Συνέχεια από : Πέμπτη 24 Μαρτίου 2022
E R I C H N E U M A Ν NΗ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΗΛΥΚΟΥ
Δεν μπορεί κανείς να φαντασθή πιο γοητευτική μορφή θηλυκής πάλης με τον δράκοντα. Αλλού δείξαμε ότι ο θηλυκός τρόπος κατανίκησης του δράκοντα είναι η αποδοχή του, και εδώ αυτή η ιδέα παίρνει την εκπληκτική αλλά όχι λιγότερο αποτελεσματική μορφή της αποτυχίας της Ψυχής. Έκανε το ταξίδι του ήρωα (το ακολουθήσαμε σε όλα τα στάδιά του), ανέπτυξε μια συνειδητότητα τόσο ισχυρή και ριζοσπαστική ώστε μέσω αυτής έχασε τον αγαπημένο της. Αλλά τώρα, ένα βήμα πριν από το τέλος, παραβλέπει την συμβουλή του αρσενικού πύργου –συνειδητότητας και ρίχνεται στον θανάσιμο κίνδυνο που ονομάζεται Αφροδίτη-Περσεφόνη. Και όλα αυτά για το τίποτε, ή σχεδόν για το τίποτε, όλα αυτά απλώς για να την κάνουν ευχάριστη στον Έρωτα.
Όταν η Ψυχή αποφασίζει να ανοίξη το κουτί και να χρησιμοποιήση την αλοιφή ομορφιάς των γυναικείων θεοτήτων για τον εαυτό της, θα πρέπει να γνωρίζη πολύ καλά τον κίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά, αποφασίζει να μην δώση αυτό που είχε αποκτήσει με τόσο μεγάλο κόπο στην Μεγάλη Μητέρα, αλλά να το κλέψη.
Η ιστορία αρχίζει με το μοτίβο της ομορφιάς, που τώρα επανεμφανίζεται σε ένα νέο επίπεδο. Όταν η Ψυχή ονομαζόταν νέα Αφροδίτη, εξ αιτίας της ομορφιάς της, όταν ξεσήκωνε τον θαυμασμό των ανδρών και τη ζήλεια της θεάς, έβλεπε αυτό το δώρο σαν δυστυχία. Αλλά τώρα, απλώς για να αυξήση την ομορφιά της, είναι πρόθυμη να φέρη την μεγαλύτερη δυστυχία στον εαυτό της. Αυτή η αλλαγή στην Ψυχή έγινε για χάρη του Έρωτα· περιέχει βαθειά, αν και εμφατικά, μιαν ιδέα που δεν είναι χωρίς την τραγική της πλευρά.
Η Ψυχή είναι μια θνητή ύπαρξη σε διαμάχη με θεές· αυτό είναι πολύ κακό, αλλά αφού ο αγαπημένος της είναι και αυτός θεός, πώς μπορεί να σταθή μπροστά του; Αυτή προέρχεται από την γήινη σφαίρα, και φιλοδοξεί να γίνη ίση με τον θεϊκό αγαπημένο της. Με θηλυκό, πάρα πολύ θηλυκό τρόπο, αν και όχι ολοκληρωτικά χωρίς γνώση της ψυχολογίας του συντρόφου της, μοιάζει να λέη στον εαυτό της: «Οι πράξεις μου, τα βάσανά μου μπορεί να τον συγκινήσουν, μπορεί να τον αναγκάσουν να με θαυμάση, αλλά η ψυχή μόνο ίσως δεν είναι αρκετή. Πάντως, ένα είναι σίγουρο: Κανένας Έρωτας δεν θα μπορέση να αντισταθή σε μια Ψυχή ντυμένη με θεϊκή ομορφιά». Έτσι, κλέβει την αλοιφή που δίνει την ομορφιά που συνδέει την Περσεφόνη με την Αφροδίτη. Και τώρα, όταν το τρομερό συμβαίνει, και ο θανάσιμος ύπνος (που τον ερμηνεύσαμε σαν οπισθοδρόμηση) την κυριεύει – δεν είναι τυχαίο ότι η Κόρη αρπάχθηκε στην κοιλάδα που έχει το όνομα της παπαρούνας του οπίου (Σημ. Βλέπε το έργο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα», σ.286) – η αρνητική οπισθοδρόμηση που είδαμε ότι είναι η ουσία του κινδύνου της Ψυχής, φαίνεται να αρχίζει.
Γιατί ο Έρωτας έρχεται να την σώση ακριβώς σε αυτό το σημείο, και γιατί δεν είμαστε πρόθυμοι να συμφωνήσουμε ότι αυτό είναι ένα επιπρόσθετο χαρούμενο τέλος; Γιατί ισχυριζόμαστε ότι αυτό είναι ένα γεμάτο νόημα και ουσιαστικό μέρος του συνόλου;
Στην αρχή η Ψυχή θυσίασε τον ερωτικό της παράδεισο για χάρη της πνευματικής της ανάπτυξης· αλλά τώρα είναι το ίδιο έτοιμη να θυσιάση την πνευματική της ανάπτυξη για την αθάνατη ομορφιά της Περσεφόνης-Αφροδίτης, που θα την κάνη αρεστή στον Έρωτα. Κάνοντας αυτό, μοιάζει να οπισθοχωρή, αλλά δεν είναι μια επιστροφή σε κάτι παλιό,, στην μητριαρχική θέση, για παράδειγμα. Προτιμώντας την ομορφιά από τη γνώση, ξαναενώνει, μάλλον, τον εαυτό της με το θηλυκό στοιχείο της φύσης της. Και επειδή το κάνει αυτό από αγάπη και για τον έρωτα, η «παλιά» της θηλυκότητα μπαίνει σε μια νέα φάση. Δεν είναι πια η αυτάρκης ομορφιά ενός νέου κοριτσιού που δεν βλέπει τίποτε πέρα από την εαυτό του, ούτε είναι η δελεαστική ομορφιά της Αφροδίτης, που έχει μόνο τον «φυσικό σκοπό» στο μυαλό της. Είναι η ομορφιά μιας γυναίκας ερωτευμένης, που θέλει να είναι όμορφη για τον αγαπημένο της, για τον Έρωτα, και για κανέναν άλλο.
Έχουμε δείξει αλλού ότι η κεντροστρέφεια σαν μια τάση προς την ολότητα αντανακλάται στο πρωτόγονο επίπεδο σε ένα γενικό σωματικό αίσθημα (Σημ. Βλ. το έργο μου : «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σελ. 307), και ότι το σώμα τότε μπορεί να λεχθή ότι αντιπροσωπεύει την ολότητα, το Ταυτό. Η σχέση με αυτό το σώμα-ολότητα εκδηλώνεται με αυτό που έχει λανθασμένα και αρνητικά ονομασθή «ναρκισσισμός», ένας αυξημένος τονισμός στην ομορφιά και την τελειότητα κάποιου. Αυτή η φάση, που στην αρσενική ανάπτυξη υπερβαίνεται και αντικαθίσταται από μιαν άλλη κρυστάλλωση, παραμένει μόνιμα στην γυναίκα, που η αρχική της σχέση με το Ταυτό διατηρείται με περισσότερη ένταση.
Παίρνοντας μια τόσο παράδοξη απόφαση σε αυτό το σημείο, η Ψυχή ανανεώνει τον δεσμό της με το θηλυκό της κέντρο, τον εαυτό της. Ομολογεί την αγάπη της και μένει πιστή στην ατομική της συνάντηση με τον Έρωτα, ενώ την ίδια στιγμή, σε αντίθεση με την εντελώς αρσενική λογική, αποκαλύπτει την αρχική της θηλυκότητα. Ο αρσενικός τόνος που απαιτούσαν οι άθλοι της αντικαθίσταται από έναν θηλυκό τόνο, και μας φαίνεται ότι είναι ακριβώς αυτό που, χωρίς την γνώση ή την θέλησή της, φέρνει την συγχώρηση της Αφροδίτης-Περσεφόνης. Αυτή πιστεύουμε πως είναι η βαθύτερη αιτία που η Αφροδίτη ξαφνικά εγκαταλείπει την αντίθεσή της και δέχεται την θεοποίηση της Ψυχής από τον Δία, γιατί η Αφροδίτη, όπως γνωρίζουμε, αντιστάθηκε πολλές φορές στην θέληση του Δία. Μια Ψυχή που αποτυχαίνει, και που για χάρη του Έρωτα εγκαταλείπει όλες τις αρχές, πετάει όλες τις προειδοποιήσεις στον αέρα και ξεχνάει κάθε λογική, μια τέτοια Ψυχή θα πρέπει τελικά να κερδίση την εύνοια της Αφροδίτης, που σίγουρα αναγνωρίζει ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού της στην νέα Αφροδίτη.
Αυτή η παράδοξα θηλυκή αποτυχία της Ψυχής οδηγεί επίσης στην επέμβαση του ίδιου του Έρωτα, κάνει το αγόρι άνδρα, και μεταμορφώνει τον ζεματισμένο φυγάδα σε σωτήρα. Με την αποτυχίας της – και αυτή είναι η βαθειά συμμετρία του μύθου μας – η Ψυχή διόρθωσε αυτό ακριβώς που καταστράφηκε με την πράξη που έδιωξε μακριά τον Έρωτα. Τότε, παρακινημένη από κάτι που της φαινόταν σαν μίσος, με κίνδυνο να χάση τον Έρωτα, «άναψε φως»· τώρα, σπρωγμένη από ένα κίνητρο που της φαίνεται σαν αγάπη, είναι έτοιμη να «φέρη σκοτάδι» για να κερδίση τον Έρωτα: Και αυτή ακριβώς η στιγμή, στην οποία η Ψυχή, σαν νέα Κόρη-Περσεφόνη κοιμάται και πάλι στο γυάλινο φέρετρο, δίνει στον Έρωτα τη δυνατότητα να την συναντήση ξανά σε ένα νέο επίπεδο, σαν σωτήρας και ήρωας, θυσιάζοντας την αρσενική πλευρά, που, όσο και αν ήταν αναγκαία, την είχε οδηγήσει στον χωρισμό, μπαίνει σε μια κατάσταση στην οποία, ακριβώς εξ αιτίας της ανάγκης της για βοήθεια και σωτηρία, σώζει τον φυλακισμένο Έρωτα.
Χωρίς αμφιβολία, η Ψυχή έχει συνείδηση του κινδύνου που διατρέχει ανοίγοντας το κουτί. Αλλά και εδώ πάλι, και αυτήν την φορά σε ένα ανώτερο επίπεδο, ολοκληρώνει τον γάμο θανάτου με τον Έρωτα. Πεθαίνει γι’ αυτόν, είναι έτοιμη να δώση όλα όσα έχει αποκτήσει γι’ αυτόν, γιατί – και αυτό είναι το βαθύ παράδοξο της κατάστασης – με το άνοιγμα του κουτιού γίνεται θεϊκά όμορφη στον θάνατο. Η φυσική, απλοϊκή ερμηνεία και τελειότητα της παρθένας που πεθαίνει στον γάμο θανάτου με το αρσενικό γίνονται η ενσυνείδητη, ψυχική-πνευματική ομορφιά μιας Ψυχής που πεθαίνει για τον Έρωτα και θεληματικά θυσιάζει ολόκληρη την ύπαρξή της γι’ αυτόν.
Με αυτό, η θεϊκή αρχή υφίσταται κάτι εντελώς μοναδικό και καινούργιο. Μέσα από την θυσία και τον θάνατο της Ψυχής, ο θεϊκός εραστής αλλάζει από ένα πληγωμένο αγόρι σε έναν άνδρα και σωτήρα, επειδή στην Ψυχή βρίσκει κάτι που υπάρχει μόνο στην γήινη μεσαία ζώνη, ανάμεσα στον ουρανό και τον Κάτω Κόσμο: το θηλυκό μυστήριο της αναγέννησης μέσω της αγάπης, Σε καμμιά θεά δεν μπορεί ο Έρωτας να δοκιμάση και να γνωρίση το θαύμα που του συμβαίνει μέσω της ανθρώπινης Ψυχής, το φαινόμενο μιας αγάπης που είναι συνειδητή, που, δυνατώτερη από τον θάνατο, ντυμένη με θεϊκή ομορφιά, είναι πρόθυμη να πεθάνη, να πάρη τον αγαπημένο της σαν νυμφίο του θανάτου.
Τώρα είμαστε επίσης σε θέση να καταλάβουμε την συμμαχία ανάμεσα στον Δία και τον Έρωτα, που καταλήγει στην αποδοχή της Ψυχής στον ουρανό. Η ανώτερη αρσενική αυθεντία σκύβει μπροστά στο ανθρώπινο και το θηλυκό, που με την ανωτερότητά του στην αγάπη έχει αποδειχθή ίσο με τους θεούς.
Ετσι η αποτυχία της Ψυχής δεν είναι ένα οπισθοδρομικό, παθητικό βύθισμα, αλλά μια διαλεκτική αντιστροφή της άκρας δραστηριότητας στην αφοσίωση. Μέσω της τελειότητας της θηλυκότητας και της αγάπης της, φέρνει στην επιφάνεια τον τέλειο ανδρισμό του Έρωτα. Εγκαταλείποντας τον εαυτό της έξω από τον Έρωτα, αθέλητα πετυχαίνει την λύτρωση μέσω του Έρωτα.
Με την λύτρωσή της από τον έρωτα, η Ψυχή ολοκλήρωσε τους τέσσερις άθλους της, και έτσι ολοκλήρωσε την πορεία του μυούμενου μέσα από τα τέσσερα στοιχεία. Αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι η θηλυκή Ψυχή δεν πρέπει απλά να ταξιδέψη «μέσα από» τα στοιχεία, όπως ο αρσενικός μυούμενος στα μυστήρια της Ίσιδας· πρέπει να τα κάνη δικά της μέσα από τις πράξεις και τα παθήματά της και να τα αφομοιώση σαν τις βοηθητικές δυνάμεις της φύσης της: τα μυρμήγκια που ανήκουν στην γη, το καλάμι που ανήκει στο νερό, τον αετό του Δία σαν στοιχείο του αέρα, και τελικά την πύρινη, ουράνια μορφή του ίδιου του λυτρωτή Έρωτα.
Υπάρχει ακόμα ένα σημείο που ρίχνει λαμπερό φως στην αποτυχία της Ψυχής, και μας δείχνει πόσο σπουδαίο νόημα έχει για τον μύθο σαν σύνολο. Για μια ακόμη φορά δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την εσωτερική αρχιτεκτονική του μύθου, που είναι ορατή στο προσεκτικό μάτι παρά τις ειδυλλιακές πολύχρωμες σκηνές με τις οποίες καλύπτεται.
Δεν είναι τυχαίο ότι η σκηνή της αποτυχίας της Ψυχής, το μέρος όπου ανοίγει το κουτί που θυμίζει σε όλα το καταραμένο κουτί της Πανδώρας, είναι η γη. Μόνο αφού έχει κατορθώσει να επιστρέψη από το βασίλειο της Περσεφόνης η Ψυχή αποφασίζει να ανοίξη το κουτί, αλλά τότε βρίσκεται στο δικό της, γήινο, ανθρώπινο έδαφος, στα μισά μεταξύ του ουρανού της Αφροδίτης και του υπόγειου κόσμου της Περσεφόνης.
Εάν είχε ανοίξει το κουτί στον Κάτω Κόσμο, την σφαίρα της εξουσίας της Περσεφόνης, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα είχε συμβή μια ανεπανόρθωτη καταστροφή. Αλλά η κατάσταση είναι βασικά αλλαγμένη τώρα που έχει επιστρέψει από τον Κάτω Κόσμο «στον ουράνιο χώρο των άστρων», τώρα που ο θησαυρός της έχει ανεβή από τον Κάτω Κόσμο. Η Ψυχή έφερε αυτό που πήρε από την Περσεφόνη στην κατοχή της· της ανήκει νόμιμα. Αντί να παραδώση αυτό που απέκτησε στην Αφροδίτη, το κάνει δικό της· σαν ένας θηλυκός Προμηθέας, αυτή, η ανθρώπινη Ψυχή, παίρνει τον θησαυρό της Περσεφόνης για τον εαυτό της. Σαν ανθρώπινο πλάσμα και σαν άτομο, παίρνει αυτό που «κανονικά» ανήκει στα αρχέτυπα, στις θεές, εκτελώντας έτσι την πράξη του ήρωα, που πάντα ενσωματώνει στην προσωπικότητά του τον θησαυρό που αρχικά φρουρείται και κατέχεται από τον δράκοντα του ασυνειδήτου. Αλλά αν ολόκληρη η πορεία της Ψυχής ερμηνεύεται σαν μια διαδικασία γυναικείας μύησης, προκύπτει το ερώτημα: πώς πρέπει να καταλάβουμε τον ρόλο της Αφροδίτης;
Η Αφροδίτη της ιστορίας μας δεν είναι η Μεγάλη Θεά της κλασσικής Ελλάδας. Είναι κάτι περισσότερο και κάτι λιγότερο. Περισσότερο, γιατί πίσω από αυτήν διακρίνουμε την επιβλητική δαιμονική μορφή της αρχαϊκής Τρομερής Μητέρας· λιγότερο γιατί παρουσιάζει περσοναλιστικά χαρακτηριστικά που θυμίζουν περισσότερο την ζωή ενός ανθρώπινου σπιτιού που κατευθύνεται από μια τρομερή μητέρα, παρά την θεϊκή πραγματικότητα.
Γνωρίζουμε ότι η Μεγάλη Μητέρα μπορεί να εμφανίζεται σαν μια μορφή του θηλυκού Ταυτού (Σημ.: Βλ. στο βιβλίο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα, σ. 336). Σε ποιο βαθμό, πρέπει λοιπόν να ρωτήσουμε, παίζει η Αφροδίτη τον ρόλο του Ταυτού στην ιστορία μας, ή μάλλον, σε ποιο βαθμό το Ταυτό χρησιμοποιεί το αρχέτυπο της Μεγάλης Μητέρας για τον σκοπό του; (Σημ.: Βρίσκουμε το ίδιο πρόβλημα στον μύθο της Δήμητρας και της Κόρης, όπου η Γαία πέρα από κάθε αμφιβολία ευνοεί την απαγωγή της Κόρης, έτσι ώστε ο ανταγωνισμός ανάμεσα στη Γαία και την Δήμητρα να είναι προφανής).
Στην ζωή του αρσενικού ήρωα, που την έχουμε αναλύσει αλλού (Σημ.: Στο «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ. 113 κ.ε.), συναντάμε την σχέση του Ταυτού με το αρχέτυπο του γονιού σε μια παρόμοια κατάσταση. Ο ήρωας συχνά βρίσκεται αντιμέτωπος με το αρνητικό γονικό αρχέτυπο, συχνά προσωποποιημένο σαν τον Κακό Πατέρα ή την Κακή Μητέρα, αλλά επίσης και με την αρχετυπική μορφή ενός θεϊκού διώκτη. Το πιο γνωστό παράδειγμα αυτής της κρυστάλλωσης είναι, όπως έχουμε πει, η σχέση ανάμεσα στην Ήρα και τον Ηρακλή. (Σ. τ. μ.: Μπορούμε να προσέξουμε ακόμη και την συγγένεια των ονομάτων τους). Αλλά όπως η Ήρα σπρώχνει τον ήρωα προς τις ηρωικές του πράξεις, έτσι και εδώ η Αφροδίτη οδηγεί την Ψυχή στην πράξη της. Ιδωμένο από αυτήν την οπτική γωνία, το αρχέτυπο του «κακού διώκτη» γίνεται το αρχέτυπο που βάζει σε κίνηση την διαδικασία της ανάπτυξης, και έτσι προωθεί την εξατομίκευση. Για την Ψυχή, λοιπόν, δεν υπάρχει μόνο μια αρνητική ενότητα ανάμεσα στην Αφροδίτη και την Περσεφόνη, αλλά επίσης η ανώτερη, αν και ακόμα ανώνυμη ενότητα μιας Μεγάλης θεάς σαν οδηγητικής Σοφίας-Ταυτού, μια πλευρά της οποίας αντιπροσωπεύεται από την Αφροδίτη σαν Τρομερή Μητέρα, που συνεχώς στέλνει την Ψυχή «στον δρόμο της».
Εδώ η αντίθεση ανάμεσα στην αρσενική και την θηλυκή άποψη του αρχετυπικού θηλυκού γίνεται φανερή, και είναι μια αντίθεση που ανήκει στο ψυχικό υπόβαθρο του βιβλίου του Απουλήιου. Η Αφροδίτη-Τύχη ήταν η ε ι μ α ρ μ έ ν η εκείνης της εποχής· ήταν η «κακή τύχη» και η Τρομερή Μητέρα, σε αντίθεση με την Ίσιδα, που σαν Καλή Μητέρα και Σοφία ήταν η θεά της «καλής τύχης», μεταμορφωμένη από το μυστήριο. Κάτω ακριβώς από το φως αυτής της αντίθεσης εμφανίζεται το θηλυκό σε μιαν αρσενική ψυχολογία, και έτσι επίσης γίνεται με τον Απουλήιο στο τελικό του κεφάλαιο για την μύηση στην λατρεία της Ίσιδας. Αλλά αυτό δεν ισχύει προκειμένου για την Ψυχή, αυτήν την «ενσάρκωση» του θηλυκού και την ψυχολογία της.
Η σύλληψη του αρχετυπικού θηλυκού σαν μια ενότητα είναι μια από τις θεμελιώδεις γυναικείες εμπειρίες. Το αρχαίο πάνθεον με τις αντιφατικές θεές του αντιπροσώπευε ακόμη αυτήν την σύλληψη, αλλά στον πατριαρχικό κόσμο διασπάσθηκε. Στην πατριαρχία το σχίσμα ανάμεσα στην Καλή και την Κακή Μητέρα έγινε αιτία η αρνητική πλευρά του θηλυκού να απωθηθή πολύ βαθειά μέσα στο ασυνείδητο. Και επιπλέον, ακριβώς επειδή αυτό το σχίσμα μεταξύ ενός «κακού» και ενός «καλού» θηλυκού αρχετύπου πέτυχε μόνο κατά ένα μέρος, η θεά εξορίσθηκε εντελώς από τον ουρανό, όπως για παράδειγμα στις πατριαρχικές μονοθεϊστικές θρησκείες. Η θεοποίηση της ανθρώπινης Ψυχής στον μύθο μας αντιπροσωπεύει ένα είδος αντίθετης κίνησης σε αυτήν την υποβάθμιση των θηλυκών θεοτήτων.
Αλλά η εμπειρία της Ψυχής για την ενότητα του αρχετυπικού θηλυκού δεν είναι η πρωτόγονη εμπειρία των αντιθέτων που είναι ακόμη ενωμένα σε μια θεϊκή, ουροβορική ενότητα· είναι η εμπειρία της ολότητας, που η γυναίκα στην εξατομίκευσή της δοκιμάζει σαν ένα προϊόν της δικής της διαδικασίας ολοκλήρωσης.
Εδώ θα πρέπει να τονισθή ότι ο μύθος της Ψυχής είναι αρχετυπικός, και με αυτήν την έννοια αποτελεί μιαν ιστορική ερμηνεία, αναγγέλλει μιαν ανάπτυξη που δεν είχε ακόμη πραγματοποιηθή στον ατομικό άνθρωπο της αρχαιότητας. Η Ψυχή η ίδια δεν αποκτά συνειδητά την εμπειρία της του αρχετυπικού θηλυκού σαν μια ενότητα, αλλ’ αυτή η εμπειρία είναι η ουσιαστική πραγματικότητα που βρίσκεται πίσω από την ανάπτυξή της.
Είδαμε ότι στην Αφροδίτη η μορφή της Κακής Μητέρας συγχωνεύεται με αυτήν του θηλυκού Ταυτού σαν Σοφίας, που οδηγεί προς την εξατομίκευση. Αλλά η σύνδεση ανάμεσα στην Μεγάλη Μητέρα, την ψυχολογία της μητριαρχίας, τον ρόλο των αδελφών, το θηλυκό Ταυτό, πρέπει να διευκρινισθή ακόμη και να ερμηνευθή, αν και δεν μπορούμε να συζητήσουμε ολόκληρο το πρόβλημα της αρχέγονης θηλυκής σχέσης, της σχέσης ανάμεσα σε μητέρα και κόρη. (Σημ.: Βλ. το βιβλίο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα», σ.σ. 305 κ.ε.)
Στην ανάπτυξή της η θηλυκή προσωπικότητα πρέπει να περάση από μια σειρά φάσεων, κάθε μια από τις οποίες χαρακτηρίζεται από ορισμένα αρχετυπικά φαινόμενα. Η ανάπτυξη περνάει από την αρχική κατάσταση, με την ευρείας κλίμακας ταύτιση σε αυτήν μητέρας-κόρης-Ταυτού-εγώ, μέσω της μητριαρχίας, στην οποία, παρά την μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία του εγώ, το αρχέτυπο της Μεγάλης Μητέρας συνεχίζει να είναι κυρίαρχο, και μέσω του πατρικού ουροβόρου στην πατριαρχία, στην οποία η κυριαρχία του αρχετύπου της Μεγάλης Μητέρας δίνει την θέση της σε αυτό του Μεγάλου Πατέρα. Αυτή η κατάσταση της πατριαρχίας – που μας είναι γνωστή ιδιαίτερα από την δυτική της εξέλιξη – χαρακτηρίζεται από μιαν υποχώρηση της θηλυκής ψυχολογίας και των κυρίαρχων στοιχείων της· τώρα η θηλυκή ύπαρξη καθορίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά από τον αρσενικό κόσμο της συνειδητότητας και τις αξίες του.
Η συλλογική φάση της πατριαρχίας, με την υπόταξη του θηλυκού, δίνει τη θέση της στη φάση της «συνάντησης», στην οποία το αρσενικό και το θηλυκό αντιμετωπίζουν το ένα το άλλο ατομικά. Τότε, στη φάση της εξατομίκευσης, η γυναίκα ελευθερώνεται από την καθοριστική επίδραση της συνάντησης με το αρσενικό και οδηγείται από την εμπειρία τού εαυτού της σαν θηλυκού Ταυτού. (Σημ.: Αυτή η σχηματική παρουσίαση της ανάπτυξης δεν ανταποκρίνεται, φυσικά, στην πραγματικότητα, στην οποία δεν υπάρχει ευθύγραμμη ανάπτυξη. Εξ άλλου, μια νέα φάση δεν αντικαθιστά απλώς την προηγούμενη, αλλά διαμορφώνει ένα νέο επίπεδο στην ψυχική δομή, η οποία μέχρι τότε καθοριζόταν από τις άλλες φάσεις και τους νόμους τους.)
Το Ταυτό αντιπροσωπεύει την ολότητα. Όχι μόνον τείνει με την κεντροστρέφεια (Σημ.: Βλέπε το «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ.σ. 261 κ.ε.) προς την κατεύθυνση του σχηματισμού του εγώ και της συνειδητότητας, αλλά πηγαίνει μακρύτερα στην πορεία προς την εξατομίκευση, στην οποία το Ταυτό βιώνεται σαν το κέντρο της ολότητας. Όταν οι ασυνείδητες δυνάμεις που ανήκουν σε μια φάση που υπερβαίνεται αντιστέκονται στο εγώ και την ανάπτυξη της εξατομίκευσης, έχουμε πάντα μια διαμάχη ανάμεσα στο ασυνείδητο σαν Μεγάλη Μητέρα, που κρατάει γερά αυτό που γεννήθηκε από αυτήν, και το Ταυτό που τείνει προς την ανάπτυξη της ολότητας.
Μια ουσιαστική δυσκολία της θηλυκής ψυχολογίας είναι τώρα το θηλυκό που πρέπει να αναπτυχθή προς το αρσενικό και πέρα απ’ αυτό, το οποίο αντιπροσωπεύει τη συνειδητότητα σε αντίθεση με το ασυνείδητο. Σε αυτό το σημείο έρχεται σε σύγκρουση με τη Μεγάλη Μητέρα, το θηλυκό αρχέτυπο του ασυνειδήτου, και με την αρχέγονη θηλυκή σχέση, που παράδειγμά της έχουμε στον μύθο της Δήμητρας και της Κόρης. Αλλά αυτή η ανάπτυξη που συγκρούεται με τη Μεγάλη Μητέρα δεν πρέπει να οδηγήση σε έναν βιασμό της θηλυκής φύσης από το αρσενικό και την ιδιόμορφη ψυχολογία του· ούτε πρέπει να κάνη τη γυναίκα να χάση την επαφή της με το ασυνείδητο και το θηλυκό Ταυτό. Η δυσκολία της διάκρισης ανάμεσα στον προοδευτικό χαρακτήρα του Ταυτού και τον οπισθοδρομικό χαρακτήρα της Μεγάλης Μητέρας είναι ένα από τα κεντρικά προβλήματα, όχι μόνο της θηλυκής ψυχολογίας. (Σημ.: Βλέπε στο έργο μου: «Ο μυστικός κόσμος και ο μύστης»).
(συνεχίζεται)
ΑΡΣΕΝ ΚΑΙ ΘΗΛΥ ΕΠΟΙΗΣΕΝ ΑΥΤΟΥΣ. ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΝΕΤΑΞΕ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ. Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ, ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΗ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ΒΑΔΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΗΡΩΑ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΒΟΥΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΑΡΠΑΖΕΙ ΤΟΝ ΘΗΣΑΥΡΟ ΤΗΣ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗΣ ΑΝΑΓΚΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΝΑ ΕΞΑΝΘΡΩΠΙΣΘΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΜΑΣ ΔΙΝΕΤΑΙ ΔΕ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΓΙΑ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΡΩΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΘΕΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΔΙΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΕΡΩΤΟΣ,
Όταν η Ψυχή αποφασίζει να ανοίξη το κουτί και να χρησιμοποιήση την αλοιφή ομορφιάς των γυναικείων θεοτήτων για τον εαυτό της, θα πρέπει να γνωρίζη πολύ καλά τον κίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά, αποφασίζει να μην δώση αυτό που είχε αποκτήσει με τόσο μεγάλο κόπο στην Μεγάλη Μητέρα, αλλά να το κλέψη.
Η ιστορία αρχίζει με το μοτίβο της ομορφιάς, που τώρα επανεμφανίζεται σε ένα νέο επίπεδο. Όταν η Ψυχή ονομαζόταν νέα Αφροδίτη, εξ αιτίας της ομορφιάς της, όταν ξεσήκωνε τον θαυμασμό των ανδρών και τη ζήλεια της θεάς, έβλεπε αυτό το δώρο σαν δυστυχία. Αλλά τώρα, απλώς για να αυξήση την ομορφιά της, είναι πρόθυμη να φέρη την μεγαλύτερη δυστυχία στον εαυτό της. Αυτή η αλλαγή στην Ψυχή έγινε για χάρη του Έρωτα· περιέχει βαθειά, αν και εμφατικά, μιαν ιδέα που δεν είναι χωρίς την τραγική της πλευρά.
Η Ψυχή είναι μια θνητή ύπαρξη σε διαμάχη με θεές· αυτό είναι πολύ κακό, αλλά αφού ο αγαπημένος της είναι και αυτός θεός, πώς μπορεί να σταθή μπροστά του; Αυτή προέρχεται από την γήινη σφαίρα, και φιλοδοξεί να γίνη ίση με τον θεϊκό αγαπημένο της. Με θηλυκό, πάρα πολύ θηλυκό τρόπο, αν και όχι ολοκληρωτικά χωρίς γνώση της ψυχολογίας του συντρόφου της, μοιάζει να λέη στον εαυτό της: «Οι πράξεις μου, τα βάσανά μου μπορεί να τον συγκινήσουν, μπορεί να τον αναγκάσουν να με θαυμάση, αλλά η ψυχή μόνο ίσως δεν είναι αρκετή. Πάντως, ένα είναι σίγουρο: Κανένας Έρωτας δεν θα μπορέση να αντισταθή σε μια Ψυχή ντυμένη με θεϊκή ομορφιά». Έτσι, κλέβει την αλοιφή που δίνει την ομορφιά που συνδέει την Περσεφόνη με την Αφροδίτη. Και τώρα, όταν το τρομερό συμβαίνει, και ο θανάσιμος ύπνος (που τον ερμηνεύσαμε σαν οπισθοδρόμηση) την κυριεύει – δεν είναι τυχαίο ότι η Κόρη αρπάχθηκε στην κοιλάδα που έχει το όνομα της παπαρούνας του οπίου (Σημ. Βλέπε το έργο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα», σ.286) – η αρνητική οπισθοδρόμηση που είδαμε ότι είναι η ουσία του κινδύνου της Ψυχής, φαίνεται να αρχίζει.
Γιατί ο Έρωτας έρχεται να την σώση ακριβώς σε αυτό το σημείο, και γιατί δεν είμαστε πρόθυμοι να συμφωνήσουμε ότι αυτό είναι ένα επιπρόσθετο χαρούμενο τέλος; Γιατί ισχυριζόμαστε ότι αυτό είναι ένα γεμάτο νόημα και ουσιαστικό μέρος του συνόλου;
Στην αρχή η Ψυχή θυσίασε τον ερωτικό της παράδεισο για χάρη της πνευματικής της ανάπτυξης· αλλά τώρα είναι το ίδιο έτοιμη να θυσιάση την πνευματική της ανάπτυξη για την αθάνατη ομορφιά της Περσεφόνης-Αφροδίτης, που θα την κάνη αρεστή στον Έρωτα. Κάνοντας αυτό, μοιάζει να οπισθοχωρή, αλλά δεν είναι μια επιστροφή σε κάτι παλιό,, στην μητριαρχική θέση, για παράδειγμα. Προτιμώντας την ομορφιά από τη γνώση, ξαναενώνει, μάλλον, τον εαυτό της με το θηλυκό στοιχείο της φύσης της. Και επειδή το κάνει αυτό από αγάπη και για τον έρωτα, η «παλιά» της θηλυκότητα μπαίνει σε μια νέα φάση. Δεν είναι πια η αυτάρκης ομορφιά ενός νέου κοριτσιού που δεν βλέπει τίποτε πέρα από την εαυτό του, ούτε είναι η δελεαστική ομορφιά της Αφροδίτης, που έχει μόνο τον «φυσικό σκοπό» στο μυαλό της. Είναι η ομορφιά μιας γυναίκας ερωτευμένης, που θέλει να είναι όμορφη για τον αγαπημένο της, για τον Έρωτα, και για κανέναν άλλο.
Έχουμε δείξει αλλού ότι η κεντροστρέφεια σαν μια τάση προς την ολότητα αντανακλάται στο πρωτόγονο επίπεδο σε ένα γενικό σωματικό αίσθημα (Σημ. Βλ. το έργο μου : «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σελ. 307), και ότι το σώμα τότε μπορεί να λεχθή ότι αντιπροσωπεύει την ολότητα, το Ταυτό. Η σχέση με αυτό το σώμα-ολότητα εκδηλώνεται με αυτό που έχει λανθασμένα και αρνητικά ονομασθή «ναρκισσισμός», ένας αυξημένος τονισμός στην ομορφιά και την τελειότητα κάποιου. Αυτή η φάση, που στην αρσενική ανάπτυξη υπερβαίνεται και αντικαθίσταται από μιαν άλλη κρυστάλλωση, παραμένει μόνιμα στην γυναίκα, που η αρχική της σχέση με το Ταυτό διατηρείται με περισσότερη ένταση.
Παίρνοντας μια τόσο παράδοξη απόφαση σε αυτό το σημείο, η Ψυχή ανανεώνει τον δεσμό της με το θηλυκό της κέντρο, τον εαυτό της. Ομολογεί την αγάπη της και μένει πιστή στην ατομική της συνάντηση με τον Έρωτα, ενώ την ίδια στιγμή, σε αντίθεση με την εντελώς αρσενική λογική, αποκαλύπτει την αρχική της θηλυκότητα. Ο αρσενικός τόνος που απαιτούσαν οι άθλοι της αντικαθίσταται από έναν θηλυκό τόνο, και μας φαίνεται ότι είναι ακριβώς αυτό που, χωρίς την γνώση ή την θέλησή της, φέρνει την συγχώρηση της Αφροδίτης-Περσεφόνης. Αυτή πιστεύουμε πως είναι η βαθύτερη αιτία που η Αφροδίτη ξαφνικά εγκαταλείπει την αντίθεσή της και δέχεται την θεοποίηση της Ψυχής από τον Δία, γιατί η Αφροδίτη, όπως γνωρίζουμε, αντιστάθηκε πολλές φορές στην θέληση του Δία. Μια Ψυχή που αποτυχαίνει, και που για χάρη του Έρωτα εγκαταλείπει όλες τις αρχές, πετάει όλες τις προειδοποιήσεις στον αέρα και ξεχνάει κάθε λογική, μια τέτοια Ψυχή θα πρέπει τελικά να κερδίση την εύνοια της Αφροδίτης, που σίγουρα αναγνωρίζει ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού της στην νέα Αφροδίτη.
Αυτή η παράδοξα θηλυκή αποτυχία της Ψυχής οδηγεί επίσης στην επέμβαση του ίδιου του Έρωτα, κάνει το αγόρι άνδρα, και μεταμορφώνει τον ζεματισμένο φυγάδα σε σωτήρα. Με την αποτυχίας της – και αυτή είναι η βαθειά συμμετρία του μύθου μας – η Ψυχή διόρθωσε αυτό ακριβώς που καταστράφηκε με την πράξη που έδιωξε μακριά τον Έρωτα. Τότε, παρακινημένη από κάτι που της φαινόταν σαν μίσος, με κίνδυνο να χάση τον Έρωτα, «άναψε φως»· τώρα, σπρωγμένη από ένα κίνητρο που της φαίνεται σαν αγάπη, είναι έτοιμη να «φέρη σκοτάδι» για να κερδίση τον Έρωτα: Και αυτή ακριβώς η στιγμή, στην οποία η Ψυχή, σαν νέα Κόρη-Περσεφόνη κοιμάται και πάλι στο γυάλινο φέρετρο, δίνει στον Έρωτα τη δυνατότητα να την συναντήση ξανά σε ένα νέο επίπεδο, σαν σωτήρας και ήρωας, θυσιάζοντας την αρσενική πλευρά, που, όσο και αν ήταν αναγκαία, την είχε οδηγήσει στον χωρισμό, μπαίνει σε μια κατάσταση στην οποία, ακριβώς εξ αιτίας της ανάγκης της για βοήθεια και σωτηρία, σώζει τον φυλακισμένο Έρωτα.
Χωρίς αμφιβολία, η Ψυχή έχει συνείδηση του κινδύνου που διατρέχει ανοίγοντας το κουτί. Αλλά και εδώ πάλι, και αυτήν την φορά σε ένα ανώτερο επίπεδο, ολοκληρώνει τον γάμο θανάτου με τον Έρωτα. Πεθαίνει γι’ αυτόν, είναι έτοιμη να δώση όλα όσα έχει αποκτήσει γι’ αυτόν, γιατί – και αυτό είναι το βαθύ παράδοξο της κατάστασης – με το άνοιγμα του κουτιού γίνεται θεϊκά όμορφη στον θάνατο. Η φυσική, απλοϊκή ερμηνεία και τελειότητα της παρθένας που πεθαίνει στον γάμο θανάτου με το αρσενικό γίνονται η ενσυνείδητη, ψυχική-πνευματική ομορφιά μιας Ψυχής που πεθαίνει για τον Έρωτα και θεληματικά θυσιάζει ολόκληρη την ύπαρξή της γι’ αυτόν.
Με αυτό, η θεϊκή αρχή υφίσταται κάτι εντελώς μοναδικό και καινούργιο. Μέσα από την θυσία και τον θάνατο της Ψυχής, ο θεϊκός εραστής αλλάζει από ένα πληγωμένο αγόρι σε έναν άνδρα και σωτήρα, επειδή στην Ψυχή βρίσκει κάτι που υπάρχει μόνο στην γήινη μεσαία ζώνη, ανάμεσα στον ουρανό και τον Κάτω Κόσμο: το θηλυκό μυστήριο της αναγέννησης μέσω της αγάπης, Σε καμμιά θεά δεν μπορεί ο Έρωτας να δοκιμάση και να γνωρίση το θαύμα που του συμβαίνει μέσω της ανθρώπινης Ψυχής, το φαινόμενο μιας αγάπης που είναι συνειδητή, που, δυνατώτερη από τον θάνατο, ντυμένη με θεϊκή ομορφιά, είναι πρόθυμη να πεθάνη, να πάρη τον αγαπημένο της σαν νυμφίο του θανάτου.
Τώρα είμαστε επίσης σε θέση να καταλάβουμε την συμμαχία ανάμεσα στον Δία και τον Έρωτα, που καταλήγει στην αποδοχή της Ψυχής στον ουρανό. Η ανώτερη αρσενική αυθεντία σκύβει μπροστά στο ανθρώπινο και το θηλυκό, που με την ανωτερότητά του στην αγάπη έχει αποδειχθή ίσο με τους θεούς.
Ετσι η αποτυχία της Ψυχής δεν είναι ένα οπισθοδρομικό, παθητικό βύθισμα, αλλά μια διαλεκτική αντιστροφή της άκρας δραστηριότητας στην αφοσίωση. Μέσω της τελειότητας της θηλυκότητας και της αγάπης της, φέρνει στην επιφάνεια τον τέλειο ανδρισμό του Έρωτα. Εγκαταλείποντας τον εαυτό της έξω από τον Έρωτα, αθέλητα πετυχαίνει την λύτρωση μέσω του Έρωτα.
Με την λύτρωσή της από τον έρωτα, η Ψυχή ολοκλήρωσε τους τέσσερις άθλους της, και έτσι ολοκλήρωσε την πορεία του μυούμενου μέσα από τα τέσσερα στοιχεία. Αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι η θηλυκή Ψυχή δεν πρέπει απλά να ταξιδέψη «μέσα από» τα στοιχεία, όπως ο αρσενικός μυούμενος στα μυστήρια της Ίσιδας· πρέπει να τα κάνη δικά της μέσα από τις πράξεις και τα παθήματά της και να τα αφομοιώση σαν τις βοηθητικές δυνάμεις της φύσης της: τα μυρμήγκια που ανήκουν στην γη, το καλάμι που ανήκει στο νερό, τον αετό του Δία σαν στοιχείο του αέρα, και τελικά την πύρινη, ουράνια μορφή του ίδιου του λυτρωτή Έρωτα.
Υπάρχει ακόμα ένα σημείο που ρίχνει λαμπερό φως στην αποτυχία της Ψυχής, και μας δείχνει πόσο σπουδαίο νόημα έχει για τον μύθο σαν σύνολο. Για μια ακόμη φορά δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την εσωτερική αρχιτεκτονική του μύθου, που είναι ορατή στο προσεκτικό μάτι παρά τις ειδυλλιακές πολύχρωμες σκηνές με τις οποίες καλύπτεται.
Δεν είναι τυχαίο ότι η σκηνή της αποτυχίας της Ψυχής, το μέρος όπου ανοίγει το κουτί που θυμίζει σε όλα το καταραμένο κουτί της Πανδώρας, είναι η γη. Μόνο αφού έχει κατορθώσει να επιστρέψη από το βασίλειο της Περσεφόνης η Ψυχή αποφασίζει να ανοίξη το κουτί, αλλά τότε βρίσκεται στο δικό της, γήινο, ανθρώπινο έδαφος, στα μισά μεταξύ του ουρανού της Αφροδίτης και του υπόγειου κόσμου της Περσεφόνης.
Εάν είχε ανοίξει το κουτί στον Κάτω Κόσμο, την σφαίρα της εξουσίας της Περσεφόνης, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα είχε συμβή μια ανεπανόρθωτη καταστροφή. Αλλά η κατάσταση είναι βασικά αλλαγμένη τώρα που έχει επιστρέψει από τον Κάτω Κόσμο «στον ουράνιο χώρο των άστρων», τώρα που ο θησαυρός της έχει ανεβή από τον Κάτω Κόσμο. Η Ψυχή έφερε αυτό που πήρε από την Περσεφόνη στην κατοχή της· της ανήκει νόμιμα. Αντί να παραδώση αυτό που απέκτησε στην Αφροδίτη, το κάνει δικό της· σαν ένας θηλυκός Προμηθέας, αυτή, η ανθρώπινη Ψυχή, παίρνει τον θησαυρό της Περσεφόνης για τον εαυτό της. Σαν ανθρώπινο πλάσμα και σαν άτομο, παίρνει αυτό που «κανονικά» ανήκει στα αρχέτυπα, στις θεές, εκτελώντας έτσι την πράξη του ήρωα, που πάντα ενσωματώνει στην προσωπικότητά του τον θησαυρό που αρχικά φρουρείται και κατέχεται από τον δράκοντα του ασυνειδήτου. Αλλά αν ολόκληρη η πορεία της Ψυχής ερμηνεύεται σαν μια διαδικασία γυναικείας μύησης, προκύπτει το ερώτημα: πώς πρέπει να καταλάβουμε τον ρόλο της Αφροδίτης;
Η Αφροδίτη της ιστορίας μας δεν είναι η Μεγάλη Θεά της κλασσικής Ελλάδας. Είναι κάτι περισσότερο και κάτι λιγότερο. Περισσότερο, γιατί πίσω από αυτήν διακρίνουμε την επιβλητική δαιμονική μορφή της αρχαϊκής Τρομερής Μητέρας· λιγότερο γιατί παρουσιάζει περσοναλιστικά χαρακτηριστικά που θυμίζουν περισσότερο την ζωή ενός ανθρώπινου σπιτιού που κατευθύνεται από μια τρομερή μητέρα, παρά την θεϊκή πραγματικότητα.
Γνωρίζουμε ότι η Μεγάλη Μητέρα μπορεί να εμφανίζεται σαν μια μορφή του θηλυκού Ταυτού (Σημ.: Βλ. στο βιβλίο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα, σ. 336). Σε ποιο βαθμό, πρέπει λοιπόν να ρωτήσουμε, παίζει η Αφροδίτη τον ρόλο του Ταυτού στην ιστορία μας, ή μάλλον, σε ποιο βαθμό το Ταυτό χρησιμοποιεί το αρχέτυπο της Μεγάλης Μητέρας για τον σκοπό του; (Σημ.: Βρίσκουμε το ίδιο πρόβλημα στον μύθο της Δήμητρας και της Κόρης, όπου η Γαία πέρα από κάθε αμφιβολία ευνοεί την απαγωγή της Κόρης, έτσι ώστε ο ανταγωνισμός ανάμεσα στη Γαία και την Δήμητρα να είναι προφανής).
Στην ζωή του αρσενικού ήρωα, που την έχουμε αναλύσει αλλού (Σημ.: Στο «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ. 113 κ.ε.), συναντάμε την σχέση του Ταυτού με το αρχέτυπο του γονιού σε μια παρόμοια κατάσταση. Ο ήρωας συχνά βρίσκεται αντιμέτωπος με το αρνητικό γονικό αρχέτυπο, συχνά προσωποποιημένο σαν τον Κακό Πατέρα ή την Κακή Μητέρα, αλλά επίσης και με την αρχετυπική μορφή ενός θεϊκού διώκτη. Το πιο γνωστό παράδειγμα αυτής της κρυστάλλωσης είναι, όπως έχουμε πει, η σχέση ανάμεσα στην Ήρα και τον Ηρακλή. (Σ. τ. μ.: Μπορούμε να προσέξουμε ακόμη και την συγγένεια των ονομάτων τους). Αλλά όπως η Ήρα σπρώχνει τον ήρωα προς τις ηρωικές του πράξεις, έτσι και εδώ η Αφροδίτη οδηγεί την Ψυχή στην πράξη της. Ιδωμένο από αυτήν την οπτική γωνία, το αρχέτυπο του «κακού διώκτη» γίνεται το αρχέτυπο που βάζει σε κίνηση την διαδικασία της ανάπτυξης, και έτσι προωθεί την εξατομίκευση. Για την Ψυχή, λοιπόν, δεν υπάρχει μόνο μια αρνητική ενότητα ανάμεσα στην Αφροδίτη και την Περσεφόνη, αλλά επίσης η ανώτερη, αν και ακόμα ανώνυμη ενότητα μιας Μεγάλης θεάς σαν οδηγητικής Σοφίας-Ταυτού, μια πλευρά της οποίας αντιπροσωπεύεται από την Αφροδίτη σαν Τρομερή Μητέρα, που συνεχώς στέλνει την Ψυχή «στον δρόμο της».
Εδώ η αντίθεση ανάμεσα στην αρσενική και την θηλυκή άποψη του αρχετυπικού θηλυκού γίνεται φανερή, και είναι μια αντίθεση που ανήκει στο ψυχικό υπόβαθρο του βιβλίου του Απουλήιου. Η Αφροδίτη-Τύχη ήταν η ε ι μ α ρ μ έ ν η εκείνης της εποχής· ήταν η «κακή τύχη» και η Τρομερή Μητέρα, σε αντίθεση με την Ίσιδα, που σαν Καλή Μητέρα και Σοφία ήταν η θεά της «καλής τύχης», μεταμορφωμένη από το μυστήριο. Κάτω ακριβώς από το φως αυτής της αντίθεσης εμφανίζεται το θηλυκό σε μιαν αρσενική ψυχολογία, και έτσι επίσης γίνεται με τον Απουλήιο στο τελικό του κεφάλαιο για την μύηση στην λατρεία της Ίσιδας. Αλλά αυτό δεν ισχύει προκειμένου για την Ψυχή, αυτήν την «ενσάρκωση» του θηλυκού και την ψυχολογία της.
Η σύλληψη του αρχετυπικού θηλυκού σαν μια ενότητα είναι μια από τις θεμελιώδεις γυναικείες εμπειρίες. Το αρχαίο πάνθεον με τις αντιφατικές θεές του αντιπροσώπευε ακόμη αυτήν την σύλληψη, αλλά στον πατριαρχικό κόσμο διασπάσθηκε. Στην πατριαρχία το σχίσμα ανάμεσα στην Καλή και την Κακή Μητέρα έγινε αιτία η αρνητική πλευρά του θηλυκού να απωθηθή πολύ βαθειά μέσα στο ασυνείδητο. Και επιπλέον, ακριβώς επειδή αυτό το σχίσμα μεταξύ ενός «κακού» και ενός «καλού» θηλυκού αρχετύπου πέτυχε μόνο κατά ένα μέρος, η θεά εξορίσθηκε εντελώς από τον ουρανό, όπως για παράδειγμα στις πατριαρχικές μονοθεϊστικές θρησκείες. Η θεοποίηση της ανθρώπινης Ψυχής στον μύθο μας αντιπροσωπεύει ένα είδος αντίθετης κίνησης σε αυτήν την υποβάθμιση των θηλυκών θεοτήτων.
Αλλά η εμπειρία της Ψυχής για την ενότητα του αρχετυπικού θηλυκού δεν είναι η πρωτόγονη εμπειρία των αντιθέτων που είναι ακόμη ενωμένα σε μια θεϊκή, ουροβορική ενότητα· είναι η εμπειρία της ολότητας, που η γυναίκα στην εξατομίκευσή της δοκιμάζει σαν ένα προϊόν της δικής της διαδικασίας ολοκλήρωσης.
Εδώ θα πρέπει να τονισθή ότι ο μύθος της Ψυχής είναι αρχετυπικός, και με αυτήν την έννοια αποτελεί μιαν ιστορική ερμηνεία, αναγγέλλει μιαν ανάπτυξη που δεν είχε ακόμη πραγματοποιηθή στον ατομικό άνθρωπο της αρχαιότητας. Η Ψυχή η ίδια δεν αποκτά συνειδητά την εμπειρία της του αρχετυπικού θηλυκού σαν μια ενότητα, αλλ’ αυτή η εμπειρία είναι η ουσιαστική πραγματικότητα που βρίσκεται πίσω από την ανάπτυξή της.
Είδαμε ότι στην Αφροδίτη η μορφή της Κακής Μητέρας συγχωνεύεται με αυτήν του θηλυκού Ταυτού σαν Σοφίας, που οδηγεί προς την εξατομίκευση. Αλλά η σύνδεση ανάμεσα στην Μεγάλη Μητέρα, την ψυχολογία της μητριαρχίας, τον ρόλο των αδελφών, το θηλυκό Ταυτό, πρέπει να διευκρινισθή ακόμη και να ερμηνευθή, αν και δεν μπορούμε να συζητήσουμε ολόκληρο το πρόβλημα της αρχέγονης θηλυκής σχέσης, της σχέσης ανάμεσα σε μητέρα και κόρη. (Σημ.: Βλ. το βιβλίο μου: «Η Μεγάλη Μητέρα», σ.σ. 305 κ.ε.)
Στην ανάπτυξή της η θηλυκή προσωπικότητα πρέπει να περάση από μια σειρά φάσεων, κάθε μια από τις οποίες χαρακτηρίζεται από ορισμένα αρχετυπικά φαινόμενα. Η ανάπτυξη περνάει από την αρχική κατάσταση, με την ευρείας κλίμακας ταύτιση σε αυτήν μητέρας-κόρης-Ταυτού-εγώ, μέσω της μητριαρχίας, στην οποία, παρά την μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία του εγώ, το αρχέτυπο της Μεγάλης Μητέρας συνεχίζει να είναι κυρίαρχο, και μέσω του πατρικού ουροβόρου στην πατριαρχία, στην οποία η κυριαρχία του αρχετύπου της Μεγάλης Μητέρας δίνει την θέση της σε αυτό του Μεγάλου Πατέρα. Αυτή η κατάσταση της πατριαρχίας – που μας είναι γνωστή ιδιαίτερα από την δυτική της εξέλιξη – χαρακτηρίζεται από μιαν υποχώρηση της θηλυκής ψυχολογίας και των κυρίαρχων στοιχείων της· τώρα η θηλυκή ύπαρξη καθορίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά από τον αρσενικό κόσμο της συνειδητότητας και τις αξίες του.
Η συλλογική φάση της πατριαρχίας, με την υπόταξη του θηλυκού, δίνει τη θέση της στη φάση της «συνάντησης», στην οποία το αρσενικό και το θηλυκό αντιμετωπίζουν το ένα το άλλο ατομικά. Τότε, στη φάση της εξατομίκευσης, η γυναίκα ελευθερώνεται από την καθοριστική επίδραση της συνάντησης με το αρσενικό και οδηγείται από την εμπειρία τού εαυτού της σαν θηλυκού Ταυτού. (Σημ.: Αυτή η σχηματική παρουσίαση της ανάπτυξης δεν ανταποκρίνεται, φυσικά, στην πραγματικότητα, στην οποία δεν υπάρχει ευθύγραμμη ανάπτυξη. Εξ άλλου, μια νέα φάση δεν αντικαθιστά απλώς την προηγούμενη, αλλά διαμορφώνει ένα νέο επίπεδο στην ψυχική δομή, η οποία μέχρι τότε καθοριζόταν από τις άλλες φάσεις και τους νόμους τους.)
Το Ταυτό αντιπροσωπεύει την ολότητα. Όχι μόνον τείνει με την κεντροστρέφεια (Σημ.: Βλέπε το «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ.σ. 261 κ.ε.) προς την κατεύθυνση του σχηματισμού του εγώ και της συνειδητότητας, αλλά πηγαίνει μακρύτερα στην πορεία προς την εξατομίκευση, στην οποία το Ταυτό βιώνεται σαν το κέντρο της ολότητας. Όταν οι ασυνείδητες δυνάμεις που ανήκουν σε μια φάση που υπερβαίνεται αντιστέκονται στο εγώ και την ανάπτυξη της εξατομίκευσης, έχουμε πάντα μια διαμάχη ανάμεσα στο ασυνείδητο σαν Μεγάλη Μητέρα, που κρατάει γερά αυτό που γεννήθηκε από αυτήν, και το Ταυτό που τείνει προς την ανάπτυξη της ολότητας.
Μια ουσιαστική δυσκολία της θηλυκής ψυχολογίας είναι τώρα το θηλυκό που πρέπει να αναπτυχθή προς το αρσενικό και πέρα απ’ αυτό, το οποίο αντιπροσωπεύει τη συνειδητότητα σε αντίθεση με το ασυνείδητο. Σε αυτό το σημείο έρχεται σε σύγκρουση με τη Μεγάλη Μητέρα, το θηλυκό αρχέτυπο του ασυνειδήτου, και με την αρχέγονη θηλυκή σχέση, που παράδειγμά της έχουμε στον μύθο της Δήμητρας και της Κόρης. Αλλά αυτή η ανάπτυξη που συγκρούεται με τη Μεγάλη Μητέρα δεν πρέπει να οδηγήση σε έναν βιασμό της θηλυκής φύσης από το αρσενικό και την ιδιόμορφη ψυχολογία του· ούτε πρέπει να κάνη τη γυναίκα να χάση την επαφή της με το ασυνείδητο και το θηλυκό Ταυτό. Η δυσκολία της διάκρισης ανάμεσα στον προοδευτικό χαρακτήρα του Ταυτού και τον οπισθοδρομικό χαρακτήρα της Μεγάλης Μητέρας είναι ένα από τα κεντρικά προβλήματα, όχι μόνο της θηλυκής ψυχολογίας. (Σημ.: Βλέπε στο έργο μου: «Ο μυστικός κόσμος και ο μύστης»).
(συνεχίζεται)
ΑΡΣΕΝ ΚΑΙ ΘΗΛΥ ΕΠΟΙΗΣΕΝ ΑΥΤΟΥΣ. ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΝΕΤΑΞΕ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ. Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ, ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΗ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ΒΑΔΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΗΡΩΑ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΒΟΥΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΑΡΠΑΖΕΙ ΤΟΝ ΘΗΣΑΥΡΟ ΤΗΣ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗΣ ΑΝΑΓΚΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΝΑ ΕΞΑΝΘΡΩΠΙΣΘΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΜΑΣ ΔΙΝΕΤΑΙ ΔΕ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΓΙΑ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΡΩΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΘΕΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΔΙΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΕΡΩΤΟΣ,
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου