«ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΜΟΣ, Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ» Francesco Plaino

 « Ο περιβαλλοντισμός, ή αν προτιμάτε ο οικολογισμός, είναι πλέον μέρος των καθημερινών μας συναισθημάτων

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΜΟΣ

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Μ ΕΤΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ 

Ο περιβαλλοντισμός, ή αν προτιμάτε ο οικολογισμός, είναι πλέον μέρος των καθημερινών μας συναισθημάτων. Πολυεθνικές, μικρές εταιρείες, κυβερνήσεις, δήμοι, υποστηρίζουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τουλάχιστον στα λόγια, εφαρμόζοντας πράσινες πολιτικές και τιμωρώντας τις πιο ρυπογόνες οντότητες. Οι σύλλογοι και οι πολίτες δεσμεύονται ολοένα και περισσότερο στη διάδοση και την επιβολή της οικολογικής ηθικής, που αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της πιο κοινής αστικής αίσθησης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ψηφιακά μέσα και ο Ιστός είναι εικονικοί χώροι όπου οι ιδέες της Γκρέτα Τούνμπεργκ και τα βίντεο από τις μάχες της Greenpeace βλέπονται από εκατομμύρια ανθρώπους.

Είμαστε όλοι επηρεασμένοι από αυτή τη μεγάλη αφήγηση με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Μια ιστορία που μας λέει πώς η αποτυχία μας να παρέμβουμε υπέρ της φύσης θα καθορίσει τις κλιματικές αλλαγές που θα προκαλέσουν καταστροφές σε παγκόσμιο επίπεδο, καθιστώντας τη γη όλο και λιγότερο βιώσιμο μέρος για το είδος μας. Μια ιστορία που, τουλάχιστον στη Δύση, δεν είναι πλέον ένας απλός μύθος αποκομμένος από την πραγματικότητα, αλλά μια αληθινή μετα-αφήγηση, ολοένα και πιο παρούσα σε κάθε μας εμπειρία, σε διαρκή εξέλιξη, υποστηριζόμενη από επιστήμη και αδιάσειστα στοιχεία.

Μια νέα μετα-αφήγηση, ίσως η τελευταία…

Σε αυτό το σημείο είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ να προσδιορίσουμε τι είναι μια μετα-αφήγηση για εμάς, υιοθετώντας τον ιστοριογραφικό ορισμό που επικρίνει ο Jean-Francois Lyotard. Ο πρόδρομος της μεταμοντέρνας σκέψης ισχυρίζεται ότι οι μετα-αφηγήσεις, τις οποίες στη συνέχεια θα κατεδαφίσει προσεκτικά, είναι «μεγάλες συλλογικές αφηγήσεις» ικανές να δημιουργήσουν κοινωνική συνοχή, να υπερβαίνουν το τοπικό και επομένως να είναι κατά κάποιο τρόπο ολοκληρωτικές. Παραδείγματα αυτών μπορούν να θεωρηθούν ο Διαφωτισμός, ο Μαρξισμός, ο Φροϋδισμός, ο Φονξιοναλισμός. Όλοι οι ισμοί κατέρρευσαν με τη σκεπτικιστική και σχετικιστική στάση, τυπική της μετανεωτερικότητας.

Όλοι οι ισμοί που, επικαλούμενοι τον Michel Maffesoli, «δεν προβλέπουν σωτηρία πέρα ​​και έξω από το επεξηγηματικό μοντέλο που σχεδιάζει η αιτία τους». Στην οποία το άτομο είναι φορέας μιας σωτηρίας που σφυρηλατείται σε έναν ορθολογισμό που καθορίζεται από την ίδια αφήγηση της οποίας είναι μέρος. Ο περιβαλλοντισμός βασίζεται στις ίδιες υποθέσεις. Σε έναν αδύναμο ανθρωποκεντρισμό ο οποίος όμως προσβλέπει στο άτομο, στον άνθρωπο, ως πιθανό σωτήρα και τον οικολογικό λόγο ως τον μόνο δυνατό ορθολογισμό που μπορεί να εφαρμοστεί προς τη σωτηρία. Αυτή η αφήγηση γίνεται, σε σύγκριση με τις άλλες, δυνητικά ακόμη πιο πειστική μέσα από συντριπτικά επιστημονικά δεδομένα και όλο και πιο καταστροφικά κλιματικά γεγονότα, ένα είδος αυτοεκπληρούμενης προφητείας.

Μια ιστορία όπου, παρόλο που γνωρίζουμε ότι είμαστε οι ηθοποιοί, συμπεριφερόμαστε σαν θεατές.

Παρ ' όλα αυτά, ο περιβαλλοντισμός υφίσταται αυτή τη λανθάνουσα «δυσπιστία προς τις μεγάλες αφηγήσεις» που περιγράφει ο ίδιος ο Lyotard, γεγονός που τον κάνει ένα θέαμα, του οποίου συχνά γινόμαστε μάρτυρες, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε στην ίδια σκηνή που ονομάζεται γη. Για να παραφράσουμε τον Guy Debord, το θέαμα στη σύγχρονη κοινωνία γίνεται ένα γεγονός ως αυτοσκοπός, όπου ο θεατής συλλογίζεται και παρατηρεί, καταλήγοντας να κατανοεί τη δική του ύπαρξη όλο και λιγότερο. Καταλήγουμε να μην συνειδητοποιούμε τη σημασία και τις συνέπειες της οικολογικής αφήγησης. Δεν αντιλαμβανόμαστε μια στιγμιαία αξία, μια άμεση χρησιμότητα των πράξεών μας, δεν βρίσκουμε σχετικό ρόλο στη σκηνή, γιατί μας κυριαρχεί το σύνδρομο του θεατή.

Δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε έναν γραμμικό και εγωκεντρικό ορθολογισμό, μια ηδονική ηθική, υπέρ ενός οικολογικού, κυκλικού και ανακυκλωμένου οράματος. Εκεί που δεν υπάρχουν πια πρωταγωνιστές, αλλά πολλοί δεύτεροι ηθοποιοί, κομμάτια ενός σπουδαίου σεναρίου. Ο οικολογισμός κάνει πολλά. Ξυπνά τις συνειδήσεις με την ενσυναίσθητη αφήγησή του, φέρνει ένα κατανοητό όραμα ύπαρξης στις ζωές πολλών, αλλά ίσως δεν είναι αρκετό. Αυτή μπορεί πράγματι να είναι η τελευταία μεγάλη αφήγηση που θα δούμε, αν επικρατήσει γι' άλλη μιά φορά η μεταμοντέρνα ρητορική.

Βιβλιογραφία

Jean Francois Lyotard, The Postmodern Condition, Feltrinelli, Μιλάνο, 2014.
Michel Maffesoli, Σημειώσεις για τη Μεταμοντερνικότητα, Lupetti editore, Μπολόνια, 2005.
Guy Debord – The Society of the Spectacle, Baldini & Castoldi, Μιλάνο, 2017.

Francesco Plaino

«L’AMBIENTALISMO, L’ULTIMA META-NARRAZIONE» - Inchiostronero