Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ (2)

  Συνέχεια από: Πέμπτη 24 Μαρτίου 2022

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ.

Του John M. Rist.

         
Στο Συμπόσιο, στην διάρκεια διαφόρων συζητήσεων προς τιμήν τού έρωτος-συζητήσεις οι οποίες κορυφώνονται με τον λόγο τής Διοτίμας, τού οποίου προηγήθηκε ένα διαλεκτικό πέρασμα στο οποίο ο Σωκράτης αποδεικνύει στον Αγαθώνα ότι ο έρως δέν είναι καθαυτός ούτε καλός ούτε κακός, ούτε ωραίος ούτε άσχημος και ότι η ηθική ποιότης τών ερώτων μας προσδιορίζεται απο την φύση τών αντικειμένων της-ο Πλάτων εκθέτει τις ακόλουθες ιδέες, τις οποίες παρουσιάζουμε με έναν συνθετικό τρόπο.

          α) στις σχέσεις ανάμεσα σε πρόσωπα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα σ'έναν ουράνιο Έρωτα και έναν γήϊνο έρωτα όπου ο πρώτος έχει για αντικείμενο πρωταρχικώς την ψυχή τού αγαπημένου, ενώ ο δεύτερος την απλή απόλαυση τού σώματός του.

          β) Λόγω κάποιου πρωταρχικού αμαρτήματος και τής συνεπούς σ'αυτό Θείας Τιμωρίας-αυτή είναι η σημασία τού μύθου που αποδίδεται στον σατυρικό ποιητή Αριστοφάνη-εμείς είμαστε χωρισμένοι και ατελείς και γι'αυτό έχουμε ανάγκη να συμπληρωθούμε, καλύπτοντας το άλλο μας "μισό".

          γ) η άνοδός μας μπορεί να πραγματοποιηθεί αναγνωρίζοντας κατά πρώτον, την ομορφιά ενός ιδιαιτέρου σώματος-σύμφωνα με τον Φαίδρο (250 d) ανάμεσα στις άϋλες φόρμες η ωραιότης, το Κάλλος, ειναι η πιό εύκολη να αναγνωρισθεί. Και πράγματι είναι η μόνη ιδέα η οποία αναφέρεται στο Συμπόσιο-και στην συνέχεια ταυτίζοντας μία κοινή ωραιότητα,κατ'αρχάς στα σώματα, και στην συνέχεια στις ψυχές, κατόπιν στο κάλλος τών νόμων και τών θεσμών, για να κατακτηθεί τέλος η ίδια η ωραιότης, αμετάβλητη, άπειρη στην εφαρμογή της και στην δύναμη της έμπνευσης της, μία ωραιότης αποσπασμένη απο κάθε μορφή συγκρίσεως-όπως συμβαίνει για τις αισθητές ωραιότητες, όπου η Ελένη μπορεί να είναι ωραιότερη απο το κορίτσι της διπλανής ομπρέλλας, αλλά είναι λιγότερο απο την Αφροδίτη-και επομένως μία ωραιότητα τέλεια και ασύγκριτη κάτω απο κάθε άποψη.

          δ) μία τέτοια ωραιότης είναι ο σκοπός και η ολοκλήρωση τού ερωτός μας, τον οποίο αφού κατακτήσουμε δέν έχουμε πλέον τίποτε άλλο να επιθυμήσουμε, εκτός ίσως απο την διαρκή της παρουσία η οποία θα ικανοποιήσει την επιθυμία μας για την αθανασία.

          ε) Το όραμα τού κάλλους ειναι αδιαχώριστο απο τα αποτελέσματά του. Γίνεται μία ασίγαστη δύναμις η οποία σπρώχνει να πραγματοποιήσουμε ηρωϊκες πράξεις, σ'αυτό που ονομάζει ο Πλάτων ένας τόκος και μία δημιουργικότης στο Κάλλος" (Φαίδρος, 206). Απο εδώ έχουμε μία αρχή για την ηθική και για την πολιτική πράξη. Εάν βλέπω το κάλλος θέλω να προωθήσω το κάλλος, θέλω να κάνω αγαθά πράγματα. Και οι ιδέες είναι όλες αγαθές.Μ'αυτή την έννοια, στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας ο Πλάτων λέει διά του Σωκράτη, ότι εάν οι διαλεγόμενοι μαζί του είδαν αληθινά το Αγαθό και την Δικαιοσύνη, τότε αυτοί θα αισθανθούν υποχρεωμένοι να "επιστρέψουν στο σπήλαιο", δηλαδή να εργασθούν στην δημόσια ζωή για να βοηθήσουν στην οικοδομή τής κοινωνίας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο!

          Η θεωρία τού Αγαθού και του Ωραίου-κάτι που είναι εφικτό μόνον γι'αυτούς οι οποίοι ακολουθύν την "επιθυμία" η οποία είναι στραμμένη πρός το Αγαθό και το Ωραίο-σημαίνει προωθώ το Αγαθό και το Ωραίο. Μ'αυτή την σημασία όταν στον Τίμαιο ο Πλάτων εγείρει το ερώτημα "γιατί ο Θείος Δημιουργός κατασκεύασε ένα τακτοποιημένο (αρμονικό) σύμπαν, η απάντησή του δέν είναι απλώς επειδή αυτός "έτσι το θέλησε" αλλά "επειδή είναι αγαθός" (Τίμαιος, 29). Καθότι αγαθός θέλει να ενεργήσει και-κάτι που αντιπροσωπεύει ένα παράδειγμα για μας-θέλει να ενεργήσει εν όψει τού καλύτερου. Αυτό σημαίνει ότι στόν τέλειο φιλόσοφο,δέν μπορεί νά υπάρχει  καμμία αδυναμία τής θελήσεως και ότι, σε έναν τέτοιο Φιλόσοφο, δέν μπορεί ούτε να υπάρξει μία γνώση τού αγαθού χωρίς μία επιθυμία αυτής τής γνώσεως.Κάθε γνώσις είναι, στην πραγματικότητα , μία "ερωτική" γνώση, κάθε ορθή σκέψη είναι ένας τρόπος σκέψης "ερωτικής". Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η νόηση δέν είναι ποτέ μία ιδιότητα η οποία υπολογίζει απλώς ή σχεδιάζει απλώς. Οι γνωστικές της δραστηριότητες δέν μπορούν να διαχωριστούν ποτέ, με τον τρόπο του Καρτέσιου, απο τις επιθυμίες της!

          Απέναντι σε μία ερώτηση η οποία θα έφερνε την αντίρρηση: "γιατί δέν θα μπορούσα να δώ το Αγαθό χωρίς να ενεργήσω στην συνέχεια αγαθά ή χωρίς να ενεργήσω καθόλου;" Ο Πλάτων θα είχε δύο απαντήσεις να δώσει: κατά πρώτον, στον Φαίδρο (247 και αναλόγως στον Τίμαιο (29...) Παρατηρεί ότι ο φθόνος και η ζήλεια, δέν είναι στην πραγματικότητα ένα χαρακτηριστικό τών Θεών οι οποίοι φθονούν την ανθρώπινη επιτυχία, όπως αναπαρίσταντο παραδοσιακώς στην Ελληνική θρησκεία, αλλά είναι "πέραν και έξω της χορείας τών Θεών". Το δεύτερο σημείο-και εδώ έχουμε ένα εμπειρικό σημείο το οποίο χαρακτηρίζει ολόκληρη την παράδοση απο τον Πλάτωνα μέχρι τον Αυγουστίνο και πέραν αυτού-είναι ότι εγώ αγαπώ κάποιον αλλά δέν ενεργώ με αφοσίωση για να προωθήσω το αγαθό του, διότι αυτό θα σήμαινε ότι δέν αγαπώ καθόλου εκείνο το πρόσωπο. Και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο εάν ισχυρίζομαι ότι αγαπώ το ίδιο το Αγαθό. Ας υποθέσουμε, θα μπορούσε να πεί ο Πλάτων ότι επισκέπτομαι μία πικακοθήκη και βλέπω έναν ωραίο πίνακα ή ένα ωραίο άγαλμα, τότε εάν δεν καθοδηγούμαι απο έναν καθαρό έρωτα, για το κάλλος, αλλά απλώς απο έναν απλό πόθο να αποκτήσω εγωϊστικά ένα ωραίο αντικείμενο, δέν θα σκεφθώ" πρέπει να αποκτήσω αυτή την ζωγραφιά για την ιδιωτική μου συλλογή, αλλά "πρέπει να φέρω την οικογένειά μου και τους φίλους μου να τον δούν".

          Διότι ένα χαρακτηριστικό τού Κάλλους καθαυτού, είναι το γεγονός ότι δέν μπορεί να μειωθεί σε μία ιδιωτική κατοχή. Υπάρχει μόνον σαν μία δυνατή πηγή εμπνεύσεως για όλους. Στην συνέχεια θα δούμε πώς χρησιμοποιεί αυτό το θέμα και ο Αυγουστίνος.

          Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η Πλατωνική θεωρία εκείνης τής ιδιαίτερης επιθυμίας τού κάλλους η οποία ονομάζεται έρως. Για να είμαστε ακριβέστεροι απο ιστορικής πλευράς, και για να δείξουμε με ποιόν τρόπο αυτές οι ιδέες αναπτύχθηκαν στην διάρκεια τής επόμενης παραδόσεως-μίας παραδόσεως την οποία θα εξετάσουμε αναφερόμενοι στον Πλωτίνο και στον Αυγουστίνο-οφείλουμε να αναγνωρίσουμε μερικά βασικά στοιχεία τής "θεωρίας του έρωτος" τα οποία δέν είναι παρόντα στην πρωτογενή πλατωνική τους διατύπωση!

Συνεχίζεται

 Απο τήν μεταφυσική οπτική γωνία, η μορφή τής επιθυμίας η οποία ενδιαφέρει περισσότερο τούς Έλληνες και ιδιαιτέρως τήν πλατωνική παράδοση, είναι εκείνη η οποία ορίζεται σαν Έρως: μία επιθυμία δηλαδή γι'αυτό που είναι ωραίο, για το κάλλος! Μία τέτοια "ερωτική" επιθυμία, στην κοινή χρήση τής ελληνικής γλώσσας, μπορεί να κετευθυνθεί πρός οποιοδήποτε αντικείμενο, ακόμη και σ'αυτό που μπορεί να χαρακτηρισθεί με αυτόν τον όρο ακόμη και με μεταφορικό τρόπο όπως για παράδειγμα, η εξουσία ή ένα μπουκάλι κρασί, παρότι σ'αυτές τις περιπτώσεις η βασική σημασία λόγω τής οποίας η "εξουσία είναι ωραία", ή "το κρασί είναι ωραίο" επιτυγχάνεται εμμέσως μέσω τής ιδέας για την οποία αυτό που είναι "ωραίο" είναι κατά κάποιο τρόπο ενδογενώς καλό (κάλλος) : μία ιδέα, η οποία παρότι εκφράζεται μπορεί να καταλήξει α-νοητή, όπως στην περίπτωση τής εξουσίας ή τού κρασιού!

Αμέθυστος.