ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (47)

Συνέχεια από Παρασκευή 7 Απριλίου 2023

HANS JONAS - TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK - ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG
8. ΑΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ:
Απ’ την ευγονική στη γονιδιακή τεχνολογία.
Φουτουριστικές («μοντέρνες») μέθοδοι Ι
6. Κλωνοποίηση

γ. Υπαρξιακή κριτική.

1) Η συγχρονότητα των ταυτοσήμων διδύμων. 

– Το κεντρικό και ουσιαστικό ερώτημα είναι εδώ το ερώτημα για μια μη προκαταλαμβανόμενη ταυτότητα (εγωισμό;…), το οποίο και μπορούμε να φωτίσουμε με την παρουσιασθείσα «κατάσταση» διδύμων, που είναι μεν «ταυτόσημοι», όχι όμως και «ταυτόχρονοι» αναμεταξύ τους. Ας αντιπαραθέσουμε λοιπόν σ’ αυτήν την «κατάσταση», την «κατάσταση» των μέχρι τούδε μονοωογενών διδύμων, τριδύμων κ.τ.λ., η οποία και έχει τα δικά της προβλήματα, τα οποία δεν μπορούμε ωστόσο κατά κανόνα να αποδώσουμε σε κάποια ανθρώπινη πράξη. Το άλλοθι μιας φυσικής «διάθεσης» εκλείπει ωστόσο κατά την προσχεδιασμένη παραγωγή διδύμων, περίπτωση που εμφανίζεται ως παράπλευρη ενέργεια ορισμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων γονιμότητας. Ακόμα όμως και αυτό το «συνένοχο» αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται, μαζί με την καθαρή φυσική σύμπτωση, από κάτι που το διακρίνει (εντελώς) απ’ το αποτέλεσμα μιας κλωνοποίησης: οι φυσικοί δίδυμοι (τρίδυμοι κ.τ.λ.), που δεν μπορούν να παραβλέψουν την επανάληψη του ίδιου τους του γενοτύπου ο ένας στον άλλον, είναι απολύτως σύγχρονοι, και κανένας δεν προηγείται τού άλλου, κανένας δεν καλείται να επαναλάβη μια ζωή που ήδη (κάποτε άλλοτε) υπήρξε, κι από κανέναν δεν έχει εκ των προτέρων αφαιρεθή η ανακάλυψη του δικού του Εγώ (του εαυτού του…) και των δυνατοτήτων του. Είναι μάλιστα εντελώς αδιάφορο εδώ το πόσο προσδιορίζει στην πραγματικότητα την προσωπική ιστορία τού καθενός μας ο γενότυπος, το αν δηλ. η βιολογική «ταύτιση» οδηγή αντικειμενικά, και ανεξάρτητα απ’ τη γνώση τών υποκειμένων, στο ίδιο βιογραφικό αποτέλεσμα, κάτι που δεν έχει καθόλου εξάλλου αποδειχθή. Αυτό που έχει σημασία είναι το ότι ο γενότυπος που παράχθηκε μέσα απ’ τη συνένωση των δύο φύλων είναι κάτι το καθεαυτό καινούργιο, παντελώς άγνωστο σε όλους κατ’ αρχάς, που θα αποκαλυφθή μέσα στον χρόνο τόσο στον ίδιο τον φορέα του όσο και στους συνανθρώπους του, καθώς θα εκπληρώνεται η συγκεκριμένη (ανθρώπινη) ύπαρξη. Αυτή η ολοσχερής «άγνοια» αποτελεί μάλιστα μια προϋπόθεση της ελευθερίας : Η καινούργια και εφάπαξ «ρίψη τού κύβου» πρέπει να ανακαλύψη τον εαυτό της μέσα στην ακαθοδήγητη προσπάθεια, να ζήση για πρώτη και μοναδική φορά τη ζωή της, να γίνη δηλ. ένας «Εαυτός» κατά τη συνάντηση με τον κόσμο, που είναι εξίσου απροετοίμαστος ως προς τον νεοαφικνούμενο όσο και ο ίδιος ως προς τον εαυτό του. Κανένας δηλ. απ’ τους δίδυμους δεν υποφέρει, έστω κι αν αντιπαρατίθεται συνεχώς στην ομοιότητά του προς τον άλλον, απ’ το «προβάδισμα» κάποιου που προϋπήρξε, ο οποίος θα έχη ήδη φανερώσει το δυναμικό τής ύπαρξής του, καταστρέφοντας έτσι την ιδιαιτερότητα του μεταγενέστερου, που χρειάζεται να είναι μυστική.

Μιλήσαμε εδώ μετά λόγου γνώσεως για την «κατάσταση» των ταυτοσήμων διδύμων, και όχι για την αντικειμενική επιβολή ταυτοσήμων γενοτύπων, την οποία και δεν γνωρίζουμε στην πραγματικότητα καθόλου. Σκοπεύοντας να μιλήσουμε έτσι και για την «κατάσταση» του ανθρώπινου κλωνοποιημένου γόνου – μιας ενυπάρχουσας στην εμπειρία μας και γύρω απ’ την εμπειρία μας υπόθεσης: κάτι που μας οδηγεί σε μιαν «υπαρξιακή», και όχι φυσική ούτε μεταφυσική συζήτηση, μια συζήτηση που μπορεί να παραμερίση άρα εντελώς το «ακανθώδες» ερώτημα για το μέγεθος και την έκταση ενός βιολογικού προ-καθορισμού.

2) Ασυγχρονότητα και το δικαίωμα στην άγνοια 

- Αντίθετα προς τη συγχρονότητα των γνησίων διδύμων, η αντιγραφή ενός προϋπάρχοντος γενοτύπου δημιουργεί ουσιωδώς ανόμοιες προϋποθέσεις για τους αντίστοιχους φαινοτύπους – μιαν ανομοιότητα, εντελώς σε βάρος τού κλώνου. Ας παρεμβάλλουμε ωστόσο μιαν ενδιάμεση εδώ παρατήρηση. Θα μπορούσε να εισαγάγη κανείς στο φυσικό δίκαιο στο σημείο αυτό, αν θέλη, την έννοια του υπερβατικού ή μεταφυσικού δικαίου κάθε ατόμου για έναν αποκλειστικά δικό του, με κανέναν άλλον διαμοιραζόμενο και μοναδικό γενότυπο, και να συναγάγη εξ αυτού το ότι ένα κλωνοποιημένο άτομο βλάπτεται εκ των προτέρων σ’ αυτό ακριβώς το βασικό του δικαίωμα. Εδώ έχω να παρατηρήσω μόνο το εξής: Το καθολικό γεγονός τής ατομικο-φυσικής μοναδικότητας το πιστοποιεί και κάθε σύστημα αστυνομικής λήψης τού δακτυλικού αποτυπώματος. Το ότι αποτελεί δε επιπλέον μιαν «αξία», αυτό το εκφράζει πολύ ωραία το εξής απόσπασμα («μιδράς») απ’ το Ταλμούδ: «Ένας άνθρωπος χαράζει πολλά νομίσματα του ιδίου σχήματος, τα οποία είναι όλα ίδια αναμεταξύ τους· όμως ο Βασιλέας, που είναι Βασιλεύς πάνω απ’ όλους τούς Βασιλείς, χάραξε κάθε άνθρωπο με τη μορφή τού πρώτου ανθρώπου, χωρίς να είναι ωστόσο κανείς ίδιος με τον πλησίον του». Το αν τώρα αυτό το εκ της Δημιουργίας δώρο, ένα αγαθό αναμφισβήτητα για το σύνολο, αποτελεί και ένα «δικαίωμα» για τον κάθε έναν δημιουργημένο άνθρωπο, ας μην το διερευνήσουμε καλύτερα, τόσο περισσότερο μάλιστα, εφ’ όσον δεν (μας) είναι καν γνωστό το πόσο πολύ ή λίγο συμβάλλει ο γενετικός παράγοντας στη μοναδικότητα του ατόμου. Δεν στηρίζω λοιπόν σ’ ένα τέτοιο κεκρυμμένο, άκρως υποθετικό, προ-υπαρξιακό δικαίωμα στη φυσική διαφορά το επιχείρημά μου, αλλά σ’ ένα άκρως (επίσης) καταφανές, εσω-υπαρξιακό «δικαίωμα στην άγνοια», το οποίο και καταργείται σε κείνον που πρέπει να γνωρίζη τον εαυτό του σαν το αντίγραφο ενός άλλου. Πρόκειται δηλ. για ένα δικαίωμα στο υποκειμενικό και όχι στο αντικειμενικό «πεδίο» («σφαίρα»).

Η επίκληση ενός δικαιώματος στην άγνοια ως κάτι το αγαθό είναι (ωστόσο) καινούργια, όσο μπορώ να ξεύρω, στην ηθική θεωρία, η οποία έχει «καταγγείλει» (έχει «οικτίρει») πάντοτε ως ένα μειονέκτημα στην ανθρώπινη κατάσταση και ως ένα εμπόδιο στον δρόμο (το μονοπάτι) προς την αρετή την έλλειψη γνώσεως, ως κάτι το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να ξεπεράσουμε με όλες μας τις δυνάμεις. Και είναι προπαντός η «αυτογνωσία» που εγκωμιάστηκε από την εποχή τού μαντείου τών Δελφών ως χαρακτηριστικό μιας ανώτερης ζωής, χαρακτηριστικό το οποίο δεν μπορεί παρά να το διαθέτη ελάχιστα και ποτέ πάρα πολύ, ή έστω και επαρκώς ο άνθρωπος. Πώς μπορούμε λοιπόν να επαινέσουμε τώρα μιαν άγνοια; (( «Έν οίδα, ότι ουδέν οίδα», λέει ωστόσο ο Σωκράτης, κι αυτό μπορεί να αποτελή αρχή φιλοσοφίας…)) Η γνώση ωστόσο τού μέλλοντος, και ιδιαιτέρως τού προσωπικού μέλλοντος, εξαιρέθηκε πάντοτε σιωπηλά απ’ τον ανωτέρω κανόνα ((«Μηδένα πρό τού τέλους μακάριζε»… )) , ενώ και η απόπειρα να αποκτηθή με οποιαδήποτε μέσα μια τέτοια γνώση (π.χ. με την αστρολογία) «απαγορεύτηκε» - ως μια μάταιη δεισιδαιμονία απ’ τους «(δια)φωτισμένους», και ως αμαρτία απ’ τους «θεολόγους», για λόγους φιλοσοφικής επίσης τάξεως (και ανεξάρτητους, περιέργως, απ’ το ερώτημα για τον καθ’ εαυτόν προκαθορισμό) στη δεύτερη περίπτωση. Απομένει ωστόσο ένα ακόμη βήμα να διανύσουμε, απ’ την «αμφισβήτηση» ενός δικαιώματος ή μιας δυνατότητας για γνώση, στον «ισχυρισμό» για ένα δικαίωμα στη μη-γνώση ή άγνοια· ένα βήμα που πρέπει τώρα να το πραγματοποιήσουμε, εν όψει μιας εντελώς καινούργιας, υποθετικής ακόμα κατάστασης, που παρέχει στην πραγματικότητα την πρώτη ευκαιρία ενεργοποίησης ενός δικαιώματος, το οποίο και είχε λανθάνον «αποκοιμηθή», λόγω μη εφαρμογής, μέχρι τούδε.

(( Το «δικαίωμα στην άγνοια» κινείται στην άκρως αντίθετη άρα κατεύθυνση απ’ το σημερινό «αίτημα» της εξουσίας, να γνωρίζη μέσω και της τεχνητής, ει δυνατόν ακόμα νοημοσύνης, «τα πάντα» για τον καθέναν μας… ))

( συνεχίζεται )