Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών 2

 Συνέχεια από: Πέμπτη 16 Ιανουαρίου 2025

Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών 2
Του Friedrich Kittler

1 Προετοιμάζοντας τον ερχομό των θεών α

Το Dasein επιλέγει τους ήρωες του
Martin Heidegger

Sing to me
Pink Floyd

Sweat ladies, dear gentlemen,
Κυρίες και κύριοι,

Ήταν ο Jimi Hendrix το 1968, And the Gods Made Love-η αρχή του Electric Ladyland. Αυτή θα είναι η πρώτη μου ερώτηση, πριν ένα χρόνο στο Swinging London, όπως ονομαζόταν πριν σχεδόν 50 χρόνια, και θά είναι καί σήμερα εδώ στο Μόναχο. Γιατί τι σημαίνει Electric Ladyland, εάν πάρουμε κυριολεκτικά τις δυο λέξεις; Γιατί οι θεοί να κάνουν έρωτα, και εμείς να προσανατολιζόμαστε προς αυτούς, να ρωτούμε γι’ αυτούς; Γιατί να είναι ηλεκτρονικός ο έρωτας, ως προς την τεχνική των μέσων επικοινωνίας, σαν τον παλιό καλό δίσκο; Δεν μετρούν σήμερα οι μονοθεϊστικές θρησκείες και οι φονικοί τους πόλεμοι πολύ περισσότερο;

Απέφυγα αυτές τις ερωτήσεις τη μισή μου ζωή. Ως παιδί του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, για πολλά χρόνια επιθυμούσα να περιγράψω αυστηρά ιστορικά το Feed Back (ανατροφοδότηση) μεταξύ της τεχνικής του πολέμου και των μέσων. Στην μεταπολεμική Γερμανία των αυτοαποκαλούμενων παιδιών των εγκληματιών, αυτό δεν έτυχε και καλής αποδοχής. Μόνο η μεγάλη ποπ μουσική της Αγγλίας, «the British invasion», όπως ονομάστηκε στο μουσικά καθυστερημένο Tennessee του Elvis Presley, έθεσε τα ίδια ερωτήματα. Οι τραγουδιστές, οι στιχουργοί, οι κιθαρίστες ήρθαν στον κόσμο μέσα στον ίδιο πόλεμο. (Ας μην πούμε τίποτα για το Spitfire στο The Wall των Pink Floyd). Ενώ δήλωναν τη συμπάθεια τους στον διάβολο, ο Β’ ΠΠ παρέμενε μουσικά με ένα μαύρο υπόβαθρο.
Εδώ ως απόδειξη ο Mick Jagger:

I rode a tank, held a gen’ral’s rank
When the blitzkrieg raged and the bodies stank…

Οδήγησα το άρμα, είχα τον βαθμό του στρατηγού
Όταν λυσσομανούσε ο πόλεμος-αστραπή και τα σώματα βρωμούσαν…
(The Rolling Stones, Beggar Banquet, 1968)

Επειδή μέχρι τώρα υπήρξε μόνο ένας Blitzkrieg (πόλεμος-αστραπή), εκείνος που διεξήγαγαν οι τρεις ταξιαρχίες αρμάτων του Guderian το 1940, από το Sedan μέχρι Dünkirchen, και που οι διοικητές καθοδηγούσαν μέσω ασυρμάτου, ο στρατηγός τον οποίο τραγουδά ο Mick Jagger, γεννημένος το 1943, είναι επομένως Γερμανός: Sympathy for the devil, που λέμε. Αλλιώς ήταν στην περίπτωση του πολέμου στα Falkland το 1982, όπως το τραγούδησε ο Roger Waters ως Final Cut.

They disembarked in forty five
And no one spoke and no one smiled
There were too many spaces in the line
Gathered at the cenotaph
All agreed with land on heart
To sheat the sacrificial knives

Ξεμπάρκαραν το ‘45
Και κανένας δεν μίλησε, ούτε γέλασε
Ήταν πολλά τα κενά στη γραμμή
Μαζεμένα στο κενοτάφιο
Όλοι συμφωνούσαν με τη χώρα στην καρδιά
Να βάλουν στη θήκη το μαχαίρι της θυσίας

But now
Όμως τώρα

She stands upon Southampton Dock
With her handkerchief and her summer frock
Clings to her wet body in the rain
In quiet desperation knuckles
White upon the slippery reins
She bravely waves the boys goodbye again.

(Αυτή) στέκεται στην προκυμαία του Southampton
Με το μαντήλι και το καλοκαιρινό της φόρεμα
Κολλημένο στο υγρό της σώμα μες στην βροχή
Οι άσπρες αρθρώσεις των δακτύλων της
Με ήσυχη απελπισία πάνω στα γλιστερά ηνία
Πάλι γενναία νεύει στα αγόρια το αντίο.
(Pink Floyd, The Final Cut. 1983)

Πρόσφατα όμως-ενθυμούμενος εκείνο το μαντήλι που ανέμιζε, τη βροχή πάνω από το Southampton Dock και τα γυμνά στήθη-άλλαξα γνώμη. Πρέπει η κουλτούρα της ανάμνησης να στηρίζεται πάντα πάνω σε ότι πιο φονικό; Την στιγμή της συνουσίας, γράφει ο Jorge Luis Borges, είμαστε όλοι ο αυτός άνθρωπος. Συμπέρανα με οξυδέρκεια, ότι αυτόν πρέπει να υπενθυμίζουμε, ακριβώς επειδή μας πέφτει δύσκολο. Και έτσι, το 2001 αποφάσισα να επινοήσω το αντίθετο των αμέτρητων μετατραυματικών ειδικών τομέων έρευνας. Και αν το σκεφτείτε καλά, το αντίθετο του πολέμου δεν είναι απλά η ειρήνη, αυτή η απίστευτα βαρετή μεταπολεμική περίοδος, αλλά ο έρωτας. Αυτό το ήξεραν ήδη οι παλιότεροι των Ελλήνων φιλοσόφων, όταν έβαλαν την Αφροδίτη και το Νείκος, τον έρωτα και τη μάχη δηλαδή, πάνω από τα άλλα ζευγάρια θεών ή στοιχείων, από το οποίο επινοήθηκε στην Ελλάδα ο κόσμος, η αρμονικά όμορφη τάξη. Χωρίς την Αφροδίτη και τις Μούσες δε θα υπήρχε επιστήμη. Φιλότης και Νείκος, έρωτας και έρις, διοικούσαν σαν ένα υπερσύνολο πάνω από το Δία και τη Ήρα, τον Ουρανό και τη Γη, τον Άδη και την Κόρη, τη φωτιά και το νερό. Αυτό ισχύει σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια μετά. «A man», έγραψε ο Joseph Conrad, «must speak of war and love».

Το να μιλήσει και να γράψει όμως κάποιος για τον έρωτα, είναι πολύ πιο δύσκολο, απ’ ότι για τον πόλεμο. Οι θεοί μας εγκατέλειψαν, και οι θεές, όπως η Αφροδίτη, ακόμα περισσότερο. Ακόμα και οι νύμφες, οι απλές τους συνοδοί, έχουν «φύγει από το σπίτι», σύμφωνα με ένα λόγο του T. S. Eliot: δεν κατοικούν πια στα λιβάδια και τα δάση μας, στις λίμνες και τις πηγές. Μέσα σε αυτή την Έρημη Χώρα, που τραγούδησε ο Eliot, δεν σκέφτεται πια κανένας, που αντλεί φρέσκο νερό από μια πηγή, να ευχαριστήσει με ένα λουλούδι τη νύμφη της πηγής, πράγμα που κανένα κορίτσι από την Οδύσσεια του Ομήρου δε θε παρέλειπε. Μια οικονομία εκθετικής ανάπτυξης επιδιώκει, ελπίζουμε ματαίως, να απαλλαχθεί από την αμοιβαία ανταλλαγή. Γι’ αυτό δεν μας εγκατέλειψαν μόνο οι θεοί, αλλά και τα ίχνη τους πάνω στη γη. Οι ναοί είναι ερείπια και μαζί με αυτούς όλες εκείνες οι διαστάσεις, τις οποίες ανακάλεσε ο Hölderlin, με το εντελώς μη χριστιανικό όνομα της λύτρωσης (Heil) και του ιερού (Heilig). Η αποστολή της σκέψης συνίσταται τότε (για να το πούμε μαζί με τον Heidegger), στο να ανοίξει τουλάχιστο κάποιους χώρους της λύτρωσης, που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν ένα ιερό, το οποίο από την πλευρά του θα ετοίμαζε τους δρόμους για τον ερχομό των θεών.

Η αποστολή αυτή ευτυχώς, δεν είναι ούτε νέα, ούτε πρωτάκουστη. Έχει ήδη μια φορά επιτευχθεί-στην απαρχή της ελληνικής ποίησης. Όπως πριν από πολύ καιρό έγραψε ο Ηρόδοτος, οι Έλληνες έλαβαν τα ονόματα και τους μύθους των θεών τους, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Αυτή η πρόταση ενθουσίαζε διαρκώς τον Hegel. Ο Jacob Burkhardt είχε συμπεράνει από αυτή την πρόταση, πως «μια επιτακτικότερη ανάγκη ποίησης δεν υπήρξε ποτέ στη γη». Και οι δυο όμως ξέχασαν να ρωτήσουν, ποια τεχνική μέσων επικοινωνίας δημιούργησε και έφερε (στους ώμους της) αυτήν την ανάγκη. Και η απάντηση είναι θεμελιώδης και στοιχειώδης: Οι Έλληνες επινόησαν το πρώτο, και συνεπώς το μοναδικό φωνητικό αλφάβητο πάνω στη γη. Γιατί το έκαναν, τόλμησε να εξηγήσει ο Theodore Wade-Gery, κλασσικός φιλόλογος του Cambridge, το 1949 στην Οξφόρδη: έγινε από αγάπη για την Ιλιάδα και έγινε όσο ζούσε ο Όμηρος, και κάποιος ανώνυμος Έλληνας προσάρμοσε το φοινικικό αλφάβητο συμφώνων στο ινδογερμανικό σύστημα φωνηέντων (Theodore Wade-Gery, The Poet oft he Iliad, Cambridge 1952, s. 11-14). Αυτός είναι ο λόγος, που τα είκοσι χιλιάδες εξάμετρα της Ιλιάδος άντεξαν κυριολεκτικά σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος, που μπορεί κανείς να διαβάσει και να προφέρει, χωρίς να καταλαβαίνει ούτε μια λέξη, την ελληνική, και μόνο την ελληνική ποίηση.

Ίσως συμβεί, πάνω σε αυτόν τον δρόμο να επιστρέψει η Αφροδίτη. Απλώς επειδή η μεγαλύτερη ποιήτρια της Ελλάδος, η Σαπφώ της Λέσβου, κάλεσε τη θεά της να επιστρέψει, μπορούμε να την καλέσουμε και εμείς.

Ποικιλόθρον’ αθανάτ’ Αφρόδιτα·
Παι Δίος δολοπλόκε· λίσσομαί σε·
Μη μ’ άσαισι μηδ’ ονίαισι δάμνα·
Πότνια·θύμον.

Κόρη του Δια αθάνατη, πλανεύτρα Αφροδίτη
στον πλουμιστό σου και λαμπρό τον θρόνο γονατιστή προσπέφτω.
Παρακαλώ σε, σεβαστή, μη μου παιδεύεις την ψυχή
με πόνους και με στεναγμούς.

Μα ελα ‘δώ, αν κάποτε, άλλη μια φορά
ακούγοντάς με από ψηλά τη δέησή μου δέχτηκες.
Κι αφήνοντας τ’ ολόχρυσο του Δία το παλάτι κίνησες
ζεύοντας την άμαξά σου τη χρυσή.

Πουλάκια όμορφα γοργά
φτεροκοπώντας ρυθμικά
στη μαύρη γη σε φέραν,
πετούν ψηλά στον ουρανό
και μέσα στον αέρα·

κι εκείνα φτάσαν στη στιγμή.
Το χαμογέλιο ετύλιξε τη θεϊκή σου όψη
κι εσύ ευλογημένη, με ρώτησες: γιατί ξανά με προσκαλείς;

Σαπφώ, τι έχεις πάθει;
Ποιο είναι εκείνο που ποθεί η παθιασμένη σου ψυχή;
Ποια θες να ρίξει η Πειθώ μες στου σεβντά σου τον καημό;
Σαπφώ, ποια σε πληγώνει;

Τι κι αν αυτή φεύγει μακριά,
γρήγορα θα σε κυνηγά,
τι κι αν για τώρα δεν κοιτά τα δώρα σου τα ερωτικά,
σε λίγες μέρες μοναχά δικά της θα σου δώσει,

τι κι αν αυτή δε σε ποθεί,
στη στιγμή θα σ’ αγαπήσει
και χωρίς να το θελήσει.
Έλα κοντά μου πάλι Εσύ,
κι απ’ τις αβάσταχτες τις έγνοιες λύτρωσέ με,
κάνε αλήθεια να γενεί ό,τι η ψυχή πολύ ποθεί.
Και συ η ίδια βοηθός στάσου σιμά σε με κι εμπρός.
Προστάτεψέ με

Συνεχίζεται

ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Ο ΝΕΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΒΡΙΣΚΕΙ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΕΩΣ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΘΕΛΗΣΕ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ. Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΘΑ ΝΙΚΗΣΕΙ ΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟ ΠΟΥ ΤΟΝ ΓΕΝΝΑΕΙ.

Και στου σκοτωμένου το σφυγμό,

στο φλας του ασθενοφόρου

καθρεπτίζει κάτι απ' την ηχώ του Θεού

στο βυθό του Εωσφόρου