Η θεραπευτική δύναμη του θανάτου

Der Spiegel, Nr.5/26.1.09 S.110 Die Heilkraft des Todes
Philip Bethge

Ήταν οι Ευρωπαίοι κάποτε κανίβαλοι; Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα ήταν το ανθρώπινο κρέας μόνιμο συστατικό της ιατρικής. Το κρέας, έτσι συμβουλεύει η συνταγή, πρέπει να κοπεί «σε μικρά κομμάτια ή λωρίδες» και να ραντιστεί με «σμύρνα και λίγη αλόη», και μετά να μουλιάσει στο «οινόπνευμα». Τέλος πρέπει να κρεμαστεί «στον ξηρό αέρα». Και τότε θα είναι «συγκρίσιμο με καπνιστό κρέας» και «δεv θα βρομάει». Ο Γερμανός φαρμακολόγος Johann Schröder σημείωσε αυτές τις λέξεις τον 17ο αιώνα. Όμως εδώ δεν γίνεται λόγος για χοιρομέρι ή βοδινό στέικ. Στην εισαγωγή πρόκειται περί «φρέσκου πτώματος ενός κοκκινομάλλη άνδρα», «24ων περίπου ετών», ο οποίος πρέπει να«κρεμάστηκε, τροχίστηκε ή αποκεφαλίστηκε» και μετά να έμεινε «μια μέρα και μια νύχτα στον ήλιο και στο φεγγάρι «με αίθριο καιρό», σημειωτέον.

Φαρμακευτικές συνταγές σαν κι αυτή, που δίνουν οδηγίες για την επεξεργασία του ανθρώπινου σώματος, ήταν στην Ευρώπη του 16 και 17ου αιώνα σχεδόν τόσο κοινές, όπως η χρήση βοτάνων, ριζών και φλοιών. «Μέλη πτωμάτων και αίμα ήταν είδη ανάγκης που υπήρχαν σε κάθε φαρμακείο» λέει ο ιστορικός της ιατρικής Richard Sugg, που αυτόν τον καιρό γράφει ένα βιβλίο επί του θέματος. Περιγράφει μάλιστα και την «ελλειμματική προσφορά» από την εποχή ακμής του «ιατρικού κανιβαλισμού». Ο Sugg είναι βέβαιος: «όχι οι κάτοικοι του Νέου κόσμου, αλλά οι Ευρωπαίοι, ήταν οι πιο άγριοι κανίβαλοι».

Πράγματι μαρτυρούν αμέτρητες πηγές για την μακάβρια πρακτική παλιότερων ευρωπαίων θεραπευτών. Ήδη οι Ρωμαίοι έπιναν το αίμα των μονομάχων για την επιληψία.
Μεγάλη σημασία όμως απέκτησε η ιατρική των νεκρών στην Αναγέννηση. Κατ’ αρχάς έκαναν καριέρα σκόνες από τεμαχισμένες αιγυπτιακές μούμιες, ως «ελιξίριο της ζωής», λέει ο Sugg. Στις αρχές όμως του 17ου αιώνα μετατοπίστηκαν οι θεραπευτές στη χρήση θνητών απομειναριών των εκτελεσμένων, ή και πτωμάτων ζητιάνων και λεπρών. Ο Γερμανοελβετός γιατρός Παρακελσος ήταν από τους πιο έντονους υπερασπιστές της χρήσης των νεκρών, που έγινε δημοφιλής μέχρι τα υψηλότερα κοινωνικά στρωματά. Θρυλική είναι η «ιατρική τρέλα» (Sugg) του Βρεττανού βασιλιά Καρόλου του 2ου, που πλήρωσε 6000 λίρες για μια συνταγή υγροποίησης του ανθρωπίνου εγκεφάλου. Το προκύπτον απόσταγμα, που μπήκε στην ιστορία της ιατρικής ως «οι σταγόνες του βασιλιά», το χρησιμοποιούσε σχεδόν καθημερινώς.

Μορφωμένοι και ευγενείς, αλλά και απλοί άνθρωποι, ορκίζονταν στην θεραπευτική δύναμη του θανάτου. Η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Beth Conklin διαδίδει από την Δανία, πως οι επιληπτικοί, «με ένα φλυτζάνι στο χέρι», συνωστίζονται γύρω από το πτώμα, «έτοιμοι να πάρουν το αίμα που έβγαινε από το ακόμα τρεμάμενο κορμί». Τα κρανία έβρισκαν επίσης εφαρμογή, όπως και τα βρύα που πάνω σ’ αυτά έβγαιναν και σταματούσαν υποτίθεται τις αιμορραγίες. Το ανθρώπινο λίπος απάλυνε τα ρευματικά και την αρθρίτιδα, η πάστα από πτώμα βοήθαγε στις εκχυμώσεις.

Ο Sugg καταμετρά στο ανθρώπινο κρέας και θρησκευτική σημασία. Για κάποιους προτεστάντες ήταν ένα είδος υποκατάστατο της Ευχαριστίας, η βρώση του σώματος του Χριστού στον Μυστικό Δείπνο. Έτσι μερικοί μοναχοί μαγείρευαν «ένα είδος μαρμελάδας» από το αίμα πεθαμένων. «Επρόκειτο περί της ζωτικής δύναμης που βρίσκεται μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό» λέει ο ερευνητής.

Η παραδοχή: όλοι οι οργανισμοί έχουν μια προκαθορισμένη διάρκεια ζωής. Αν ένα σώμα πεθάνει με αφύσικο τρόπο –γι’ αυτό η προτίμηση για εκτελεσμένους- μπορεί να συγκομιστεί το υπόλοιπο του χρόνου ζωής.

Εντούτοις όχι πάντα με επιτυχία: καθώς ο πάπας Ιννοκέντιος ο 8ος πέθαινε το 1492, οι γιατροί αφαίμαξαν τρία αγόρια. Το αίμα το έδωσαν στον αρχηγό-καθολικό να το πιει. Τα αγόρια πέθαναν. Το ίδιο και ο πάπας.

Ήταν όλα αυτά κανιβαλισμός; Ο Sugg δεν αμφιβάλλει. Όπως και για τους κανίβαλους του νέου κόσμου, έτσι και στους Ευρωπαίους επρόκειτο κατά βάσιν «περί σχεδόν μαγικής βρώσης της ζωτικής δύναμης». Η ανθρωπολόγος Conklin θεωρεί την ντόπια μορφή κανιβαλισμού  ιδιαιτέρως αξιοσημείωτη. Εκτός Ευρώπης είχε «το πρόσωπο που έτρωγε προς το πρόσωπο που τρωγόταν» σχεδόν πάντα μια σχέση. Ο κανιβαλισμός όμως στην Ευρώπη πρέπει να ήταν «έντονα αντικοινωνικός»: «αυτό που μέτραγε ήταν αποκλειστικά η ποιότητα. Τα ανθρώπινα μέλη ήταν είδη εμπορίου, αγοράζονταν και πουλιόνταν για να βγει κέρδος».

Στο τέλος του 18ου αιώνα όμως είχε περάσει η κατάρα. «Με τον Διαφωτισμό οι γιατροί ήθελαν να αφήσουν πίσω τους το δεισιδαιμονικό τους παρελθόν», πιστεύει ο Sugg. Ο William Black χαιρέτησε το 1782 την ήττα «των αηδιαστικών και ανόητων» φαρμάκων οπως «κονιοποιημένη νεκροκεφαλή». Αυτό και «οι άλλες αηδίες» εξαφανίστηκαν ευτυχώς από τα φαρμακεία. Μια εποχή είχε τελειώσει και μαζί της το ενδιαφέρον για συνταγές οπως αυτές του Βρεττανού John Keogh. Για ζάλη συνιστούσε, το 1754 ο τελευτήσας κήρυκας, σκόνη ανθρώπινης καρδιάς. Δόση και εφαρμογή: «μια στάλα το πρωί - σε νηστικό στομάχι».

Μετάφραση: Πέτρος Χαραλάμπους