Συνέχεια από: Πέμπτη 20 Απριλίου 2023
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Β. 2. 3. Τα οψώνια της αμαρτίας: ηδονή και οδύνη
Στη θεολογία του οσίου Μαξίμου του Ομολογητή, περίοπτη θέση κατέχει το σχήμα ηδονής – οδύνης, το οποίο περιγράφει την μεταπτωτική κατάσταση, ή καλύτερα, τη νέα αντικρουόμενη πραγματικότητα που αναδύει;;; η παρακοή της εντολής. Σε προηγούμενες σειρές αναφέρθηκε πως η παράβαση του ανθρώπου αλλοτρίωσε τα ήδη υπάρχοντα σχήματα. Ακριβώς αυτό έγινε και με την ηδονή. Διότι ό Θεός, πλάθοντας τον άνθρωπο τον κατασκεύασε έτσι ώστε να μπορεί να απολαύσει την κτίση, αφού πρώτα;;; καταφέρει και φτάσει στο τελευταίο στάδιο της απάθειας. Δηλαδή «ὁ τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων δημιουργήσας λόγος, οὐ συνέκτισεν αὐτῇ κατὰ αἴσθησιν, οὔτε ἠδονήν, οὔτε ὀδύνην· ἀλλά δύναμίν τινα κατά νοῦν αὐτῇ πρὸς ἡδονὴν, καθ’ ἥν ἀῤῥήτως ἀπολαύσειν αὐτοῦ δυνήσεται, ἐνετεκτήνατο»[ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΟ ΑΦΟΥ ΠΡΩΤΑ]356. Η «δύναμη» αυτή του νου, που μπορούμε να ορίσουμε ως την κατά Θεόν ηδονή;;;, είναι χαρακτηριστικό της φύσης του ανθρώπου μέσω του οποίου μπορεί να απολαύσει;;; τον δημιουργό του. Αρκεί να σημειώσουμε πως η σχέση του ανθρώπου με το Θεό όχι μόνο δε στερείται ηδονής αλλά είναι εκείνη την οποία ζητά ο Θεός από το δημιούργημά του357.
Η κτίση, γενικότερα, και η αίσθηση, ειδικότερα, προερχόμενα από το δημιουργικό θέλημα του Θεού δε μπορούν να χαρακτηριστούν εξ αρχής με αρνητικό πρόσημο358. Η ορθόδοξη παράδοση, μακριά από πλατωνικές θεωρήσεις, διακηρύττει κατηγορηματικά πως τα κτιστά χρωματίζονται με βάση την προαίρεσή τους. Πιστός στην γραμμή αυτή ο όσιος διδάσκει πως ο συντελεστής ο οποίος διασφαλίζει την κατά φύση λειτουργία της αίσθησης είναι ο λόγος, όχι μόνο ως δύναμη της ψυχής αλλά και διότι αποτελεί το νόημα του ορατού κόσμου359[ΤΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΛΕΕΙ Ο ΠΛΑΤΩΝ;]. Η εμπλοκή του ανθρώπου, όμως, με τα αισθητά, χωρίς πρώτα την άνοδο του στο Θεό;;;[ ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΤΙ ΗΤΑΝ;], διασπά την οργανική συνύπαρξη των μελών του και οδηγεί σε αντιμαχόμενες καταστάσεις της φύσης του. Έτσι, ενώ ο στόχος της ψυχής είναι να θεωρήσει τον αισθητό κόσμο360, αδυνατεί να το καταφέρει όταν η σχέση αυτή κλονίζεται. Η αίσθηση κυριαρχεί, γίνεται νόμος του σώματος361 και αναδύει;;[ΗΤΑΝ ΕΓΓΕΝΗΣ;] τη φιλαυτία από την οποία πηγάζει και η ηδονή.
Διαβάζοντας τα γραπτά του οσίου, «οὑδέ γὰρ ἄλλο τὶ ἐστι ἡδονή ἤ εἴδος αἰσθήσεως ἐν τῷ αἰσθητικῳ διἀ τινος αἰσθητοῦ μορφουμένης, ἤ τρόπος αἰσθητικῆς ἐνεργείας κατ’ ἐπιθυμίαν ἄλογον συνιστάμενος. Ἐπιθυμία γὰρ αἰσθήσει προστεθεῖσα εἰς ἡδονὴν μεταπίπτει, εἶδος αὐτῇ ἐπάγουσα, καὶ αἴσθήσις κατ’ ἐπιθυμίαν κινηθεῖσα ἡδονὴν ἀπεργάζεται τὸ αἰσθητόν προσλαβοῦσα» 362. Η επιθυμία ως ηδονή αποτυπώνεται από τα αποτελέσματα που έχει η επιλογή της λατρείας της κτίσης;;; μετατρέποντας τα αδιάβλητα πάθη σε διαβλητά363. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η απουσία του λόγου της ύπαρξης του ανθρώπου δεν είναι απλώς μια παρατυπία αλλά η οντολογική παραχάραξη της κατά Θεόν πορείας.[ΣΑΝ ΘΕΟΙ ΕΙΝΑΙ ΦΘΟΝΟΣ ΑΙΩΝΙΑ ΣΚΛΑΒΙΑ ΣΤΟ ΚΑΘ' ΟΜΟΙΩΣΙΝ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΚΑΤ'ΕΙΚΟΝΑ, ΜΙΜΗΣΙΣ ΘΕΟΥ] Η τήρηση της προβλεπόμενης από δημιουργίας οδού, όχι μόνο θα έθετε τον άνθρωπο απαθή, αλλά τα αισθητά θα τα χρησιμοποιούσε προς διαρκή άνοδο και δε θα ήταν υποχείριο αυτών. Η προσήλωσή στο λογικό, θα μπορούσε να προωθήσει τον όλον άνθρωπο στην κατά Θεό οδό άρα και κατ’ επέκταση στην πορεία προς το θείο Λόγο. [ΜΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ;;]
Παράλληλα, ο Αδάμ μη θέλοντας να προσεγγίσει τον Δημιουργό και να γνωρίσει την πραγματική ζωή, στρέφεται στις αισθήσεις με την αυταπάτη;;[Ο ΟΔΥΡΜΟΣ;] πως αυτή θα τον κρατήσει στην ύπαρξη. Και όχι μόνο αντιστρέφει την κατά Θεόν πορεία, αλλά, ταυτόχρονα, φροντίζει μονάχα για τον εαυτό του[ΟΙ ΔΕΡΜΑΤΙΝΟΙ ΧΙΤΩΝΕΣ ΓΑΡ]. Η ηδονή που προκύπτει από αυτή την φιλαυτία, τον καθιστά έρμαιο σε έναν καινούργιο κύκλο αναζήτησης επιπλέον ευφροσύνης. Ωστόσο, ο άνθρωπος «διαπιστώνοντας από την ίδια την πείρα ότι κάθε ηδονή την διαδέχεται η οδύνη, έστρεφε όλη την κατάφασή του στην ηδονή κι όλη την άρνησή του προς την οδύνη· τη μία την υπερασπιζόταν με όλη του τη δύναμη, ενώ την άλλη την πολεμούσε με κάθε ζήλο, νομίζοντας, πράγμα αδύνατο, ότι με τη μεθόδευση αυτή θα διαχώριζε τη μία από την άλλη κι ότι θα είχε συνδεδεμένη τη φιλαυτία με την ηδονή μόνο, χωρίς ολότελα τη δοκιμασία της οδύνης. Το πάθος όπως φαίνεται τον έκανε να αγνοεί πως δεν υπάρχει καμία ηδονή χωρίς οδύνη» 364. [Ο ΚΑΡΠΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΓΑΡ. ΔΕΝ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ.]
Για κάθε ηδονή έπεται μια οδύνη την οποία παραμυθητικά;;; η πρόνοια;;; [Η ΠΡΟΝΟΙΑ ΕΘΕΣΕ ΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΝΟΜΟ, ΔΕΝ ΜΑΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΖΕΙ Ο ΘΕΟΣ!!!] του Θεού έθεσε365. Ο πόνος, η λύπη, οι στεναχώριες και όλα όσα η ανθρώπινη εμπειρία έχει συντάξει στα αρνητικά για αυτή βιώματα, δε θα μπορούσαν να χαρακτηρίζουν μια κατά φύση ζωή ή μια κατά φύση πορεία366. Βέβαια, η οδύνη αυτή αν αξιοποιηθεί καταλλήλως οδηγεί στην άρση της παρά φύσιν ηδονής367. Δε θα ήταν περιττό να αναφέρουμε πως το σχήμα αυτό αποτελεί μεταπτωτικό στοιχείο368 και πως ο Θεός δεν είναι αίτιος της κατάστασης αυτής που υποδουλώνει τον άνθρωπο. Η παρακοή[Ο ΒΙΑΣΜΟΣ ΜΑΛΛΟΝ] στο θέλημα του Θεού δε θα πρέπει να νοηθεί απλώς ως μία παράβαση, αλλά ως την κατ’ εξοχήν άρνηση του ανθρώπου για την πλήρη ελευθερία;;;[ΤΟ ΑΥΤΕΞΟΥΣΙΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΤΟ ΟΣΤΙΣ ΘΕΛΕΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ,ΤΟ ΔΕΥΡΟ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΜΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΙΝΑΙ ΣΩΤΗΡΙΑ] του. Άλλωστε, ο άνθρωπος ως μη ον[ ΟΙ ΔΕΡΜΑΤΙΝΟΙ ΧΙΤΩΝΕΣ ΥΠΗΡΕΤΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΑΙΟΝΙΣΗ,ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ] δεν διακρίνεται για τα εν πληρότητα χαρακτηριστικά του. Έτσι, «υπάρχει» σε σχέση με την μετοχή του ή όχι στην Ζωή και είναι σχετικά ελεύθερος αφού η απόλυτη ελευθερία χαρακτηρίζει μόνο το Θεό. [ΕΙΝΑΙ Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΜΑΣ ΠΛΕΟΝ, ΠΟΛΥ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ.Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΕ ΕΙΝΑΙ Η ΓΟΝΙΜΟΤΗΣ ΤΟ ΓΕΝΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΚΠΟΡΕΥΤΟ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΙΤΙΟΣ. Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΆΙΤΙΑΝ, ΓΙ'ΑΥΤΟ ΚΑΤΗΡΑΣΘΗ ΤΗΝ ΑΚΑΡΠΗ ΣΥΚΙΑ Ο ΚΥΡΙΟΣ]
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον;;; το όλο ζήτημα της πτώσης από κάθε οπτική. Ενώ το σχέδιο του Θεού είναι απλό, χωρίς δυσκολία στην κατανόησή του και με πραγματικά θεϊκό στόχο, ο άνθρωπος βρίσκει τους πλέον ευφάνταστους τρόπους για να διασπάσει αυτή την αρμονία. Την θεία ηδονή η οποία είναι μέσο απόλαυσης του Θεού[ΜΕ ΜΕΤΡΟ ΦΙΛΕ]369 την καταναλώνει στο φαύλο κύκλο της ηδονής και οδύνης. Το σώμα το οποίο είναι το μέσο απόλαυσης της αίσθησης, το αμαυρώνει διότι το χρησιμοποιεί αλόγιστα σε σημείο που να το λατρεύει. Η ψυχή που αποτελεί το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος θα βιώσει[ΜΟΝΟ ΔΕΝ ΘΑ ΓΝΩΡΙΣΕΙ] το Θεό, χρησιμοποιείται για την αναζήτηση παρά φύσιν ηδονής η οποία και τον φθείρει. Τον στόχο, ο οποίος είναι η θέωση, τον αρνείται με την συμπεριφορά του ή τον επιζητά έξω από το οντολογικό πλαίσιο της ασφάλειας του Θεού. Το κυριότερο, όμως, είναι, πως όλες αυτές τις αδυναμίες ο Θεός όχι μόνο σε μεγάλο βαθμό τίς θεωρεί δεδομένες λόγω της κτιστότητας του πλάσματός του, αλλά είναι έτοιμος να τις διαγράψει και να θέσει νέα αρχή[ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ] για τον άνθρωπο, αρκεί αυτός να την αναζητήσει στο έλεος του Δημιουργού του. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν έγινε ούτε στην περίπτωση των πρωτοπλάστων, αλλά ούτε και των μετέπειτα ανθρώπων370. [ΜΗΠΩΣ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΝΕΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ;]
Η περιεκτική και κατατοπιστικότατη περιγραφή της προπατορικής παράβασης εξηγεί τόσο την πτώση όσο και την αιτιολογία για την είσοδο του ανθρώπου στον φαύλο κύκλο ηδονής και οδύνης. Η συγκεκριμένη ερμηνεία υπερβαίνει κάθε έννοια χρόνου και τόπου προσδίδοντας έτσι μια διαχρονική προοπτική και ως ένα επαναλαμβανόμενο γεγονός στην ιστορία371. Κατά τον άγιο Μάξιμο, «όσο ο άνθρωπος ενδιαφερόταν για τη γνώση των ορατών μόνο κατά την αίσθηση, τόσο έκλεινε γύρο του τον κλοιό της άγνοιας του Θεού· και όσο έσφιγγε τα δεσμά αυτής της άγνοιας, τόσο δενόταν με την αισθησιακή απόλαυση των υλικών παθών που είχε δοκιμάσει. Κι όσο γέμιζε από αυτήν, τόσο άναβε τον έρωτα της φιλαυτίας που γεννιόταν από αυτήν. Κι όσο επιμελέστερα φρόντιζε την έρευνα της φιλαυτίας τόσο περισσότερους τρόπους δημιουργίας της ηδονής επινοούσε, που είναι γέννημα και τέλος της φιλαυτίας»372. Το προπατορικό αμάρτημα είναι ένα ιστορικό περιστατικό;;; στην ανθρώπινη πορεία αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και ένα εν δυνάμει γνωμικό γεγονός καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Παράλληλα, τονίζεται εκ μέρους του αγίου πως ηδονή και οδύνη έπονται της λατρείας του σώματος και γενικότερα της κτίσης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι τοποθετεί τον κάθε άνθρωπο προ των ευθυνών του και ανάγει το προπατορικό αμάρτημα σε υπαρξιακό ζήτημα όλων και όχι μονάχα δύο ανθρώπων. Δηλαδή η προσκόλληση στην ύλη συνεχίζει αυτό το σχήμα ακόμα και στις μέρες μας373. Η άρση αυτού του σχήματος όχι μόνο αποτελεί πολύ δύσκολο και απαιτητικό μονοπάτι αλλά και μονόδρομος για την επιστροφή στην κατά φύση πορεία. Έτσι, μέσω της άσκησης θα μπορέσει ο άνθρωπος να καταφέρει την επάνοδό του374.
Είναι πράγματι τραγικό για την συνολική ιστορία του ανθρώπου η αμαύρωση του κατ’ εικόνα, η παρά φύση τροπή της κίνησης και η υποδούλωση του γνωμικού θελήματος στον υλικό κόσμο. Η διαστροφή, η οποία έγινε με την σύμφωνη γνώμη των πρωτοπλάστων είχε ως αποτέλεσμα την εμπλοκή τους σε πορεία αυτομηδενισμού και την επιστροφή τους στην ανυπαρξία. Η ευπιστία που έδειξαν στον διάβολο, δε δικαιολογεί καθόλου την πτώση καθώς η θέληση για αυτοθέωση υπήρξε βαθιά μέσα τους, αρνούμενοι την κίνηση προς το Θεό. Το κυριότερο αποτέλεσμα της πράξης αυτής είναι η ρήξη στη σχέση με την όντως Ζωή, ο κατ’ εξοχήν και κυρίως θάνατος. Ο πνευματικός θάνατος αποτελεί την άρνηση του ανθρώπου να εισχωρήσει στην θεία δόξα και αυτή η απόφαση επηρεάζει όλες τις πτυχές του κτιστού κόσμου, και κατ’ επέκταση το σώμα. Η απόρροια αυτής της έκβασης ήταν η ενεργοποίηση μιας σειράς από αλυσιδωτές αντιδράσεις που χαρακτηρίζουν την μεταπτωτική κατάσταση του κτίσματος. Ηδονή και οδύνη εμπλέκονται σε ένα ατελεύτητο χορό, με τον άνθρωπο να μην μπορεί να ξεφύγει από τα δεσμά αυτά. Η πορεία όλων των ανθρώπων περνάει μέσα από τα νέα δεδομένα που η πτώση εισήγαγε, με νέα αντιθετικά σχήματα και καινούριες για εκείνους συνέπειες.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΨΕΥΔΟΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΚΑΒΟΣ.
Σημειώσεις
357 Βλ. Ιωάννη Γ. Κουρεμπελέ, Ηδονοδοξία:…, 112 υποσημ. 106.358 Περί διαφόρων αποριών, PG 91, 1156C.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου