Συνέχεια από:Τρίτη 23 Αυγούστου 2016
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
Η διαλεκτική λοιπόν καταλήγει να είναι η τέχνη η οποία καθορίζει ποιά είδη επικοινωνούν και ποιά δέν επικοινωνούν μεταξύ τους, δηλαδή ποιές βεβαιώσεις και ποιές αρνήσεις απαντούν στην αλήθεια και ποιές αντιστοιχούν στο ψέμα : η αληθινή συζήτηση, πράγματι, δηλώνει στην συνέχεια ο Πλάτων, είναι εκείνη η οποία ενώνει ή χωρίζει μεταξύ τους, ονόματα και ρήματα, αναλόγως εάν τα είδη που δηλώνονται με αυτά είναι αντιστοίχως ενωμένα ή χωρισμένα στην πραγματικότητα (για παράδειγμα "ο Θεαίτητος είναι καθιστός"), ενώ η ψεύτικη συζήτηση είναι εκείνη η οποία ενώνει ή χωρίζει μεταξύ τους ονόματα και ρήματα, που αντιστοιχούν σε είδη τα οποία δεν είναι αντιστοίχως ενωμένα ή χωρισμένα στην πραγματικότητα (για παράδειγμα "ο Θεαίτητος πετάει"). Να λοιπόν για ποιόν λόγο η διαλεκτική σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι αυθεντική επιστήμη, δηλαδή γνώση της αλήθειας.
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
του Enrico Berti.
Σωκράτης και Πλάτων-(συνέχεια)!
Αλλά τί πράγμα τής αποδίδει αυτή την αξία; Η αναίρεση, χρησιμοποιημένη με την "δυνατή" της σημασία, δηλαδή εποικοδομητικά. Ας το δούμε! Τόσο στον Σοφιστή, όσο και στον επόμενο Πολιτικό, ο Πλάτων φωτίζει την πρόοδο τού "χωρισμού" μέσω μίας σειράς διχοτομικών διαιρέσεων, οι οποίες χρειάζονται για να καθορίσουν, στον πρώτο διάλογο, τον σοφιστή και στον δεύτερο, τον πολιτικό άνθρωπο. Για να διαφωτίσει αυτήν την μέθοδο έρευνας ο Πλάτων, δίνει το παράδειγμα τού ψαρά με την πετονιά, για να ορισθεί το οποίο χρειάζεται να τεθεί μία σειρά ερωτήσεων, οι οποίες φέρνουν στην επιφάνεια μία εναλλακτική σειρά, από τις οποίες η καθεμία επαναπροτείνει μία επόμενη εναλλαγή σε σχέση με την απάντηση που δόθηκε στην προηγούμενη εναλλαγή: Για παράδειγμα, το ψάρεμα με την πετονιά είναι μία τέχνη ή δέν είναι; Είναι μία τέχνη. Μία τέχνη παραγωγική ή μία που μαθαίνεται; Μία που μαθαίνεται. Αποκτάται μέσω κάποιας συμφωνίας ή με την δύναμη; Με την δύναμη, φανερή ή κρυμμένη; Κρυμμένη. Νεκρών ή ζωντανών όντων; Ζωντανών, ζωντανών στον αέρα ή στο Νερό; Στο νερό. Με ένα χτύπημα από ψηλά ή από χαμηλά; Από χαμηλά. Ας παρατηρήσουμε ότι με αυτή την μέθοδο προχωρούμε δι' αποκλεισμού, λαμβάνοντας πάντοτε σαν προϋπόθεση την απάντηση του ερωτώμενου. Υπάρχει λοιπόν η ουσιώδης ερώτηση δηλαδή τού ορισμού, υπάρχει η πρόσληψη τής απάντησης τού ερωτώμενου στις δευτερεύουσες ερωτήσεις και πρέπει, να υποθέσουμε, ότι για να αποκλείσουμε μία από τις δύο απαντήσεις, πρέπει να αποδεχθούμε την χρήση της αναιρέσεως.
Αυτή η τελευταία, η οποία στο παράδειγμα του ψαρά παραμένει μόνον υπονοούμενη, είναι καθαρά σαφής στον διαχωρισμό ο οποίος αποτελεί το θέμα όλου του διαλόγου, εκείνον δηλαδή που αφορά τον σοφιστή. Η τέχνη του σοφιστή ορίζεται κατ'αρχάς σαν μία μορφή κυνηγιού, δηλαδή σαν μία τέχνη αποκτήσεως, η οποία έχει σαν αντικείμενο τον άνθρωπο και ασκείται μέσω πειθούς με σκοπό της το κέρδος. Σε δευτερολογία όμως, με μεγαλύτερη ακρίβεια, την ορίζει σαν μία τέχνη κατοχής μέσω ανταλλαγής, δηλαδή σαν ένα εμπόριο γνώσεων (με την ανταπόδοση χρήματος). Κατά τρίτον, ακόμη ακριβέστερα, σαν εμπόριο προσόντων (δηλαδή ικανοτήτων). Κατά τέταρτον, σαν εμπόριο της τέχνης της διαφωνίας και της διαμάχης με τις ομιλίες (αμφισβητητικόν). Στην πέμπτη θέση επιτέλους, σαν εμπόριο τής τέχνης του διαχωρισμού (διαιρετικά), δηλαδή ξεχωρίσματος (διακριτική) τών λόγων που ισχύουν από όσους δέν ισχύουν. Αυτή η τελευταία τέχνη στην συνέχεια ορίζεται ακριβέστερα σαν τέχνη καθαρτική, στην συνέχεια σαν καθαρτική της ψυχής, δηλαδή διδασκαλική, στην συνέχεια σαν την τέχνη της παιδείας και τέλος σαν παιδεία αναιρετική, σαν έλεγχος. Η αναίρεση είναι απαραίτητη για να αφαιρεθεί εκείνη η άγνοια, η οποία συνίσταται να πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε χωρίς να γνωρίζουμε. Αυτή λοιπόν συνίσταται, διευκρινίζει ο Πλάτων στην εξέταση των ανθρώπων οι οποίοι πιστεύουν ότι γνωρίζουν, στην υποβολή εξέτασης των γνωμών τους, παραβάλλοντές τες μεταξύ τους (συνάγοντες ... παρ' αλλήλας) και στην απόδειξη (επιδεικνύουσιν) "ότι αυτές, σε έναν ίδιο χρόνο (ἅμα), γύρω από τα ίδια θέματα (περί των αυτών), σε σχέση με τα ίδια πράγματα (πρός τα αυτά) σύμφωνα με την ίδια οπτική γωνία (κατά ταύτα), είναι όλες σε αντίθεση μεταξύ τους (εναντίας)".
Η αληθινή τέχνη τής διαιρέσεως συνίσταται λοιπόν στην αναίρεση, διότι μόνον μέσω της αναιρέσεως ξεχωρίζει η σωστή απάντηση από την ψεύτικη στο πλαίσιο μίας διχοτομίας και η αναίρεση συνίσταται στην καθοδήγηση και τον εξαναγκασμό τού αντιπάλου να έλθει σε αντίφαση. Βρίσκουμε εδώ λοιπόν ακόμη και την έννοια τής αντιφάσεως η οποία βρίσκεται στην βάση τής αρχής τής μή-αντιφάσεως που συναντήσαμε ήδη στην Πολιτεία, δηλαδή το να πούμε αντίθετα πράγματα στο ίδιο αντικείμενο, ταυτόχρονα και κάτω από την ίδια οπτική γωνία.
Ο ίδιος ο Πλάτων κατανοεί ότι έχει ορίσει μ' αυτόν τον τρόπο, τον αληθινό διαλεκτικό και όχι τον Σοφιστή, δηλαδή τον φιλόσοφο και δηλώνει ότι αυτή, έτσι ορισμένη, είναι ευγενής σοφιστική (γενναία σοφιστική). Ανάμεσα στον διαλεκτικό και τον Σοφιστή, εξ'άλλου, υπάρχει μεγάλη ομοιότης, διότι και ο Σοφιστής κατέχει την τέχνη της αντιλογίας (αντιλογικόν) : η διαφορά είναι ότι ο Σοφιστής αντιλέγει στα πάντα διότι πιστεύει ότι γνωρίζει τα πάντα. Αλλά να διαθέτεις την επιστήμη τού παντός, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, είναι δυνατόν μόνον στους Θεούς, όχι στους ανθρώπους. Γι' αυτό ο σοφιστής δέν έχει αυθεντική γνώση, αλλά μόνον φαινομενική, μία μίμηση τής σοφίας και επομένως η σοφιστική είναι ουσιωδώς μία τέχνη τής μιμήσεως.
Αυτή η στενή σχέση τής διαλεκτικής με την αναίρεση επιβεβαιώνεται από την VII επιστολή, όπου βεβαιώνεται ότι μόνον εάν αναιρούμε με ευγενικές αναιρέσεις (εν ευμενέσιν ελέγχοις ελεγχόμενα), χρησιμοποιώντας χωρίς έχθρα ερωτήσεις και απαντήσεις (άνευ φθόνων ερωτήσεσιν και αποκρίσεσιν χρωμένων), τότε λάμπουν η κατανόηση και η ευφυΐα γύρω από κάθε πράγμα (εξέλαμψε φρόνησις περί έκαστον και νούς). Αυτό επιβεβαιώνει επιπλέον την εποικοδομητική αξία τής γνώσεως τής αλήθειας, πού είχε η αναίρεση για τον Πλάτωνα.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου