Η ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΔΕΝ ΖΕΙ ΠΙΑ ΕΔΩ.Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ.

από Roberto PECCHIOLI

Γίναμε μάρτυρες μιας Woke κηδείας, ένα οξύμωρο μεταξύ πολλών στο μεταμοντέρνο μπλέντερ, αφού ο αποχαιρετισμός στη ζωή και η θλιβερή ιδεολογία της "αφύπνισης" είναι ασυμβίβαστα. Αναφερόμαστε στην τελετή (μπορεί άραγε να ονομαστεί έτσι;) ή στην τελευταία παράσταση που ανέβασε ο αείμνηστος Oliviero Toscani. Με τη θέληση του νεκρού, κανένα τελετουργικό, μόνο ένα μπάρμπεκιου, ενώ ένας γιος του φωτογράφου σκόρπισε τις στάχτες του πατέρα του σε ένα κρεβάτι κοπριάς αλόγου. Αντιστεκόμαστε – από σεβασμό στο μεγαλείο του θανάτου – στον πειρασμό του κακού αστείου και περιοριζόμαστε στην παρατήρηση ότι η εκτίμηση που είχε ο ίδιος για τον εαυτό του και την ανθρώπινης φύση ο τελάλης-κήρυκας της καταναλωτικής παγκοσμιοποίησης που ήταν στη μισθοδοσία του ομίλου Benetton πρέπει να ήταν πολύ κακή.

Ένας έξυπνος, αλλά επιβλαβής προπαγανδιστής ενός αποσυντιθέμενου, ομογενοποιημένου, αποστειρωμένου πολιτισμού σε εμπορευματική μορφή, στον οποίο η ταυτότητα - προσωπική και κοινοτική - αποχρωματίζεται μέχρι να διαλυθεί στο καζάνι των Ηνωμένων Χρωμάτων («United Colors») των μαζικών ενδυμάτων που πωλούνται σε υψηλή τιμή από την πολυεθνική του Τρεβίζο. Οι υπόλοιπες ιδεολογικές εκστρατείες του – τίποτε άλλο δεν ήταν ο τηλεφακός και ο σκοτεινός θάλαμος του – μας φαίνονται ως μια εκλεπτυσμένη μορφή πορνογραφίας της ψυχής, η ανελέητη αποκάλυψη μιας ανθρωπότητας άρρωστης από τον εαυτό της.

 Η τελευταία παράσταση ήταν η τέλεια σφραγίδα του μηδενισμού του οποίου ήταν ένας λαμπρός ερμηνευτής, ένας αποτελεσματικός προπαγανδιστής. Αν ο πατέρας μου είχε ζητήσει να συμμετάσχω σε ένα δρώμενο όπως αυτός ο τελευταίος αποχαιρετισμός στον Τοσκάνη, θά είχα αρνηθεί. Καμία διασπορά στάχτης, καμία ένωση με κοπριά αλόγου. Αυτές οι στάχτες ήταν ένας άνθρωπος, ο Olivier, όχι ένα πράγμα. Είπε ότι δεν ήταν πιστός και ότι η σχέση του με τον Θεό «είχε επιλυθεί εδώ και πολύ καιρό». Έτσι τελειώνει ο περήφανος homo deus όταν, χορτασμένος από εμπειρίες και απελπισμένος για την παροδική του κατάσταση, ξορκίζει το πέρασμά του.

Αλλά υπάρχουν περισσότερα, τα οποία υπερβαίνουν την ατομική ιστορία και απαιτούν έναν συνολικό προβληματισμό. Η Αντιγόνη δεν ζει πια εδώ. Οι νεκροταφικές πρακτικές εξαπλώνονται – αποτέφρωση και διασπορά στάχτης – των οποίων το νόημα είναι ένας τρομερός μακάβριος χορός, το θέαμα ενός όντος, μιας τελευταίας γενιάς, ενός πολιτισμού, που δεν έχει βρει κανένα νόημα στη γήινη διέλευση. Η ζωή είναι ένας αγώνας χωρίς προορισμό και τα άτομα που χαρακτηρίζονται από αυτό το όραμα φαίνεται να θέλουν να τό επιβεβαιώσουν ακόμα και όταν είναι νεκροί. Εκμηδενίζονται με τη μίζερη παρηγοριά ότι λίγα απομεινάρια γίνονται ένα είδος anima mundi, ένας εναγκαλισμός με το σύνολο που είναι στην πραγματικότητα το τούνελ του τίποτα. Ένα καυτό σύμπτωμα του τέλους της φυλής του πολιτισμού στην οποία ανήκουμε.

Η μορφή της Αντιγόνης, που εκπροσωπείται στην ελληνική τραγωδία του Σοφοκλή, είναι μια από τις ιδρυτικές ιστορίες ενός κόσμου που έχει φτάσει στο τέλος του. Η νεαρή γυναίκα είναι αδελφή του Πολυνείκη και του Ετεοκλή, οι δύο αλληλοσκοτώθηκαν σε μια προσπάθεια να καταλάβουν την εξουσία στη Θήβα. Ο βασιλιάς Κρέοντας πέταξε έξω από τα τείχη τα λείψανα του Πολυνείκη, που πολέμησε εναντίον της πόλης, εκτεθειμένα σε άγρια ​​ζώα. Η Αντιγόνη, συγκινημένη από τό οικογενειακό και τό ανθρώπινο έλεος, καταφέρνει να θάψει τον αδελφό της. Ο Κρέοντας, θυμωμένος με την ανυπακοή της στο νόμο του, την έκτισε ζωντανή. Μετά τις προσευχές του γιου του Αίμονα, μνηστήρα της Αντιγόνης, ο Κρέοντας συμφωνεί να την ελευθερώσει: πολύ αργά όμως, η νεαρή γυναίκα είχε αυτοκτονήσει. Η τραγωδία ολοκληρώνεται με την αυτοκτονία του Αίμονα και της μητέρας του, βασίλισσας Ευρυδίκης.

Τό Νόημα είναι η σύγκρουση μεταξύ του νόμου των ανθρώπων και αυτού πού είναι δίκαιο. Ο φυσικός νόμος υπαγορεύει ότι οι νεκροί πρέπει να θάβονται, οι ζωές τους να αφήνουν ένα ίχνος τής ζωής τους ανεξάρτητο από τους γραπτούς κανόνες και τη βούληση των ισχυρών. Στη θολωμένη συνείδηση ​​των απάνθρωπων ανθρώπων της Δύσης, δεν υπάρχει πλέον ένας φυσικός νόμος που να επιβάλλει συμπεριφορές, που ονομάζονται όρια, να εκφράζει ένα κοινοτικό μοντέλο ζωής και συμπεριφοράς τοποθετημένο στην καρδιά του ανθρώπου από έναν Θεό ή από μια ηθική συνείδηση ​​που υπερβαίνει τον χρόνο, τον χώρο, τις παροδικές αρχές. Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει και ο καθένας δεν είναι παρά άτομα ακυβέρνητα σε ένα θέατρο του παραλόγου που ονομάζεται ύπαρξη. Ενωμένα χρώματα του μηδενισμού, οι άπειρες αποχρώσεις του μηδενισμού. Η Αντιγόνη δεν θά αναγνωριζόταν σήμερα. Κανένα ίχνος, κανένας τάφος, κανένας τόπος μνήμης δεν πρέπει να θυμίζει τι ήταν και ποιά ήταν.

Μια ηθική και πολιτισμένη υποβάθμιση την οποία μαρτυρεί η σιτουασιονιστική "παραστασούλα" της τέφρας που ρίχνεται στην κοπριά. Σε ατομικό επίπεδο, η κυρίαρχη άποψη είναι ότι ο Τοσκάνι είχε κάθε δικαίωμα να πετάξει το νεκρό σώμα του όπως έκρινε κατάλληλο. Σε ηθικό επίπεδο, η πεποίθησή μας είναι ότι ήταν μια αναπαράσταση σύμφωνη με την κουλτούρα της διαγραφής, που επιδεικνύεται από ένα μίσος για τον άνθρωπο που έχει φτάσει στο σημείο να πετάξει τα λείψανά του στην κοπριά. Είμαστε ακόμα πολιτισμός, αφού καταργήσαμε, μαζί με τόσα άλλα πράγματα, και τον σεβασμό για τους νεκρούς, για τη συγκεκριμένη μνήμη τους, τον τάφο που σηματοδοτεί μια ύπαρξη, τις ημερομηνίες, την αγάπη κάποιων, τη συμμετοχή στη μεγάλη σκηνή του κόσμου; Ο Giambattista Vico και ο Ugo Foscolo θα έλεγαν δυνατά όχι.

Φυσικοί νόμοι υπάρχουν και γι' αυτούς. Ο ναπολιτάνος ​​φιλόσοφος σκέφτηκε τρεις μεγάλους αναλλοίωτους: κάθε πολιτισμός γιορτάζει πολυτελείς γάμους, στρέφει το βλέμμα του προς τα πάνω με θρησκευτικές πεποιθήσεις και τελετές, θάβει τους νεκρούς του. Μια ανατριχιαστική σύγκριση με την εποχή μας, στην οποία ο γάμος κονιορτοποιείται, είναι μια ανατρεπτική φιλοδοξία μιας μικρής ομοφυλοφιλικής μειονότητας, κάθε σχέση με το Έπεκεινα - ή με την απλή υπόθεση του Θεού - γελοιοποιείται ως μια απαρχαιωμένη δεισιδαιμονία και ο θάνατος (που απομακρύνεται, εξορισμένος από τον δημόσιο χώρο) δεν έχει πλέον τη μαρτυρία των τάφων, των νεκροταφείων, το συγκινητικό καθήκον νά αποδώσουμε την μνήμη εκείνων που δεν είναι πιά εδώ. Ο Ugo Foscolo προχωρά παραπέρα, στον πιο δυνατό στίχο του, τους Τάφους, όταν επιτίθεται στον «νέο νόμο» - όπως ήταν τό αναμενόμενο αποτέλεσμα του Διαφωτισμού - που απομακρύνει τα νεκροταφεία από τα κατοικημένα κέντρα. «Αλίμονο! Για τους πεθαμένους δεν υπάρχει πιά λουλούδι όπου να τιμάται από τον ανθρώπινο έπαινο και το κλάμα τής αγάπης. Από την ημέρα που οι γάμοι και τα δικαστήρια και οι βωμοί έδωσαν στα ανθρώπινα θηρία τη δυνατότητα νά είναι ελεήμονες για τον εαυτό τους και για τους άλλους, έσωζαν οι ζώντες από τον κακοήθη αιθέρα και από τα αγρίμια τα αξιολύπητα λείψανα που η Φύση, με τις αιώνιες εναλλαγές της, ορίζει για άλλους σκοπούς». 

Η ταφή ως πράξη φυσικής ανθρωπιάς, επειδή ο άνθρωπος αναγνωρίζει τον εαυτό του ως διαφορετικό από τα άλλα έμβια μόνο, διατηρώντας τη μνήμη, γνωρίζοντας ότι αύριο θα κάνουν το ίδιο για εμάς, ήταν για τον ποιητή η πιο σωστή και φυσική χειρονομία.

Όσο για τον Vico, οι γάμοι και οι ταφές είναι νόμοι της φύσης καί η έλλειψή τούς ακρωτηριάζει το άνθρωπινο πλάσμα, υποβιβάζοντάς τον σε έναν σοφό πίθηκο. 

Υπάρχει κάτι περισσότερο, για τον ποιητή της Ζακύνθου: απευθυνόμενος στον φίλο του Ιππόλυτο, έναν επιφανή Έλληνα λόγιο, δηλώνει «Σε σπουδαία πράγματα ανάβουν οι ψυχές των δυνατών με τους τάφους των γενναίων, ω Ιππόλυτε· Και ωραίο και ιερό στον ξένο προσκυνητή κατασταίνουν το χώμα που τους εδέχθη».  Οι τάφοι ως παράδειγμα, η ζωή των μεγάλων ως πρότυπο προς μίμηση, αλλά και η ζωή εκείνων που έζησαν ασκώντας και διδάσκοντας το καλό και το δίκαιο, όπως οι γονείς μας. Το αντίθετο της κουλτούρας της διαγραφής, για την οποία το παρελθόν είναι ένα βάρβαρο λείψανο που πρέπει να εξαλειφθεί που ανατρέπει τον αφορισμό του Bernard of Chartres, σύμφωνα με τον οποίο είμαστε νάνοι στους ώμους των γιγάντων. «Μπορούμε να δούμε περισσότερα πράγματα από αυτούς και πιο μακριά, σίγουρα όχι λόγω της οξυδέρκειας της όρασής μας ή του ύψους του σώματός μας, αλλά επειδή ανυψωνόμαστε και παρασυρόμαστε από το ανάστημα των γιγάντων». Μεσαιωνικές ανοησίες, σύμφωνα με την ανόητη αντίληψη του ορισμού τους ως «σκοτεινών αιώνων».  Είμαστε εμείς οι γίγαντες και το καθήκον μας είναι να απελευθερωθούμε από τα δεσμά του παρελθόντος. Αυτό μας είπε ο Τοσκάνι χωρίς να το θέλει – ή μήπως ναι. Γίγαντες σβησμένοι από μια πνοή ανέμου των οποίων η μνήμη διαλύεται ανάμεσα σε άλλους ανέμους.

Οι Τάφοι κλείνουν με στίχους που αποτελούν ένα ισχυρό μανιφέστο κατά του μηδενισμού. Η ανάμνηση τού Έκτορα, του γενναίου ηττημένου βασιλιά της Τροίας, του οποίου το σώμα, λυτρωμένο από τον γέρο πατέρα του Πρίαμο, τελικά θάφτηκε, υπενθυμίζει στους ταξιδιώτες το θάρρος του απέναντι σε έναν ανίκητο εχθρό επειδή ήταν άτρωτος. «Και συ, τιμή θρήνων, Έκτορα, θα έχεις, όπου σέβας και δάκρυα θα τιμούν το αίμα όσο για την πατρίδα εχύθη, κι ως που ο Ήλιος θα αχτινοβολεί πάνω στις συμφορές του ανθρώπου». Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός που ανανεώθηκε από τον Χριστιανισμό διήρκεσε τρεις χιλιάδες χρόνια. Πολύ, πολύ λιγότερο ο μηδενισμός θα κρατήσει. Η Αντιγόνη δεν ζει εδώ, ο Έκτορας δεν αξίζει τον τάφο και το πένθος. Έχασε· δικό του το λάθος, δεν στάθηκε στο ύψος του Αχιλλέα, του ανταγωνιστή με τις υπερφυσικές δυνάμεις. Και τα νεκροταφεία γίνονται γρήγορα περιοχές οικοδομήσιμες.

Il cachinno terminale di Toscani

Ανώνυμος είπε...

ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· ἀκολούθει μοι, καὶ ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς. Ματθ. 8,22

«Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει…»

Φαίνεται ότι θεωρούσε τον εαυτό του και το ζειν του, κόπρο.
Κόπρος ην καί εις κόπρον απελευσει

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ