Στο άρθρο αυτό τίθενται ζητήματα λελυμένα και, κατά τη γνώμη μας, σε μερικά σημεία λαθεμένα από δογματικής απόψεως.
Η διευκρινιστική μας παρέμβαση θα είναι όσο το δυνατό πιο σύντομη.
Για αρχή θα λέγαμε ότι για την ορθόδοξη θεολογία δεν τίθεται κανένα ζήτημα αναφορικά με τη γέννηση του Υιού εκ της υποστάσεως του Πατρός ή εκ της ουσίας Αυτού. Ο ορθόδοξος περσοναλισμός των Πατέρων (κυρίως Καππαδοκών) δεν αφήνει καμία απορία. Η ενούσια (καλύτερα ουσίαν έχουσα) υπόσταση του Πατρός (ανούσιος Πατήρ άρα και ανύπαρκτος!) υπάρχει πάντοτε. Και αυτή η άκτιστη θεϊκή υπόσταση, ο Πατήρ, ο αίτιος της Τριάδος, γεννά εκ της ουσίας Του τον Υιό και εκπορεύει το Πνεύμα το 'Αγιον. Άλλως πώς θα ήταν ομοούσιοι με Αυτόν;
Το θέμα το γράφει και το αναλύει ξεκάθαρα ο Μέγας Αθανάσιος, ας πούμε στον Γ' Κατά Αρειανών λόγο του. Μιλάει ξεκάθαρα για γέννηση εκ του Πατρός και αλλού το διευκρινίζει περισσότερο λέγοντας το εκ της Πατρικής ουσίας. Επίσης η ίδια διευκρίνιση αναφέρεται και στο σύμβολο πίστεως της Νικαίας (325 μ.Χ.) : " γεννηθέντα ἐκ τοῦ πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν ἐκ τῆς ουσίας τοῦ πατρός" .
Το δίλημμα λοιπόν είναι περιττό και συγχέει άνευ λόγου και αιτίας τη φύση με την υπόσταση, πράγματα που οι άγιοι Πατέρες διαχώρισαν και διερμήνευσαν σαφέστατα. Ας μείνουμε απλά στη δική τους αγιοπνευματική διατύπωση και ερμηνεία και ας μην προσπαθούμε να δημιουργούμε και μετά να επιλύουμε θέματα είτε λελυμένα είτε εκ του μη όντος προκύπτοντα.
Στο παρακάτω χωρίο κατά την ταπεινή μας γνώμη ο κ. καθηγητής συγχέει πρόσωπο - υπόσταση και φύση. Μάλιστα φαίνεται ότι εισάγει και μια νέα διάκριση: την υπόσταση, την οποία θεωρεί περιεκτικότερη του προσώπου! Το χωρίο: "Ἐπίσης καλλίτερο μήπως εἶναι νά λέμε ὑπόσταση τοῦ Υἱοῦ ἀντί τό πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ; Μήπως καλλίτερο εἶναι νά λέμε ὁ Υἱός (ἡ ὑπόστασή Του) γεννᾶται ἐκ τῆς ὑποστάσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τοῦ προσώπου ἤ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός;
Μέ τόν ὅρο ὑπόσταση νά ἐννοοῦμε καί οὐσία καί πρόσωπο; Σ' αὐτό μᾶς ὁδηγεῖ καί τό Ἑβρ. 1,3: Ὁ υἱός «εἶναι ἀπαύγασμα τῆς δόξης καί χαρακτήρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ (τοῦ Πατρός)». Ὁ ὅρος ὑπόστασις φαίνεται ὅτι μπορεῖ νά εἶναι εὐρύτερος-περιεκτικότερος κατά τήν ἔννοια τοῦ ὅρου πρόσωπο".
Και εδώ μας απαντά ξεκάθαρα η ορθόδοξη πατερική θεολογία: πρόσωπο και υπόσταση είναι ταυτόσημοι όροι. Επίσης ταυτόσημοι είναι οι όροι φύση και ουσία. Στον Θεό δε η διάκριση είναι τριπλή: υπόσταση, φύση και ενέργεια.
Αυτά με αγάπη και πνεύμα συμβολής στον όποιο σχετικό διάλογο.
Κ Νούσης
θεολόγος-φιλόλογος
1. https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/58378-i-gennisi-tou-yioy-ek-tou-theoy-patros
ΓΝΩΣΤΟΣ ΟΠΑΔΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΣΥΜΜΑΖΕΥΕΤΑΙ. ΠΩΣ ΤΑΥΤΙΖΟΝΤΑΙ ΟΛΟΙ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΤΑΤΕ; ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ; ΜΗΠΩΣ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ; Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΝΩΣΕ ΣΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΟΥ ΔΕ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΥΣΙΑ ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ΕΧΟΥΜΕ ΤΡΕΙΣ ΟΥΣΙΕΣ; ΣΕ ΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΟ; ΤΟ ΚΑΤΑ ΧΑΡΙΝ ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ;
Πρός τους ακρίτως ταυτίζοντας Πρόσωπο και Υπόσταση στην Ορθόδοξη Χριστιανική Θεολογία
«Σαβέλλιος μὲν πρὸς Ἰουδαίους βλέπων… προσώπων συγχέων ὑπόστασιν»1.
«Εἰ δὲ, ὡς προειρήκαμεν, ἐκ βουλήσεως οὐκ ἔστιν ἡ πατρικὴ οὐσία καὶ ὑπόστασις, εὔδηλον, ὡς οὔτε τὸ ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως ἐκ βουλήσεως ἄν εἴη. Ὁποία γὰρ ᾖ καὶ ὡς ἐὰν ᾖ ἡ μακαρία ἐκείνη ὑπόστασις, τοιοῦτον καὶ οὕτως εἶναι καὶ τὸ ἴδιον ἐξ αὐτῆς γέννημα δεῖ. Καὶ αὐτὸς γοῦν ὁ Πατὴρ οὐκ εἶπεν∙ Οὗτός ἐστιν ὁ βουλήσει μου γεγονὼς Υἱὸς, οὐδὲ, Ὅν κατ’ εὐδοκίαν ἔσχον Υἱόν∙ ἀλλ’ ἁπλῶς, Ὁ Υἱός μου, καὶ μᾶλλον, Ἐν ᾧ ηὐδόκησα∙ δεικνὺς ἐκ τούτων, ὅτι, Φύσει μὲν οὗτός ἐστιν Υἱὸς, ἐν αὐτῷ δὲ τῶν ἐμοὶ δοκούντων ἡ βούλησις ἀπόκειται»16.
Ἡ ἑρμηνεία τῶν Χριστιανῶν Ὑπαρξιστῶν καὶ Περσοναλιστῶν τοῦ γνωστοῦ χωρίου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ «…οὐκ εἶπεν `ἐγὼ εἰμι ἡ οὐσία’, ἀλλ’ `ἐγὼ εἰμι ὁ ὤν’∙ οὐ γάρ ἐκ τῆς οὐσίας ὁ ὤν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ὄντος ἡ οὐσία∙ αὐτός γὰρ ὁ ὤν, ὅλον ἐν ἑαυτῷ συνείληφε τὸ εἶναι»17, ὅτι δῆθεν σημαίνει τήν ἐνδοτριαδικὴ πρόταξη τῆς ὕπαρξης (ἀφήνουμε τὸ γεγονός ὅτι, φιλοσοφικὰ, ἡ ὕπαρξη δέν ταυτίζεται ἀπόλυτα μὲ τήν ὑπόσταση, ποὺ δηλώνει τόν μυστικὸ, ἀΐδιο καὶ ἐσωτερικὸ τρόπο τῆς ὕπαρξης18) ἔναντι τῆς οὐσίας, ἀποτελεῖ αὐθαίρετη ἑρμηνεία καὶ σόφισμα, γιατί στὰ χρόνια τοῦ Ἁγίου ἡ μετοχὴ τοῦ ρήματος «εἰμὶ» ἀναφερόταν φιλοσοφικο-θεολογικὰ στήν οὐσία, δηλ. στὸ «εἶναι»19 (θέλοντας μὲ τὴν ἐνεστωτικὴ μετοχὴ ὁ ὤν νὰ ἐξάρει τήν ἀϊδιότητα τοῦ Θεοῦ), καὶ ὄχι στὸ πρόσωπο, ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχε ―μὲ τήν ὑπαρξιστικὴ ἔννοια― ἡ διάκριση μεταξύ οὐσίας καὶ ὑπάρξεως: «ἔλεγεν `ἐγὼ εἰμὶ ἡ ζωὴ,’ ἀλλ’ οὐκ ἄν νοοῖτο ζωὴ, μὴ ὑφεστηκὼς∙ καὶ τῷ Μωσῇ πάλιν, `ἐγὼ εἰμι ὁ ὤν,’ τὸ δὲ ὤν ἀληθῶς, πῶς ἄν νοοῖτο οὐκ ἐν ὑποστάσει τῇ καθ’ ἑαυτὸν σωζόμενον;»20. Ἐπίσης, κατὰ τόν ἑβραϊκὸ τρόπο (βλ. Ἰω. 1, 1) τοῦ «σκέπτεσθαι»
Ὁμοίως, ὁ μεγάλος θεολόγος τοῦ 8ου αἰώνα καὶ Οἰκουμενικὸς διδάσκαλος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός (680-755) ἀφιερώνει εἰδικὸ ὁρισμὸ γιὰ τήν ὑπόσταση καὶ εἰδικὸ γιὰ τὸ πρόσωπο: «Ἡ δὲ ὑπόστασις θέλει ἔχειν οὐσίαν μετὰ συμβεβηκότων47 καὶ καθ’ ἑαυτὴν ὑφίστασθαι καὶ αἰσθήσει ἤγουν ἐνεργείᾳ θεωρεῖσθαι. Ἀδύνατον δὲ δύο ὑποστάσεις μὴ διαφέρειν ἀλλήλων τοῖς συμβεβηκόσι καὶ ἀριθμῷ διαφέρειν ἀλλήλων. Χρὴ δὲ γινώσκειν, ὅτι τὰ χαρακτηριστικὰ ἰδιώματα τὰ συμβεβηκότα εἰσὶ τὰ χαρακτηρίζοντα τὴν ὑπόστασιν»48. Μὲ μία φράση, «τὸ κοινόν μετὰ τοῦ ἰδιάζοντος ἔχει ἡ ὑπόστασις»49.
Ἐξάλλου, «πρόσωπόν ἐστιν, ὅπερ διὰ τῶν οἰκείων ἐνεργημάτων τε καὶ ἰδιωμάτων ἀρίδηλον καὶ περιωρισμένην τῶν ὁμοφυῶν αὐτοῦ παρέχεται ἡμῖν τὴν ἐμφάνειαν, οἷον ἐμφάνειαν, οἷον ὁ Γαβριὴλ τῇ ἁγίᾳ θεοτόκῳ διαλεγόμενος, εἷς τῶν ἀγγέλων ὑπάρχων, μόνος ἐκεῖσε παρὼν διελέγετο, κεχωρισμένος τῶν ὁμοουσίων ἀγγέλων διὰ τῆς ἐν τῷ τόπῳ παρουσίας καὶ διαλέξεως, καὶ ὁ Παῦλος ἐπὶ τῶν ἀναβαθμῶν δημηγορῶν, εἷς τῶν ἀνθρώπων ὤν, διὰ τῶν ἰδιωμάτων καὶ ἐνεργημάτων αὐτοῦ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων διεστέλλετο»50.
Ἐξάλλου, «πρόσωπόν ἐστιν, ὅπερ διὰ τῶν οἰκείων ἐνεργημάτων τε καὶ ἰδιωμάτων ἀρίδηλον καὶ περιωρισμένην τῶν ὁμοφυῶν αὐτοῦ παρέχεται ἡμῖν τὴν ἐμφάνειαν, οἷον ἐμφάνειαν, οἷον ὁ Γαβριὴλ τῇ ἁγίᾳ θεοτόκῳ διαλεγόμενος, εἷς τῶν ἀγγέλων ὑπάρχων, μόνος ἐκεῖσε παρὼν διελέγετο, κεχωρισμένος τῶν ὁμοουσίων ἀγγέλων διὰ τῆς ἐν τῷ τόπῳ παρουσίας καὶ διαλέξεως, καὶ ὁ Παῦλος ἐπὶ τῶν ἀναβαθμῶν δημηγορῶν, εἷς τῶν ἀνθρώπων ὤν, διὰ τῶν ἰδιωμάτων καὶ ἐνεργημάτων αὐτοῦ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων διεστέλλετο»50.
EAN KATI ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΗΝ ΑΙΔΙΟ ΤΡΙΑΔΑ; ΤΟ ΙΔΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. ΝΕΟΣ ΘΕΟΣ ΦΙΛΕ; ΚΑΘ'ΟΜΟΙΩΣΙΝ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου