Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ (4)

Συνέχεια από:Πέμπτη 7 Μαίου 2020

FIORENTINA UNIVERSITAS STUDIORUM.

Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ.

Του Νικολάου Πατρώζου.

         
Κεφάλαιο Δεύτερο: 2.1. Η άφιξη του Αλκιβιάδη!

         

Il Simposio di Platone, dipinto di Anselm Feuerbach (1869). Nel dipinto si possono scorgere:
Fedro, Pausania, Erissimaco, Aristofane, Agatone, Socrate, Alcibiade, Aristodemo

Όπως στον Πίνακα του Φώυερμπαχ [“ο Αγάθων υποδέχεται τον Αλκιβιάδη… στο Συμποσιο προς τιμήν του" Alnselm Feuerbach, XIX αιών], ο Αλκιβιάδης εισέρχεται στην σκηνή οδηγώντας μιά ενθουσιώδη πομπή. Χωρίς πρόσκληση, μεθυσμένος αλλά ωραίος όπως πάντοτε, με μία κορώνα από κισσό και βιολέτες (212 d-e), επιβάλλει στους άλλους την παρουσία του, αναλαμβάνοντας αυθαίρετα τον ρόλο τού Συμποσιάρχη (διαιτητής τής πόσης). Μ’αυτόν τον τρόπο, φέρει μαζί του, εκεί που πριν υπήρχε μία ήσυχη ατμόσφαιρα, έντονα συναισθήματα ζωντάνιας, παραγγέλλοντας σε όλους να “κρατούν στο χέρι την κούπα και να πίνουν μόνον, σαν διψασμένοι” [Πλάτων Συμπόσιο, μετάφραση F. Zanatta, Feltrinelli, Milano, 1995, 5^η έκδοση 2006, σ.12]. Μία τολμηρή χειρονομία εκείνη τού Αλκιβιάδη, διότι λόγω τής πυκνής κορώνας λουλουδιών τα οποία εμπόδιζαν την οπτική του, δεν είχε καταλάβει ποιος βρισκόταν γύρω του ούτε το θέμα τών συζητήσεών τους, οι οποίες διακόπηκαν από τα ουρλιαχτά τής πομπής του. Και πράγματι ο Ερυξίμαχος τον συντονίζει με όλους τους άλλους πληροφορώντας τον για το εγκώμιο τού Έρωτος, κάτι που τον ωθεί να συνεχίσει με μία “επίθεση στην Διοτίμα, την παγωμένη μάσκα πίσω από την οποία είχε κρυφθεί η ομιλία τού Σωκράτη στην ωραιότητα” (G. Garelli, Το θέμα της ωραιότητος του κάλλους, Einaudi, Torino, 2016, σ. 146).

          Ο τρόπος με τον οποίο ο Αλκιβιάδης φτάνει ντυμένος στο συμπόσιο δεν είναι τυχαίος: “Στάθηκε στήν είσοδο. Είχε στην κεφαλή μία πυκνή κορώνα κισσού και βιολέτας και έναν μεγάλο αριθμό από κορδέλες…” (212 d, e). Ο Πλάτων δίνει έναν συμβολικό αντίκτυπο στην κορώνα την οποία φέρει ο Αλκιβιάδης για να στεφανώσει τον Αγάθωνα. Και κατ’αρχάς οι βιολέτες είναι ένα σύμβολο τής Αφροδίτης και παρουσιάζονται πολύ συχνά όταν εμφανίζεται η Θεά τής ομορφιάς. Επι πλέον, σημειώνει η Nussbaum, οι βιολέτες αντιπροσωπεύουν την πόλη της Αθήνας, και φανερώνουν “το λεπτό, αυξανόμενο σημείο τής άνθησης αυτής τής παράξενης και εύθραυστης δημοκρατίας, η οποία κατά την διάρκεια αυτής τής περιόδου τού Αλκιβιάδη είναι στον μεγαλύτερο κίνδυνο” [M. Nussbaum, Η αδυναμία τού αγαθού, Cambridge University Press, Revised edition, 2001 σ. 193]. Αυτός δε ο κίνδυνος που απειλεί τήν Αθήνα εξηγείται με το γεγονός ότι μοναδικά πρόσωπα σαν τον Αλκιβιάδη, με την διαίσθησή τους και τις αυθόρμητες πράξεις τους, προσπαθούν να δώσουν την απάντηση απέναντι στην ανάγκη, αντί να υπηρετήσουν τούς νόμους τής πόλεως με μία ταπεινή συμπεριφορά. “Είναι ο Έρως, με τον νόμο ή με τον φόβο ο οποίος οδηγεί τήν πράξη. Αλλά αυτή η εξάρτηση από τον έρωτα βάζει την δημοκρατία, όπως κάνει ο Αλκιβιάδης στο έλεος τής τύχης και τών άλογων παθών” (Nussbaum, σ. 194). Επι πλέον ο Κισσός ο οποίος αποτελεί μέρος “τής πυκνής κορώνας τών λουλουδιών” είναι ένα σύμβολο τού Διόνυσου, τού Θεού τού οίνου και τής εμπνεύσεως, όπως επίσης και ο προστάτης τής τραγικής καί κωμικής ποίησης! Αυτή η ποίηση παρουσιάστηκε ήδη στο συμπόσιο με τον λόγο τού Αριστοφάνη και τον λόγο τού Αγάθωνος, ενώ ο λόγος που είναι έτοιμος να εκφωνήσει ο Αλκιβιάδης θα έχει στοιχεία και από τις δύο ειδικότητες! “Το τραγικό στην αναπαράστασή του τής απογοητεύσεως και τού συμβολισμού τής καταστροφής, το κωμικό στον συνειδητό εγωϊσμό τού αφηγητού ο οποίος εκθέτει την ματαιοδοξία του και τις ψευδαισθήσεις του με τήν χάρη τού Αριστοφάνη”.

          Αυτό το δεύτερο σύμβολο το οποίο αναφέρεται στον Διόνυσο είναι συναφές με ένα επόμενο χωρίο, όταν ο Αλκιβιάδης εισέρχεται στον οίκο και συνοδεύεται να ξαπλώσει μαζί με τούς άλλους. Το χωρίο είναι το ακόλουθο: “Τον προσκάλεσαν να ξαπλώσει και ο Αγάθων τον κάλεσε! Προχώρησε προς τα εμπρός καθοδηγούμενος από εκείνους τούς ανθρώπους…” (213 a-b). Και ακριβώς σ’αυτή την δεύτερη φράση “καθοδηγούμενος από εκείνους τούς ανθρώπους”μάς εφιστά την προσοχή ο Strauss, όταν λέει ότι αυτό το χωρίο έχει μία πολύ εμφατική σημασία, διότι ποιος φέρεται από εκείνους τούς ανθρώπους, με εμφατικό τρόπο; Ένας ο οποίος δεν είναι ένα ανθρώπινο όν, είναι ένα είδος Θεού… Ο Αλκιβιάδης παρουσιάζεται σαν το υλικό από το οποίο οι ποιητές δημιουργούν τους Θεούς” [L. Strauss, On Plato’s Symposium, Chicago University Press, 2001, σ. 256]. Από κάποια οπτική γωνία η άφιξη τού Αλκιβιάδη μ’αυτόν τον τρόπο, αυτή η παρουσία η οποία δεν μοιάζει να ανήκει σ’έναν απλό θνητό, αλλά σ’έναν Θεό, επικυρώνει αυτό που δήλωσε ο Αγάθων στήν αρχή τού Συμποσίου όταν είπε στον Σωκράτη “παίζεις μαζί μου, Σωκράτη… αλλά αυτό τής σοφίας είναι ένα θέμα το οποίο εσύ και εγώ θα εξετάσουμε εκλέγοντας, σαν δικαστή και κριτή, τόν Διόνυσο” (175 e). Φαίνεται πώς ο Διόνυσος δίνει την παρουσία του στο συμπόσιο τού Αγάθωνος μέσω τού Αλκιβιάδη για να στεφανώσει τόσο τον Αγάθωνα όσο και τον Σωκράτη και αντιστοίχως μαζί τους τόσο την τραγική ποίηση όσο και την φιλοσοφία.

          Η εκκεντρική είσοδος τού Αλκιβιάδη στο συμπόσιο δεν τού ήταν κάτι καινούργιο. Ο Πλούταρχος διηγείται ότι ο Άνιτος ερωτευμένος με τον Αλκιβιάδη “μία μέρα οργάνωσε ένα δείπνο στο οποίο κάλεσε τον αγαπημένο του. Ο Αλκιβιάδης αρνήθηκε, μέθυσε στο σπίτι του, και στην συνέχεια πήγε στον Άνιτο με μία πομπή ανθρώπων θορυβούντων και διέταξε τούς υπηρέτες του να πάρουν τα μισά αγγεία από χρυσό και ασήμι” [J. De Romilly, Αλκιβιάδης, Garzanti, Milano, 1997, σ. 34) Προφανώς στον οίκο τού Αγάθωνος, με φιλοξενούμενους αυτού τού βεληνεκούς δεν θα ήταν δυνατόν για τον Αλκιβιάδη να συμπεριφερθεί με τον ίδιο τρόπο. Ας σημειώσουμε όμως ότι, παρότι ο Αλκιβιάδης είναι 35 ετών, του φέρονται σαν σε “ένα κακομαθημένο μωρό” που μπορεί να πει και να κάνει ο,τιδήποτε και στο “οποίο συγχωρούνται τα πάντα”.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.