Πέμπτη 11 Αυγούστου 2022

ΠΑΥΛΟΣ ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ - ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ (29)

 Συνέχεια από: Τρίτη 9 Αυγούστου 2022

ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

ΠΑΥΛΟΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)

ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ

Μέρος Δεύτερο

ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ 
ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ

Κεφάλαιο 8

Η ΠΑΥΛΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΟΛΟΓΙΑ

8.1. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Ο 20ος αιώνας, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τις θεολογικές αναζητήσεις, χαρακτηρίζεται από έντονη προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της εκκλησιαστικής ταυτότητας. Μετά από μακρά περίοδο αλαζονικής έπαρσης, αμυντικής εσωστρέφειας και εγωιστικής αποκλειστικότητας, οι διάφορες Εκκλησίες και χριστιανικές ομολογίες άρχισαν αργά αλλά σταθερά, η μία μετά την άλλη, άλλες με υπέρμετρο ενθουσιασμό και άλλες με ανεξήγητο σκεπτικισμό, να τείνουν «ευήκοον ους» και προς τους (και τις) εκτός των τειχών. Σε πρώτη φάση άρχισαν να επιδεικνύουν ανεκτικότητα απέναντι στις άλλοτε αντίπαλες και εκτός των ορίων χριστιανικές και γενικότερα θρησκευτικές ομάδες, αργότερα να προσανατολίζονται προς μια κοινή κατά το δυνατόν μαρτυρία, και σε τελευταία φάση να αγωνίζονται για τη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος[ΕΝΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ] που θα επέτρεπε την αναζήτηση της ορατής ενότητας, γεγονός που οι Ορθόδοξοι θεωρούν άνωθεν δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Αυτός άλλωστε είναι και ο υπέρτατος στόχος της Θείας Οικονομίας (πρβλ. Εφ 1,10· Κολ 3,11 κ.ά.), και η βασική επιταγή του Κυρίου (Ιω 17,20-21): η ενότητα σύνολης της κτιστής δημιουργίας εν Χριστώ, πέρα και πάνω από κάθε συμβατική δομική ενότητα του Χριστιανισμού.[ΠΟΛΛΟΙ ΟΙ ΕΚΛΕΚΤΟΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ, ΛΙΓΟΙ ΟΙ ΚΛΗΤΟΙ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ. ΝΕΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ]

Το όραμα αυτό «τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως», για το οποίο αιώνες τώρα ακατάπαυστα προσεύχεται η Ορθόδοξη Εκκλησία, και το οποίο αποτελεί το κύριο αντικείμενο του οικουμενισμού – της χαρακτηριστικότερης αναμφισβήτητα πνευματικής κίνησης στο θρησκευτικό χώρο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα – ήταν φυσικό να στρέψει την προσοχή της Θεολογίας στην εκκλησιολογία, την παύλεια εκδοχή της οποίας πολύ σύντομα παρουσιάσαμε στην προηγούμενη ενότητα, και το ενδιαφέρον της Εκκλησίας στον επαναπροσδιορισμό της εκκλησιακής της ταυτότητας1.[ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕ ΤΑ ΤΟΣΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ, ΧΩΡΙΣ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ;] Κι αν το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών – ο κατεξοχήν φορέας του οικουμενισμού και το κυριότερο forum οικουμενικών θεολογικών αναζητήσεων – μετά από μια περίοδο υπέρμετρου ενθουσιασμού κατέληξε άδοξα στην αποδοχή ποικιλίας εκκλησιολογιών με τη γνωστή δήλωση του Τορόντο (το περίφημο Toronto Statement)2· κι αν οι ηγεσίες της θεσμικής έκφρασης των Εκκλησιών πολύ λίγο ήταν (και συνεχίζουν να είναι) προετοιμασμένες για επαναθεώρηση της ταυτότητάς τους με βάση τις αυθεντικές καταβολές της αποστολικής παράδοσης3· οι θεολογικές αναζητήσεις συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό, όχι τόσο γιατί οι Εκκλησίες επιθυμούσαν να διαλεχθούν ειλικρινά με άλλες παραδόσεις – δυστυχώς ελάχιστες είναι στις μέρες μας οι προφητικές εκείνες μορφές που θα καλλιεργούσαν έστω ένα τέτοιο κλίμα – όσο κυρίως γιατί διαπιστώθηκε σε διομολογιακό επίπεδο η σοβαρότητα του θέματος. Γι' αυτό και σε οικουμενικό επίπεδο όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για «ανανέωση», «αναγέννηση» κλπ. όλων των μορφών εκκλησιαστικής ζωής.[ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΠΙΣΩ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΤΗΣ ΕΧΘΡΟΤΗΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑ , ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΗΣ ΚΥΡΙΑΣ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΠΑΡΑΚΑΜΦΘΕΙ Ο ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΛΗΞΕ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΜΠΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΞΑΝΑΓΡΑΦΕΙ ΔΙΟΡΘΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΗΣ. ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΠΩΣ ΘΑ ΕΝΩΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΕΩΣΦΟΡΟΥ. ΑΛΛΑ ΚΑΛΗ ΚΑΡΔΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΛΑ ΥΠΕΡΒΑΙΝΟΝΤΑΙ]

Ήταν ευτυχέστατη συγκυρία το γεγονός ότι οι εκκλησιολογικές αναζητήσεις συνεχίστηκαν και μετά την περίοδο του οικουμενικού ενθουσιασμού των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων κατά τη μακρά περίοδο των προεργασιών της Β´ Βατικανής Συνόδου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Σήμερα είναι ευρύτερα αποδεκτό πως με τη σύνοδο αυτή έγιναν σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση του επαναπροσδιορισμού της εκκλησιαστικής ταυτότητας του μεγάλου αυτού τμήματος του Χριστιανισμού4[ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ ΤΟΥ ΙΩΑΚΕΙΜ ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ ΣΑΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.ΚΑΘΟΤΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΗΝ ΘΕΟΠΟΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ, ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ, ΚΑΤΙ ΕΥΚΟΛΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΕΝΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. ΤΗΝ ΕΠ-ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, ΤΗΝ ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ. ΜΙΑ ΤΕΤΑΡΤΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΣΩΣΕΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ Ο ΘΕΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΚΟΠΟ ΤΟΥ ΕΩΣΦΟΡΟΥ] Μπορεί το «αλάθητο» να μην αποκηρύχθηκε ανοιχτά, και το «πρωτείο» να συνεχίζει να αποτελεί βασική διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όμως μετά τη Β´ Βατικάνεια Σύνοδο η θεσμική και άκρως σχολαστική κατανόηση της Εκκλησίας αντικαταστάθηκε επίσημα από τη μυστηριακή και κατά πολλούς ευχαριστιακή.5 Είναι χαρακτηριστικό ότι το σύνθημα που κυριαρχούσε στην επιχειρηματολογία του συνεδρίου ήταν: «η ευχαριστία κάνει την εκκλησία»· πολλοί μάλιστα έκαναν λόγο για αποκατάσταση με τη σύνοδο αυτή της άρρηκτης σχέσης «ευχαριστίας» και «εκκλησίας» (corpus verum και corpus mysticum), κάτι που ο άκρατος σχολαστικισμός (high scolasti-cism) είχε δραματικά αποσυνδέσει, με αποτέλεσμα το μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας να μη θεωρείται το μυστήριο της Εκκλησίας, αλλά να είναι απλώς ένα από μια σειρά άλλων, και μάλιστα υποδεέστερο του μυστηρίου της ιερωσύνης, με τραγική κατάληξη τη γνωστή θεωρία περί μετουσιώσεως (transubstantiatio).[ΚΑΙ ΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΑ. Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΔΑΙΜΟΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΣ, ΩΣΤΕ Ο ΕΩΣΦΟΡΟΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΑ ΠΑΝΤΑ. Ο ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ]


Σημειώσεις
1. Σε πρόσφατη μελέτη μας υποστηρίξαμε ότι «η ορθόδοξη θεολογία στις μέρες μας όλο και περισσότερο επικεντρώνει την προσοχή της, τουλάχιστο στον οικουμενικό διάλογο, όχι τόσο στην οντολογική της παράμετρο (ontological), στο πρόβλημα δηλαδή της Θεότητας –αυτό θεωρείται πως έχει λυθεί κατά το χρυσό αιώνα της ιστορίας της Εκκλησίας με τη δογματική διατύπωση περί της Αγίας
Τριάδος– αλλά στη λειτουργική (functional), το εκκλησιολογικό δηλαδή ζήτημα, την έννοια της Εκκλησίας, που στην πραγματικότητα αποτελεί προέκταση της Θεότητας στον κόσμο, αν λάβουμε υπόψη μας την παύλεια εικόνα της Εκκλησίας ως «σώματος Χριστού». Η έμφαση, με άλλα λόγια, μετακινήθηκε από τη θεολογία στην εκκλησιολογία» («Η Ορθόδοξη Θεολογία στο κατώφλι του 21ού αιώνα», Η Ορθοδοξία στο σταυροδρόμι, ΕΚΟ 4 Θεσσαλονίκη 1992, 33- 60, σελ. 34· και στα αγγλικά GOTR 35 (1990 139-153, σελ. 139).

2. Πολύ ενδιαφέρουσα για το θέμα, και αρκετά αυτοκριτική από ορθόδοξη σκοπιά, είναι η πρόσφατη μελέτη ενός εκ των κορυφαίων οικουμενιστών της Ορθοδοξίας, του αείμνηστου π. Ion Bria, The Sense of Ecumenical Tradition. The Ecumenical Witness and Vision of the Orthodox, WCC Publications, Geneva 1991. Βλ. εντούτοις και τη ρεαλιστική αποτίμηση του π. V. Borovoy, «The Ecclesiastical Significance of the WCC: The Legacy and Promise of Toronto», ER 40 (1988) 504-518· για το πνεύμα που επικρατεί εξαιτίας της εκκλησιολογικής αυτής απροσδιοριστίας ενδεικτική η τελευταία μελέτη του Ι. Καλογήρου, «Τό κεντρικόν θέμα τῆς Ζ´ Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ Π.Σ.Ε. εἰς Καμπέρραν τῆς Αὐστραλίας «Ἐλθέ Πνεῦμα Ἅγιον ἀνακαινίσαν πᾶσαν τήν κτίσιν καί αἱ ἀκουσθεῖσαι ἐκεῖ ὀρθόδοξοι ἀπόψεις», Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου με θέμα το Άγιον Πνεύμα (11-14 Νοεμβρίου 1991), Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 221-294.

3. Μπορούμε να πούμε πως στην καλύτερη περίπτωση, οι ηγεσίες των χριστιανικών Εκκλησιών έχουν ρεαλισμό (pragmatism) κι όχι οράματα, και στη χειρότερη, άγνοια της σοβαρότητας του προβλήματος.

4. Βλ. π.χ. την εμπεριστατωμένη ανάλυση του Ι. Καρμίρη, «Τό Δογματικόν Σύνταγμα “Περί Ἐκκλησίας” τῆς Β´ Βατικανείου Συνόδου (Constitutio Dogmatica de Ecclesia)», ΕΕΘΣΑ 17 (Τιμητικόν ἀφιέρωμα εἰς Π.Ν. Τρεμπέλαν 1971) 13-58, όπου και αρκετή βιβλιογραφία.

5. Ακριβέστερα για το θέμα αυτό γίνεται λόγος πιο κάτω.

Δεν υπάρχουν σχόλια: