Ένας χρόνος χωρίς Πάπα

 του Marcello Veneziani

30 Δεκεμβρίου 2023

Πριν από ένα χρόνο, στις 31 Δεκεμβρίου, πέθανε ο Πάπας Βενέδικτος XVI, γεννημένος ως Joseph Ratzinger, και κάποιος θα ήθελε να ασπαστεί τη θέση των σεντεβαντιστών και να γράψει ότι είμαστε χωρίς πάπα εδώ και ένα χρόνο. Παραθέτουμε ξανά μερικές σκέψεις αφιερωμένες στη φιγούρα του και στον ποντίφικιό του.

Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από ισχυρές δυνάμεις και αδύναμες σκέψεις, ο Joseph Ratzinger εξέφρασε δυνατές σκέψεις και έναν αδύναμο παπισμό.

Η ευθραυστότητα ενός σώματος και η αλήθεια μιας αρχής σε μια εποχή αφιερωμένη, αντίθετα, στον σχετικισμό των αξιών και την ιδεολογική τυραννία ενάντια στην πραγματικότητα και την ταυτότητα, τη φύση και την παράδοση.

Όταν εξελέγη, ο Ράτσινγκερ εμφανίστηκε ως ο πάπας της συνέχειας, όχι μόνο σε σχέση με τον Ιωάννη Παύλο Β' αλλά με την καθολική παράδοση και το δόγμα της χριστιανικής πίστης. Η εκλογή του αντανακλούσε τη γερμανική κεντρική θέση σε μια ενωμένη Ευρώπη. Σε ποιμαντικό επίπεδο, η έλευση ενός θεολόγου όπως ο Ράτσινγκερ έδειξε ένα μονοπάτι και μια πρόκληση: να αντιμετωπίσουμε τον μηδενισμό ή τον πρακτικό αθεϊσμό ξεκινώντας από το κεφάλι. Δηλαδή από τη σκέψη, αλλά και από τον κρίσιμο τόπο στον οποίο αναδύθηκε η χριστιανική Ευρώπη. Ένα είδος kulturkampf, μια πολιτιστική μάχη. Ο Ράτσινγκερ αντιμετώπισε τους ριζοσπαστικούς εχθρούς της πίστης σε φιλοσοφικό και θεολογικό επίπεδο. Για να βγάλει την πίστη και την Εκκλησία από την κρίση ξεκίνησε από το μέρος όπου είχε αναδυθεί ο πρακτικός και θεωρητικός αθεϊσμός και ο μηδενισμός: την Ευρώπη. Όμως η πρόκληση κατέληξε με ήττα, και όχι μόνο επειδή ο Πάπας εγκατέλειψε, αλλά επειδή η διαδικασία αποχριστιανισμού δεν σταμάτησε. Η κώφωση της Ευρώπης, οι προκαταλήψεις για την Εκκλησία και τον παραδοσιακό Πάπα, η αδιαπέραστη γλώσσα του, τα βιοηθικά ζητήματα, οι συκοφαντίες για αυτόν, η έχθρα των δυνάμεων της εξουσίας, οδήγησαν τον Ράτσινγκερ στην ήττα.

Η αγωνία των αιώνων ακουγόταν στη φωνή του Ράτσινγκερ, τα δειλά μάτια του απέφευγαν να συναντήσουν το βλέμμα του κόσμου. Θυμάμαι όταν του δώσαμε ένα λογοτεχνικό βραβείο, μετά από πρόταση μου, και του το φέραμε στον Άγιο Πέτρο. Το χάρισμα του Πάπα κρυβόταν πίσω από το πέπλο της απροθυμίας του, της ντροπαλότητάς του.

Ποιο είναι το αρχικό χαρακτηριστικό του Joseph Ratzinger, τι τον διακρίνει από την Εκκλησία της Β' Συνόδου του Βατικανού, όπου το πνεύμα της νεωτερικότητας αντικατέστησε το Άγιο Πνεύμα; Και τι τον διακρίνει από την άλλη από τους συντηρητικούς και τους παραδοσιακούς που ονειρεύονται να επιστρέψουν στο ένδοξο παρελθόν, στην Εκκλησία του Syllabus και στο πνεύμα του Συμβουλίου του Τριδέντου; Για να το θέσω πολύ συνοπτικά: ο Ratzinger αναζήτησε την παράδοση μετά τη νεωτερικότητα, την πίστη μετά τον αθεϊσμό, το ιερό μετά την εκκοσμίκευση. Δηλαδή, τέθηκε το πρόβλημα της υπέρβασης της Β' Συνόδου του Βατικανού, όχι της άρνησής της. Να αντιμετωπίσουμε τη σημερινή πνευματική κρίση, όχι να την καταδικάσουμε. Και σκέφτηκε να επαναβεβαιώσει την παράδοση χωρίς να φαντάζεται τον εαυτό του να υποχωρεί στο status quo ante. Για να ξαναβρούμε την πίστη, το ιερό και την παράδοση δεν πρέπει να υποχωρήσουμε, αλλά να περάσουμε τα όρια και να σκάψουμε βαθύτερα.

Ο Ράτσινγκερ ήταν ένας αυστηρός υπερασπιστής της πίστης και του δόγματος ενάντια στη δικτατορία του σχετικισμού και την πρόοδο του ισλαμισμού. Αλλά υπήρχε μέσα του ο βασανισμένος φιλόσοφος που αντιμετωπίζει τον αθεϊσμό και ανοίγει ξανά λογαριασμούς με τον Νίτσε, τον Χάιντεγκερ και τη σύγχρονη σκέψη. Αυτός που ήταν ένθερμος υπερασπιστής της παράδοσης, αυτός που ο καθολικός φιλόσοφος Del Noce όρισε ως «το υψηλότερο παράδειγμα της δεξιάς κουλτούρας». Ο ίδιος έχει κοιτάξει στις άγνωστες χώρες του αθεϊσμού περισσότερο από κάθε άλλο πάπα.

Αλλά δεν περιορίστηκε να καταδικάσει τον αθεϊσμό, να επικρίνει τον ισλαμικό φανατισμό, να αποδοκιμάζει τον μηδενιστικό κυνισμό της εποχής. Αλλά προσπάθησε να κάνει διάλογο, να συζητήσει, να αναγνωρίσει την καρποφορία της ανησυχίας στους άθεους και να σεβαστεί άλλες ομολογίες, θρησκείες και παραδόσεις. Ο Ράτσινγκερ δεν ήταν νεοσυντηρητικός, δεν ήταν ο στρατιωτικός ιερέας της Δύσης σε πόλεμο κατά του Ισλάμ, δεν ήταν η παπική εκδοχή της Οριάνα Φαλάτσι και δεν ήταν Πάπας των Σταυροφοριών, ανεξάρτητα από το τι πίστευαν γι' αυτόν μετά τή διάσημη ομιλία τού Ρέγκενσμπουργκ.  Όμως παρέμεινε ρεαλιστής, έχοντας επίγνωση της εποχής του, των δυνάμεων που παίζουν στο πεδίο της μάχης και της αδυναμίας να επιστρέψει. Και ήταν επίσης διανοούμενος, επομένως λιγότερο διατεθειμένος να βρει πρακτικές λύσεις, λιγότερο διατεθειμένος στην αποφασιστική δράση ή έστω στην απλή μαρτυρία. Η διδασκαλία του πραγματοποιήθηκε μέσω δογματικής επεξεργασίας και σύγκρισης ακόμη και με άθεους. Μεταξύ fides (πίστης) και ratio (αναλογίας).

Τέλος, δεν θα ξεχάσουμε τα βλέμματά του με τρομαγμένη γλυκύτητα, τη συγκρατημένη θλίψη, την έλλειψη εξοικείωσης με τα πράγματα του κόσμου, τη δυσφορία του να ζει στη βασιλική λαμπρότητα. Τους λεπτούς τρόπους του, τις κόκκινες παντόφλες του. Το βλέμμα του ζητούσε συγγνώμη από τον κόσμο και πρότεινε στους παρευρισκόμενους: Είμαι ένας στοχαστής που κυβερνώ την τύχη του Ποντιφίκιου, να έχετε επιείκεια. Είχε "αυτό το αγγελικό", όπως είπε ο Πετράρχης για τον Σελεστίνο Ε', τον πάπα που παραιτήθηκε, "άπειρος στα ανθρώπινα πράγματα". Εύθραυστος σαν κρύσταλλο, αλλά λαμπερός από φως.

Un anno senza Papa - Marcello Veneziani