ήταν τα βιβλία του Αριστοτέλη, Φυσικά, Μεταφυσική, περι ψυχής και Ηθική, τα οποία μέχρι τώρα θεωρούνται τα καλύτερα, να καταργηθούν μαζί με τα υπόλοιπα που μιλούν για φυσικά πράγματα, διότι δέν είναι δυνατόν να μαθευτεί τίποτε ούτε από τα φυσικά ούτε από τα πνευματικά πράγματα. Επιπλέον κανένας μέχρι τώρα δέν έχει κατορθώσει να κατανοήσει την γνώμη του και έτσι με μάταιη εργασία, μελέτη και έξοδα, πολλές γεννιές και εκλεκτές ψυχές καταπιέστηκαν ματαίως. Μπορώ να πώ με σιγουριά πως ακόμη και ένας που φτιάχνει τσουκάλια έχει μεγαλύτερη γνώση των φυσικών πραγμάτων από όσα γράφονται σε τέτοιου είδους βιβλία. Με πονάει η καρδιά όταν βλέπω πώς εκείνος ο καταραμένος, αυθάδης και πονηρός ειδωλολάτρης οδήγησε σε τόσες παρεκκλίσεις με τις ψεύτικες λέξεις του, τόσους, ανάμεσα στους καλύτερους Χριστιανούς. Ο θεός μάς έστειλε στο πρόσωπο του μία επιδημία για να μας τιμωρήσει για τις αμαρτίες μας. Μακρυά, μακρυά απο τους Χριστιανούς τέτοια βιβλία. Κανένας ας μήν με κατηγορήσει πως λέω πολλά ή πως δέν ξέρω τίποτα. Αγαπητέ φίλε, γνωρίζω πολύ καλά Εγώ αυτό που λέω. Γνωρίζω τον Αριστοτέλη εξίσου καλά με σένα και τους ομοίους σου. Τον διάβασα επίσης και τον άκουσα με μεγαλύτερη προσοχή από τον Ακινάτη και τον Σκότο, μπορώ αυτό να το καυχηθώ και να το αποδείξω άν υπάρξει ανάγκη. Δέν με ενδιαφέρει πως τόσες εκατοντάδες χρόνια, τόσα υπέροχα μυαλά κουράστηκαν γύρω απ’αυτόν. Αυτά τα επιχειρήματα δέν με ανησυχούν, διότι είναι φανερό πως παρότι αυτοί κάτι έχουν κάνει, παρ’όλα αυτά παρέμειναν άλυτα τόσα προβλήματα και έγιναν τόσα λάθη στον κόσμο και στα πανεπιστήμια".
Ι. ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
1. Η κληρονομιά του Λούθηρου.
Ανήκει στην κληρονομιά του Λούθηρου ή δήλωση πως ο εθνικός Αριστοτέλης δέν έχει ουδεμία σχέση με το Ευαγγέλιο του Χριστού. Κάτω από αυτή την οπτική γωνία ούτε και η θέση του Πλάτωνος προέκυπτε πολύ καλύτερη. Η γνώμη αυτής της γενηάς που ανήκε στον κύκλο των οπαδών του Λούθηρου εκφράστηκε με μία ζωγραφιά, με ένα σχέδιο το οποίο αναπαρήχθη στην συνέχεια σε μία ξυλογραφία, με τον τίτλο «Χριστός το αληθινό Φώς». Το κάδρο αυτό δείχνει στο κέντρο τον Χριστό πάνω στο όρος ενώ απευθύνεται στον λαό. Από την άλλη πλευρά ένα πλήθος μοναχών που προχωρούν με δυσκολία με τυφλά μάτια, οι οποίοι έχουν επικεφαλής τον εστεμμένο πάπα με μία Τιάρα, και όλοι μαζί βαδίζουν πίσω από τους Έλληνες φιλοσόφους: ο Πλάτων έχει ήδη πέσει σε ένα βαθύ γκρεμό και ο Αριστοτέλης ακολουθώντας τον είναι έτοιμος να πέσει με την σειρά του. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η πρώτη γενηά των μεταρρυθμισμένων Χριστιανών υπολόγιζε την Ελληνική φιλοσοφία. Χωρίς αμφιβολία, επρόκειτο για μία αντίδραση απέναντι σε έναν Αριστοτελισμό ο οποίος ανάμεσα στους επαγγελματίες θεολόγους ήταν γενικώς αποδεκτός. Στην διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών (μετά το 1960) είδαμε να συμβαίνει κάτι ανάλογο στην Λατινική Εκκλησία. Εκείνα τα χρόνια, και ενώ παρέδιδα μαθήματα με ένα θέμα το οποίο αφορούσε την σχέση ανάμεσα στην Ελληνική Φιλοσοφία και την Χριστιανική πίστη, έτυχε να αναφερθώ στον πίνακα αυτό του Holbein και να δείξω μία φωτοτυπία. Ανάμεσα στους σπουδαστές μου υπήρχε ένας νεαρός Φραγκισκανός, που φορούσε ένα γαλανό πουκάμισο σαν τον ουρανό και είχε στο κεφάλι του έναν μεγάλο αριθμό ξανθές μπούκλες. Γοητεύτηκε τόσο πολύ από τον πίνακα, που μου ζήτησε αμέσως ένα αντίτυπο.
2. Η θέση του H. Dorrie
Έτσι λοιπόν ο Πλάτων υπήρξε ο πρώτος που έπεσε στον γκρεμό! Μερικοί σύγχρονοι μελετητές τοποθετούνται στο πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο. Ένας εξ’αυτών είναι ο N.Hyldahl, στο βιβλίο «Φιλοσοφία και Χριστιανισμός. Μία ερμηνεία του διαλόγου του Ιουστίνου»(1966). Ο συγγραφεύς ισχυρίζεται πως δέν υπάρχει καμμία συνέχεια ανάμεσα στον Πλατωνισμό του Ιουστίνου και στην Χριστιανική του πίστη, όπως πιστεύεται γενικώς. Ένας άλλος υπήρξε ο αναχωρήσας Heinrich Dorrie, ένας φιλόλογος ο οποίος πέρασε την ζωή του μελετώντας τον Πλατωνισμό των πρώτων αιώνων, σε μία μακρυά σειρά εκδόσεων, οι οποίες ξεκινούν απο το 1955 και φτάνουν στο 1981. Ο Dorrie περιγράφει τον Πλατωνισμό των πρώτων αιώνων ώς επί το πλείστον σαν μία φιλοσοφία ενός ενυπάρχοντος λόγου. Μόνον κατ’εξαίρεσιν εμφανίζεται η ιδέα ενός υπερβατικού Νοός η οποία έτσι κι’αλλιώς –ο Dorrie αναφέρεται στον Albino - συμπεραίνεται περισσότερο από τον Αριστοτέλη, παρά από τον Πλάτωνα.
Στο πρόβλημα «τί πράγμα υπήρξε ο Πλατωνισμός της ύστερης αρχαιότητος» ο Dorrie απάντησε σε ένα του άρθρο του 1971. Ο Πλατωνισμός, σημειώνει, δέν υπήρξε μία «εκκοσμικευμένη» φιλοσοφία με την σημερινή έννοια του όρου. Οπωσδήποτε δέν ήταν ούτε μία θρησκεία για διανοούμενους μόνον, κάτι που θα στένευε πολύ τον Πλατωνισμό. Ήταν επίσης και μία φιλοσοφία. Αλλά μιά φιλοσοφία που ενέπλεκε ένα δόγμα Σωτηρίας. Και γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο οι Χριστιανοί δέν δεχόντουσαν τον Πλατωνισμό. Ήταν άλλη μία θρησκεία. Μέχρι τώρα δέν έχουν λειφθή υπόψιν τα ουσιώδη μέρη του Πλατωνισμού, παρά μόνον τα επουσιώδη: η γλώσσα, οι μεταφορές, τα λογοτεχνικά θέματα. Όλο αυτό δημιούργησε την ψευδαίσθηση μίας πολιτισμικής συνέχειας, η οποία ήταν σημαντική για τους διανοούμενους, καθότι έκανε εύκολο το πέρασμα από την ειδωλολατρία στον Χριστιανισμό. Αλλά οι Χριστιανοί Πατέρες ήταν πολύ προσεκτικοί στο να δεχθούν την «ουσία» του Πλατωνισμού. Και σαν παράδειγμα ο Dorrie επικαλείται τον Μεγάλο Αθανάσιο: ο οποίος ενώ δέχεται «τον Καλό Θεό» του Τίμαιου του Πλάτωνος, απωθεί οριστικώς την ιδέα ενός αγαθού που θα ήταν πάνω από αυτόν. Γενικώς, όταν και κάθε φορά που προσλήφθηκαν Πλατωνικά στοιχεία, μεταμορφώθηκαν πάντοτε και δέν έγιναν ποτέ αποδεκτά με την σημασία που είχαν για τους Πλατωνικούς. Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη πως κάθε φορά που μία Πλατωνική φράση αφομοιωνόταν, γινόταν μία απο-πλατωνικοποίηση: οι όροι εχρησιμοποιούντο για να δείξουν «έναν αντι-πλατωνισμό αρκετά εμφανή», δηλ. την πίστη σ’έναν μοναδικό θεό, δημιουργό της γής και του ουρανού.
Ο Πλατωνισμός και ο Χριστιανισμός αντιτίθενται ο ένας στον άλλον σαν δύο θεολογίες καθορισμένες και ανταγωνιστικές. Οι Χριστιανοί υπήρξαν πάντοτε αντι-πλατωνικοί. Έγινε πολύς λόγος για συνέχεια, αλλά είναι καθήκον μας να διακρίνουμε τις διαφορές. Ο Κλήμης, ο Ωριγένης, ο Ευσέβιος, ο Αμβρόσιος και ο Αυγουστίνος εναντιώθηκαν στον Πλατωνισμό με όλη τους την δύναμη. Αυτή η λεγόμενη συνέχεια, δέν υπήρξε τίποτε άλλο απο μία συνέχεια λέξεων. Ένας «Χριστιανικός Πλατωνισμός» δέν υπήρξε ποτέ. Στην πραγματικότητα υπήρξε μία σκληρή μάχη ανάμεσα σε δύο ομολογίες απολύτως καθορισμένες. Ο Dorrie αντιθέτει τις δύο σειρές «δογμάτων» με τον ακόλουθο τρόπο. Όσον αφορά τους Πλατωνικούς: 1)η έννοια μίας ιεραρχικής δομής του Θείου, 2) έναν αιώνιο και αδημιούργητο κόσμο, 3) έναν Λόγο αποκεκαλυμμένο ακόμη από τους πρωτογενείς χρόνους, 4) την μετεμψύχωση των ψυχών,5) την επιστροφή της γνωστικής ψυχής.
Από το μέρος του ο Χριστιανισμός πιστεύει στην ισότητα του Θεού-Πατρός, του Θεού-Υιού και του Θεού-Αγίου Πνεύματος. Στην δημιουργία της ψυχής, στην αποκάλυψη μέσω του Ιησού Χριστού, αρνείται την μετεμψύχωση, και τέλος, στο γεγονός πως η πίστη «σώζει» κι η γνώση όχι. Τέλος ένα θέμα ιδιαιτέρως αντιπλατωνικό ήταν οπωσδήποτε η Ανάσταση των σωμάτων. Άρα λοιπόν δέν είναι πιό δικαιολογημένο να μιλήσουμε για έναν «Χριστιανικό αντι-πλατωνισμό;»
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου