Η Ορθόδοξη Θεολογία εν πορεία και η «άυλη πραγματικότητα» της ύστερης νεωτερικότητας
Από τον υλικό στον άυλο κόσμο: Πως φτάσαμε ως εδώ;
Χρυσόστομος Α. Σταμούλης
Ναι, μπορούμε να πούμε πως το σώμα σήμερα βρίσκεται υπό διωγμόν, απειλείται. Έγραφε στο 2007, ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου κυρός Ιωάννης: «Ένα άλλο πρόβλημα που δημιουργεί πλέον η πορεία του πολιτισμού, και μη σας φανεί περίεργο, είναι η διάσωση του σώματος. Ναι, το σώμα απειλείται. Εάν σκεφτούμε βαθύτερα τι συνεπάγεται η πληροφορική, το Διαδίκτυο και όλα τα μέσα, με τα οποία οι άνθρωποι επικοινωνούν πλέον μεταξύ τους, καταλαβαίνουμε ότι το μεγαλύτερο θύμα όλου αυτού του πολιτισμού είναι το ανθρώπινο σώμα. Δεν χρειάζεται πλέον να χρησιμοποιώ το σώμα μου για να ψωνίζω, να πάω στο διπλανό μαγαζί να συναντήσω εκεί το γείτονά μου να ψωνίσει και αυτός. Μπορώ θαυμάσια μέσω του Διαδικτύου να παραγγείλω τα ψώνια, να κάθομαι στο σπίτι μου, να επικοινωνώ με τους γείτονές μου, με τους φίλους μου, χωρίς να χρησιμοποιώ το σώμα μου. Χωρίς το σώμα αυτό να το έχω ως μέσο κοινωνίας με τους άλλους. Θα είναι λοιπόν θύμα του πολιτισμού το σώμα»20. Και σήμερα, αυτή η πρόβλεψη του Σεβασμιωτάτου, μόλις δεκαέξι χρόνια πριν, μοιάζει να λαμβάνει διαστάσεις κανόνα. Διαλεγόμαστε χωρίς το σώμα μας, ερωτευόμαστε χωρίς το σώμα μας, επικοινωνούμε ερήμην του σώματος, ταξιδεύουμε, ξεναγούμαστε, ψωνίζουμε, ντυνόμαστε, πενθούμε, μετέχουμε στη λειτουργική ζωή, χωρίς το σώμα μας21. Η είσοδός μας στο διαδίκτυο προϋποθέτει την εναπόθεση του σώματος. Οι αλλαγές που έχουν επέλθει τα τελευταία χρόνια είναι κατακλυσμιαίες και τούτο διότι η ταχύτητά τους φαίνεται να ξεπερνά τις βιολογικές και πνευματικές αντοχές του ανθρώπου, ο οποίος αδύναμος και αμήχανος παρακολουθεί όλα αυτά που συμβαίνουν «για το καλό του».
Τι μπορεί, όμως, να κάνει η Θεολογία; Μπορεί, και τούτη είναι η μεγάλη ευθύνη της, να αναλάβει το ρίσκο και να διαλεχθεί με το καινούριο, εντός της δημόσιας πλατείας και εκεί, να κηρύξει ανένδοτο υπέρ του ανθρώπου και οπωσδήποτε υπέρ ενός θεοκεντρικού ανθρωπισμού, ο οποίος δείχνει συνεχώς και με έμφαση την ανάγκη του μυστηρίου των εσχάτων, το οποίο κομίζει νόημα για το εδώ και τώρα. Για εκείνο το «ως εν ουρανώ και επί της γης», το οποίο μπορεί να μετατραπεί, χωρίς αλλαγή νοήματος, αλλά για λόγους έμφασης, σε «ως επί της γης και εν τω ουρανώ». Και ας μη ξεχνάμε, εντέλει, ότι το τεχνικό πνεύμα είναι γέννημα της δημιουργικότητας ή συμποσώνεται στη δημιουργικότητα, η οποία προφανώς και το υπερβαίνει. Συνεπώς το θέμα είναι η επανασύνδεση της ανθρώπινης δημιουργικότητας με αυτό που την ξεπερνά και είναι εξάπαντος το αρχέτυπο προς το οποίο η εικόνα βλέπει και εξαιτίας του οποίου υπάρχει, αναπνέει και ελπίζει. Εάν η δημιουργικότητα, η τέχνη και η τεχνολογία μπορούν να οδηγήσουν στον μηδενισμό του ανθρώπου, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως είναι και οι μόνες δυνάμεις που μπορούν να τον στρέψουν στην εσχατολογική προοπτική του...
Και επανέρχομαι, είναι έτοιμη η Θεολογία και συνεπώς η Εκκλησία να υποδεχτούν έναν τέτοιο άνθρωπο και έναν τέτοιο κόσμο;
Υπάρχει δυνατότητα ανταπόκρισης στις βασικές αλλαγές του τρόπου μας; Υπάρχει τρόπος διακονίας του καινούριου;
Έχουμε πραγματική διάθεση συμβολής στην αναίρεση της όποιας ματαίωσης, άμεσης ή έμμεσης δεν έχει καμία σημασία, της ανθρωπινότητας;
Μπορούμε ακόμα και σήμερα να υποστηρίξουμε το μυστήριο της σαρκώσεως του Θεού Λόγου και ως εκ τούτου ενός πολιτισμού της σαρκώσεως που προκύπτει από την αμεσότητα της σχέσης;
Είναι ικανός ο πολιτισμός της σαρκώσεως στα όρια της υπαρξιακής και οντολογικής του ευρυχωρίας να χωρέσει το καινούριο;
Να το προσλάβει και να το μεταμορφώσει;
Είμαστε έτοιμοι να προσλάβουμε ξανά το απρόσληπτο;
Είμαστε έτοιμοι να αρνηθούμε τόσο την αυτοπαράδοσή μας στη νοσταλγία χαμένων παραδείσων όσο και την απόδρασή μας από την ιστορία και συνεπώς το μοναδικό πεδίο στο οποίο τελούνται-διαδραματίζονται τα μικρά και τα μεγάλα της ιστορίας του ανθρώπου;
Έχει γραφτεί, άλλωστε και είναι θεωρώ δίκαιο, πως είναι «αμαρτία η απουσία από το παρόν»43.
Είμαστε έτοιμοι να υπερασπιστούμε τον αισθητικό άνθρωπο, που φλέγεται για νόημα και πορεύεται με την πληρότητα του σώματός του και όσα αυτό συνεπάγεται (επιθυμίες, έρωτα, αισθήσεις, φαντασία, συναισθήματα);
Είμαστε έτοιμοι, να αποδράσουμε από τον εγκλωβισμό μας σε στρεβλές κατανοήσεις της κτιστότητας και ως εκ τούτου και της θνητότητας44 και να μιλήσουμε ξανά για την εσχατολογική προοπτική του κτιστού στο σύνολό του;
Είμαστε έτοιμοι να ονομάσουμε και μαζί να καταγγείλουμε, expressis verbis, εκείνη την υποκρυπτόμενη εντός του Χριστιανισμού διάθεση μετανθρωπισμού και κυρίως υπερανθρωπισμού, η οποία προχωρά σε μια μαγική θεώρηση της αγιότητας;
Είμαστε έτοιμοι να δείξουμε ξανά με τον τρόπο της πράξης μια ασκητική και μαζί ευχαριστιακή θεώρηση της ζωής;
Μια ζωή η οποία κατανοεί ότι η ύπαρξη είναι δώρο, μια ζωή, η οποία στέκεται με ένταση απέναντι στην οποιαδήποτε πλεονεξία, τη μεγάλη αμαρτία της ιστορικής μας διαχρονίας;
Είμαστε έτοιμοι να δούμε τον ασθενή, τον πάσχοντα άνθρωπο ως μνημείο απεριορίστου κάλλους και συνεπώς να απομακρυνθούμε από θεωρίες πολυποίκιλων φασιστικών ανθρωπισμών που βρίσκουν στην αρτιότητα τον οντολογικό πυρήνα του είναι45;
Εάν όχι θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν μπορεί να υπάρξει εκκλησία δίχως ύλη, εάν μπορεί να υπάρξει νόημα χωρίς ύλη, εάν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία χωρίς ύλη;
Εκτός εάν μιλάμε για έναν κόσμο άδειο από άνθρωπο και συνεπώς άδειο από Θεό. «Ίδε ο άνθρωπος»46, ίδε ο Θεός. Εάν μιλάμε, δηλαδή, για μια ανθρωπολογία -γράφτηκε και ξαναγράφτηκε στο χώρο της Θεολογίας, ότι ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της ανθρωπολογίας-, χωρίς άνθρωπο47. Διότι ο θάνατος του ανθρώπου εισηγείται και επιβάλλει και τον θάνατο του Θεού. Πρόκειται για μια αντιστροφή του θανάτου του Θεού ενός Νίτσε, για παράδειγμα, που εν τέλει επιστρέφει στο αυτό. Μια αντιστροφή που επιβεβαιώνει τη σημαντικότητα του κατ’ εικόνα και του καθ’ ομοίωσιν. Και τούτο διότι η βαθιά αλήθεια του κατ’ εικόνα και του καθ’ ομοίωσιν βρίσκεται στη σύνδεση της ζωής με την αναφορά της. Μια αναφορά που βρίσκεται έξω από τα όρια της κτιστότητας και ως εκ τούτου και πέρα από την έκπτωση της αυτοειδωλοποίησης· του αυτοεικονισμού, άλλως αυτοδοξασμού.43. «Αμαρτία η απουσία από το παρόν. Το αστείρευτο ποτάμι που αρδεύει τα μέσα μας. Ανεβαίνει πολλές φορές ίσαμε το στόμα, αλλά διστάζεις να μιλήσεις γιατί σου φαίνεται θ’αφήκεις την τελευταία πνοή. Μένουμε στενά συνδεδεμένοι στα εφήμερα μορφώματα. Περισσότερο προσέχουμε τα σκουπίδια και απορρίμματα παρά το νερό. Επάνω όμως στο πρόσωπο του νερού εφάπτεται το πνεύμα της αληθείας το ζωοποιό», Ν.Γ.Πεντζίκης, Το μυθιστόρημα της κ. Έρσης, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1992, σ. 15.
44. Για τη νοηματοδότηση της θνητότητας, βλ. Θ. Τάσης, Ψηφιακός ανθρωπισμός. Εικονιστικό υποκείμενο και τεχνητή νοημοσύνη, σ. 19.
Είναι ένα μοντέλο διακυβέρνησης, ένα τέλειο πολιτικό πρόγραμμα. Έχει ένα ελάττωμα: έχει συλληφθεί ενάντια στο ανθρώπινο πρόσωπο και τις ελευθερίες. Αντί να διαχειρίζεται τις αιτίες των προβλημάτων, μια επέμβαση που απαιτεί θάρρος, φαντασία και ψυχική ευελιξία, περιορίζεται στον έλεγχο των επιπτώσεων. Το γλυκό ναρκωτικό γιά σκλάβους που ο Aldous Huxley (11) ονόμασε soma. Πρωταθλητής της νέας ιδεολογίας είναι ο Mark Zuckerberg, ο εφευρέτης του Facebook, του οποίου το μανιφέστο, Building the Global Community, είναι μια ανησυχητική οικουμενική δυστοπία που προορίζεται να γίνει πραγματικότητα εάν εκατομμύρια άνθρωποι δεν κατανοήσουν τις αντιανθρώπινες δυνατότητές του. Είναι η ιδρυτική πράξη της ψευδούς ψηφιακής δημοκρατίας, στην πραγματικότητα μια αυτοκρατορία έχοντας στην κορυφή τον θόλο αυτών που κατέχουν τεχνολογικές γνώσεις, άμεση επιστημονική έρευνα, ελέγχουν τα χρήματα, την επικοινωνία και, έχοντας όλα τα μέσα, καθορίζουν όλους τους σκοπούς.
1 σχόλιο:
Αυτοί οι άνθρωποι, οι "δικοί" μας, ζουν κυριολεκτικά στον αέρα, όσο κι αν μιλούν για το "σώμα"... Κι ενώ καλούν προς γνώση και αντίληψη της σύγχρονης πραγματικότητας, στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουν τίποτα απ' όσα πράγματι συμβαίνουν...
Δημοσίευση σχολίου