Συζήτηση: Μπορούμε να ξεπεράσουμε τον Προτεσταντισμό; (π. Ν. Λουδοβίκος) (3)

 

Απομαγνητοφώνηση της συζήτησης μετά την ομιλία: Μπορούμε να ξεπεράσουμε τον Προτεσταντισμό; (π. Ν. Λουδοβίκος) γ

https://www.youtube.com/watch?v=mo_2zA2MCg4&t=47s

Συνέχεια από: Κυριακή 12 Μαΐου 2024

33:37

Ερώτηση: Ήθελα να ρωτήσω, δεν έχω καμία σχέση με την θεολογία (πώς δεν έχετε;)…Λοιπόν..είπατε ότι οι πατέρες δεν μίλησαν για…(δεν ακούγεται). Το’ χε πει Παΐσιος, λέει ο Λ. Σήμερα είναι της Σταυροπροσκυνήσεως. Διερωτώμαι, η θυσία του Χριστού είναι από απέραντη αγάπη. …μας καλεί λοιπόν. Είπατε ότι με την προαίρεση μας απαντάμε, όστις θέλει οπίσω μου ελθείν. Και είπατε επίσης ότι βασανιζόμαστε στις σχέσεις, …ο Χριστός μας καλεί σε σε αυτό τον τρόπο τον θυσιαστικό….γιατί είναι τόσο δύσκολο;

Απάντηση: Γιατί έχουμε μάθει από μωρά να κάνουμε το αντίθετο. Ο Χριστιανισμός είναι πάρα πολύ δύσκολος, γιατί είναι πάρα πολύ εύκολος. Όπως τα μαθηματικά. Τα μαθηματικά ξέρετε γιατί είναι πολύ δύσκολα; Γιατί είναι πάρα πολύ εύκολα. Γιατί ζητούν μια πάρα πολύ μικρή, μια νηστεία της λογικής. Ενώ η λογική είναι φοβερή. Τα μαθηματικά σου λένε να περάσεις από την τρύπα αυτή. Και αυτό είναι η δυσκολία. Ο Χριστιανισμός δεν είναι…στην πραγματικότητα, εάν συλλάβεις το πόση τρομερή ενέργεια, ψυχική, σωματική, καταβάλλεις για να αποκρούσεις τον άλλον, και να τον κάνεις να είναι ο καθρέφτης σου, να καθρεφτίζεσαι εκεί μέσα, και να τον υποτάξεις, ούτως ώστε να μην σου φέρνει αντίρρηση στις επιθυμίες σου, αλλά να τις ικανοποιεί οπωσδήποτε, η ενέργεια είναι τρομακτική. Γι’ αυτό λέω εγώ, στους φοιτητές μου έλεγα προχθές, οι 9 στους 10 ανθρώπους βασικά αυτοκτονούμε. Αυτοκτονούμε, πεθαίνουμε πριν απ’ την ώρα μας από τον κόπο τον τεράστιο που κάνουμε να καταβάλουμε τους άλλους. Και η ηθική του γούστου, που λέω, το μυστικό της είναι η θέληση για δύναμη. Μ’ αυτό. Έχω τη δύναμη να σου επιβάλω την επιθυμία μου. Πως θα την κάνω αλλιώς; Πρέπει να την κάνω όμως. Θα την επιβάλω. Και ανεβαίνει το ζάχαρο, και ανεβαίνει η πίεση. Έτσι είναι, απλό είναι, πάρα πολύ απλό. Και μου έλεγε κάποιος προχθές, η ειρήνη, τι είναι η ειρήνη; Λοιπόν, ποιος άλλος;

Η ειρήνη. Λεν οι πατέρες, κάνε ότι θες, μην χαλάς την ειρήνη. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι υπάρχει μια κατάσταση στην οποία, είμαι τόσο κοντά στον εαυτό μου, [ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Η ΕΙΡΗΝΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η PACE ROMANA] είναι μια…με ρωτούσε χθες μια κυρία, μα τι είναι η ειρήνη; Η ειρήνη είναι ένα αίσθημα ασφάλειας τέτοιο, που δεν έχεις εχθρούς βασικά. Μπορεί οι άλλοι να νιώθουν εχθρικά απέναντι σου, αλλά εσύ δεν είσαι.

Ερώτηση: Η σταύρωση συντελείται;;; λόγω ναρκισσισμού;

Κοιτάξτε, ο ναρκισσισμός είναι το πιο ισχυρό πράγμα που έχουμε μέσα μας. Είναι η πιο μεγάλη δύναμη αυτοπροστασίας που έχουμε. Και αυτό το πράγμα μόνο ελεύθερα καταλύεται και από μέσα. Απ’ έξω δεν καταλύεται με τίποτα. Μόνο από μέσα, αυτό το φρούριο πέφτει. Λοιπόν, αλλά για να πέσει το φρούριο αυτό, πρέπει να αισθανθώ ότι είμαι στην αυλή καποιανού που έχει πλήρως ξεσαλώσει, στο ζήτημα. Και αυτό είναι ο Θεός, είναι ο Χριστός. Όταν καταλάβω την απόλυτη διαθεσιμότητα του Θεού σε μένα, να το ευχηθούμε αυτό ο ένας στον άλλο. Όταν καταλάβουμε τη διαθεσιμότητα του Θεού σε μας, αρχίζω να λέω, κοίταξε να δεις, αν έχω αυτή τη διαθεσιμότητα, δε θα κινδυνέψω. Αν το κάνω για χάρη Του, όχι να κερδίσω ψήφους ή να τον ξεγελάσω, να με αγαπήσει και τέλος πάντων. Διάφορα. Όχι. Γι’ αυτό σας λέω, έχω πει, δεν ξέρω αν έχω δίκαιο, ότι η πιο ρεαλιστική κουβέντα του Χριστού στα θέματα ουσίας;;; είναι το αγαπάτε τους εχθρούς υμών. Όταν λέει αγαπάτε τους εχθρούς υμών, λέει, αγαπάτε τον άλλο άνθρωπο, γιατί είναι εχθρός σου. Είναι ναρκισσικός εχθρός σου! Και αν δεν είναι σήμερα, είναι αύριο, οπωσδήποτε! Δεν υπάρχει τέλειο ερωτευμένο ζευγάρι, στο οποίο να μην γίνουν κάποια στιγμή ναρκισσικοί εχθροί. Δεν υπάρχει περίπτωση. Και εκείνη την στιγμή, φαίνεται ότι η αγάπη είναι σοφία. Η αγάπη δεν είναι συναίσθημα, δεν είναι καθρέφτισμα, δεν είναι ξελίγωμα, δεν είναι …εσείς οι γυναίκες ξέρετε και πιο πολλά να λέτε, δεν είναι. Είναι σοφία καθαρή. Σοφία του Θεού. Την επιλέγεις ως σοφία. Είναι ο τρόπος υπάρξεως των όντων. Είναι το ομοούσιο. Είναι ο τρόπος υπάρξεως του Θεού. Ναι, αλλά αυτό είναι κάτι, το οποίο ο άλλος έχει αντίρρηση κάποια στιγμή, διότι οι ναρκισσικές του ανάγκες…το ανέλυσαν οι αμερικάνοι ψυχαναλυτές ειδικά, τους βγάζω το καπέλο. Πολύ ρεαλιστές. Χα χα χα. Αντί να ασχολούνται με αυτά. Αν είχα τώρα τον Κόχοτ;, δεμένο σε μια καρέκλα εδώ, χέρια-πόδια, μόνο έτσι θα με άκουγε, θα φώναζε συνέχεια, τι είναι αυτά, δε γίνονται, εεε, κοροϊδεύεις τον κόσμο, θα μου έλεγε. Λοιπόν. Δε λέω τίποτα δικό μου, είναι του Χριστού τα λόγια. Του μεγάλου Βασιλείου τα λόγια, του Μαξίμου τα λόγια. Αν διαβάσετε το κεφάλαια περί αγάπης του Μαξίμου, θα βγει, ελπίζω να βγει, χρόνια προσπαθεί να βγει στο Βατοπέδι, είναι εισαγωγή δική μου στον Άγιο Μάξιμο, και τα κεφάλαια περί αγάπης με σχόλια. Είναι το αρχαίο αντιναρκισσιστικό εγχειρίδιο. Της Εκκλησίας. Που σου κόβει τα ήπατα από την πρώτη παράγραφο ακόμα. Δηλαδή εκεί που περιμένεις, όπως έχουμε γίνει αγαπούληδες όλοι τώρα, να σου πει ωραία λογάκια, σου λέει, πρώτη παράγραφος πρώτης εκατοντάδας: αγάπη εστί διάθεσις ψυχής αγαθή, που προτιμάει το Θεό, απόλυτα, πέρα από οτιδήποτε άλλο. Τι λέει αυτός!; Ξέρει πολύ καλά τι λέει! Αν δεν γίνει αυτό, το άλλο μετά είναι μια εξαπάτηση. Πρέπει να γίνει..σου λέει, από εκεί θα αρχίσεις πουλάκι μου. Αν αρχίσεις από οτιδήποτε άλλο, θα λες ψέματα. Και θα κάνεις πράγματα που θα είναι παραπλανητικά. Αυτά ο Μάξιμος. Έχουμε καλούς δασκάλους, αλήθεια λέω. Και μετά όλο το έργο κυλάει σ’ αυτό τον τόνο. Και σου δείχνει κάτι φοβερά φαράγγια, φοβερούς γκρεμούς, που τους περνάς έτσι από πάνω, γιατί όμως έχεις το αερόστατο, με την καλή έννοια, το αερόστατο αυτό (κάνει με τα χέρια την κίνηση πως κρατιέται από κάτι). Αν δεν το έχεις αυτό, η αγάπη του άλλου, και μάλιστα του εχθρού άλλου, είναι ότι χειρότερο μπορείτε να πάθετε. Και όντως πρέπει κάποιος να σας προφυλάξει απ’ αυτό. Και να κάνουμε και την κοινωνία μας, που λέει ο Ράμφος που ξύπνησε πρόσφατα, ζούγκλα.

Ερώτηση: να σας ευχαριστήσω για την ομιλία σας και για την σοφία που μοιραστήκατε μαζί μας σήμερα. Θα ήθελα να σας ρωτήσω κάτι πάνω στην ερώτηση που έκανε η κυρία με τον Προτεσταντισμό. Και να πω ότι δε θέλω να προσβάλω κανένα, ούτε να αμφισβητήσω κανένα. Η Εκκλησία είναι μια κοινωνία, αλλά είναι και ένα προσωπικό ταξίδι που κάνει κανείς. Πάνω σ’ αυτό λοιπόν, για ένα άνθρωπο ο οποίος έχει απογοητευθεί από την Εκκλησία, από τα δόγματα ενδεχομένως, ή από την κοινωνία της. Και είμαι σε ένα παρόμοιο στάδιο με αυτό που περιέγραψε η κυρία προηγουμένως, είμαι απλά ένας άνθρωπος ο οποίος θέτει τον εαυτό του ενώπιον του Θεού, και ψάχνει ένα τρόπο να έρθει κοντά Του. Όμως δεν τον εκφράζει ο τρόπος που ο άνθρωπος έχει δημιουργήσει …δεν ακούγεται μια λέξη. Σε ποιο στάδιο κατά την Ορθοδοξία, υπαρξιακό, βρίσκεται αυτός ο άνθρωπος; Είπατε ότι δεν μπορείτε να απαντήσετε αν αμαρτάνει κάποιος που σκέφτεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά ενδεχομένως να βρείτε σε ποιο στάδιο της ύπαρξης του βρίσκεται και τι θα ακολουθήσει.

Απάντηση: Έφυγε ο άλλος; Χα χα χα. Γελάνε όλοι. Λοιπόν, μια φράση μόνο: τον ερχόμενον προς με, ου μη εκβάλω έξω. Τι σημασία έχει τώρα αν ο πατήρ Λουδοβίκος δεν τα καταφέρνει; Τι σημασία έχει; Και αυτός ένας ταλαίπωρος είναι, και αγωνίζεται και αυτός να καταλάβει. Τραβάει από δω, τραβάει από κει, όπως όλοι μας. Καμιά σημασία δεν έχει. Καταλάβατε. Αν είστε, όπως είστε, αρκετά ευφυής, θα ακούσετε τον λόγο του Χριστού, τον ερχόμενον προς με, δεν λέει τον ερχόμενον προς τον πατέρα Αλέξανδρο, με πολύ αγάπη, λέει τον ερχόμενον προς με, ου μη εκβάλω έξω. Από κει και πέρα, αυτό τα λέει όλα για μένα, διότι είναι πολύ φυσιολογικό, οι άνθρωποι να μην καταλαβαίνουν. Μη νομίζετε. Μπορεί κάποιος να έχει τέσσερα εγκόλπια και δεκατέσσερις σταυρούς μπροστά του, και να μην καταλαβαίνει, διότι η καριέρα του δεν του άφησε χρόνο να σκεφτεί τίποτα. Δεν είναι δηλαδή. Ο άλλος φοράει όχι μία, αλλά τρεις τηβέννους, έχω και εγώ, πανεπιστημιακός, να πω και τα δικά μου, ε. τρεις τηβέννους να φοράει, και αυτός να μην καταλαβαίνει τίποτα. Δεν μπορεί αυτό ο Χριστός, ο Θεός να το αναγκάσει να γίνει. Αλλά να ξέρετε ότι πάντα θα βρείτε ανθρώπους που καταλαβαίνουν, πάντα ανθρώπους θα βρείτε αδελφούς, πάντα. Και πάντα θα είναι ο Χριστός εκεί. Αυτός δεν κουνάει. Δεν κουνάει ποτέ. Σκανδαλωδώς. Εγώ θα’ χα ξεκουνήσει άπειρες φορές. Γιατί αγανακτώ, λέμε. Και φτου και τόνα και τάλλο. Και πριν είμαι εδώ, ήμουνα με ένα αδελφό άλλο, ο οποίος μου έλεγε κάτι για ..στην Εκκλησία, και έλεγα και εγώ, έ αν πάρει ευχή ναι. Και το ένα και τάλλο. Ναι αλλά, και εδώ είναι η Ορθοδοξία, εδώ είναι η στάση της ζωής, εδώ μέσα υπάρχουνε και όλα αυτά που στην Γραφή είναι παρόντα. Το Πνεύμα το Άγιο, ο Χριστός, τα μυστήρια.

Συνεχίζει η ίδια γυναίκα: βασικά έχω βρει ότι μόνη στάση που με εκφράζει ως Χριστιανή είναι ότι, ο Χριστιανισμός τό λέει; Ότι πρέπει να είμαστε ταπεινοί. Να είμαι ταπεινός άνθρωπος ενώπιον του Θεού, …να είμαι ενώπιον του και να προσπαθώ με τον καλύτερο τρόπο να εξυπηρετήσω το ..δεν ακούγεται καθαρά.

Απάντηση: μια απ’ τις μεγάλες δυσκολίες που έχουμε, είναι να καταλάβουμε την ταπείνωση, έτσι. Ειδικά η ταπείνωση του Θεού είναι ακατανόητη τελείως. Και είναι η πιο ακατανόητη απ’ όλες τις ταπεινώσεις.

Ερώτηση (ένας άνδρας): Τον Λούθηρο, τι τον εμπόδισε να βρει την Ορθοδοξία, αντί να γίνει..

Απάντηση: η καλόγρια που παντρεύτηκε. (Γέλια). Ακούστε τώρα. Αστεία τόπα αυτό, έτσι. Παντρεύτηκε μια καλόγρια, και ο ίδιος ήταν καλόγερος, αυγουστινιανός. Όταν έγινε η συζήτηση της Λειψίας, το 1519, είχε απέναντι του εκείνο το τέρας, τον (δεν ακούγεται καθαρά το όνομα που λέει), τον θεολόγο, εκείνο τον απαίσιο. Ο οποίος έλεγε ότι, τι ακολουθείς την ανατολική Εκκλησία. Το μεγαλύτερο εγκώμιο μεσαιωνικό στην ελληνική Εκκλησία, το έχει κάνει ο Λούθηρος. Είναι λέει, μεγάλοι, είναι άγιοι, είναι οι μεγαλύτεροι πατέρες, και τολμάς και τους βρίζεις. Και έλεγε ο ρωμαιοκαθολικός, τι μου λες; Ξέρεις τι είναι αυτοί; Ξέρεις ποιοι είναι οι Έλληνες πατέρες; Είναι ο Μακεδόνιος, ο Άρειος και ο Νεστόριος. Όχι, έλεγε ο Λούθηρος. Ε, αυτοί έχουν την αλήθεια. Ακούτε τι λέω τώρα; Και στη συνέχεια ο Μελάγχθων, ήξερε και ελληνικά και διάβαζε κιόλας. Ερωτώ τώρα εγώ εσάς: γιατί με τόση καλή διάθεση, εμείς δεν καταφέραμε καθόλου (τίποτα, συμπληρώνει ο Καριώτογλου) να τους ανταποκριθούμε, όπως θα έπρεπε, και όχι μόνο αυτό. Έστειλε ο πατριάρχης τότε εκείνο το διάκονο, τον Δημήτριο τον Μυσό, απ’ τη Μυσία, Δημήτριος Μυσός. Και του λέει πήγαινε να δεις τι γίνεται εκεί, και να μου πεις και μένα. Αυτός εκεί τα έκανε πλακάκια με τον Μελάγχθωνα, κάτι είχε εκεί με την κόρη του, κάτι είχε αυτό, και έμεινε εκεί, και δεν ξαναγύρισε να πει τίποτα…Εάν εκείνη την εποχή, υπήρχαν δέκα ορθόδοξοι θεολόγοι, και πολλούς είπα, οι οποίοι να πιάναν την κουβέντα αυτή, καταλάβατε τι λέω, θα είχαμε τελείως άλλη όψη του προτεσταντικού κόσμου, και η δική μας σχέση μαζί. Τι λέτε τώρα. Εδώ ο Αγγλικανισμός. Ο Αγγλικανισμός είναι πιο προχωρημένη προς την Ορθοδοξία μορφή του Προτεσταντισμού. Δυο λεπτά όμως. Όταν έπρεπε, πριν από εκατό ή διακόσια χρόνια, να έχουμε τη σχέση που είχαμε μαζί τους, δεν υπήρχε η παραμικρή φροντίδα, υποψία και δυνατότης. Και τώρα πάμε κούτσα κούτσα. Αλλά το θέμα είναι ότι, αν τα καταλάβει κανείς όλα αυτά, αντί να πυροβολεί, προς τα εδώ (δείχνει το κοινό), αρχίζει να πυροβολάει και προς τα εδώ (δείχνει το κεφάλι του). Και αυτό είναι πολύ γόνιμο, διότι αρχίζει να γίνεται αληθινός, τότε, και δίκαιος.

Ερώτηση: γέροντα, χαίρετε. Πολλές φορές βλέπουμε πως η Εκκλησία μέσα στους αιώνες …να δίνει μεγάλη σημασία στη δομή της, και …που χάσαμε το νόημα σε όλα αυτά τα πράγματα. Και αναρωτιέμαι στο τέλος ποια είναι η έννοια του τρόπου μέσα στην Εκκλησία. Ο τρόπος ενός ορθόδοξου Χριστιανού…που θα πρέπει κάποιος να ακολουθήσει στη ζωή του, ποιος είναι;

Απάντηση: Τι να πω, ίσως, θεωρητικά μόνο μιλάω εγώ, δεν μπορώ να σας πω τα πρακτικά, υπάρχουν οι άμεσοι πνευματικοί πατέρες. Νομίζω αυτό που μας είπε ο Άγιος Μάξιμος, να προσέξεις αυτό το πράγμα το διττό, η κατάφαση της φύσης, και ταυτόχρονα το άνοιγμα αυτό, το οποίο είναι ένα άνοιγμα πραγματικό και εσχατολογικό, και τη φύση την κάνει κατοικητήριο της θεότητας, και δεν είναι απλά κλεισμένη στον εαυτό της. Αυτή η ισορροπία, η οποία μας ελευθερώνει και από οποιουσδήποτε ισμούς, και ιδεολογίες, είναι κάτι που συμβαίνει συνεχώς, είναι πορεία, αν το πιάσει κανείς αυτόν το δρόμο, βλέπετε, έχει πάρα πολλά πράγματα να κάνει, με τον εαυτό του έχει πολλά πράγματα να κάνει. Και δεν του μένει χρόνος καθόλου να βαρεθεί. Και ενσωματώνει και μια ολόκληρη ιστορία μέσα του. Καταλαβαίνει πράγματα που δεν καταλάβαινε. Αλλά αυτό το πράγμα είναι μια οπωσδήποτε, κατάσταση, η οποία θέλει και τη δική μας την προαίρεση, ας πούμε. Συνήθως, γινόμαστε πικροί. Και μπλοκάρουμε τον εαυτό μας στην επίκριση των άλλων. Αυτό μπορεί να είναι το τέλος ενός προικισμένου ανθρώπου. Έχω δει προικισμένους ανθρώπους που κολλάνε σ’ αυτό, και περνάνε όλη τη ζωή τους σε αυτό το πράγμα. Και είχα ρωτήσει ένα απ’ αυτούς, δηλαδή εσύ περιμένεις, πολύ αγαπητός σε μένα, πολύ αγαπητό και πολύ καλό άνθρωπο, περιμένεις να φτιάξεις εκκλησία για να χαρείς καημένε, του λέω. Θα μπορέσουμε να προλάβουμε μες στα όρια της ζωής μας να δούμε; Ε δηλαδή εντάξει, το καταλαβαίνω σαν ανθρώπινο πόνο αυτό το πράγμα. Αλλά η δουλειά μας αυτή είναι άραγε; Δηλαδή θα περιμένω εγώ ξαφνικά να γίνουν, μ’ αρέσει αυτή εδώ η ενορία, πάρα πολύ, 145 τέτοιες ενορίες για να πω νιώθω όμορφα, επειδή στην Ελλάδα υπάρχουν 145 τέτοιες ενορίες. Στο μεταξύ θα’ χω πεθάνει τριάντα χιλιάδες φορές, και καταλαβαίνετε. Ξανά ισχύει αυτό το πράγμα, αυτό το, μια καλώς εννοούμενη, πολύ καλώς όμως εννοούμενη..ααα…αίσθηση ιδιωτικής ας πούμε ανάγκης για την αλήθεια. Η οποία περιλαμβάνει και τους άλλους, τα λέμε όλα αυτά, εντάξει. Αλλά ταυτόχρονα είναι κάπως έτσι που πρέπει να το δούμε. Δεν πρέπει να περιμένουμε να φτιάξουν όλα, και μάλιστα με ένα μαγικό τρόπο, με ένα τελειωτικό τρόπο, για να νιώσουμε όμορφα. Έτσι, προσέξτε, γιατί σε αυτό πέφτουμε πάρα πολύ, στην παγίδα αυτή. Έχω πέσει και εγώ. Δεν είναι πράγμα τόσο απλό. Μόλις κανείς καταλάβει κατιτίς, τόσο δα, αμέσως του βάζει τον λογισμό, κοίταξε εκείνος ο στραβός, κοίταξε ο άλλος ο στραβός. Υπάρχει και μια ιστορία στο γεροντικό, να τελειώσω έτσι. Κάποιος τέτοιος πολύ προικισμένος, παπάς και θεολόγος, έβλεπε πολλά στραβά και έλεγε και έλεγε…και μάλιστα ήταν και ένας επίσκοπος, αρχιεπίσκοπος,…ο οποίος τα έκανε όλα αυτά τα στραβά, και ο ίδιος τον κατεδίκαζε συνεχώς, όπως καλή ώρα κάνουμε και εμείς. Και κάποια στιγμή λοιπόν, είχα το εξής λέει όραμα, τώρα εγώ το λέω όπως το διάβασα. Βλέπει λέει τη νύχτα αυτό τον αρχιεπίσκοπο, κρεμασμένο από πάνω από ένα φοβερό γκρεμό, και από κάτω υπήρχαν τέρατα, θηρία, φίδια, φωτιές…και αυτός προσπαθούσε να κρατηθεί, με όλη την ύπαρξη του εκεί, και τον πλησιάζει ένας, λέει, άγγελος, και του λέει: του κόβουμε τα χέρια, τι λες; Λέει αυτός: όχι, όχι! Γιατί τότε τον φωνάζεις και τον κόβεις και τον θάβεις; Μερικά από τα πράγματα είναι αλλιώς. Και εγώ είμαι σίγουρος, ότι η έσχατη κρίση, θα είναι μια πολύ πολύ πολύ μεγάλη έκπληξη. Και θα γελάσουμε και πολύ (το είχε πει πιο σιγά και ο δίπλα του καθήμενος Καριώτογλου). Αλλά θα κλάψουμε κιόλας (το λέει γελώντας, στρεφόμενος προς τον Καριώτογλου). Θα γελάσουμε με μεγάλη ανακούφιση. Όταν λέει ο Άγιος Μάξιμος, ακούστε μια φράση μόνο, γιατί είναι τρομερή. Τι είναι αυτό το Άγιος, Άγιος, Άγιος, Άγιος…; Ξέρετε τι είναι, λέει. Ακούστε, ακούστε τι είπε. Αυτός ο πολύ μεγάλος άνθρωπος, ήτανε φοβερά σκεπτόμενος και μαζί είχε πολύ περιπέτεια υπαρξιακή. Είναι αυτός που είπε, εκτός των άλλων, τι κάνει το Άγιο Πνεύμα; Βέβαια, λέει, κάνει κάτι, ανακινεί τις φύσεις των όντων εκεί μέσα, και τα κάνει να νοσταλγούν συνέχεια. Μην κοιτάτε απ’ όξω πως είναι. Και λέει και αυτό: το Άγιος, Άγιος, Άγιος, είναι λέει, η τρελή χαρά και η τρελή δοξολογία για τους απίστευτους τρόπους, που βρήκε ο Θεός να μας σώσει όλους εμάς. Γελάει. Μάξιμος αυτός. Χειροκρότημα.

Καριώτογλου: Νομίζω πήρατε μια γεύση τρέλας, (νηφάλιας, λέει ο Λουδοβίκος). Τέτοιες τρέλες θέλουμε, γιατί μας βάζουνε, μας βγάζουνε μάλλον αυτά που μας έχουνε μάθει και έχουμε κολλήσει, έχουν κολλήσει οι νόες μας. Τον ευχαριστούμε.

Και εγώ ευχαριστώ για την πάρα πολύ όμορφη ομήγυρη. Προσέξτε. Δεν παράγεται λόγος, εάν δεν υπάρχει από κάτω ήδη διάλογος (και δείχνει το κοινό). Υπάρχουνε ακροατήρια στα οποία δεν μπορεί να πει κανείς τίποτα.

                                  Τέλος

ΟΥΤΕ Ο ΛΟΥΘΗΡΟΣ ΕΣΤΕΙΛΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΝΑ ΔΕΙ ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΚΕΙ ΚΑΤΩ. ΟΥΤΕ ΟΙ ΑΓΓΛΙΚΑΝΟΙ ΠΗΡΑΝ ΤΙΣ ΔΡΥΙΔΕΣ ΤΟΥΣ ΝΑ ΕΡΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΝΑ ΔΟΥΝΕ ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΔΩ ΚΑΤΩ. ΟΥΤΕ Ο ΛΟΥΔΟΒΟΚΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΕΡΒΕΙ ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΚΒΕ. ΤΟ 1519; ΚΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΑΝ ΝΑ ΠΑΡΟΥΝ ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΑΝΜΠΟΥΛ; ΤΑΥΤΙΣΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ; Ο ΑΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΠΗΡΞΕ ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ; ΚΑΙ ΟΛΗ Η ΑΓΑΠΗ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΜΑΞΙΜΟ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΠΑΛΤΑΣΑΡ;