π. Ν. Λουδοβίκος: Η μοναρχία του Πατρός και οι εκκλησιολογικές της συνέπειες

 

π. Ν. Λουδοβίκος: Η μοναρχία του Πατρός και οι εκκλησιολογικές της συνέπειες

Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Ἡ Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδος στήν Ἱστορία καί στό Παρόν Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου έως Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2024 Αμφιθέατρο Κεντρικής Βιβλιοθήκης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

π. Ν. Λουδοβίκος: Η μοναρχία του Πατρός και οι εκκλησιολογικές της συνέπειες

Απομαγνητοφώνηση

Καλησπέρα…ευχαριστώ και εγώ τους διοργανωτές για την πρόσκληση…δεν έχω προλάβει να γράψω κείμενο, αλλά έχω γράψει για τα θέματα αυτά, όπως ξέρετε..οπότε θα ξαναπιάσουμε το πράγμα κάπως έτσι, να δούμε ποια είναι τα προβλήματα που δημιουργούνται, τα οποία είναι πολύ σημαντικά προβλήματα, και χρειάζεται πάρα πολύ προσοχή στα επόμενα βήματα μας.

Η αλήθεια είναι ότι εγώ ξεκίνησα τη συζήτηση αυτή, όπως ξέρουν οι περισσότεροι, εδώ και αρκετά χρόνια, περισσότερα από 15, 20 χρόνια περίπου. Είχα τούτο το βιβλίο, «Οι τρόμοι του προσώπου και τα βάσανα του έρωτα», είναι ένα βιβλίο που βγήκε το 2010, και το αγγλικό πρωτότυπο δυο χρόνια πριν. Πέρασα λίγο δύσκολα με αυτή την κριτική. Δεν ήταν εύκολα για μένα. Όμως έχω τη χαρά να βλέπω τους καρπούς αυτού του πράγματος, γιατί όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι υπήρχε ένα πρόβλημα εδώ σ’ αυτά τα θέματα. Ο πατήρ Χρυσόστομος προηγουμένως συγκεφαλαίωσε και μερικές δικές μου θέσεις. Πρόσφατα είχα τη χαρά, ένας πολύ κοντινός μαθητής του Περγάμου, να δημοσιεύσει ένα βιβλιο, για το Φλωροφσκι και το Ζηζιούλα. Πολύ καλό βιβλίο, η διδακτορική του διατριβή, όπου αποδέχεται ουσιαστικά νομίζω όλη την κριτική που έχω κάνει, ενώ προηγουμένως αυτά ήταν αδιανόητα, έτσι. Δεν είναι το θέμα μιας προσωπικής δικαίωσης, δε σημαίνει τίποτα αυτό. Όλοι μας κάνουμε λάθη, και αν δεν κάνουμε τώρα, θα κάνουμε αυριο. Δεν έιναι εκεί το θέμα. Το θέμα είναι ότι αυτά ζητήματα είναι πάρα πολύ σοβαρά καθ’ αυτά. Και έχουν τρομακτικές συνέπειες στη ζωή μας, στη ζωή της Εκκλησίας. Δεν είναι δηλαδή ενασχολήσεις ακαδημαϊκές. Και μόνο με αυτήν την έννοια τολμώ και εγώ να συνεισφέρω σ’ αυτή τη συζήτηση. Θα ξαναπιάσω το νήμα από την αρχή, για να καταλήξω στην εκκλησιολογία. Όπως λέει ο Περγάμου, στο βιβλίο «Communion and otherness» όπου τα αναπτύσσει όλα αυτά, το οποίο δεν υπάρχει στα ελληνικά. Λέει λοιπόν εκεί, ξεκινώντας από τη τριαδολογία τώρα πάλι, γιατί όλα αυτά συνδέονται με την Α’ Οικουμενική βεβαίως, λέει: «το…ύπαρξη στον Υιό από τον Πατέρα, είναι υπόθεση όχι της ουσίας, του τι είναι ο Θεός, αλλά τους πως είναι ο Θεός. Αυτός συνεπάγεται, ότι αιτία και αιτιώδες χρησιμοποιείται για να περιγράψει πως είναι ο Θεός, και να αποφευχθεί να καταστεί η ανάλυση της Τριάδας μια υπόθεση ουσίας. Αυτού του οποίου ο Πατήρ είναι αίτιος, είναι μια μετάδωση όχι ουσίας, αλλά προσωπική ετερότητας.» Αμέσως παρακάτω: «Θεωρείται μια επανάσταση ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο. Διότι η πρώτη Οικουμενική Σϋνοδος, θεωρούσε, γραπτώς λέει το Σύμβολο, ότι ο Υιός γεννάται εκ της ουσίας του Πατρός. Αυτό το πράγμα, λόγω της μεγάλης επίδρασης των Καππαδοκών έφυγε από τη μέση, ενοχλητική η λέξη ουσία, και έχουμε πλέον εκ του Πατρός. Μόνο το εκ του Πατρός, που εννοεί από το πρόσωπο του Πατρός.[ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ] ».Βεβαίως, όλη η χορεία των πατέρων, Καππαδοκών και λοιπών, λέει το αντίθετο. Όπως ξέρουμε σήμερα, είναι κοινός τόπος. Τι να πρωτοδιαβάσει κανείς; Γρηγόριος Νύσσης: μη πρόσωπον δηλεί τον Θεό ως όνομα, αλλά η ουσία. Ει γαρ πρόσωπον εδήλου το Θεός, εν και μόνον τω προσώπω ελέγετο ο Θεός,» αυτό που λέει ο Περγάμου. Αν το όνομα Θεός αφορούσε την ουσία, μόνο ένα πρόσωπο θα λεγόταν ο Θεός, ο Πατήρ ακριβώς, ΄΄όπως λέει ο Περγάμου σε όλους του τόνους. «όπερ εσημαίνει το ότι τω αιτιώδη ονόματι, ώστε ώσπερ ουν ο Πατήρ, μόνος ο Πατήρ λέγεται. Προσώπου δηλωτικόν είναι τούτο το όνομα.» Πρόσωπο είναι ο Πατήρ, αλλά Θεός δεν λέμε ότι είναι ο Πατήρ και μόνον. Θέλω να σημειώσω εν παρόδω. Η σχέση μου με τον Περγάμου υπήρξε πάρα πολύ στενή. Ήταν επιβλέπων της διατριβής μου, ήμουν βοηθός του χρόνια, χειροτονία δική του. Ακούστε, η κριτική που έκανα, ήταν κριτική στον εαυτό μου. Εγω ο ίδιος είχα δεξιωθεί αυτές τις σχέσεις, σε πρώτη φάση.[ ΟΠΩΣ Ο ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΕΜΕΝΕ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΕ] Και μετά από τα διαβάσματα είδα, σιγά σιγά, ότι δεν έβγαινε αυτό το πράγμα, δεν πάει πουθενά. Διότι και στην εκκλησιολογία έχουμε προβλήματα. Έτσι λοιπόν, όταν λέμε Θεός, ο Νύσσης, εννοούμε το εν αίτιον μετά των αυτού αιτιατών, είτε τη μία ουσία, αλλά δεν εννοούμε ένα πρόσωπο….ο Περγάμου φοβάται ότι ο Πατήρ κρατάει τη θεία ουσία και μετά την μεταδίδει. Θα δούμε ότι προσπαθώντας να αποφύγει αυτό το πράγμα, απέκτησε κάτι πολύ χειρότερο. Το θέμα είναι ότι για τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, η παρουσία των τριών προσώπων στην Αγία Τριάδα, είναι δεδομένη, ως παρουσία παντελώς ίσων, έτσι. Λέει ο μέγας Αθανάσιος, ο Θεός είναι ο θέλων Υιός του θέλοντος Πατρός. Και γαρ ο Υιός τη ιδία θελήσι …και αυτός αγαπά και θέλει και τιμά τον Πατέρα, και εν εστι θελήματος; Εκ Πατρός εν Υιώ, ως εκ τούτου θεωρείσθαι τον Υιόν εν τω Πατρί, και τον Πατέρα εν τω Υιώ.» Υπάρχει μια αμοιβαιότητα θεμελιώδης. Δεν είναι ότι ο Πατήρ υπαγορεύει στον Υιό την ύπαρξη, είναι και ο Υιός, θέλει τον Πατέρα, και είναι Υιός του Πατρός, του θέλοντος Υιού ο Πατήρ. Θελήσι θέλων παρά του Πατρός. Δεν υπάρχει ένα είδος ιεραρχίας στην Τριάδα, όπως ήθελε για παράδειγμα ο Ωριγένης, που είναι πνευματικός πατέρας του Αρείου. Λοιπόν, ο Περγάμου, για να μπορέσει να προχωρήσει τη σκέψη του, αναγκάστηκε κάποια στιγμή να πάρει θέσεις ουσιαστικά αρειανικές, έτσι. Όπως τούτο εδώ: η ελευθερία του Πατρός, σελ. 122, να τους φέρει τα δυο πρόσωπα, Πνεύμα και Υιό, στο Είναι, δεν το τοποθετεί πάνω τους, ακούστε τώρα, είναι κάτι χειρότερο, είπα. Δεν υπήρχαν ήδη εκεί, και για την ελευθερία τους δεν χρειάζεται να ζητηθεί η συγκατάθεση τους, αφού δεν υπήρχαν ως οντότητες πριν τη σχέση τους με τον Πατέρα. Δηλαδή ήταν μια περίοδος, που ο Πατήρ ήταν μόνος, και κάποια στιγμή, γι΄αυτό δεν χρειάζεται να ρωτήσει τον Υιό, θέλεις γεννηθείς υιέ μου; Θέλεις να εκπορευθείς Πνεύμα μου; Όχι, διότι υπήρχαν. Δεν υπήρχαν πριν απ΄αυτόν. Αυτό το χωρίο με διέλυσε. Προσωπικά με λύπησε πάρα πολύ. Με λύπη το κατέγραψα. Διότι μετά μπορεί να μιλάς για ισότητες και τέτοια, αλλά το θέμα είναι ότι εδώ, ξεκάθαρα, αν δεν το πούμε ρεαλισμό, θα το πούμε ένα χονδροειδή ωριγενισμό. Αλλά είναι αρειανισμός όμως. (τρεις φορές το λέει). Εδώ θεμελιώνεται μια εκκλησιολογία και μια θεωρία του πρωτείου. Εδώ είναι τα δύσκολα. Και μια αντίληψη περί του επισκοπικού αξιώματος που είναι πάρα πολύ σοβαρή, και βέβαια, προσπαθώντας να βρω μια άκρη εγώ, είχα πιάσει αυτό το ωραίο χωρίο, πως το λέει ο πατήρ Χρυσόστομος, του Γρηγορίου Θεολόγου, μοναρχία ην ουχ εν περιγράφει πρόσωπον, τι ωραίο, την μοναρχία δεν την περιγράφει ένα πρόσωπο. Έστι γαρ και το εν …προς εαυτόν πολλά καθίστασθαι. Αλλά μοναρχία ην φύσεως ομοτιμίας, ομοτιμία συνίστησιν, και γνώμης σύμπνοια και ταυτότης κινήσεων και προς το εν των εξ αυτού σύνευσις, ώστε καν τω αριθμώ διαφέρει, τη ουσία επιτέμνεσθαι. Φοβερό πράγμα. Με κέντρισε πάρα πολύ εμένα το σύνευσις. Μια κίνηση. Γιατί πάει, και ένα ανάλογο χωρίο στον Άγιο Μάξιμο, εν μονή ακινήτω η Τριάς δοκούσα, δοκεί κινήσθαι. Φαίνεται σαν να κινείται, πως; Εν τη…χωρήσει. Στο βιβλίο τούτο δω, που βγήκε πρόσφατα, στον Άγιο Μάξιμο, για τα κεφάλαια περί αγάπης, δικά μου κεφάλαια, σχόλια και εισαγωγή δική μου. Λοιπόν, βρίσκω πολλά χωρία στον Άγιο Μάξιμο, τα οποία συντείνουν όλα, σ’ αυτό το πράγμα που λέω εγώ άχρονη, άτοπη και λοιπά διαδοτικότητα της ουσίας. Λαμβάνει η ουσία μέρος σ’ αυτή την κοινωνία των προσώπων. Είναι ουσιώδης αυτή η κοινωνία, γι’ αυτό είπα ο Θεός αγάπη εστί.[ΠΕΡΙΧΩΡΗΣΙΣ ΛΕΓΕΤΑΙ ΟΧΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ] Θέλουν πάρα πολύ προσοχή.. είναι πάρα πολύ δύσκολες έννοιες. Δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε να λέμε ότι η ουσία είναι εκτός. Ακούστε κάτι, ποια ήταν η αιτία που τα είπε αυτά ο Περγάμου; Σκοτώθηκα πάρα πολλά χρόνια να τα βρω, γιατί ο Περγάμου δεν αποκαλύπτει τις πηγές του, ως συνήθως, και φιλοσοφία ο Περγάμου δεν είχε διαβάσει. Είχε διαβάσει όμως, δυστυχώς ή ευτυχώς, Levinas. Το Totalite et infini. Αυτό το πράγμα λοιπόν, το πήρε και το μεταφέρει στη τριαδολογία αυτούσιο. Τι λέει εκεί ο Levinas; Λέει ότι το Είναι ως Είναι, είναι ανύπαρκτο, είναι πηγμένο, μια κατάσταση σκοτεινή, απο την οποία δεν μπορούμε να βγάλουμε άκρη και λοιπά. Και η έκσταση από αυτό το Είναι, η ολότητα, infini, infini είναι η έκσταση και μάλιστα η έκσταση είναι μέσα από σχέσεις. Η τριαδολογία του Περγάμου είναι η εξής: από το πηγμένο αυτό Είναι εξέρχεται θριαμβευτικά ο Πατήρ, ως πρόσωπο ελεύθερο. Και τραβάει μετά τα δυο άλλα πρόσωπα από το πηγμένο Είναι, και τα φέρνει ακριβώς στην ελευθερία του. Η ελευθερία του Πατρός. Είναι κάτι στο οποίο επιμένει συνεχώς. Για έναν που ξέρει θεολογία πατερική, το να ακούσει κάποιον να λέει η ελευθερία του Πατρός, είναι σχεδόν αστείο. Δεν έχει νόημα. Αν το δεις όμως από την προοπτική του Levinas, ένας είναι ο Levinas και ο άλλος είναι ο Tillich. Τον Tillich διάβαζε πάρα πολύ, και μέσω αυτού οικειώθηκε τον υπαρξισμό. Όλες οι βασικές θέσεις του Περγάμου είναι στον Tillich. Στο νέο μου βιβλίο, αυτό το τεχνοπίθηκος και αλήθεια, έχει μεταφραστεί το κεφάλαιο αυτό απ’ τα αγγλικά, όπου δίνω και τις πηγές του λεπτομερώς. Δεν είναι θεολογική η αφόρμηση του Περγάμου στα θέματα αυτά. Δεν υπάρχει. Είναι Levinas. Και έτσι εξηγείται η εμμονή του στο να πει ότι το πρόσωπο είναι ελευθερία, και η ουσία είναι αναγκαιότητα. Γιατί είναι αναγκαιότητα η ουσία. Η ουσία είναι, θα μπορούσε να είναι αναγκαιότητα, αλλά άκουσε τον Άγιο Μάξιμο να λέει, ουχ ηναγκασμένα τα οντολογικών φυσικά…Μα γιατί έγινε η ενσάρκωση τότε; Για να ελευθερώσει τη φύση από τη φθορά και τον θάνατο. Δεν έχει νόημα. Σε μια προοπτική γνωστικίζουσα ή πλατωνική, έχει νόημα, αλλά από ένα σημείο και πέρα, δεν. Τώρα ερχόμαστε στην τριαδολογία. Ένα άρθρο μου εδώ στο περιοδικό Analogia, αποτέλεσε έναυσμα να έχω μεγάλα προβλήματα με κάποιους πατριαρχικούς θεολόγους, διότι τι είπε εδώ. Αυτά που νομίζω επίσης αυτονόητα….Τι, ότι η Εκκλησία είναι ένα χριστολογικό γεγονός. Δεν είναι αντιγραφή της Τριάδας. Είναι πολύ επικίνδυνη ιδέα, να θεωρούμε την Εκκλησία εικόνα της Τριάδας. Και μάλιστα εικόνα. Ο Άγιος Μάξιμος λέει, αν σταματήσουμε στην εικόνα, η ιστορία τελείωσε. Η διαδικασία της ελευθερίας και της μετοχής σταματάει. Πρέπει να μπει η μίμησις μέσα. Η μίμησις είναι που εξηγεί γιατί έχουμε ατέλεια στην Εκκλησία, και ταυτόχρονα την τελειότητα της κλήσεως και την τελειότητα, εις Άγιος εις δόξαν Θεού Πατρός, και εμείς όμως, τι κάνουμε; Μετέχουμε. Το βιβλίο μου «Η εκκλησιολογία του ομοουσίου», λέει αυτό το πράγμα. Ότι, στον Αρεοπαγίτη και τον Άγιο Μάξιμο, ότι ουσιαστικά έχουμε μια εκκλησιολογία συμμετοχής στην πατερική θεολογία, που μετέχουμε στα χαρίσματα. Και μάλιστα, αυτή είναι η αλλαγή που έκανε ο Αρεοπαγίτης, για τον οποίο άκουσα κάποιον να λέει ότι είναι ο εφευρέτης του αυταρχισμού στην Εκκλησία, έλεος πια, είναι λοιπόν, μετοχή κατά χάρισμα, οι εννάδες;, και διαμοιρασμός. Και μάλιστα τόσο πολλή μετοχή, όσο και διαμοιρασμός. Μοιράζεις, και επειδή μοιράζεις, μετοχή του Χριστού, δεν έχουμε μετοχή στο Εν, αλλά ο Χριστός φέρνει όλα τα ενεργήματα του Θεού, μετέχουμε εμείς,..η συνεργεία. Η έννοια της αναλογίας στον Αρεοπαγίτη. Δεν έχει καμία σχέση με την έννοια της αναλογίας στον Θωμά τον Ακινάτη, είναι συνεργεία. Αναλογικά κινείται ο Θεός προς εμένα, εν Χριστώ, και εγώ αναλογικά με το βάπτισμα και τη Θεία Ευχαριστία ενσωματώνομαι και συνεργώ σ’ αυτό το οποίο είναι η θέωση της ανθρώπινης φύσεως. Η Εκκλησία λοιπόν, είναι ένα γεγονός χριστολογικό. Δεν είναι ένα γεγονός, το οποίο αφορά μια duplication, αναδιπλασιασμό της Τριάδας. Απ’ εξω. Σαν να μην είναι ενσάρκωση. Ο Χριστός εξηγεί, ακριβώς. Τι εξηγεί ο Χριστός; Κατά τον Άγιο Μάξιμο, από τον Αρεοπαγίτη, εξηγεί το ομοούσιο. Δηλαδή το χριστολογικό ομοούσιο. Υπάρχει το τριαδολογικό ομοούσιο, το οποίο είναι αϊδίως αποτετελεσμένο, και λοιπά, διαδοτικότητα της ουσίας και λοιπά, αλλά υπάρχει και το χριστολογικό ομοούσιο, παρόλο που υπάρχει η διαφορά των ουσιών, λέει ο Μάξιμος, που διατηρείται, γίνεται κοινωνική ενδιάσφυγξις των όντων. Και πως γίνεται αυτό; Μέσω κάθε χαρίσματος, που μετέχει στην ανάλογη ενέργεια, που είναι το χάρισμα εν Χριστώ. Κάθε χάρισμα, τι κάνει; Ενοποιεί όλα τα όντα μέσα του. Δηλαδή εις την ενότητα της Εκκλησίας μετέχουμε στην ανάδυση της, την πραγματοποίηση της. Έτσι, το Πνεύμα το Άγιο, στον καθένα από μας. Συνεπώς ο επίσκοπος, δεν είναι η ενότητα της Εκκλησίας. Είναι αυτός που διδάσκει την ενότητα και την εκφράζει. Αλλά δεν είναι ο ίδιος…λένε υπάρχει ένα χάρισμα του επισκόπου, ποιος είπε, και αν είναι αιρετικός ο επίσκοπος; Χάρισμα ενότητας, πρώτον. Και δεύτερον, σε τι διαφέρει από τον στρατό τότε; Ο συνταγματάρχης έχει το χάρισμα της ενότητας. Το καταλαβαίνουμε όλοι αυτό, όσοι πήγαν στρατό. Ο επίσκοπος τι; Είναι πολύ σημαντικό αυτό, γιατί εισάγει ουσιαστικά μια ολόκληρη θεωρία περί ενότητας, η οποία επιτρέπει να υπάρχει πρώτος, και συνοδικότητα ταυτόχρονα. Συνοδικότητα γιατί; Γιατί είναι όλοι χαρισματούχοι στην Εκκλησία. Γι’ αυτό υπάρχει συνοδικότητα. Και μάλιστα ο επίσκοπος, αν διαβάσετε τον Κυπριανό Καρθαγένης, πρέπει να λογοδοτεί γι’ αυτά που θα πει στη Σύνοδο. Γιατί έχει χαρισματούχους απέναντι του. Όλα τα χαρίσματα είναι εις τόπον και τύπον Χριστού. Όχι μόνο του επισκόπου. Και τα χέρια και τα πόδια και τα αυτιά, λέει καθαρά ο Άγιος Μάξιμος. Δεν υπάρχει κάποιο χάρισμα που δεν είναι. Μας έχουνε, πραγματικά εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα, έχουν κοπεί δεκάδες φοιτητές μου, με το ερώτημα αυτό. Τους το’ κανα και τους έκοβα. Μόνο ο επίσκοπος είναι εις τόπον και τύπον Χριστού; Ναι. Έξω, Σεπτέμβριο. Όλα τα χαρίσματα είναι εις τόπον και τύπον Χριστού. Ο Χριστός είναι εις τύπον της κεφαλής. Τελεία και παύλα. Είμαστε ένας λαός, που πραγματικά, ο καθένας από μας είναι ένα κέντρο ενότητας και κέντρο νοήματος. Και υπ’ αυτή την έννοια λοιπόν, η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού, με κεφαλή τον Ίδιο, μετέχοντας στα μέλη του, που το καθένα είναι ένα χάρισμα, πάντα χάρισμα ενότητας, το οποίο βοηθά το σώμα να αυξάνει. Δεν υπάρχουν χαρίσματα ατομικά. Είναι κοινωνικά όλα τα χαρίσματα. Έτσι φαίνεται και από τις απορίες που κάνει ο Απόστολος Παύλος, κλπ. Επομένως, λέω εγώ, έτσι πρέπει να τεθεί και το θέμα του πρωτείου. Το πρωτείο δηλαδή, λέω, πρέπει να επανεξεταστεί, ως μετοχή αναλογική, συνεργική στο πρωτείο του Χριστού. Πως πρωτεύει ο Χριστός στην Εκκλησία; Γιατί αυτός είναι που πρωτεύει ή όχι; Ή όχι; Όταν ήμουν φοιτητής στο Παρίσι, θυμάμαι, πριν από 30 τόσα χρόνια, ένα διακεκριμένο εκκλησιολόγο, με τον οποίο τώρα τσακώνομαι στους διεθνείς διαλόγους, αλλά παλιό μου καθηγητή. Και μου λέει, μετά τον Ισαάκ de l´Etoil, τον 12ο αιώνα, γίναμε αιρετικοί. Το έλεγε ειρωνικά, για μένα. Και δεν θεωρούμε ότι η Εκκλησία και ο Χριστός είναι ένα. Μιλάμε για την Εκκλησία και τον Χριστό σαν confision…θυμάμαι, χωρίς να συγχέουμε τους ορίζοντες. Ενώ εσείς. Δηλαδή για μας, και θυμάμαι τον τίτλο ενός σεμιναρίου, «Η συνεργασία της Εκκλησίας με τον Χριστό για τη σωτηρία του κόσμου». Συγγνώμη, μιλάμε για επίπεδα μετοχής στην Εκκλησία. Ναι. Αν δούμε την εκκλησιολογία της μετοχής, ότι σε κάθε χάρισμα υπάρχει πράγματι μια ενέργεια που προσφέρεται, και εγώ μετέχω, μπορώ να μετάσχω ατελώς. Έτσι δεν είναι; Και να είμαι ατελής Χριστός, ως πρεσβύτερος. Εγώ είμαι ο Χριστός ως πρεσβύτερος. Ατελής στη μίμηση μου, στη μετοχή αυτή. Και να εμφανίζω ατελώς τον Χριστό. Δεν σημαίνει ότι δεν είναι πραγματικό το χάρισμα, πρώτον. Και δεύτερο, δεν σημαίνει ότι και εγώ δεν είμαι πραγματικός μες στη διαδικασία αυτή της μετοχής. Αυτά είναι πράγματα σημαντικά. Ο επίσκοπος, είναι ο Χριστός ως επίσκοπος. Ο Χριστός ως οτιδήποτε, ως άνθρωπος λαϊκός, ως καντηλανάφτης, γιατρός, επιστήμονας. Είναι ακριβώς αυτή η θεολογία των χαρισμάτων. Και τελικά ο Χριστός ως πρώτος. Ο Χριστός ως πρώτος. Και βέβαια, ήταν η τελική μας διαφωνία, θυμάμαι με τον Περγάμου, που έλεγε, βλέπετε, δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν Χριστώ, λέμε στον επίσκοπο, Χριστώ, και γυρίζουμε λέει, και του κάνουμε μετάνοια, γιατί είναι ο Χριστός. Λάθος. Λάθος. Λέει ο Ευστάθιος και ο Συμεών Θεσσαλονίκης, όχι δεν είναι έτσι. Την ώρα που διαβάζει το Ευαγγέλιο, ο επίσκοπος βγάζει το ωμοφόριο, γιατί; Γιατί είναι παρών ο Χριστός ο ίδιος. Ή όταν ενδύεται, κατεβαίνει από το θρόνο, για να δείξει ότι παραπέμπει, δεν είναι. Ενώ στην ρωμαιοκαθολική εκκλησιολογία που παλεύουμε τώρα, και αγωνιζόμαστε να βγάλουμε άκρη, υπάρχει ο Χριστός, υπάρχει η Εκκλησία όταν έφυγε Αυτός, ένα καθίδρυμα, και υπάρχει όλη αυτή η περίπλοκη θεωρία, όπως είναι τού Rahner μάλιστα, με το πως το Πνεύμα το Άγιο εκεί πέρα αντικειμενοποιεί, αντικειμενικά έχει την ανάμνηση του Χριστού και την παρουσιάζει. Ο Χριστός ήρθε στην αρχή, για νά φτιάξει την Εκκλησία, και στο τέλος για να την κρίνει. Ναι κατά υπόλοιπα θεωρούνται πραγματικά σύγχυση οριζόντων.(21:40) Θα σας πως ένα αστείο: διηγείται ένα περιστατικό στη Σερβία, με ένα επίσκοπο (Ιγνάτιος Μπρανιτσέβου), τον καλύτερο μαθητή του Ζηζιούλα. Τον αγαπώ πολύ αυτόν τον άνθρωπο. Την Κυριακή πριν τη Λειτουργία πήγαν οι ιερείς και μοναχοί να τον παραλάβουν από την επισκοπή, ψάλλοντας το Χριστός Ανέστη, ως τον αναστημένο Χριστό. Ο επίσκοπος έπαιζε τον Χριστό….Αυτό είναι μια αγαθή υπερβολή, η οποία όμως, εάν τη δούμε στην εφαρμοσμένη εκκλησιολογία, την καθημερινή, ξέρετε, μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη. Γιατί θα σήμαινε ακριβώς αυτός, τρόπον τινά ένα είδος εκκλησιολογικού μινιμαλισμού. Υπάρχει επίσκοπος, και ένα ταλαίπωρο πλάσμα κάπου να πει αμήν, αυτό είναι Εκκλησία. Είναι σαν να λέμε, αναπνέει το κεφάλι; Ο άνθρωπος είναι ζωντανός. Μα μπορεί να είναι σε κώμα. … Εδώ βλέπω εγώ τη θεολογία του ομοουσίου πάρα πολύ σημαντική, γιατί συνεχώς μας θυμίζει, ότι είμαστε ουσιωδώς υφεστώτες, όπως λέει ο Γρηγόριος, για τα δυο πρόσωπα, υπάρχουμε πράγματι στην Εκκλησία ουσιωδώς, και επιπλέον μεθεκτικώς. Πραγματώνοντας σταυρικά εμείς εδώ το ομοούσιο, όσο μπορούμε σ’ αυτή τη ζωή, και αυτό είναι το μυστήριο του αγιασμού. Αμήν.

(Σημείωση: οι αναφορές των πατερικών κειμένων είναι στο περίπου γραμμένες. Τις διαβάζει πολύ γρήγορα, και δεν ξεχωρίζουν οι λέξεις σε πολλά σημεία. Προφανώς είναι χωρία που το κοινό του τα γνωρίζει…)

ΚΑΙ ΜΕΤΑ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΑΣΤΗΘΗΚΕ,ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΜΑΣ ΣΥΓΧΩΡΕΣΕ ΟΛΟΥΣ ΣΤΟ ΣΤΑΥΡΟ ΑΛΛΑ ΜΑΣ ΑΝΕΣΤΗΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ.

Εγώ είμαι ο Χριστός ως πρεσβύτερος. 

ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΔΗΛΩΣΕ ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΥΘΗΚΑΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ. Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΞΑΝΑ ΔΗΛΩΝΕΙ. ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΜΕ ΗΔΗ ΤΟΝ ΒΡΥΧΗΘΜΟ ΤΟΥ ΝΑΠΟ-ΛΕΟΝΤΟΣ. ΟΜΩΣ ΘΑΡΡΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ, ΤΟΝ ΑΡΤΟ ΤΟΝ ΕΠΙΟΥΣΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΑΣΜΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΤΟ ΠΑΝΤΕΣΠΑΝΙ ΤΗΣ ΓΚΙΛΟΤΙΝΑΣ.