Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2025

Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών 4

 Συνέχεια από: Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2025

Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών 4

Του Friedrich Kittler
1 Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών γ

Ποιες είναι λοιπόν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να επικαλεστούμε τώρα ξανά το πνεύμα της ελληνικής μουσικής και ποίησης (όπως στα λυρικά λιβάδια των Pink Floyd); Στα μάτια μου, Ή μάλλον στα αυτιά μου, η απάντηση είναι ο Richard Wagner. Τόλμησε να προχωρήσει πέρα από τον κλασικισμό της Βαϊμάρης και να βυθίσει τον γλυκό Ευριπίδη του Γκαίτε στον Orcus (η θεότητα Όρκος) που του άξιζε. Όποιος διαβάζει τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή όπως ο Βάγκνερ, σύντομα θα καταλάβει τι είναι η τραγωδία. Πρέπει (για να το θέσω με τον Ηράκλειτο) να καταλάβει το μεγάλο διαζύγιο: τη σύγκρουση αφεντικών και υπηρετών, αθανάτων και θνητών και (για να μην ξεχνάμε) επίσης και αυτό μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η τραγωδία είναι στην ουσία της αρμονία διαμάχης και αγάπης, κόρη του Άρη, και της Αφροδίτης. Από τον καιρό του Αισχύλου έθεσε το ερώτημα ποιος είναι άνθρωπος και ποιος είναι ο θεός και με τον Ηράκλειτο απαντά ότι μόνο η μάχη μπορεί να το αποφασίσει.!!!

Σε αυτό ακριβώς βασίζεται το Δαχτυλίδι του Νιμπελούνγκεν του Βάγκνερ. Όταν ο εγγονός του Wotan, Siegfried, συντρίβει το δόρυ του θεού με το σπαθί του, ο Ηράκλειτος επιστρέφει με τη διδασκαλία του. Κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει τον ελεύθερο ήρωα να ξυπνήσει την παρά λίγο μητέρα του Brünnhild ως ερωμένη του. Αλλά αυτά είναι απλώς μοτίβα στην πλοκή, γιατί στην πραγματικότητα πρόκειται για την ελευθερία της μουσικής. Για πρώτη φορά στην ιστορία της δυτικής μουσικής, το «Δαχτυλίδι» απολύει (διώχνει) τόν χριστιανικό Θεό, του οποίου ο έπαινος έχει περιορίσει όλα τα ηχητικά γεγονότα από το Γρηγοριανό άσμα. Ο ποιητής στον Βάγκνερ σταματά να υβρίζει την Αφροδίτη και να γιορτάζει προσκυνήματα στη Ρώμη, για να καλέσει αντ’ αυτού ξανά τις αρχαίες θεές και θεούς. Ο μουσικός στο Wagner συνθέτει τον πατέρα Ρήνο ως εκείνη την αμνημόνευτη αρχή στην οποία η αρμονία και ο θόρυβος, η τέχνη και η φύση είναι άρρηκτα συνυφασμένες. Το ποτάμι τραγουδάει όλο και πιο δυνατά, οι μουσικοί στα έγχορδα παίζουν όλο και πιο ψηλά μέχρι το οργανικό πρελούδιο, σαν από μόνο του να γλιστράει στον ήχο των γυναικείων φωνών. Το τραγούδι από τίς τρείς κόρες του Ρήνου ξεκινά με ανόητες συλλαβές, που οδηγούν αυτόματα σε λέξεις όπως κύμα και κούνια.

Κύμα φουσκωμένο, κύμα εσύ (Woge, du Welle)
Φούσκωσε μέχρι την κούνια! (walle zur Wiege)
Wagala weia!
wallala weiala weia!"

Έτσι η γλώσσα αναδύεται από την ορχήστρα, η μουσική από τον θόρυβο. Το μεγάλο κύμα ακουστικών ταλαντώσεων περικλείει στη ροή του τους τραγουδιστές και τα όργανα, τις ορατές νύμφες και τον αόρατο λάκκο της ορχήστρας κάτω από τη σκηνή του Bayreuth. Για να παραφράσουμε τον κομψό τίτλο του βιβλίου του Νίτσε: Αυτό που συμβαίνει είναι η γέννηση της τραγωδίας από το πνεύμα της μουσικής.

Ταυτόχρονα, με την άνοδο της αυλαίας και τους προβολείς, ο Βάγκνερ σκηνοθετεί μια νέα επιστροφή των θεών. Λυκόφως σημαίνει πρωί και βράδυ, γέννηση και θάνατος. Ο Wotan, ο οποίος ήταν προηγουμένως ένας εντελώς νομαδικός θεός, δίνει εντολή να χτιστεί ένα οχυρωμένο κάστρο για αυτόν και τη φεουδαρχική σύζυγό του Fricka. Κάνοντάς το αυτό, μιμείται ξεκάθαρα τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα ακριβώς τη στιγμή που ο μεγάλος Γάλλος αυτοκράτορας παντρεύεται με την παλιά ευρωπαϊκή αριστοκρατία. Αργότερα, όμως, ο θεός εγκαταλείπει ολόκληρη αυτή τη διακλαδισμένη φυλή για να επιστρέψει στις επαναστατικές του καταβολές. Με την ίδια τη Μητέρα Γη, ο Wotan γεννά μια φυλή ελεύθερων ηρώων και ηρωίδων, οι οποίες με τη σειρά τους ζουν την αιμομικτική αγάπη του προγόνου τους. Στην άλλη, σκοτεινή πλευρά του κόσμου των θεών, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: όταν ο Άλμπεριχ, απορριφθείς από τίς κόρες του Ρήνου, αγοράζει μια ανώνυμη γυναίκα για να κάνει τον Χάγκεν, τον θνητό εκδικητή του, η αγάπη μετατρέπεται σε σεξ, δύναμη και χρήμα.

Έτσι, μετά από δεκατέσσερις υπέροχες ώρες ατελείωτου παιχνιδιού ανόδου και πτώσης, το Δαχτυλίδι του Nibelungen ολοκληρώνει πραγματικά έναν κύκλο. Αθάνατοι σαν τον Wotan γίνονται θνητοί και λαχταρούν μόνο το τέλος τους, θνητοί όπως ο Ζίγκφριντ, γίνονται θεοί. Όταν το κάστρο των θεών και όλοι οι κάτοικοί του καταναλώνονται από τη φωτιά του Logi (προσωποποίηση της φωτιάς στη μυθολογία των βόρειων), αυτή τη φωτιά από τα νερά του Ρήνου, τα τέσσερα στοιχεία της πρώιμης ελληνικής σκέψης επιστρέφουν στη σκηνή: φωτιά και νερό, γη και αέρας. Η μεταφυσική μετατρέπεται σε φυσική. Ο κόσμος του μουσικού δράματος δεν είναι η δημιουργία του ενός Θεού, αλλά, όπως στον Εμπεδοκλή, η σύγκρουση ή η αγάπη των τεσσάρων θεϊκών στοιχείων, που συγκινούν και διεγείρουν την ίδια τη μουσική ως μοτίβα. Κάθε φορά που μια καταιγίδα κινείται στον αέρα, είναι ο άγριος στρατός του Wotan. Όποτε τα κορίτσια του Ρήνου ρέουν, κολυμπούν και τραγουδούν, είναι οι σειρήνες όπως τις αγάπησε ο Οδυσσέας. Για να το θέσω, όπως το είπε ο Thomas Pynchon: Πώς μπορεί η σάρκα να πέφτει και να ρέει έτσι και να μην είναι ποτέ λιγότερο όμορφη;» Η με τον Jimi Hendrix:

Τόσο κάτω και κάτω και κάτω και κάτω και κάτω και κάτω πηγαίνουμε

γρήγορα αγάπη μου, δεν πρέπει να αργήσουμε για την παράσταση Οι αγώνες του πρωταθλητή Ποσειδώνα σε έναν υδάτινο κόσμο είναι τόσο πολύ αγαπητοί. Μπορώ να ακούσω την Ατλαντίδα γεμάτη χαρά (ξεθώριασμα) 2

Η Brünnhilde κοιτάζει ψηλά

Ω, εσείς, των όρκων
Οι αιώνιοι φύλακες!
Στρέψτε το βλέμμα
σας στο ανθισμένο βάσανό
μου, κοιτάξτε την αιώνια ενοχή
σας! Άκου το παράπονό
μου, αγαπητέ Θεέ!
Με την πιο γενναία πράξη του, που ήθελες να είναι τόσο κατάλληλη,
αγίασες αυτόν που το
έκανε στην κατάρα στην οποία έπεσες -
έπρεπε να με
προδώσει ο πιο αγνός,
που μια γυναίκα θα το ήξερε! - Ξέρω
τώρα τι είναι καλό για σένα; Ξέρω τα
πάντα, τα
πάντα, τα πάντα - όλα
ήταν πλέον δωρεάν για μένα.

Επίσης τα κοράκια σου
Ακούω θρόισμα
Τώρα τους στέλνω και τους δύο σπίτι με το προσδοκώμενο μήνυμα. Αναπαύσου, αναπαύσου, Θεέ μου! Κουνάει το χέρι στους άντρες για να μεταφέρουν το σώμα του Ζίγκφριντ στην πυρά. Ταυτόχρονα παίρνει το δαχτυλίδι από το δάχτυλο του Ζίγκφριντ
και τον κοιτάζει σκεφτική.
Τώρα παίρνω την κληρονομιά μου ως δική μου.
Καταραμένος τροχός! Τρομακτικό δακτυλίδι!
Το χρυσάφι σου αγγίζω και τώρα θα το χαρίσω.
Στις σοφές αδερφές των βαθέων νερών, τις κόρες του Ρήνου που κολυμπούν,
ό,τι επιθυμείτε,
θα σας δώσω:
από τις στάχτες μου
πάρτε δικό σας!
Η φωτιά που με καίει, καθάρισε το δαχτυλίδι από την κατάρα! –
Εσύ στην πλημμύρα διάλυσέ την, και καθαρισμένο διατήρησε το
Τον καθαρό χρυσό,
που σας οδήγησε στην καταστροφή.
(...)
Πετάξτε σπίτι σας, κοράκια!
Πεστε στον αφέντη σας τι
Σας ανήκει εδώ στο Ρήνο!

Ας ελπίσουμε ότι το έχετε ακούσει: Είναι η ίδια μουσική, από τον Βάγκνερ μέχρι τον Χέντριξ, από τον Χέντριξ μέχρι τους Πινκ Φλόιντ. Ταυτόχρονα, είναι η ίδια σκηνή, είτε πρόκειται για μουσικό δράμα είτε για ελαφριά παράσταση. Το Piper at the Gates of Dawn του Syd Barrett ξεκινά ως χαραυγή, την οποίο ο Wagner τελειώνει ως Götterdämmerung (λυκόφως των θεών). To μεγάλο φινάλε της Brünnhilde καθιστά πολύ ξεκάθαρο ότι η μουσική είναι ένα απόσπασμα από τον παγκόσμιο θόρυβο. Όπως και στη θεωρία των μαθηματικών πληροφοριών του Shannon, το μήνυμα και ο θόρυβος συμπίπτουν επομένως. Ο Hugin και ο Mugin, τα δύο σοφά κοράκια του Wotan, όπως τα σπουργίτια της Σαπφούς, απλώς θροΐζουν και μουρμουρίζουν - αλλά αυτό ακριβώς είναι το μήνυμά τους στον Wotan, στον οποίο η Brünnhilde (σύμφωνα με τα λόγια του Adorno) τραγουδά ένα τρομερό νανούρισμα. Ο θάνατος του θεού γίνεται ύπνος, και ο ύπνος μια αναγέννηση. Μια από τις βαθύτερες ερωτήσεις που μας έμαθε να κάνουμε ο Νίτσε, δεν λέει τίποτα άλλο.

Πώς, μια μέρα ή νύχτα, ένας δαίμονας μπαίνει στο πιο μοναχικό μέρος σου, σε ακολούθησε αθόρυβα, και σου είπε: Θα πρέπει να ζήσεις αυτή τη ζωή όπως τη ζεις τώρα και όπως την έχεις ξαναζήσει και αμέτρητες ακόμη φορές, και δεν θα υπάρχει τίποτα καινούργιο σε αυτό, αλλά κάθε πόνος και κάθε ευχαρίστηση και κάθε σκέψη και αναστεναγμός και οτιδήποτε ανείπωτα μικρό και μεγάλο στη ζωή σου πρέπει να επιστρέψει σε σένα, και όλα στην ίδια σειρά και την ίδια ακολουθία και επίσης αυτή η αράχνη και αυτό το φεγγαρόφωτο ανάμεσά τους τα δέντρα, αλλά και αυτή τη στιγμή και εγώ ο ίδιος. Η αιώνια κλεψύδρα της ύπαρξης αναποδογυρίζεται συνεχώς - και εσύ μαζί της, κουκκίδα σκόνης! Δεν θα έπεφτες κάτω, και θα έτριζες τα δόντια σου και θά έβριζες τον δαίμονα που μίλησε έτσι;. Η μήπως έχεις ζήσει μια τρομερή στιγμή, όπου θα του απαντούσες: είσαι θεός και δεν έχω ακούσει κάτι πιο θεϊκό!»

Η ερώτηση του Nietzsche -ο Klossowski το απέδειξε- είναι ένας γρίφος που απαντά από μόνος του. Το μόνο που χρειάζεται είναι το θάρρος να πεθάνεις. Αλλά όποιος μπορεί να ονομάσει τον δαίμονα έχει ήδη λύσει το αίνιγμα της αιώνιας επιστροφής. Ο Διόνυσος είναι ως προς την ουσία του ο θεός που έρχεται και επιστρέφει, αλλά δεν μένει ποτέ, σαν τους άλλους θεούς. Η αθανασία του έγκειται στο να γίνει και να φύγει από τη ζωή. Όσο λοιπόν καλούμε τον Όμηρο, τη Σαπφώ και την Αφροδίτη, η φήμη τους θα κρατήσει (όπως ήδη προφήτευσε η Σαπφώ).

Ο λόγος έχει γίνει, σαν να λέγαμε, αθάνατος. Αυτά ήταν τα λόγια του Έντισον όταν το 1877 παρουσίασε στον Τύπο την τελευταία του εφεύρεση: τον φωνογράφο. Από τότε, όχι μόνο οι λέξεις έγιναν αθάνατες, αλλά όλα τα είδη μουσικής, οι ήχοι και οι θόρυβοι. Ο ίδιος ο εφευρέτης έκανε αναπαραγώγιμο ό, τι μπορούσε να καταγραφεί Στις όχθες του ποταμού Swanee, για παράδειγμα, ο φωνογράφος του Edison όχι μόνο απαθανάτισε τα μπλουζ με το ίδιο όνομα και τους νέγρους που τα τραγούδησαν. Ακουγόταν επίσης ο θόρυβος της μηχανής του ατμόπλοιου και του ίδιου του ποταμού. Ο Τάμεσης - αν θυμάστε την Kate Bush- είναι ένας ποιητής που δεν τελειώνει ποτέ.

Συνεχίζεται

Ο ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ ΕΔΡΑΙΩΣΕ ΤΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΤΟΥ ΕΓΩ ΣΑΝ ΨΥΧΗ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΥΛΗΣΗ ΣΑΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΡΙΖΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΔΑΙΜΟΝΟΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΤΟΝ ΕΜΠΟΔΙΖΕ ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΙ ΣΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ, ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ. ΤΑ ΜΥΘΙΚΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΕΠΟΠΤΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΩ ΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ. 

Η ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΕ ΤΗΝ ΓΝΩΣΗ ΒΥΘΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΩΘΗΣΕ ΤΗΝ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΜΠΟΛΙΑΖΕΙ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΛΩΝΟΥΣ ΤΟΥ ΔΕΝΔΡΟΥ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ  ΑΝΑΣΤΑΙΝΟΝΑΣ ΤΟΝ ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: