Συνέχεια από: Πέμπτη 20 Απριλίου 2023
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
Jean-François Mattéi
Οι τρεις τάξεις (συνέχεια)
Μας ρωτούν σ' αυτό το Φόρουμ (ή Αγορά), αν η Αρχαιότητα είναι νεωτερική.
Δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο το ερώτημα αυτό, έτσι βαλμένο, έχει κάποιο νόημα, ακόμη κι αν αντιστρέψουμε το βέλος και ρωτήσουμε κατά πόσο η νεωτερικότητα είναι αρχαία. Γιατί με αυτόν τον τρόπο υποτίθεται ότι οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι κι εμείς είμαστε αιχμάλωτοι ενός παιχνιδιού με καθρέφτες που αλληλοανακλώνται επ' άπειρον, στο πλαίσιο του οποίου ανακυκλώνονται ακούραστα οι ρήξεις και οι αναγεννήσεις, η μνήμη και η λήθη. Το θέμα δεν είναι να μιμηθούμε ή να μη μιμηθούμε τους Αρχαίους· πριν από τον Girard, ο Πλάτων είχε δείξει πως η μιμητική δομή είναι η πρώτη πηγή των ανθρώπινων συγκρούσεων.
Το ερώτημα αποκτά ωστόσο ένα νόημα, εφόσον μαρτυρεί, όχι μια περιέργεια αρχαιοδίφη, αλλά μιαν ουσιαστική ανησυχία, την οποία δεν πρόκειται να εξηγήσουν ούτε η πολιτεία ούτε ο κόσμος. Η έννοιά του, αν το σκεφτούμε σε βάθος, είναι: η γνώση της Αρχαιότητας έχει άραγε σήμερα κάποιο νόημα, και το νόημα αυτό αξίζει ώστε να αποσπάσουμε για λίγο την προσοχή μας από άλλες δραστηριότητες, πιο επείγουσες, πιο χρήσιμες ή πιο επικερδείς;
Μια τέτοια επιλογή, ή ένα τέτοιο στοίχημα, υπάγεται ακριβώς σ' αυτό που ο Πλάτων ονομάζει Αγαθό. Εκείνο πάντως που μπορούμε ως ελάχιστο να ισχυριστούμε είναι πως ο άνθρωπος, αν περιοριστεί αποκλειστικά στην ανθρωπιστική σκόπευση και στην αντιστρεπτή σχέση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, θα μείνει για πάντα μέσα στις αρπάγες του Ίδιου, χωρίς τη δυνατότητα να υψωθεί ή να κατανοήσει αυτό που του είναι ξένο. Αν καταφέρει να καταλάβει την τάξη του κόσμου, χωρίς να θελήσει πάση θυσία να την αλλάξει, παρ' όλη την αταξία των παθών του, θα προσεγγίσει οπωσδήποτε αυτό που οι Αρχαίοι εννοούσαν με τον όρο «δικαιοσύνη».
Δεν είναι όμως αυτή η έσχατη τάξη την οποία υπαινίσσεται, ήδη μέσα στον δημόσιο χώρο, το αποκαμωμένο πρόσωπο του Άλλου, ζητιάνου, γυναίκας ή αλήτη, που ο Σωκράτης δεν απαξιοί να συνοδέψει στο Συμπόσιον, μαζί με τον Αριστόδημο, τη Διοτίμα ή τον Έρωτα. Εκείνο που, παρ' όλα αυτά, ανυπότακτο στη διαλεκτική του Σωκράτη και στους διαλόγους των καλεσμένων του Αγάθωνα, μας προσανατολίζει μυστικά προς αυτήν, είναι το πρόσωπο του Αγαθού, το πλημμελώς ονομασμένο. Το ότι το Αγαθό είναι πέρα από την τάξη του κόσμου, αρκεί η καθημερινή ζωή για να μας το δείξει. Το ότι είναι και πέρα από την τάξη της γλώσσας ίσως να είναι πιο απρόσμενο, αφού κάθε λόγος προτίθεται να πει αυτά που έχουν καλώς, τουλάχιστον για εκείνον που τον εκφέρει. Να ορίζεις όμως σημαίνει να περικλείεις μέσα σε ορισμένα όρια, τα οποία, σε τελευταία ανάλυση, εξαρτώνται αποκλειστικά από το χωρικό σχήμα - και από το πεδίο. Η λέξη όρος προέρχεται από το ορίζειν, από όπου παράγεται και ο ορίζων. Το να ορίζεις είναι μια εργασία για animal laborans ή animal rationale, πράγμα που καταλήγει στο ίδιο, αν θυμηθούμε πως, στον Όμηρο, ὅρος σημαίνει το αυλάκι που ανοίγουν το ζευγάρι τα μουλάρια. Κάθε φορά που διατυπώνουμε έναν ορισμό, η γλώσσα χαράζει ένα καινούργιο αυλάκι μέσα στον κόσμο και στην ιστορία, χάρη σ' εμάς τά έλλογα ζώα.
Σ' αυτόν τον ορισμό εξαντλείται άραγε η ανθρώπινη φύση του ανθρώπου, όπως τη ζούμε μέσα στην ίδια την ύπαρξη; Ο Πλάτων δεν το πίστευε, αυτός που έδειχνε ότι η διαλεκτική δεν ορίζει το υψηλότερο, το είναι, ούτε εκείνο που δίνει νόημα στο υψηλότερο, το Αγαθό. Αντί να μας φωτίζει, ο σωκρατικός διάλογος ίσα ίσα ζητάει ο ίδιος να φωτιστεί. Εκείνο που η διαλεκτική, τώρα όπως και πρώτα, κάνει κατανοητό σε κάθε νεωτερικότητα, είναι ότι η ηθική διάσταση παραμένει η μοναδική πηγή του νοήματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου