Του Hans Kramer.
Ρομαντικές ρίζες του παραδείγματος του Σλαϊερμάχερ στην αντίληψη τής ενότητος τής τέχνης και τής φιλοσοφίας!
Μία πρώτη προϋπόθεση τής
αυτάρκειας των γραπτών τού Πλάτωνος μπορεί να εντοπιστεί χωρίς αμφιβολία στην
προτεσταντική Λουθηρανική μεταρρύθμιση, με την θέση ότι οι Ιερές Γραφές
διαβάζονται και ερμηνεύονται εις εαυτές και καθαυτές (επομένως sola scriptura), ελευθερώνοντάς τες απο τις διασταυρώσεις που
προστέθηκαν απο την παράδοση και απωθώντας τις διάφορες ερμηνείες αλληγορικού
χαρακτήρος και όλες όσες δέν είναι κατά το γράμμα των κειμένων.
Με την ιδιότητα τού προτεστάντη
Θεολόγου ο Σλαϊερμάχερ είχε υιοθετήσει αυτή την αρχή τής κατά γράμμα ερμηνείας
των κειμένων και δέν το είχε γενικεύσει μόνον στην ερμηνευτική του, αλλά το
είχε αναδείξει με απόλυτο τρόπο σαν μία βασική υποχρεωτική αρχή για κάθε
ερμηνεία γενικώς!
Αλλά αυτή η προϋπόθεση δέν θα
ήταν αρκετή για να εξηγήσει την δική του ερμηνεία τού Πλάτωνος και ιδιαιτέρως
την θέση του απέναντι στην προφορική παράδοση. Και πράγματι οι Ιερές γραφές δέν
είναι άμεσα γραπτά, αλλά δοξογραφικά, και επομένως αντιπροσωπεύουν μία
δευτερεύουσα παράδοση! Επι πλέον, εάν συνήθως ο Σλαϊερμάχερ τοποθετούσε στο
ίδιο επίπεδο γραφή και προφορικότητα, εντελώς αναπάντεχα, εκφράστηκε σε μερικές
περιπτώσεις υπέρ της προφορικότητος, θεωρώντας την ανώτερη τής γραφής!
Όπως έχω αποδείξει στο βιβλίο
μου "Πλάτων και τα θεμέλια της μεταφυσικής", η προτίμηση του
Σλαϊερμάχερ στα γραπτά τού Πλάτωνος βασίζεται στον παραδειγματικό καλλιτεχνικό
χαρακτήρα που τους αποδίδεται, όπως κατανοείται αναφορικά με τις βασικές ιδέες
του πρώτου Βερολινέζικου ρομαντισμού, ο οποίος διακήρυττε, ιδιαιτέρως, την ενότητα
τής φιλοσοφίας και της τέχνης. Και πράγματι στον τρίτο του λόγο περί της
θρησκείας, ο Σλαϊερμάχερ τοποθετεί την τέχνη δίπλα στην φιλοσοφία και την
θρησκεία και φέρει σαν παράδειγμα αυτού του δεσμού, ακριβώς τα γραπτά του
Πλάτωνος. Το έργο τέχνης του Πλάτωνος, σύμφωνα με τον Σλαϊερμάχερ, αναπαράγει
στο πεπερασμένο το άπερο!
Επιρροές του Σέλλινγκ στον Σλαϊερμάχερ!
Ο Σλαϊερμάχερ πλησίασε τον Σέλλινγκ περισσότερο απο όλους τούς συγχρόνους του και τον θεώρησε με βεβαιότητα ανώτερο τού Φίχτε, τον οποίο έκρινε σαν έναν ενάρετο αλλά μονόπλευρο δεξιοτέχνη. Συγκεκριμένα, το πλεόνέκτημα τού Σέλλινγκ, κατά την γνώμη του, συνίστατο στο γεγονός ότι κατόρθωσε να αφομοιώσει στην φιλοσοφία του φύση και ιστορία, τέχνη και ποίηση!
Και πράγματι ο Σέλλινγκ στα
γραπτά του, τα οποία συνέθεσε μετά το 1800, παρουσίασε την τέχνη σαν ένα
"όργανο" ή σαν έναν "καθρέφτη" ή "σύμβολο" της
φιλοσοφίας. Κατά συνέπειαν ο Σέλλινγκ απέδωσε στην τέχνη μία σημαντική
φιλοσοφική αξία, δηλαδή μία γνωσιακή λειτουργία, η οποία συνίσταται στην
σύλληψη μέσω της εμπνεύσεως τού βάθους τής ταυτότητος του πραγματικού και του ιδανικού,
και επομένως το Απόλυτο, στην αδιαφοροποίητο στιγμή του! Και ακριβώς στο μέτρο
στο οποίο η τέχνη, σαν ένας οργανισμός ενώνει εις εαυτή με τρόπο συνθετικό
συνειδητό και ασυνείδητο, υποκείμενο και αντικείμενο, ελευθερία και φύση,
αναπαράγει σ'αυτή του την οπτική το Απόλυτο! Και στην βάση τής φιλοσοφίας τής
ταυτότητος, ο Σέλλινγκ, συνεπώς, προτείνει την αδιάλυτη ενότητα τής φιλοσοφίας
και τής ποιήσεως ιδιαιτέρως και μάλιστα πάνω απ'όλα πιό δικαιολογημένη και πιό
θεμελιωμένη σε σχέση με τους άλλους ρομαντικούς. (Σύστημα του υπερβατικού
ιδεαλισμού)! Έτσι λοιπόν μπορούμε να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα.
Ακριβώς όπως ο Σέλλινγκ, ο
Σλαϊερμάχερ ξεκινά απο την έννοια τής απολύτου ταυτότητος ανάμεσα στην απόλυτη
γνώση και το απόλυτο είναι, τα οποία στο πλαίσιο τού πεπερασμένου
παρουσιάζονται σαν διηρεμένα και χωρισμένα, στα του υποκειμένου και
αντικειμένου, πνευματικού και υλικού, ιδανικού και πραγματικού, νοήσεως και
φύσεως. Και σ'αυτά αντιστοιχούν οι επιστήμες τής ηθικής και τής φυσικής. Αυτά
τα αντίθετα διαπερνούν το ένα στο άλλο σύμφωνα με τις διαφορετικές σχέσεις τής
μίξεως (σχετική αντίθεση) όπου υπερισχύει κάθε φορά ή το ιδανικό ή το
πραγματικό και κατά συνέπειαν μιμούνται σαν εικόνες την πρωταρχική απόλυτη
ταυτότητα!
Η τέχνη ιδιαιτέρως, είναι μία
ξεχωριστή μορφή φαντασίας και συμβολισμού τού Απολύτου. Έχει έναν ακριβέστατο
δεσμό με το σύμπαν, είναι το σύμβολο τού Απολύτου, δηλαδή τού Θεού, και
αντικατοπτρίζει αυτό το απόλυτο στο ιδιαίτερο, στο μερικό, και έτσι αναπαράγει
το άπειρο στο πεπερασμένο, όπως το σκεφτόταν ο Σέλλινγκ.
Η μορφή τής τέχνης έχει λοιπόν
μία φιλοσοφική σημασία και μία μεταφυσική ιδιαιτερότητα. Και μ'έναν ιδιαίτερο
τρόπο ο Πλατωνικός διάλογος στην καλλιτεχνική του μορφή αντικατοπτρίζει το
άπειρο και την απόλυτη ταυτότητα υποκειμένου και αντικειμένου.
Μ'αυτή την έννοια η αυτάρκεια
των Πλατωνικών γραπτών αποκαλύπτει τα συγκεκριμένα θεωρητικά και στοχαστικά
θεμέλια: γεννάται απο το πρωτορομαντικό πρόγραμμα της ενότητος της φιλοσοφίας
και ποιήσεως και ιδιαιτέρως απο την μεταφυσική τής τέχνης τού ίδιου τού Σλαϊερμάχερ!
Φυσικά στις επόμενες μελέτες για
τον Πλάτωνα η θέση τής αυτάρκειας των διαλόγων απελευθερώθηκε από τις
μεταφυσικές της προϋποθέσεις. Παρ'όλα αυτά, παρά τα κέρδη που επέτρεψε αυτή η
απελευθέρωση, φτώχυνε! Και πάνω απ'όλα δέν κατόρθωσε να διατηρήσει και να
δικαιολογήσει μία ενοποιό ερμηνεία της πλατωνικής σκέψης!
Αλλά το πρώτο ρήγμα στο
παραδειγματικό αυτό πλαίσιο το κατάφερε ήδη ο Σλέγκελ, ο οποίος, παρά το ότι
συμμεριζόταν ολοκληρωτικώς, μαζί με τον Σλαϊερμάχερ, την πεποίθηση ότι οι
διάλογοι του Πλάτωνος έχουν μία αυτάρκη αξία, διακλάδωνε τα περιεχόμενα του
παραδειγματικού αυτού πλαισίου με διαφορετικό τρόπο, και χάραξε γραμμές οι
οποίες στο εσωτερικό αυτού τού πλαισίου επηρέασαν πολύ περισσότερο απο εκείνες
τις γραμμές που χαράχτηκαν απο τον Σλαιερμάχερ, όπως θα δούμε!
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου