Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση (23)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 23 Μαρτίου 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας 

Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.

Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης 

Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

5. Η Εκκλησιολογία του Ι. Ζηζιούλα

Η οντολογία της Εκκλησίας από τον Ι. Ζηζιούλα, η απάντηση δηλαδή στο ερώτημα, «τι είναι η Εκκλησία;», δίνεται μέσα από την θεώρηση της Εκκλησίας ως εικόνας της Αγίας Τριάδας και ως εικόνας των Εσχάτων. Η αλήθεια της Εκκλησίας θεμελιώνεται στην οντολογική πραγματικότητα της Αγίας Τριάδας. Η πραγματικότητα, η αλήθεια της Εκκλησίας, πραγματώνεται μέσω της μετοχής στο Είναι του Θεού, του οποίου εικόνα αποτελεί. Στην εκκλησιολογική σκέψη του σεβασμιότατου, το είναι της Εκκλησίας είναι συνδεδεμένο με το είναι του Θεού. Η εκκλησία δεν είναι τίποτα άλλο παρά εικόνα του Θεού σημειώνει στο έργο του362.[Tήν Εκκλησίαν έστηκεν ο Κύριος καί ούκ άνθρωπος (Εβραίους 8,2). Ο ΔΡΑΠΈΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΛΑΣΕΩΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΙΔΡΥΣΕΙ ΝΕΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΑΓΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ, ΞΕΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, ΣΤΟ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΟΜΟΙΩΣΙΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ, ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΝΑΣ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΣΩ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟ ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΠΤΩΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΕΑΥΤΟΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ. ΘΑ ΔΥΣΚΟΛΕΥΤΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΕ ΝΑ ΞΕΡΙΖΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΑΡΔΙΕΣ ΜΑΣ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ, ΔΙΟΤΙ ΜΟΝΟΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΕ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΩΤΗΡΑΣ ΜΑΣ. Η ΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ, Η ΔΙΑΣΗΜΗ ΘΕΩΣΗ, ΔΕΝ ΔΙΝΕΙ ΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ, ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ. ΤΟ ΔΕΞΙ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ.ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΟΝ]

Η έννοια της εικόνας στην πατερική παράδοση σημαίνει μετοχή στην αλήθεια του Θεού, στο είναι του Θεού. [Η ΝΕΑ ΕΙΚΟΝΟΛΑΤΡΕΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΑΝΑΓΚΑΣΕΙ ΤΟΥΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ, ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΟΣ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΕΙ ΤΑ ΕΣΧΑΤΑ.ΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΥΣΕΛΕΦΑΝΤΙΝΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΣΚΗΠΤΡΟ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΣΤΟ ΧΕΡΙ, ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ, ΦΙΛΟΔΟΞΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΟΤΗΤΟΣ, ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ]. Ο μητροπολίτης αξιοποιώντας την συρο-παλαιστινική παράδοση αντιλαμβάνεται την αλήθεια ως αποκάλυψη, θεωρία του Θεού και όχι ως διανοητικό επίτευγμα. Η εικόνα, νοούμενη ως αποκάλυψη της αλήθειας του πρωτοτύπου αναφέρεται στη ζωή του Τριαδικού Θεού και ταυτόχρονα εικονίζει το μέλλον, τα έσχατα. Αναδεικνύει, την ετερότητα μεταξύ κτιστού και ακτίστου, ως έννοια απαραίτητη και ουσιαστική για την κατανόηση της εκκλησιαστικής πραγματικότητας. Η εικόνα, κενωμένη από τη δική της φύση δείχνει πάντα προς το πρωτότυπο, του οποίου την πραγματικότητα αντανακλά. Πραγματοποιώντας, την έξοδο από την αυτοαναφορικότητα και αναδεικνύοντας την υπερβατική πραγματικότητα αποφεύγει την ειδωλοποίηση, καθώς αποτελεί σημείο που δείχνει προς Αυτό, το οποίο συνιστά την πραγματική πραγματικότητα363. [Η ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥ]

Η κένωση, από το περιεχόμενο της φύσης, επιτρέπει την μετοχή στο είναι του Θεού με τρόπο οντολογικό και ενυπόστατο.[ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΙΣΜΟΣ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ. ΔΙΟΤΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΜΑΣ ΣΩΖΕΙ ΚΑΤΑ ΧΑΡΙΝ]. Ταυτόχρονα, εκφράζει τη σχέση με την μελλοντική πραγματικότητα, η οποία καθορίζεται από το είναι του Θεού. Η εικόνα αποτελεί κοινωνιακή κατηγορία καθώς βρίσκεται σε σχέση και αναφορά προς το πρωτότυπο δια του Αγίου Πνεύματος. Η Εκκλησία είναι εικόνα των εσχάτων, αφού το μυστήριο του Θεού θα πραγματωθεί στα έσχατα. Η Εκκλησία βρίσκεται σε μια πορεία, σε μια κίνηση προς την πραγμάτωση της αλήθειας αυτής. Πρόκειται για μια εικονολογική οντολογία, η οποία εκφράζει την πραγματικότητα της μετοχής στην αλήθεια , την αναφορά της στο μέλλον και ταυτόχρονα την ιστορική της φανέρωση, η οποία ως γεγονός κοινωνίας αποτελεί το σύνδεσμο με την ενυπόστατη πραγματικότητα364.

Η Εκκλησία είναι ένα γεγονός κοινωνίας το οποίο εκφράζει τη σχέση με το Χριστό και τους εν Χριστώ αδελφούς. Αφορά δε, την οικονομική λειτουργία των προσώπων της Αγίας Τριάδας. Η δομή της Εκκλησίας οργανώνεται γύρω από τον Επίσκοπο, ο οποίος αποτελεί εγγυητή της ενότητας της Εκκλησίας και παράλληλα γύρω από την Ευχαριστία η οποία, εκτός από τη μάζωξη επί τω αυτό, αποτελεί και μια ευχαριστιακή κίνηση προς τα έσχατα , προς την πραγμάτωση της Βασιλείας του Θεού365. Η Εκκλησία, υπάρχει αφενός μεν ως γεγονός κοινωνίας χαρισμάτων, που οργανώνεται γύρω από τον Επίσκοπο, ο οποίος εγγυάται την ενότητα του πληρώματος και αφετέρου δε, ως λειτουργική δομή που εκφράζεται με την Ευχαριστία και αποτελεί εικόνα της Αγία Τριάδος366.

Στην ερμηνευτική προσέγγιση του σεβασμιότατου κεντρικό ρόλο έχει η έννοια της Ευχαριστίας. Η Ευχαριστία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση της ορθόδοξης θεολογίας. Είναι η αφετηρία και το πλαίσιο μέσα στο οποίο κατανοείται η αλήθεια της Εκκλησίας. Αποτελεί το στοιχείο το οποίο διαφοροποιεί την χριστιανική πίστη από οποιοδήποτε άλλη θρησκευτική θεώρηση, καθώς είναι αυτή που δίνει ταυτότητα στην Εκκλησία. Η Ευχαριστία δεν είναι ούτε ένα από τα επτά μυστήρια, ούτε ένα απλό τελετουργικό. Είναι ο τόπος όπου ο άνθρωπος υποστασιάζεται με τον τρόπο του Θεού, καθώς παρέχει τη δυνατότητα της επικοινωνίας μαζί Του. Ταυτόχρονα αποτελεί μια κίνηση προς το μέλλον, προς τα έσχατα, καθώς η Ανάσταση του Χριστού είναι αυτή που προσδίδει την τελική ταυτότητα στην Εκκλησία. [ΟΛΟΙ ΘΑ ΑΝΑΣΤΗΘΟΥΝ ΑΛΛΑ ΛΙΓΟΙ ΘΑ ΑΝΑΛΗΦΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ. ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΛΙΓΟΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ]. Η Ευχαριστία είναι ο τόπος συνάντησης της Εκκλησίας με τον Τριαδικό Θεό και την Βασιλεία. Η Εκκλησία στην Ευχαριστία κοινωνεί με τον Θεό, συγκροτεί την κοινότητα ως λειτουργική δομή και αποτελεί εικόνα της εσχατολογικής πραγματικότητας367.[ΦΟΒΕΡΟΣ ΕΙΚΟΝΟΛΗΠΤΗΣ ΜΙΛΑΜΕ]. 

Η θεμελίωση της αλήθειας στη Αγία Τριάδα, αναδεικνύει ως δεύτερη ερμηνευτική αρχή της εκκλησιολογίας, την Οικονομία και τον ρόλο των προσώπων του Τριαδικού Θεού στην ζωή της Εκκλησίας. Η αρχή βρίσκεται και πάλι στην έννοια του προσώπου. Η Ετερότητα γίνεται η ερμηνευτική αρχή που ορίζει και την Ενότητα. Ο Θεός ως Πατήρ είναι αυτός ο οποίος θέλει την Εκκλησία, η ύπαρξη της οποίας αναφέρεται σε Αυτόν. Το Πνεύμα είναι ο συνεργός, το πρόσωπο που συντελεί την αναφορά στον Πατέρα και θα οδηγήσει την Εκκλησία σε Αυτόν όταν τα πάντα συγκεφαλαιωθούν εν Χριστώ. Ο Χριστός, είναι ο Υιός ο Σαρκωμένος Λόγος, η κεφαλή της Εκκλησίας την οποία αναφέρει και προς τα υπόλοιπα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας368.[ΝΟΙΚΟΚΥΡΕΜΕΝΑ ΤΑΚΤΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΑΝ ΜΑΣ ΦΤΙΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΛΟΥΚΟΥΜΑΔΕΣ ΘΑ ΣΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΟΥΜΕ ΝΑ ΜΑΣ ΦΙΛΗΣΕΙΣ ΤΟ ΧΕΡΙ MAMMA MIA]

Η Εκκλησία αποτελεί σώμα Χριστού, εικόνα του Θεού, γεγονός κοινωνίας και αναφοράς στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Η Εκκλησία υπ- άρχει καθώς αναφέρεται στον Τριαδικό Θεό, αντλώντας ζωή από το είναι του Θεού και φανερώνεται αφενός μεν στο ιστορικό παρόν, αφετέρου δε πραγματοποιεί ένα άνοιγμα στο χρόνο. Μετέχοντας στο είναι του Θεού μετέχει στην αιωνιότητα , περιλαμβάνει το παρελθόν και εικονίζει το μέλλον, τη Βασιλεία του Θεού, την ολοκλήρωση του σχεδίου του Θεού. Ο άνθρωπος υπάρχει για να πραγματώσει το σκοπό αυτό που είναι η κοινωνία με το Χριστό, η ειρήνη με το Θεό και η δια του Αγίου Πνεύματος ολοκλήρωση της υπάρξεως του369. [ΟΥΤΕ ΟΙ ΜΑΣΟΝΟΙ ΔΕΝ ΤΑΛΕΓΑΝ ΤΟΣΟ ΩΡΑΙΑ]

Η σύνδεση της χριστολογίας με την πνευματολογία αποτελεί ένα ακόμα ερμηνευτικό σημείο για τη σχέση της Εκκλησίας με τον Τριαδικό Θεό. Η χριστολογία συνδέεται με την πνευματολογία στα πλαίσια της Τριάδας και αναδεικνύει το Άγιο Πνεύμα στο πρόσωπο μέσω του οποίου συγκροτείται η ταυτότητα του Χριστού. Το πνεύμα παράγει γεγονότα κοινωνίας και επιπλέον καθιστά το Χριστό – Εκκλησία μια συλλογική προσωπικότητα. Ο Χριστός είναι ο σαρκωμένος Λόγος και το Πνεύμα εισάγει την ιστορία στα Έσχατα370.[ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΟΙ, ΟΥΤΕ ΤΙΣ ΤΡΙΧΕΣ ΤΩΝ ΜΑΛΛΙΩΝ ΜΑΣ ΔΕΝ ΑΚΟΥΜΠΗΣΕΣ ΑΝΩΜΑΛΕ. ΜΕ ΤΟΝ ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ ΟΜΩΣ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΕΣ ΚΑΙ ΝΕΚΡΟΛΟΥΛΟΥΔΑ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΣΟΥ].  Η Εκκλησία ως σώμα του Χριστού βρίσκεται σε μια οντολογική σχέση μαζί Του, συνέπεια του γεγονότος της κοινωνίας.

Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε, ότι η οντολογία του σεβασμιότατου και η έννοια του προσώπου παραμένει στη σχεσιακή παράδοση καθώς η ταυτότητα των προσώπων της Τριάδας και της Εκκλησίας συγκροτείται κοινωνικά ως γεγονός σχέσης. Το Πνεύμα αναδεικνύει αυτό τον κοινωνικό ρόλο στην συγκρότηση της ταυτότητας. Η εσχατολογική διάσταση που εισάγεται δια του Πνεύματος του Αγίου απελευθερώνει την Εκκλησία από την οριζόντια διάσταση και την αναγκαιότητα της κτιστής φύσης, καθώς διαμέσου της επίκλησης ανοίγεται στην παρουσία της Βασιλείας και την κατάκτηση της ελευθερίας ως γεγονότος παρουσίας του ακτίστου. Η Εκκλησία παραμένει έτσι εικόνα του μέλλοντος και εικόνα της Αγίας Τριάδος. [ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝ ΤΙΣ ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΚΟΥΤΟΠΟΝΗΡΕ]

Η εκκλησιολογία του Σεβασμιότατου παραμένει στο πλαίσιο της κοινωνιακής θεώρησης της Εκκλησίας, με κεντρικό σημείο την Ευχαριστία, την λειτουργία του μυστηρίου του Χριστού, την ύπαρξη του Τριαδικού Θεού και την προοπτική της Βασιλείας του Θεού.

6. Σύνοψη

Ο Ι. Ζηζιούλας θεωρεί ότι η ταύτιση της υπόστασης με το πρόσωπο αποτελεί μια επανάσταση για τη σκέψη και είναι το επίτευγμα των Πατέρων της Εκκλησίας και η προσφορά τους στο σύγχρονο κόσμο.[ΝΑ ΤΟ ΜΑΘΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΦΤΙΑΞΕΙ ΚΑΙ ΑΓΑΛΜΑΤΑ]. Η έννοια του προσώπου, επέτρεψε και συνέβαλλε στην υπέρβαση της οντολογικής θεώρησης των Ελλήνων και του κλειστού οντολογικού συστήματος που προκύπτει από την ενδοκοσμική σύλληψη του Θεού. Η έννοια του προσώπου αποτελεί καρπό της συνάντησης του ελληνικού και ιουδαϊκού τρόπου θέασης του κόσμου και είναι μια έννοια κρίσιμη για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του ελληνισμού αλλά και του σύγχρονου πολιτισμού στο σύνολο του371.[ΚΑΙ ΕΙΧΑ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΟΤΙ ΜΙΛΟΥΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ Ο ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΙ ΚΑΙ ΕΜΒΑΘΥΝΕΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. ΓΙΑΤΙ ΘΕΟΛΟΓΟΣ; ΕΠΕΙΔΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ;]

Η τοποθέτηση της οντολογικής αρχής εκτός του κόσμου και η αντίληψη της Δημιουργίας του ανθρώπου και του κόσμου από τον Θεό ως πρόσωπο, ως υπόσταση δηλαδή, η οποία πρώτα υπάρχει με την ελεύθερη της θέληση και στην συνέχεια ενεργεί υποστασιοποιώντας τα χαρακτηριστικά της, επέτρεψε την κατανόηση του Θεού ως όντος μοναδικού, ελεύθερου από κάθε προκαθορισμό, το οποίο υπάρχει με τον τρόπο της Αγάπης του συνιστά το είναι του. Ο Θεός υπάρχει από τη θέληση του Πατέρα, που γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Πνεύμα. [ΛΟΙΠΟΝ ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΔΕΝ ΞΕΡΑΜΕ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΕΟΣ. ΘΑΥΜΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ ΜΑΣ]

Αντίστοιχα, ο άνθρωπος υπάρχει είτε ως βιολογική ύπαρξη που υπόκειται στη φθορά και το θάνατο, είτε ως εκκλησιαστική, ως πρόσωπο που μετέχει στην ύπαρξη του Θεού και υπάρχει με τον τρόπο του ως όν ελεύθερο, μοναδικό, με τον τρόπο της αγάπης.[ΦΟΒΕΡΗ ΜΕΤΟΧΗ ΜΙΛΑΜΕ. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΗΝ ΒΡΟΥΜΕ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ;] Η εκκλησιαστική ύπαρξη, πραγματοποιείται σε σχέση και αναφορά με τον Χριστό και τους αδελφούς. Η σωτηρία από τη φθορά και το θάνατο δεν επιτυγχάνεται ούτε με την τεκνοποιία και την βιολογική αναπαραγωγή, ούτε με τη μετοχή στο γίγνεσθαι του πολιτισμού, ούτε πραγματοποιείται ως ατομικό επίτευγμα. Η σωτηρία προέρχεται από τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό και πραγματώνεται εντός της Εκκλησίας. Η ταυτότητα, αυτό που είναι ο άνθρωπος για τον εαυτό του, ορίζεται από τη μετοχή αυτή στο είναι του Θεού και την προοπτική των εσχάτων. Ο Χριστός σώζει τον άνθρωπο αναλαμβάνοντας την ανθρώπινη φύση και αποκαθιστώντας με την Ανάσταση του, την προοπτική της αθανασίας.

Η Εκκλησία αποτελεί πρωταρχικά συγκέντρωση Ευχαριστίας και κίνησης προς τα έσχατα, αποβλέπει και αναγάγει ολόκληρη τη δημιουργία στην ένωση της με τον Θεό που σηματοδοτεί το τέλος της Ιστορίας. Η πραγματική ταυτότητα του ανθρώπου και της Εκκλησίας βρίσκεται στην εσχατολογική διάσταση. Στην προοπτική αυτή, η Εκκλησία οφείλει να βρίσκεται σε διάλογο με τον σύγχρονο άνθρωπο και να κομίζει λόγο νοήματος για τα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου στην αυγή του 21ου αιώνα.

Σημειώσεις
362. Ν. Ασπρούλη, Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4,2009, σ.289-319. The pneumatological dimension of the Church», International Catholic Review-Communio 2 (1973). «the Church becomes in the Spirit an image of the Trinity itself» Στο Ν. Ασπρούλη Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4,2009,σ.289-319

363. Jean–Luc Marion (2012). Ο Θεός χωρίς το είναι. (Χρ. Μαρσέλλος, Μτφρ), Πόλις : Αθήνα. Σελ ,19

364. Ν. Ασπρούλη, Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4,2009, σ.296.
ZIZIOULAS J., Communion & Otherness, σ. 79, 149. Στο Ν. Ασπρούλη (2009), Γράφει ο σεβασμιότατος : «The church is nothing other than the work of the economic Trinity..., an image of the Trinity», αναδεικνύοντας την πρόταση του, ότι η Εκκλησία αποτελεί εικόνα της Αγίας Τριάδας , σε σχέση και μετοχή του είναι της Εκκλησίας στο είναι του Τριαδικού Θεού , σε θεμελιώδη πυλώνα της εκκλησιολογικής του σκέψης.

365. Ι. Ζηζιούλα, νυν μητροπολίτη Περγάμου, Από το προσωπείον εις το πρόσωπον. Η συμβολή της πατερικής θεολογίας εις την έννοιαν του προσώπου , ανάτυπον εκ του τόμου Χαριστήρια εις τιμήν του Μητροπολίτου γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών,  Θεσσαλονίκη 1977, σ.319.

366. Ν. Ασπρούλη, Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4, 2009, σ.291.

367. Ν. Ασπρούλη, Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4, 2009, σ.301.

368. Επιστολή Προς Κολοσσαείς Α΄, 18-20.

369. Ν. Ασπρούλη, Αγία Τριάδα , Εκκλησία ,Έσχατα. Συμβολή στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα Θεολογία, τ.4,2009,σ.303.

370. Ψαλμός, ρί . Ψαλμός του Δαβίδ.

371. Ι. Ζηζιούλας, Ελευθερία και ύπαρξη. Η μετάβαση από τον αρχαίο στον χριστιανικό πολιτισμό. Πέντε μαθήματα στο Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν (1983). Δόμος, Αθήνα, 2018, σ.24.