ΠΑΥΛΟΣ ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ - ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ (24)

   Συνέχεια από: Δευτέρα 11 Ιουλίου 2022

ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

ΠΑΥΛΟΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)

ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ

Μέρος Πρώτο

ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑ

Κεφάλαιο 6

ΑΠΟ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ (ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΟΛΟΓΙΑ) ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

6.4. ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΣΤΑΥΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Θεωρώ πολύ σημαντικά τα ευρήματα ορισμένων ανθρωπολόγων, ότι στο Ισραηλιτικό θρησκευτικό σύστημα, αλλά και σε όλες γενικά τις κοινωνίες και τα θρησκευτικά συστήματα, η σχέση μεταξύ τελετουργίας (ritual) και ιστορίας (story) είναι θεμελιώδους σημασίας. Η κατ’ εξοχήν ιστορική παράδοση των Ιουδαίων, η έξοδος από την Αίγυπτο, όπως είναι γνωστό επαναθεσπιζόταν τελετουργικά κατά τη σπουδαιότερη εορτή του Ισραήλ, το Πάσχα. Αλλά και η κύρια υπόσχεση του Γιαχβέ στο λαό του, η μονομερής δηλαδή διαθήκη που συνήψε με τους απογόνους του Ιακώβ (Ισραήλ), επαναθεσπιζόταν κατά τις τελετουργίες και τις προσφορές κατά τη διάρκεια του ετήσιου εορταστικού κύκλου των Εβραίων.[ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟΥ] Γνωρίζουμε, επίσης, πως αυτές οι υποσχέσεις και οι ευλογίες, με τις οποίες επιδαψίλευσε το λαό του μέσω της Διαθήκης του ο Θεός, αποτελούσαν ελπίδα παρά πραγματικότητα. Διατηρήθηκαν, ωστόσο, ζωντανές και ανανεώνονταν σταθερά μέχρι τη μεσσιανική εποχή, την εποχή δηλαδή του Ιστορικού Ιησού. Σε όλες της τις μορφές (Ησαϊκή, Δανιήλια, Ενωχική ή Κουμρανική), αυτή η ελπίδα έμενε ζωντανή και λειτουργούνταν ή τελετουργούνταν γύρω από τα κοινά δείπνα ως πρόγευση της έλευσης του μεσσιανικού δείπνου με τον κεχρισμένο ιερέα και/ή τον κεχρισμένο βασιλέα. Και είναι γνωστό από τα ιστορικά κείμενα της εποχής του Ιησού ότι παρουσιάστηκαν πολλοί προφήτες, οι οποίοι προσπάθησαν να επαναθεσπίσουν ή να προετοιμάσουν τη μεσσιανική απελευθέρωση του Ισραήλ.[ΟΠΩΣ ΑΝΑΣΤΗΘΗΚΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ. Ο ΠΟΝΗΡΟΣ ΠΡΟΤΙΜΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ ΔΙΟΤΙ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΤΗΝ ΠΛΑΝΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ]

Επιστρέφοντας τώρα στον Ιστορικό Ιησού, υπάρχουν ικανές μαρτυρίες σε όλες τις ευαγγελικές διηγήσεις ότι και ο ίδιος ο Ιησούς τελούσε κοινά δείπνα με τους μαθητές και τους φίλους του. Και αυτό το έκανε όχι μόνο επειδή ήταν πιστός Ιουδαίος, «περιθωριακός» ή μη. Δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητήσουμε ότι οι αρχέγονες χριστιανικές κοινότητες τελούσαν κοινά δείπνα ως πρόγευση της εσχατολογικής/μεσσιανικής πραγματικότητας. Πιθανότατα τα δείπνα της χριστιανικής κοινότητας ανάγουν την προέλευσή τους στα δείπνα που ο ίδιος ο Ιησούς τελούσε με τους μαθητές του. Το ερώτημα που εγείρεται είναι εάν αυτά τα δείπνα μπορούν να περιοριστούν μόνο στο τελευταίο (που καταχρηστικώς καλείται «Μυστικός Δείπνος»), [ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΟΠΟΥ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΙΗΣΟΥΣ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΑΝΥΠΑΡΚΤΟΣ]πριν από το σταυρικό του θάνατο. Ο Παύλος, η αρχαιότερη πηγή μας, φαίνεται να αγκυροβολεί την παράδοση, την οποία, όπως υποστηρίζει παρέλαβε, στο ιστορικό πλαίσιο του τελευταίου δείπνου του Ιησού με τους μαθητές του. Υποστηρίζει δηλαδή τη συνέχιση μεταξύ του δείπνου που τελούνταν από την κοινότητα και του δείπνου που τελέστηκε από τον Ιησού τη νύχτα κατά την οποία παραδόθηκε.[ΠΡΟΔΟΘΗΚΕ]

Πρόσφατες όμως μελέτες για την αυθεντική μορφή των ευχαριστιακών διηγήσεων της Κ.Δ. έχουν δείξει ότι το τελευταίο δείπνο του Ιησού, όπως εξάλλου και τα υπόλοιπα κοινά δείπνα, θα πρέπει να κατανοούνται μάλλον με εσχατολογικό παρά με σωτηριολογικό υπόβαθρο, ως πρόγευση δηλαδή του εσχατολογικού δείπνου του Κυρίου, του δείπνου της Βασιλείας του Θεού. Οποιαδήποτε σωτηριολογική σημασία αποδόθηκε αργότερα σε αυτά, αυτή κατενοείτο κυρίως μόνο μέσα σε αυτήν την εσχατολογική προοπτική, ποτέ έξω από αυτήν.[ΘΑΥΜΑΣΤΟ.ΑΝΥΣΤΑΚΤΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΜΕΛΕΤΟΥΝ ΤΑ ΑΜΕΛΕΤΗΤΑ]

Δεν είναι μόνον (α) ο εμφανέστατος εσχατολογικός προσανατολισμός των συνολικών «ιδρυτικών λογίων» σε όλες τους τις εκδοχές (Mάρκεια/Mαιτθαιική και Παύλεια/Λουκάνεια). Είναι επίσης εμφανές ότι (β) το λόγιο του ποτηρίου στη αρχαιότερη μορφή του δεν επικεντρωνόταν στο περιεχόμενο του ποτηρίου (τον οίνο, και ευρύτερα μέσω της θυσιαστικής έννοιας του αίματος του Ιησού, στη σωτηριολογική του σημασία), αλλά στο ποτήριο ως το σύμβολο της νέας διαθήκης13. Τέλος, πάνω απ’ όλα, (γ) ο άρτος στο αυθεντικό του νόημα δεν συνδεόταν αρχικά με το σταυρωμένο σώμα του Ιησού, αλλά είχε εκκλησιολογική σημασία, ξεκίνησε δηλαδή ως σύμβολο της εσχατολογικής κοινότητας. Ο Justin Taylor έχει υποστηρίξει με αρκετή πειστικότητα την εσχατολογική σημασία της «κλάσης του άρτου» στον αρχέγονο Χριστιανισμό14. Και είναι πολύ πιθανό το ενδιάμεσο στάδιο κατά την εννοιολογική διαδρομή να ήταν η παύλεια (εκκλησιολογική μα συνάμα και ευχαριστιακή) εικόνα «σώμα Χριστού».[Ο ΚΥΡΙΟΣ ΣΥΝΤΗΡΙΤΙΚΑ ΕΠΑΝΕΛΑΒΕ ΜΕ ΕΥΛΑΒΕΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΦΑΡΙΣΑΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΣΣΑΙΩΝ. ΠΟΥ ΝΑ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΜΕ.]

Στη συνείδηση των χριστιανών η ιστορία του πάθους και του θανάτου του Ιησού παρέμεινε ζωντανή, αλλά για πολύ καιρό ρευστή ως προς την τελική της περιγραφή.[ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ] Μαρτυρία γι’ αυτό αποτελούν οι διαφορετικές εκδοχές της διήγησης του Πάθους στα Ευαγγέλια, εξαιτίας της προφορικής παράδοσης της διήγησης στις πρωτοχριστιανικές λατρευτικές συνάξεις. Καθώς οι πρώτοι πιστοί διάβαζαν ξανά και ξανά τις σχετικές (προφητικές) περικοπές της Π.Δ. στις λατρευτικές τους συνάξεις, και στη συνέχεια επαναλάμβαναν την ιστορία του θανάτου του Ιησού, η ιστορία αυτή εμπλουτίζονταν με περισσότερες πληροφορίες και από τη Γραφή και το σχετικό φυσικά λεξιλόγιο.[ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ Ή ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ]

6.5. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

Σ’ αυτό ακριβώς το στάδιο, η θεολογική ερμηνεία του θανάτου του Ιησού από τον Παύλο με τη βοήθεια της περίφημης σταυρικής θεολογίας του –την οποία θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ως τη σπουδαιότερη συμβολή του στην αρχέγονη (και όχι μόνο) χριστιανική θεολογία– έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Με δεδομένο το γεγονός ότι, ιστορίες είναι εκείνες που δημιουργούν έθνη, και ακριβέστερα ιστορίες που λειτουργούν ως ιδρυτικό συστατικό κάθε θρησκευτικού συστήματος, η ιστορία του πάθους του Ιησού, του θανάτου και της αναστάσεώς του –και κατ’ επέκταση οι ευαγγελικές διηγήσεις– αποδείχθηκαν εξέχοντα συστατικά για τη χριστιανική θρησκεία, με τα οποία η αρχική αυθεντική της εσχατολογική διάσταση κατόρθωσε να επιβιώσει, αλλά και (ως ευχαριστιακή λατρευτική πρακτική) να έχει διαρκή και αποφασιστική επίδραση κατά την πορεία της ιστορίας της. Η νέα εσχατολογική κοινότητα, που εξέφραζε την ταυτότητά της στη λατρευτική πρακτική του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, μόνον μέσω μιας τέτοιας εκδοχής της ιστορίας, δηλαδή της διηγήσεως του Πάθους, θα μπορούσε να τραφεί και να καλλιεργηθεί, της εκδοχής η οποία κατά βάση απέρρεε από τη λειτουργία, και η οποία τελικά είχε τις ρίζες της στην πρακτική των δείπνων του Ιησού.

Η θεολογία του σταυρού, η ιστορία, και η σωτηριολογική ερμηνεία του θανάτου του Ιησού στην πορεία της ιστορίας, τελικά επεσκίασαν την προγενέστερη ηθική, ευχαριστιακή και εσχατολογική κατανόηση της χριστιανικής ταυτότητας. Κατά παράξενη σύμπτωση, η ίδια διαδικασία φαίνεται να ακολουθήθηκε και κατά την κατανόηση του ίδιου μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, όπου για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα τα περσοναλιστικά και σωτηριολογικά στοιχεία επεσκίασαν τα κατά πολύ σημαντικότερα εσχατολογικά και εκκλησιολογικά. όχι βέβαια ως επιπρόσθετα παρεκκλίνοντα εκ της ουσίας στοιχεία, αλλά ως η απαραίτητη διαδικασία διάσωσης της ουσίας.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είναι απαραίτητη μια τομή στην παύλεια θεολογία μέσα από το πρίσμα της εκκλησιολογίας του, και ιδιαίτερα της ευχαριστιολογίας του.

Τέλος Πρώτου Μέρους. Ακολουθεί το Μέρος Δεύτερο με τίτλο: ΤΟΜEΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΝΑ ΜΥΘΟ ΘΑ ΣΑΣ ΠΩ. ΠΟΙΟΣ ΕΝΣΑΡΚΩΘΗΚΕ. ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΒΑΠΤΙΖΟΝΤΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΑ ΠΛΟΥΣΙΑ ΔΕΙΠΝΑ;

Σημειώσεις

13. Βλ. Π. Βασιλειάδη, «Το Βιβλικό Υπόβαθρο της Ευχαριστιακής Εκκλησιολογίας», Lex Orandi. Μελέτες Λειτουργικής Θεολογίας, EKO 9 Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 29εξ.

14. J. Taylor, “La Fraction du Pain en Luc-Actes,” στο J. Verheyden (έκδ.), The Unity of Luke-Actes, Leuven 1999, σελ. 281-295, βλ. επίσης Ε. Νodet-J. Taylor, The Origins of Christianity: An Exploration, Τhe Liturgical Press, Collegeville 1998, σελ. 88-123.