Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (4)-επανάληψη

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο 

Η βελτίωση της ζωής

Προφητεία

Αληθές είναι αυτό που πιστεύουμε

Το 1989 είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία από ότι τότε υποπτευόμασταν. Η ανθρωπότητα, όπως το διατύπωσε με ικανοποίηση ένας από τους πρωτεργάτες τής θεωρίας των παιγνίων,  «είχε δημιουργήσει, μέσα στην παγωνιά, πιο μεγάλους εγκεφάλους, που ήταν αποτέλεσμα των εξοπλιστικών ανταγωνισμών εντός των πλαισίων τού είδους μας. Και δημιουργούσε όλο και πιο μεγάλες και καλύτερες πνευματικές υπολογιστικές μηχανές, με μόνο σκοπό να ξεγελάσουν τους άλλους»³¹. Δεν είχαν σταματήσει να σκέφτονται μόνο  και μόνο επειδή η απειλή, για την οποία είχαν κατασκευαστεί, είχε φαινομενικά περάσει.

Την δεκαετία του ’50 ο δρόμος ήταν ακόμη μακρύς. Έλειπαν ακόμα τεχνολογίες. Αντί αυτών υπήρχαν αφηρημένα μαθηματικά και στρεβλή φιλοσοφία, όπως εκείνη της Ayn Rand, της Αμερικανίδας φιλοσόφου, η οποία είχε διδάξει στον νεαρό τότε Alan Greenspan τον απόλυτο εγωισμό. Την εποχή εκείνη είτε ήταν κάποιος ενθουσιασμένος με την φιλοσοφία αυτή, είτε την απέρριπτε.

Εν πάση περιπτώσει,οι άνθρωποι είχαν ελεύθερη επιλογή. 

Μέχρι που κάποια μέρα, οι υπολογιστικές μηχανές πρώτα, και οι προσωπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές (PC) αργότερα, είχαν καταστεί εργαλεία της καθημερινότητας, και άλλαξαν τα πάντα. Σε ένα κόσμο όπου υπάρχει μόνο χαρτί και μολύβι και λογιστικός χάρακας, είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθούν στην καθημερινότητα πολύπλοκοι τύποι για τον υπολογισμό των συνανθρώπων. Ο υπολογισμός με τέτοια μέσα διαρκεί πολύ, και μέχρι να βγει το αποτέλεσμα η ευκαιρία έχει πια εξαφανιστεί. Από την στιγμή όμως που μέσω δικτυωμένων υπολογιστών είναι δυνατόν να υπολογίζεται την ώρα που λαμβάνει χώρα, κάθε εμπορική πράξη και κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, μεταβάλλονται τα χρηματιστήρια και τελικά, και μέρη της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας.

Το εγωιστικό μοντέλο σκέψης ήταν από την αρχή στο πνεύμα της μηχανής. Στις αρχές του ’80 βέβαια ήταν ακόμα αφανές και περιορισμένο αυτό το μοντέλο. Επειδή όμως οι αγορές δεν  ήταν ακόμα προετοιμασμένες, και οι πρωτοπόροι του προγραμματισμού πίστευαν περισσότερο στην κοινότητα παρά στον εγωισμό, γίνονταν πειράματα με αλγόριθμους που απλώς έφερναν τους ανθρώπους σε επαφή. 

Αμέτρητες παραλλαγές ενός αντιπροσώπου του ανθρώπου στον ψηφιακό χώρο είχαν δημιουργηθεί ως προγράμματα κατά την δεκαετία του ’90. Μερικοί ήταν ανιδιοτελείς και έκαναν αμέσως συμβιβασμούς, άλλοι δημιουργούσαν δικά τους συστήματα αξιών. Ήταν μια εποχή πειραματισμού και δοκιμών³².

Μόνο ένας όμως επέζησε. Πάνω στο χαρτί, ως υπόθεση περί της ανθρώπινης συμπεριφοράς, κωδικοποιήθηκε στους υπολογιστές με σκληρά δαρβινικά ένστικτα επιβίωσης. Τώρα πια κανείς δεν ξεφεύγει από αυτόν τον «οικονομικό πράκτορα», και κανένας δεν μένει ανεπηρέαστος από αυτόν.

Αυτός ο αντιπρόσωπος είναι μια μηχανή κατήχησης στην υπηρεσία του καπιταλισμού της πληροφορίας, λέει ο κοινωνιολόγος Michael Callon. Η θεωρία «βασίζεται στην ιδέα, ότι οι πράκτορες είναι εγωιστές... για να προβλεφθεί η συμπεριφορά τών οικονομικών πρακτόρων στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας, δεν χρειάζεται να είναι κάτι αληθινό μέσα στην θεωρία αυτή. Απλώς πρέπει να είναι πιστευτή απ’ όλους.³³»

Από καιρού έχουμε μπει στην εποχή των αυτοεκπληρούμενων προφητειών. Και ίσως να είναι δυνατόν να ζήσουμε με το γεγονός ότι, τα κοινωνικά  δίκτυα ή οι μηχανές αναζήτησης μας δίνουν ακριβώς τις πληροφορίες τις οποίες περιμένουμε να πάρουμε. Και ίσως δεν έχουμε επίσης πρόβλημα με το γεγονός ότι μιλούμε μόνο με ανθρώπους που σκέφτονται όπως εμείς. 

Πως όμως είναι δυνατόν να ζήσει κανείς σε μια κοινωνία, η οποία υποθέτει πως κάθε άνθρωπος είναι σώφρων μόνο όταν ενεργεί από ιδιοτέλεια, χωρίς να υποστεί ψυχικά τραύματα;

Ο Vance Packard έγραψε στη δεκαετία του ’50: «Η μεγαλύτερη προσβολή στην οποία μας εκθέτουν οι χειραγωγητές, είναι το ότι προσπαθούν να διεισδύσουν στα κεφάλια μας. Ακριβώς αυτό το δικαίωμα στην ακεραιότητα του πνεύματος μας -είτε είναι λογικό είτε όχι- πρέπει να το υπερασπιστούμε.³⁴»

Τι θα έλεγε αν μάθαινε ότι στον 21^ο αιώνα ένα πολύπλοκο, πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα απαντά αντί ημών, στο ερώτημα τι είναι λογικό και τι όχι;

Τι θα έλεγε αν μάθαινε ότι ακριβώς 50 χρόνια μετά (από την δημοσίευση του έργου του), κυβερνήσεις και κράτη θα προσπαθούσαν απελπισμένα να επηρεάσουν τις οικονομικές αποφάσεις και συμπεράσματα αυτού του συστήματος; Ενός συστήματος που αποτελείται από άπειρα προγράμματα υπολογιστών, που πιθανόν επικοινωνούν μεταξύ τους με τρόπο σε μας ακατανόητο και ανεπιθύμητο. Αυτά τα προγράμματα ασχολούνται διαρκώς με το σάρωμα των σκέψεων των πληθυσμών, με σκοπό να βγάλουν κέρδος από τις αποφάσεις και τά συμπεράσματα των κυβερνήσεων. 

Ή αν μάθαινε ότι στα σύγχρονα, πολιτικώς σημαντικά συγγράμματα, προβάλλεται η απαίτηση για μια νέα αμερικάνικη και διεθνή αντίληψη περί κράτους, στην οποία υφίσταται μια συσχέτιση μεταξύ της ανάγκης ύπαρξης τεχνολογιών που προβλέπουν την συμπεριφορά, ορών αληθείας και βασανιστηρίων;

Ο Vance Packard ίσως να έλεγε πως αυτή είναι μόνο η αρχή. Έτσι κι αλλιώς, αυτός είναι που προέβλεψε την εποχή των «τεχνητών τεράτων»³⁵.

Συνεχίζεται 

Αμέθυστος 

Σημειώσεις

31. Mirowski, Machine Dreams, σ. 505. 
32. Αυτή η παράδοση παραμένει σήμερα σε ομάδες χάκερ και, σε κάποιο βαθμό, σε συστήματα όπως η Wikipedia.
33. Michel Callon, «Τι σημαίνει να πούμε ότι τα οικονομικά είναι αποδοτικά;», σ. 322
34. Vance Packard, The Hidden Persuaders, σελ. 240.
35. Vance Packard, The Hidden Persuaders, σελ. 231.