Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση (26)

  Συνέχεια από: Δευτέρα 28 Μαρτίου 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας 

Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.

Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης 

Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

2. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος και η συζήτηση περί προσώπου

Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος αποτέλεσε αφορμή αναζωπύρωσης της συζήτησης για την έννοια του προσώπου. Η έννοια του προσώπου που προκάλεσε έντονες συζητήσεις και αντιρρήσεις, χρησιμοποιήθηκε στη Σύνοδο για να περιγράψει τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, για την πραγματικότητα του ανθρώπου και τον σκοπό της ύπαρξης του. Στις αποφάσεις της Συνόδου τονίζεται ότι σύμφωνα με την Αγία Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο άνθρωπος βρίσκεται σε σχέση και αναφορά με τον Θεό, καθώς δημιουργήθηκε κατ΄ εικόνα και καθ΄ομοίωση του και ο σκοπός του βρίσκεται στη θέωση που επιτυγχάνεται δια της Σαρκώσεως του Θεού Λόγου.[ΜΑΣ ΧΟΡΤΑΣΑΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΣΤΕΣ. ΤΙ ΜΑΣ ΛΕΝΕ; Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΕΩΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ Ο ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΜΙΑ ΔΙΟΔΟΣ, ΕΝΑΣ ΣΩΛΗΝΑΣ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΔΙΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. ΜΑΣ ΣΥΝΕΔΕΣΕ ΜΕ ΤΟΝ ΟΜΦΑΛΙΟ ΛΩΡΟ ΠΟΥ ΤΟΝ ΣΥΝΕΔΕΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ.]

Η Εκκλησία, θεμελιώνει την αξία του ανθρώπου στο γεγονός της δημιουργίας του από τον Θεό, και της δυνατότητας συμμετοχής του στη θεία ζωή. Η Εκκλησία από τη σκοπιά αυτή κηρύττοντας τον ερχομό της Βασιλείας του Θεού,[ΔΕΝ ΗΡΘΕ ΑΚΟΜΗ Ο ΣΩΤΗΡΑΣ ΜΑΣ] αντλεί από τα έσχατα την προοπτική για την πορεία του κόσμου και μεταφέροντας της στο ιστορικό παρόν διαμορφώνει μια πρόταση για τα προβλήματα του κόσμου. Η Εκκλησία επιχειρεί να συμβάλλει στην επίλυση των σύγχρονων προβλημάτων, ώστε να επικρατήσει στον κόσμο, η ειρήνη, η καταλλαγή και η αγάπη του Θεού392. [Το Άγιο Πνεύμα απο το ένα μέρος, είναι οπωσδήποτε το πνεύμα το οποίο ενεργεί, είναι ενεργό, ανάμεσα στον Χριστό και την Εκκλησία. Αλλά απο το άλλο μέρος Αυτό είναι το Άγιο Πνεύμα που

πέμπεται απο την ενότητα Χριστός Εκκλησία (όπως απο την αιώνια ενότητα τού Πατρός με τον Υιό) 

και επομένως είναι άνοιγμα το οποίο η ένωση αγάπης ανάμεσα στην Νύμφη και τον Νυμφίο δοκιμάζει πρός το νέο, πρός τον Υιό, πρός τον κόσμο τής δημιουργίας, και σήμερα ακριβώς προς τον "εκκοσμικευμένο"  μή-Χριστιανικό κόσμο.]

Η αποκοπή του ανθρώπου από τον Θεό και η αυτονόμηση της θέλησης του, ως αποτέλεσμα της ελευθερίας του,[ΠΟΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ, ΠΟΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. ΑΠΛΩΣ ΠΙΑΣΤΗΚΕ ΚΟΡΟΙΔΟ] επέφερε στην ανθρωπότητα προβλήματα βίας, φτώχειας, εξαρτήσεων κάθε είδους, κοινωνικές ανισότητες, πολέμους, μεγάλες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, οικολογική καταστροφή, ανεξέλεγκτη χρήση της βιοτεχνολογίας, γεγονότα που πλήττουν το αίσθημα της ασφάλειας και σηματοδοτούν την απώλεια του προσώπου.

Η Εκκλησία ωστόσο, αντιτάσσει σε ένα κόσμο που δοκιμάζεται από το κακό, την αλήθεια της ελευθερίας, που συνάδει με την ευθύνη, το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη, για ειρήνη και αποτροπή του πολέμου, για την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την κατάργηση των διακρίσεων μεταξύ των ανθρώπων και τέλος για την λελογισμένη χρήση της επιστημονικής γνώσης393.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι τα θέματα αυτά αφορούν καίρια την ποιμαντική ζωή της Εκκλησίας και το λαό που περιμένει απαντήσεις για τα ζητήματα που απασχολούν τη ζωή του. Στα πλαίσια αυτή πραγματοποιήθηκε και η συζήτηση για την έννοια του προσώπου. [ΦΩΣ ΕΚ ΦΩΤΟΣ.ΜΑΣ ΔΙΝΟΥΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΡΩΤΗΣΕΙ, ΟΙ ΠΟΙΜΕΝΕΣ ΜΑΣ. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΕΙ ΚΑΙ ΥΠΑΚΟΗ]

Έτσι, όπως ο Χρ. Σταμούλης αναφέρει, ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας θεώρησε ότι η συζήτηση για το πρόσωπο και τον άνθρωπο, αποτελεί μια πολυτέλεια που δεν αφορά τα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων που περιμένουν από την Εκκλησία απαντήσεις για την αγάπη του Θεού και την κάλυψη των βιοτικών αναγκών τους, ιδιαίτερα στις φτωχότερες χώρες394.

Ωστόσο, ο Χρ. Σταμούλης επισημαίνει τη σύνδεση της ζωής και της ποιμαντικής με τη θεολογία και το δόγμα. Το δόγμα δεν είναι μια θεωρητική κατασκευή, αλλά διαμορφώνεται από την σαρκωμένη αλήθεια και τη βιωματική πρόσληψη της. Ως εκ τούτου, συνδέεται με την ιστορική ζωή της Εκκλησίας και τη διαμόρφωση της πορείας της προς τα έσχατα. Το δόγμα αναφέρεται στα ουσιώδη της ζωής και διαμορφώνει το ήθος της Εκκλησίας που ενεργώντας με τρόπο κενωτικό προσλαμβάνει και τον «ελάχιστο αδελφό».[Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΚΑΙ ΚΡΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΣΑΝ ΘΗΣΑΥΡΟ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΑΘΟΡΙΣΑΝ ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ. Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΔΕΝ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΔΟΓΜΑ] Υπό τις προϋποθέσεις αυτές, ο Χρ. Σταμούλης θα τονίσει ότι προτιμά τον όρο άνθρωπος αντί του όρου πρόσωπο, τον οποίο ωστόσο δεν θεωρεί λάθος. Λανθασμένη θεωρεί την ερμηνευτική προσέγγιση που ταυτίζει το πρόσωπο με το ον, στη περίπτωση του Θεού και της μεταφοράς της στον άνθρωπο. Ο καθηγητής θα επισημάνει ότι η προτεραιότητα του προσώπου έναντι της φύσης ή ουσίας, που ταυτίζεται με την αναγκαιότητα, στερεί από το πρόσωπο το οντολογικό του περιεχόμενο, καθώς σύμφωνα με τον Γρηγόριο τον Παλαμά δεν υπάρχει «ουσία ανυπόστατη και υπόσταση ανούσια»395.

Ακόμα, την αντικατάσταση της έννοιας του προσώπου με τον όρο άνθρωπος ζήτησε ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος396. Ο σεβασμιότατος αφού διατύπωσε τις αντιρρήσεις και τις ενστάσεις του για τον τρόπο που πραγματοποιήθηκε η συζήτηση κατά την προσυνοδική περίοδο στις Προσυνοδικές διασκέψεις για την έννοια του προσώπου, επισήμανε τις λανθασμένες θεολογικές προκείμενες της και ζήτησε την απάλειψη της από τα κείμενα των αποφάσεων της Συνόδου.

Ο Ιεράρχης τονίζει ότι η έννοια του προσώπου χρησιμοποιήθηκε από τους Πατέρες για τον Θεό, ενώ η μεταφορά της στον άνθρωπο θυμίζει τον αρειανισμό, τον μονοθελητισμό και τον μονοενεργητισμό καθώς ταυτίζει την φύση με την ανάγκη και θεωρεί ότι, οτιδήποτε είναι φυσικό, είναι αναγκαστικό. Η ταύτιση του προσώπου με την ελευθερία, τη θέληση, τη βούληση και την αγάπη, προσδίδει υποστατικό χαρακτήρα στις ιδιότητες αυτές οδηγώντας σε μια κατανόηση του ανθρώπου που καταδικάστηκε από την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο.

Ακόμα, η επικέντρωση στα δικαιώματα του ανθρώπου, απομακρύνει από το θεολογικό περιεχόμενο της έννοιας, που αναφέρεται στο κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωση, προκρίνοντας μια περισσότερο κοινωνιολογική ανάγνωση. Έτσι, ο σεβασμιότατος ζητά την αντικατάσταση του όρου που θεωρεί ανεπαρκή. Να σημειώσουμε ότι ο Ιερόθεος Βλάχος, έχει συγγράψει και εκδώσει πλήθος μελετών για να αντικρούσει τη θεολογία του προσώπου.

Σε σχέση με την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο το 2018 εξέδωσε σχετικό βιβλίο με τις θέσεις του γύρω από τα ζητήματα αυτά397.

Τέλος, να σημειώσουμε ότι καταβάλλεται προσπάθεια από πανεπιστημιακούς και εκκλησιαστικούς φορείς να αξιοποιηθούν τα κείμενα της Συνόδου, έτσι ώστε να αποτελέσουν το εφαλτήριο για την μεταφορά της διδασκαλίας της Εκκλησίας στους ιερείς, τους λαϊκούς και στην κοινωνία, ενώ παράλληλα αξιοποιούνται για τη διαμόρφωση της κοινωνικής διδασκαλίας της Εκκλησίας, αποτελώντας οδοδείκτες για την πορεία της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο.[ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΟΥΜΑ]

Σημειώσεις

392. Τα επίσημα κείμενα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου: Εγκύκλιος, Μήνυμα και αποφάσεις. Η αποστολή της Εκκλησίας εις τον σύγχρονο κόσμον. https://www.oac.gr/.

393. Στο ίδιο.

394. Χρ. Σταμούλης, Κατόπιν εορτής. Σύναξη, 140, 2016, σ.79-84.

395. Σταμούλης Χρ.,«Εγώ Ειμί ο Ών». Η διαλεκτική της φύσεως του προσώπου στη νεώτερη Ορθόδοξη Θεολογία και ο θεολογικός ολισμός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Σύνθεσις τευχ.1, 2012, σ. 118.

396. Παρατηρήσεις για την Μεγάλη και Αγία Σύνοδο κατά τη Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Έλλάδος. Μάρτιος του 2016. https://www.imdleo.gr/diaf/2016/Synodos-nafpaktoy-2016-03-08.pdf

397. Ο τίτλος του βιβλίου είναι : Ι. Βλάχος, Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου, Η «Αγία και Μεγάλη Σύνοδος» στην Κρήτη. Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου, 2018.