Ποιος θέλει να σβήσει τις παραδόσεις;

του Marcello Veneziani
23 Δεκεμβρίου 2023

Ο Πάπας που τόσο συχνά παρεκκλίνει, με πράξεις, λόγια και παραλείψεις, από τη χριστιανική παράδοση και το magistero (Διδακτικό Σώμα) της Εκκλησίας, ο ιερέας της ενορίας που δημιουργεί την περιεκτική, φεμινιστική και ρευστή σκηνή της φάτνης, ο διευθυντής που την απαγορεύει για να μην προσβάλει τους άθεους και τούς μουσουλμάνους, ο μουσουλμάνος που τήν πυρπολεί σε μια εκκλησία, το πανεπιστημιακό ινστιτούτο που θέλει να μετονομάσει τα Άγια Χριστούγεννα σε «χειμερινή γιορτή» για να είναι πιο κοσμική, ψυχρή και περιεκτική χωρίς αποκλεισμούς, κάνουν χειρονομίες ή πράξεις που αρνούνται την παράδοση, δημαγωγικές παραχωρήσεις στον προοδευτικό κομφορμισμό και ασεβή σημεία, που καθημερινά καταγγέλλουμε και καταδικάζουμε. Αλλά μπορούμε πραγματικά, ειλικρινά να αποδώσουμε σε αυτές τις χειρονομίες, σε αυτά τα λόγια, την ευθύνη για την παρακμή του ιερού, του πολιτισμού και της πίστης στη Δύση, την έλευση του εγω-ναρκισσιστικού μηδενισμού σε μια κοινωνία που δεν πιστεύει σε τίποτα; Φτάνω στο σημείο να πω: ίσως αν το πρόβλημα ήταν όλο εκεί, περιοριζόταν σε αυτά τα επεισόδια, σε αυτούς τους χαρακτήρες και σε αυτές τις επιλογές ατόμων ή μικρών ομάδων, ή στην ατυχή δράση ή κήρυγμα ορισμένων. Μερικές φορές, πράγματι, φαίνεται ότι η διαδικασία είναι ακριβώς αντίστροφη: δεν είναι αυτές οι χειρονομίες και αυτά τα θέματα που μας κάνουν να γλιστρήσουμε στην κοινωνία του τίποτα, αλλά είναι η κοινωνία του τίποτα που ευνοεί, οπλίζει και δικαιολογεί αυτές τις χειρονομίες και αυτά τα θέματα. Η δική τους είναι απλώς μια προσπάθεια, ίσως καιροσκοπική και κομφορμιστική, να προσαρμοστούν στο ρεύμα, να συμβαδίσουν με την εποχή, παριστάνοντας τους προνοητές, τους πρόδρομους και τους χειραφετητές. Τού Πάπα συμπεριλαμβανομένου.

Ή τουλάχιστον, οι πράξεις τους, τα λόγια τους είναι ενδείξεις υποβάθμισης, συνακόλουθοι δευτερεύοντες παράγοντες, στις πιο κραυγαλέες συμβολικές και εικονοκλαστικές χειρονομίες, αλλά δεν είναι οι αιτίες αυτής της παρακμής που βιώνουμε εδώ και καιρό, που προέρχεται από μακριά και επηρεάζει την απεραντοσύνη των λαών, στην εποχή του μαζικού καταναλωτιστικού ατομικισμού.

Ο Michele Serra έγραψε χθες στη La Repubblica ένα σχόλιο σχετικά με τον προτεινόμενο νόμο για την απαγόρευση όσων θέλουν να απαγορεύσουν τις σκηνές της γέννησης (τις φάτνες). Ομολογώ ότι συμφωνώ σε μεγάλο βαθμό μαζί του: «Οι παραδόσεις – γράφει ο Σέρρα – είναι ένα όμορφο πράγμα: ένα είδος φυσικού μονοπατιού που μας συντροφεύει διαχρονικά, ξεπερνά τις μόδες, επιζεί από τον θάνατο των ανθρώπων. Μας κάνουν να αισθανόμαστε προστατευμένοι από την παρέλευση της ζωής. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να γίνουν οι παραδοσιακές πρακτικές αποκρουστικές και αφύσικες: να τις επιβάλουμε με νόμο. Οι παραδόσεις που επιβάλλονται από το νόμο γίνονται μισητές στη στιγμή. Δεν είναι δώρο, αλλά ένα βάρος που θέλει κανείς να αποτινάξει, σαν ταραγμένο άλογο που δεν θέλει να υπακούσει όποιον το μαστιγώνει»... Αλήθεια, εκ πρώτης όψεως συμφωνώ μαζί του, έστω κι αν χρειάζονται και οι παραδόσεις υπεράσπιση, προστασία. Είναι εύθραυστες και φθαρτές, πρέπει να προστατεύονται από το κύμα κομφορμισμού και άρνησης που οδηγεί στην ακύρωσή τους με τον ίδιο παθητικό αυτοματισμό με τον οποίο πολλοί τις ακολουθούσαν στο παρελθόν. Επιπλέον, οι παραδόσεις πρέπει να διδάσκονται, οι παραδόσεις πρέπει να εκπαιδεύονται με παραδείγματα, πρακτικές, τελετές και στοχασμούς. Παραμένει αληθινό όπως το λέει ότι οι παραδόσεις δεν μπορούν να επιβάλλονται με νόμο ή να διατάσσονται από την εξουσία. Ωστόσο, αυτό το νομοσχέδιο, στην πραγματικότητα, έχει τον αντίθετο στόχο, όχι να επιβάλει παραδόσεις αλλά να αποτρέψει την απαγόρευσή τους. Αφήνει δηλαδή ανοιχτό το ενδεχόμενο στησίματος φάτνης, δεν θεμελιώνει καμία υποχρέωση ύπαρξης φάτνης (που θα ήταν κυριολεκτικά γκροτέσκο). Κατά κάποιο τρόπο το πνεύμα αυτού του νόμου βρίσκεται στην απαγορευμένη απαγόρευση, η οποία θυμίζει ένα διάσημο σύνθημα του 1968...

Αλλά μια βασική αρχή παραμένει αληθινή: η δύναμη των παραδόσεων είναι ότι εκφράζουν ένα κοινό συναίσθημα, αληθινά κοινό, μεταδίδουν μια ζωτική συνέχεια που έχει γίνει πλέον μέρος των συνηθειών, των εθίμων και των χαρακτήρων ενός λαού. Όταν είναι δυνατά και αποτελεσματικά, κανείς δεν μπορεί να τα γρατσουνίσει. Όταν αρρωσταίνουν, όταν σπαταλούνται, δέχονται πιο εύκολα επίθεση και υβρισμό. Είναι η παροιμιώδης κλωτσιά του γαϊδάρου στο ετοιμοθάνατο λιοντάρι, κάποτε πανίσχυρος βασιλιάς των ζώων.

Και εδώ αγγίζουμε το κρίσιμο θέμα από το οποίο ξεκινήσαμε: αλλά πραγματικά πιστεύουμε ότι οι παραδόσεις ακυρώνονται από αυτές τις πεζές, επιφανειακές και ίσως απερίσκεπτες χειρονομίες, από αυτές τις πράξεις καθαρής άρνησης και καθαρού κυνισμού, παρόλο που καλύπτονται από την ανθρωπιστική αλληλεγγύη και την ρητορική ένταξης; Όχι, πλέον μεγαλύτερες και πιο ριζοσπαστικές διαδικασίες, ευρέως ακολουθούμενα μοντέλα ζωής και κατανάλωσης, έχουν μπει στα κεφάλια των ανθρώπων, οι ριζικές μεταλλάξεις και ο εκφυλισμός με την πάροδο του χρόνου έχουν αδειάσει, ευτελίσει και σκοτώσει πολλές παραδόσεις και ακόμη περισσότερο τη φλόγα που τις κράτησε ζωντανές: την πίστη και την αφοσίωση, την αγάπη για τον Θεό και την κοινότητα στην οποία ανήκει κανείς, οικογενειακούς δεσμούς και την ευαισθησία στα σύμβολα, τις λειτουργίες, τους μύθους και τις ιεροτελεστίες.

Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που γυρίζει την πλάτη του στις παραδόσεις, την ιστορία, το ιερό και την πραγματικότητα όπως τα ξέραμε. Δεν μπορούμε να προσκολληθούμε σε μεμονωμένα, μικροσκοπικά επεισόδια με την ψευδαίσθηση ότι προστατεύουμε τις παραδόσεις απλώς αντιτιθέμενοι στις χειρονομίες τους.

Τότε το πρόβλημα παραμένει ότι η αφύπνιση των παραδόσεων εξακολουθεί να ανατίθεται σε μια βαθύτερη και πιο ριζοσπαστική πνευματική, ηθική και πολιτική αφύπνιση, η οποία μπορεί να διεγερθεί ή να επιχειρηθεί πιο ρεαλιστικά, με τη δύναμη παραδειγμάτων, σκέψεων και ξεκινώντας από άτομα, από μικρές κοινότητες, από ανανεωμένες ενέργειες. Είναι θέμα μετατροπής σε μια θετική ενέργεια που σήμερα στρέφεται μόνο προς μια αρνητική, ενάντια σε αυτούς που επιτίθενται ανοιχτά και κατάφωρα στις παραδόσεις. Θα επανέλθουμε σύντομα στο θέμα, αλλά μπορούμε να πούμε ένα πράγμα: ας μην αποδίδουμε την ευθύνη για μεγάλες καμπές και μεγάλες αλλαγές σε ατομικές, μικρές πράξεις. Δεν υπάρχει μεγαλείο σε τέτοιες μικρότητες, σε τέτοια μικροπρέπεια…

Ποιος θέλει να σβήσει τις παραδόσεις; - Μαρτσέλο Βενετζιάνι (www-marcelloveneziani-com.translate.goog)