Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου 2024

Η έλλειψη αγάπης για την πολιτική

του Marcello Veneziani
Σε ένα άρθρο στην Corriere della sera, ο Sabino Cassese σημείωσε με απογοήτευση την εποχική κρίση των δημοκρατιών στον κόσμο. Όλο και λιγότερες χώρες διοικούνται από δημοκρατικές κυβερνήσεις, όλο και λιγότεροι κάτοικοι γεννιούνται σε δημοκρατικές χώρες, όλο και λιγότεροι πολίτες πηγαίνουν να ψηφίσουν σε δημοκρατικά καθεστώτα. Πολιτικό, δημογραφικό και θεσμικό έλλειμμα. Στη συνέχεια, ο Cassese αναλύει τους πέντε λόγους αυτής της κρίσης. Καθώς όμως συνεχίζεις να διαβάζεις, συνειδητοποιείς ότι οι πέντε λόγοι περιστρέφονται γύρω από έναν, εκ των οποίων είναι παραλλαγές, συμπεράσματα, προεκτάσεις: δεν υπάρχει πια αγάπη για την πολιτική. Και δεν υπάρχει πια αγάπη στην πολιτική. αυτό το αρχικό ελατήριο, αυτή η πρωτογενής ενέργεια έχει από καιρό απενεργοποιηθεί. Η πολιτική δεν προκαλεί πλέον πάθος, ιδανικό και ευγένεια, ούτε συγκοινωνίες, αίσθημα ανήκειν, περηφάνια για την παράδοση, προσδοκία αλλαγής. Μόνο ένα αποκλίνον και διεστραμμένο ίχνος αυτού του συναισθήματος παραμένει: μίσος, θυμός, αγανάκτηση, αλλά ακόμη και αυτή η αγανάκτηση τείνει να μεταφράζεται σε δυσαρέσκεια, μη ψήφο, απογοήτευση. Δεν οδηγεί στην ενασχόληση με την πολιτική αλλά κυρίως στην αποστασιοποίηση από αυτήν. Είναι αλήθεια ότι οι ρεαλιστές, από τον Μακιαβέλι μέχρι τον Χομπς μέχρι τον Καρλ Σμιτ, έλεγαν πάντα ότι η πολιτική προκύπτει ξεκινώντας από την ταύτιση του εχθρού, από τον φόβο του εχθρού, διεθνούς ή εσωτερικού, και τήν ένωση σε σχέση με την απειλή του. Αλλά ακόμη και αυτή η «πολεμική», εχθρική μήτρα ήταν στενά συνυφασμένη με το κοινοτικό πάθος, που συνδέθηκε με έναν λαό, μια επικράτεια, ένα κράτος. Το αρνητικό είχε ακόμα μια θετική πλευρά.

Η αγάπη σταδιακά έσβησε στην πολιτική : αυτή η σπίθα που προκάλεσε ενθουσιασμό στους προσήλυτους  σταδιακά ψύχεται. Και το πολιτικό κίνητρο, δηλαδή η ώθηση για δέσμευση, ακόμη και με την προοπτική να έχει αντίκτυπο και καθοριστικές συνέπειες, εξασθενεί επίσης επειδή η προσδοκία καθορισμού αλλαγών ή αντίστασης σε αυτές γίνεται όλο και πιο μη ρεαλιστική. Δεν υπάρχει πια αγάπη στην πολιτική, μόνο κάποιες προσομοιώσεις, ή το πολύ να υπάρχει ένα είδος αντιπροσωπείας στην ηγεσία για να μιμηθεί, να εκπροσωπήσει και να καλύψει αυτήν την έλλειψη στην πολιτική σκηνή. Μακριά από την άμεση δημοκρατία, ακόμη και οι ηγεσίες που διαρκούν περισσότερο, οι ηγέτες που λαμβάνουν ισχυρές εντολές, έστω και με τυχαία συναίνεση, δεν αποτελούν έκφραση μιας λαϊκής επένδυσης, μιας συμμετοχικής συναίνεσης, αλλά είναι αποτέλεσμα αντιπροσωπείας ή μάλλον παραίτησης τής λαϊκής κυριαρχίας στη θεατρική αναπαράσταση της κυριαρχίας. Το δοκιμάζεις, το σκέφτεσαι, γνωρίζοντας καλά ότι η πιθανότητα να απογοητευτούν οι προσδοκίες είναι μεγάλη και επομένως η παραβολή στην οποία διαρκεί αυτή η επενδυτική περίοδος είναι σύντομη. Η άμεση εκλογή αρχηγού κυβέρνησης ή κράτους, σε αυτή τη φάση, δεν υποδηλώνει συμμετοχική λήψη αποφάσεων, με λαϊκή καταξίωση, αλλά εντολή να τη φροντίσει ο ίδιος, να την απλοποιήσει και να διαμορφώσει, με μια ευρεία αλλά ασταθή εντολή.

Το έλλειμμα της πολιτικής είναι επομένως μεταπολιτικής φύσης, δηλαδή ανάγεται σε ένα απόν κίνητρο, σε μια πρόθεση που προηγείται της πολιτικής και που λείπει όλο και περισσότερο λόγω αδιαφορίας, επαναλαμβανόμενων απογοητεύσεων και αυτής της απόσυρσης στο οικείο, ιδιωτικό, υποκειμενικό που αποτελεί την αληθινή θανατηφόρα ασθένεια των δημοκρατιών και γενικότερα της πολιτικής. Τρέφεται περαιτέρω από την πεποίθηση ότι οι διαδικασίες της τεχνολογίας καθιστούν τις πολιτικές αποφάσεις παρωχημένες, τις κυβερνητικές ενέργειες παρωχημένες ή ανίσχυρες. Ένα είδος τεχνητής κυβέρνησης κυριαρχεί πάνω μας, και αυτό είναι το πραγματικό δωμάτιο διοίκησης που καθορίζει τα γεγονότα. Η πολιτική περιορίζεται στη δραματοποίηση αυτών των αποφάσεων, δηλαδή παίζει το ρόλο της στη θεατροκρατία, αλλά γνωρίζουμε καλά ότι η πρωταρχική πηγή των αποφάσεων δεν πηγάζει από τη βούληση των κυβερνώντων αλλά από την αδυσώπητη συνέπεια των τεχνικών και οικονομικών διαδικασιών που κυριαρχούν στα εθνικά κράτη.

Η αγάπη, υποστηρίζω στο τελευταίο μου βιβλίο αφιερωμένο στην αγάπη, είναι μια κλίση έξω από τον εαυτό του, ένα άνοιγμα στον κόσμο και στους άλλους, αλλά σε μια ναρκισσιστική και αυτοαναφορική εποχή, τίποτα δεν μας ωθεί να κάνουμε αυτή τη φροντίδα και το ενδιαφέρον  στοχεύει εμάς τούς ίδιους. Χωρίς αγάπη δεν υπάρχει πολιτική, αλλά μόνο διαχείριση. Χωρίς αγάπη υπάρχει διακυβέρνηση, όχι κυριαρχία. Το πραγματικό μοντέλο του πολιτικού είναι τώρα αυτό του κυρίαρχου στις συνταγματικές μοναρχίες: η βασιλεία αλλά η μη κυριαρχία είναι η φόρμουλα της βρετανικής μοναρχίας που έχει πλέον επεκταθεί σε όλες τις δημοκρατίες και τις κυβερνήσεις. Δηλαδή, τα περιθώρια για κρατικές αποφάσεις έχουν μειωθεί σημαντικά, οι περισσότερες κυβερνητικές τάσεις καθοδηγούνται ή προσαρμόζονται σε προκαθορισμένες υπερεθνικές τάσεις. Η εξουσία γίνεται συμβολική, τελετουργική, ολοένα λιγότερο αποτελεσματική και πολύ λιγότερο επαναστατική, αν δεν είναι σε αρμονία με τη μακρο-οδηγία που πρέπει να ακολουθηθεί. Η αγάπη είναι φτιαγμένη από ρυθμούς και αρρυθμίες, τα μονοπάτια της πολιτικής καθοδηγούνται από αλγόριθμους και λογάριθμους.

Πολιτική χωρίς αγάπη είναι πολιτική χωρίς ιδανικό και εμφύλιο πάθος, χωρίς ψυχή, χωρίς κίνητρο. χωρίς αυτή την ώθηση που δεν προκύπτει απλώς από τον υπολογισμό, από το κέρδος ή από την εμπορική ανταλλαγή. Μια συλλογή μεμονωμένων σταδιοδρομιών είναι η πολιτική σήμερα, αυτό που τις ενώνει είναι η αμοιβαία χρησιμότητα και ευκολία, ενώ διαρκεί, όπως αναγνωρίζεται η ηγεσία εάν αποφέρει κέρδος σε αυτό το πλαίσιο και παύει να αναγνωρίζεται όταν δεν το παράγει πλέον. Όλα όσα περιφρονούνταν ως ιδεολογία, ρητορική, εξτρεμισμός, φονταμενταλισμός, πολιτική θρησκεία, είχαν μια ρίζα σε αυτό το πάθος. Το οποίο φυσικά ήταν στενά συνυφασμένο με πραγματικά ενδιαφέροντα, αντιληπτές ανάγκες, αναγκαιότητες. Αλλά τώρα δεν υπάρχει πια αυτή η σύνδεση, μόνο τα συμφέροντα μένουν προς υπεράσπιση. Η κινητοποίηση είναι καθοριστική. Δεν προχωράει κόσμος, το πολύ μια σειρά από τρακτέρ...

Δεν υπάρχουν σχόλια: