Η Αθήνα, για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια, αντιπροσωπεύει πολλά περισσότερα από μια πόλη, στη δυτική φαντασία αντιπροσωπεύει έναν μύθο, καθώς πιστεύεται ότι η δημοκρατία επινοήθηκε στην Αθήνα, δηλαδή το πιο διαδεδομένο θεσμικό και κυβερνητικό καθεστώς στον κόσμο σήμερα.
Γιατί λοιπόν, για αρκετούς αρχαίους και σύγχρονους ιστορικούς, ο Περικλής δεν ήταν ο αληθινός εφευρέτης της δημοκρατίας, της μορφής διακυβέρνησης που ήταν αγαπητή στους σύγχρονους ανθρώπους, αλλά ήταν πρόδρομος του λαϊκισμού;
Πώς είναι δυνατά αυτά τα πολύ αντίθετα οράματα σε έναν πολύ μελετημένο και θαυμαστό χαρακτήρα, μια από τις κύριες μορφές της αθηναϊκής πολιτικής σκηνής του 5ου αιώνα π.Χ.
Ας εξετάσουμε ορισμένους σημαντικούς λόγους για να κατανοήσουμε τα κίνητρα.
Γόνος εξαιρετικής οικογένειας, ο πατέρας του Ξάνθιππος είναι ο αρχηγός του αθηναϊκού στόλου στη μάχη της Μυκάλης. Η μητέρα του Αγαρίστη, είναι εγγονή του Κλεισθένη και καταγόταν από την οικογένεια των Αλκμενοιδών.
Ο Περικλής ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στο δημοκρατικό κόμμα, μετά τον εξοστρακισμό του Κίμωνα και κατά συνέπεια την παρακμή του συντηρητικού κόμματος και του Αρείου Πάγου. Κατέκτησε την κατεύθυνση της αθηναϊκής πολιτικής που ηγήθηκε για πάνω από τριάντα χρόνια, από το 461 έως το 429, έτος του θανάτου του.
« Εδώ η κυβέρνησή μας ευνοεί τους πολλούς αντί για τους λίγους και γι' αυτό ονομάζεται δημοκρατία […] Οι νόμοι εδώ εξασφαλίζουν ίση δικαιοσύνη για όλους […] ποτέ δεν αγνοούμε τα πλεονεκτήματα της αριστείας […] και η φτώχεια δεν αποτελεί εμπόδιο. Εδώ στην Αθήνα το κάνουμε έτσι » . Αυτή , συνοπτικά, ήταν η ομιλία που, σύμφωνα με αρχαίες πηγές, απηύθυνε στους Αθηναίους ο ηγέτης του δημοκρατικού κόμματος Περικλής
το 461 π.Χ. , προικισμένος με μεγάλο κεφάλι, όχι μόνο με τη μεταφορική έννοια, αν είναι αλήθεια ότι το κράνος, με το οποίο τον παρίσταναν πάντα, χρησίμευε για να κρύψει το μεγάλο του κεφάλι, μια μεγάλη κοροϊδία των συγχρόνων του. Ο πολιτικός έφερε τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας πιο κοντά στην πολιτική και περικύκλωσε τον εαυτό του με τη λαϊκή αποδοχή δημιουργώντας ένα έκτακτο εργαστήριο συναίνεσης.
Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Πλούταρχο «Ο Περικλής αφιερώθηκε στον λαό κυβερνώντας, προτιμώντας τα πράγματα των πολλών και των φτωχών από αυτά των πλουσίων και των λίγων, ενάντια στη φύση που δεν ήταν καθόλου δημοκρατική».
Για το λόγο αυτό, ο Umberto Eco τον ορίζει ως «γιο μιας καλής γυναίκας», υπερβάλλοντας ίσως σε απόλυτους μονόλογους, αναζητώντας σύγχρονες αναλογίες. Ακόμη και ο φιλόσοφος Πλάτωνας τον όρισε ως τον «διαφθοροποιό» της αθηναϊκής πολιτικής, αφού έκανε έκκληση στη θέληση των πολλών και όχι στη σοφία μιας ελίτ, όπως θα προτιμούσε ο φιλόσοφος. Με τη δημαγωγική ρητορεία του «τους διέφθειρε, τους παρενοχλούσε». Δηλαδή προσφέροντας ψυχαγωγία, θέσεις εργασίας και κρατικές επιδοτήσεις για ορφανά και άτομα με αναπηρία.
Ο Περικλής, λοιπόν, παρουσιάστηκε ως η νέα προέλαση, προτείνοντας το 451 π.Χ. τον αμφιλεγόμενο νόμο που αναγνώριζε ως Αθηναίους πολίτες μόνο τα παιδιά των γονέων που γεννήθηκαν στην Αθήνα. Αλλά οι αληθινοί Αθηναίοι, που μπορούσαν να πάρουν μέρος στη λαϊκή συνέλευση, το όργανο που αποφάσιζε για τα σημαντικότερα ζητήματα του Κράτους, αν αφαιρέσουμε τις γυναίκες, τις δούλες και τους μέτικους, δηλαδή τους ξένους με δικαίωμα διαμονής, ήταν πολύ λίγοι. : σε έναν πληθυσμό περίπου 300 χιλιάδων ατόμων, μόλις 40 χιλιάδες άνδρες. Από αυτούς όμως, μόνο 6 χιλιάδες, κυρίως αριστοκράτες, συμμετείχαν ουσιαστικά στην πολιτική ζωή. Όπως μπορούμε να δούμε, ήταν μια περιορισμένη δημοκρατία, αλλά ακόμα ένα αρχέτυπο λαϊκών διαδηλώσεων.
Πώς, ρώτησε ο Περικλής, θα μπορούσε να εμπλέξει μεγαλύτερο αριθμό Αθηναίων από τα κατώτερα στρώματα, όπως εμπόρους, ναυτικούς, τεχνίτες και αγρότες που δεν είχαν την πολυτέλεια να χάσουν τη δουλειά της ημέρας για να εμφανιστούν στη συνέλευση;
Απλά.
Στην Αθήνα σταδιακά καθιερώθηκε και διαδόθηκε η πρακτική του κρατικού μισθού (κατώτατος μισθός!) για τις δημόσιες λειτουργίες: ο μισθός. Ξεκίνησε με τους στρατιώτες (3 με 6 οβολούς την ημέρα) και ακολούθησαν οι δικαστές, οι οποίοι ήταν πολίτες που επιλέγονταν με κλήρωση. Σύμφωνα με το Αριστοτελικό Σύνταγμα των Αθηναίων, ήταν ο Περικλής που εισήγαγε τη μισθοδοσία των δικαστών.
Αν από τη μια εμπλέκονταν όλο και περισσότερο οι λιγότερο εύπορες τάξεις, από την άλλη ήταν η κάστα, η στρατιωτική και πολιτική ελίτ της Αθήνας, που πλήρωσε το τίμημα. Αλλά ήταν μόνο η αρχή της μεγάλης δημοκρατικής μεταρρύθμισης.
Το 462 π.Χ., ο Περικλής και ο Εφιάλτης (ο προκάτοχός του επικεφαλής του δημοκρατικού κόμματος), εκμεταλλευόμενοι την αποτυχημένη φιλοσπαρτιατική πολιτική των συντηρητικών, απομάκρυναν τον Κίμωνα μέσω εξοστρακισμού, έδιωξαν τον Άρειο Πάγο, το αρχαίο αριστοκρατικό δικαστήριο της Αθήνας. των πρώην αρχόντων (των δικαστών της εποχής) υπέρ τής Βουλής(1). Ως εκ τούτου, μεγάλο μέρος των δικαστικών εξουσιών εκείνου του Ανωτάτου Δικαστηρίου πέρασε στα λαϊκά δικαστήρια, τα μέλη των οποίων επιλέχθηκαν με κλήρωση από 6.000 ακτήμονες πολίτες, εφόσον ήταν ελεύθεροι.
«Η εκθρόνιση του Αρειοπάγου σήμαινε μετατόπιση του αποφασιστικού βάρους σε άλλη τάξη», λέει ο ιστορικός και φιλόλογος Luciano Canfora στο βιβλίο του The World of Athens (Laterza).
Ο Περικλής αργότερα θα πλήρωνε ακριβά αυτή την απόφαση. Σίγουρα δεν ήταν τυχαίο ότι, το 432 π.Χ., η πολύ καλλιεργημένη σύντροφός του Ασπασία της Μιλήτου προσήχθη στο δικαστήριο ακριβώς μπροστά στους πρώην άρχοντες. Κατηγορούμενη για ασέβεια και ότι ήταν εταίρα στο σπίτι του πολιτικού, η γυναίκα διακινδύνευσε τη ζωή της ή την εξορία της. Αν και ήταν συγκρατημένος και ντροπαλός στά χειροκροτήματα και στά πλήθη, η ικανότητά του στα λόγια ήταν γνωστή. Φαίνεται ότι ακόμη και η εμφάνισή του έκανε τις ομιλίες του πιο πειστικές: «Όχι μόνο είχε ένα σοβαρό μυαλό και μια υψηλή γλώσσα απαλλαγμένη από τη χυδαία και κοινή ευφροσύνη, αλλά και την έκφραση του προσώπου του άκαμπτη στο γέλιο, την πραότητα του βηματισμού του και την ευπρέπεια του ιμάτιου που δεν ταράχτηκε από καμία μεταφορά στην ομιλία, η ήσυχη διαμόρφωση της φωνής» ισχυρίστηκε ο Πλούταρχος. Εξαιτίας αυτής της μεγαλοπρέπειάς του, που δεν επέτρεπε στον εαυτό του να εκφοβιστεί, την υπερασπίστηκε με δάκρυα, με τέτοιο πάθος και συναίσθημα, που κέρδισε τήν άφεση.
Αν σήμερα η τηλεόραση μπορεί να επηρεάσει την κοινή γνώμη, το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για το θέατρο της Αθήνας. Πριν μπει στην πολιτική, ο Περικλής είχε χρηματοδοτήσει τους Πέρσες του Αισχύλου, μια πατριωτική τραγωδία που εξύψωσε την «ελληνικότητα» και τη νίκη στους πολέμους κατά των Περσών. Αλλά η οργάνωση παραστάσεων, η οργάνωση πάρτι, οι θυσίες και τα δημόσια συμπόσια κοστίζουν μια περιουσία. Για να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν μια τέτοια πρωτοβουλία χρειάζονταν πολλά χρήματα. Ο Περικλής πρότεινε ένα διάταγμα που επέτρεπε τη χρήση 9.000 ταλάντων που είχαν αφαιρεθεί από το ομοσπονδιακό ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας, μιας συνομοσπονδίας που γεννήθηκε μεταξύ της Αθήνας και άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών το 478-477 π.Χ., στο τέλος των Περσικών πολέμων, για να εγγυηθεί την προστασία τους μέ τον αθηναϊκό στόλο. Ο Άγγελος Βλάχος, Έλληνας ακαδημαϊκός, υποστηρίζει ότι η χρήση του θησαυροφυλακίου της συμμαχίας, που ξεκίνησε και εκτελέστηκε από τον Περικλή, είναι μια από τις μεγαλύτερες υπεξαιρέσεις στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά χρηματοδότησε την ανοικοδόμηση της Ακρόπολης και τη δημιουργία των πιο όμορφων καλλιτεχνικών έργων του αρχαίου κόσμου: όπως τα Προπύλαια, ο Παρθενώνας και το χρυσό άγαλμα της Αθηνάς, σμιλεμένο από τον Έλληνα γλύπτη και αρχιτέκτονα Φειδία, φίλο του Περικλή. Στα συν τα πανηγύρια με τις τραγωδίες του Ευριπίδη, του Αισχύλου και του Σοφοκλή. Διοργάνωσε τα Μεγάλα Διονύσια (πολύ αγαπητοί διαγωνισμοί τραγωδιών και κωμωδιών), στους οποίους για πρώτη φορά μπορούσαν να συμμετάσχουν ακόμη και οι φτωχοί, χάρη στο εισιτήριο που πλήρωνε τό δημόσιο ταμείο (το θεωρητικό). Όχι μόνο αυτό: η πόλη έγινε η χώρα της αφθονίας, όπου βρήκαν δουλειά τα αστέρια της αρχιτεκτονικής και των δημοσίων κατασκευών. Έκτισε επίσης τα Μακρά Τείχη για να συνδέσει την πόλη με τον Πειραιά.
Ο θεμέλιος λίθος του Παρθενώνα, όμως, δεν τέθηκε μόνο επειδή ο Περικλής ήταν λάτρης της ομορφιάς. «Ήταν μια κοινωνικά στοχευμένη πολιτική κύρους», λέει ο ιστορικός Luciano Canfora. Ο στόχος αυτού του φιλόδοξου σχεδίου ανανέωσης ήταν να απασχολήσει μάζες μισθωτών, διασφαλίζοντας την υποστήριξη των εργατών και των τεχνιτών. Επιπλέον, όλες εκείνες οι κατασκευές, εκτός από το κύρος της πόλης, επέτρεψαν στην Αθήνα να ανθίσει στη φιλοσοφία, την ιστορία, το θέατρο, τη λογοτεχνία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική, που θεωρούμε ακόμη και σήμερα υποχρεωτικές αναφορές. Ακόμη καί μέ την εμφάνιση της πανώλης στην Αθήνα (429 π.Χ.), που για πρώτη φορά περιγράφεται με ακρίβεια από τον Έλληνα ιστορικό Θουκυδίδη, ο οποίος αφηγείται τα γεγονότα κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-430 π.Χ.). Η επιδημία φαινόταν ότι ήρθε από την Αιθιοπία και μαινόταν στην Περσία και την Αίγυπτο πριν φτάσει στην Ελλάδα και μολύνει τον Πειραιά. Έφτασε σε μια κρίσιμη στιγμή για την Πελοπόννησο, καθώς ο πόλεμος μαινόταν και η Αθήνα ήταν σε πολιορκία, τόσο που οι συνθήκες υγιεινής της ήταν πολύ κακές. Χιλιάδες πέθαναν, παρά το έργο των γιατρών και των ιερέων. Ανάμεσα στα πρώτα θύματα ήταν ο ίδιος ο Περικλής, ο θάνατος του οποίου το 429 π.Χ. στέρησε από την Αθήνα μιάισχυρή δημοκρατική ηγεσία.
Επομένως, οι ιστορικές διαμάχες για τον Περικλή, σχετικά με την εγκαθίδρυση ή μη δημοκρατίας, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ιστορικά παραδείγματα της εποχής, όπου πρέπει να κατανοήσουμε καλά την πολύ ανόμοια σημασία του όρου δημοκρατία, με την οποία τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα από αυτό. που είδε το φως πριν από είκοσι πέντε αιώνες.
Προτεινόμενη εικόνα, Αναξαγόρας και Περικλής, από τον Augustin-Louis Belle (1757–1841)
PERICLE, affinità e analogie con la politica contemporanea - Inchiostronero
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου