«Ο ΘΛΙΜΜΕΝΟΣ ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ» Valentina Gaspardo

 « Ο σύγχρονος κόσμος έχει απλώς φαινομενικά εγκαταλείψει τα ενδύματα των πιστών

Ο ΘΛΙΜΜΜΕΝΟΣ ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ​

   « Μόνο στην όψη ο σύγχρονος κόσμος έχει απορρίψει τα ενδύματα του πιστού. Ο θεός του είναι ο πιο σκληρός που υπήρξε ποτέ. H φιλοσοφία του η πιο καταστροφική όλων των εποχών. Η σημερινή θρησκευτικότητα παράγει τα δόγματά της, αν και αόρατα στα θετικιστικά και μηδενιστικά μάτια της τεχνολογικής καινοτομίας και του αυτοδημιούργητου ανθρώπου.

Ένα  διάσημο απόσπασμα από την Ηθική του Σπινόζα , που στρέφεται ενάντια στη «μυστική» και δεισιδαιμονική ερμηνεία αυτού που υπάρχει, έχει ως εξής:

« Αν, για παράδειγμα, έπεσε μια πέτρα από μια στέγη στο κεφάλι κάποιου και τον σκότωσε, θα αποδείξουν με τον εξής τρόπο ότι η πέτρα έπεσε για να σκοτώσει αυτόν τον άνθρωπο. Αν δεν έπεσε με αυτόν τον σκοπό, με το θέλημα του Θεού, πώς τόσες πολλές περιστάσεις (και, μάλιστα, πολλές συχνά συμπίπτουν) θα μπορούσαν να συνέβαλαν τυχαία σε αυτό; Ίσως θα απαντήσετε ότι αυτό συνέβη επειδή φυσούσε ο άνεμος και επειδή εκείνος ο άνθρωπος περνούσε από εκεί. Αλλά θα επιμείνουν: και γιατί φυσούσε εκείνη τη στιγμή ο άνεμος; Γιατί ο άντρας περνούσε από εκεί ακριβώς εκείνη τη στιγμή; Αν απαντήσετε με τη σειρά σας  ότι ο άνεμος είχε ανέβει τότε επειδή η θάλασσα την προηγούμενη μέρα, όταν ο καιρός ήταν ακόμα ήρεμος, είχε αρχίσει να ταράζεται και επειδή ο άντρας είχε προσκληθεί από έναν φίλο, θα επιμείνουν ξανά, αφού δεν υπάρχει ποτέ τέλος στις ερωτήσεις: και γιατί η θάλασσα ήταν ταραγμένη; γιατί είχε προσκληθεί ο άντρας εκείνη τη στιγμή; Και έτσι δεν παύουν να σε ρωτούν συνεχώς για τα αίτια των αιτίων, μέχρις ότου καταφύγεις στο θέλημα του Θεού, δηλαδή στο άσυλο της άγνοιας».

Ένα κοσμικό (εκκοσμικευμένο) όραμα που μας είναι πλέον οικείο. Είναι σαφές, θα λέγαμε, ότι το παρόν γεγονός εξαρτάται από τη μυστηριώδη συνένωση των αιτίων, που, η μία μετά την άλλη, έχουν δημιουργήσει αυτό που εμφανίζεται. Μια ευτυχής συνάντηση σε ένα ασυνήθιστο μέρος θα ήταν μια άλλη ευκαιρία για να επαληθεύσουμε αυτή τη θέση, σύμφωνα με την οποία η ίδια η συνάντηση παίρνει τη μορφή ενός απλού κουβαριού από «μονοπάτια», όλα ξεχωριστά τακτοποιημένα και προσηλωμένα στον μοναδικό τους σκοπό, που κινούνται σαν παραπόταμοι για να διογκώσουν τόν ωκεανό των ανθρώπινων υποθέσεων. Φυσικά, αν δεν είχα κινηθεί προς εκείνο το μέρος, αν δεν είχα μια μεγάλη συζήτηση με τον ιδιοκτήτη, αν βιαζόμουν. Εάν το άτομο που "συνέβη" να είναι εκεί δεν είχε κάτι επείγον για άλλους λόγους. Αν είχαν περάσει λίγα λεπτά ακόμα... δεν θα γινόταν εκείνη η θαυματουργή συνάντηση. Λοιπόν, εμείς οι σύγχρονοι ονομάζουμε αυτόν τον θεό Τύχη.

Προφανώς, η αναφορά στην αιτιακή σειρά μοιάζει με την πιο ακριβή επιστημονική ανάλυση που δεν αφήνει απ' έξω ούτε ένα ίχνος από όσα μένουν ανείπωτα. Που θεραπεύει την άγνοια με μια χιονοστιβάδα από αδιαμφισβήτητα γεγονότα. Και αυτά τα γεγονότα, στην κοσμική αφήγηση, φιλοδοξούν, παρά τήν θέλησή τους, σε μια αναλογία : γιατί , ρωτάμε, παρήχθησαν με αυτή τη σειρά, σε αυτόν τον χρόνο, σε αυτόν τον χώρο; Μια τύχη, μια σύμπτωση. Κάθε εξήγηση που επιδιώκει να κατανοήσει την αναγκαιότητα του γεγονότος είναι προορισμένη να αποτύχει. Αν αναρωτιόμασταν ποια ήταν η αιτία της συνεχιζόμενης πανδημίας, θα αντλούσαμε από μια σειρά περιβαλλοντικών, οικολογικών και οικονομικών φαινομένων που «ώθησαν» τον ιό να κάνει το άλμα στο είδος. Λοιπόν, αλήθεια. Αλλά μη ικανοποιημένοι με αυτή τη γνώση, αν θέλαμε να ικανοποιήσουμε πλήρως το «γιατί» που μας βασανίζει, να καταπνίξουμε και να βρούμε χώρο για τον πόνο με τον οποίο είναι πρησμένη η καρδιά μας, δεν θα υπήρχε καμία πιθανότητα – διδάσκει ο Σπινόζα. Μπορούμε να σκάψουμε, να αναποδογυρίσουμε, να χειριστούμε τις αιτίες που έχουμε στην κατοχή μας άπειρες φορές, αλλά καμία από αυτές δεν θα μας άνοιγε την καρδιά της γης, για να βγάλουμε το μυστικό από μέσα. Δεν υπάρχει μιά αιτιώδης συνάφεια στην οποία η κίνηση των πραγμάτων μπορεί να εντοπιστεί ως η τελική βάση. Το ξαναβλέπουμε με τον ιό που μας πολιορκεί: οι εξηγήσεις επιβεβαιώνουν την πραγματικότητα των φαινομένων που έχουν προκύψει, παρ 'όλα αυτά, από τη διασταύρωση αόρατων δεσμών, η πλοκή των οποίων δεν είναι εφικτή. Με άλλα λόγια, η σειρά των αιτίων λέει μόνο για ατυχήματα. Ο Σπινόζα το επιβεβαιώνει και, ενοχλημένος, καταδικάζει την ανθρώπινη ανησυχία, ποτέ δεν ικανοποιείται από την αναζήτηση που ολοκληρώθηκε, που θέλει να βρει ανάπαυση στον Θεό. Δεν χρειάζεται να πάμε πίσω, επιμένει: μια άλλη ερώτηση θα πάρει τη θέση και το επείγον της προηγούμενης, σε ένα ατελείωτο κύκλωμα.

Ωστόσο, στο «άσυλο της άγνοιας» δεν συχνάζουν μόνο εκείνοι που από την ημιτελή σειρά συνάγουν μια ανώτερη Βούληση. Είναι το μέρος που κατοικεί ο καθένας μας στην καθημερινότητα, γιατί η σειρά είναι πραγματικά ημιτελής, για όλους. Το πρόβλημα είναι ότι το δεύτερο όραμα - το κοσμικό - βασίζεται, ασυνείδητα, σε μια ταυτολογία: συμβαίνει επειδή συμβαίνει.

Έτσι, αν είναι αλήθεια ότι «η άγνοια που καταφεύγει στο θέλημα του Θεού» είναι πολύ αφελής και μερικές φορές αντιπαραγωγική στο βαθμό που αρνείται την έρευνα στο όνομα του τεκμηρίου ότι έχει συλλάβει ένα θεϊκό σχέδιο (τιμωρία, πρόοδος, ανταμοιβή, κ.λπ.), είναι εξίσου αλήθεια ότι η εναλλακτική δεν ακούγεται πλέον ελκυστική. Πρώτα από όλα για το δικό του τεκμήριο, λόγω της δικής του υπόθεσης : δηλαδή ότι έχει καταλάβει τα πάντα ή ότι μπορεί να το κάνει, χωρίς τη βοήθεια του Άγνωστου. Η ανάγκη του φαινομένου είναι πάντα μπροστά μας, ανεξάρτητα από το πόσο πολυάριθμα και ευρεία είναι τα βήματα που κάνουμε στην προσπάθειά μας να το φτάσουμε. Έχοντας χάσει τη σαφήνεια της πορείας της, η νεωτερικότητα υψώνει βωμούς στον θεό της, την Τύχη. Ο σημερινός άνθρωπος, με λόγια απαλλαγμένα από κάθε θρησκευτική έμπνευση, οικοδομεί μια αδυσώπητη πίστη, η οποία, σε αντίθεση με τις αρχαίες θρησκείες, είναι ένα δόγμα που κηρύττει μια βουβή, κωφή ύπαρξη, τυφλή στο πεπρωμένο των ανθρώπων.

Άγαλμα του Άρη

Μια θλιβερή θρησκεία για έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζει τα όριά του, ούτε τα πλεονεκτήματά του, ούτε αντιλαμβάνεται την καταγωγή του. Χλευάζοντας κάθε πεποίθηση, κορόιδευε τον εαυτό του, γεννώντας μια από τις πιο τρομακτικές δεισιδαιμονίες όλων των εποχών.

«Η δεισιδαιμονία είναι η θρησκεία των αδύναμων πνευμάτων». (E. Burke, Reflections on the Revolution in France)

Τρομερή και χονδροειδής, κηρύττει την ακραία μοναξιά και την ανεπίτρεπτη ανοησία. Ο αρχαίος άνθρωπος εμπνεόταν από τις πιο βαθιές ερωτήσεις, γιατί δεν ήταν μόνος και άδειος. Η ερώτηση είχε σκοπό. Ο «ελεύθερος» άνθρωπος, του οποίου η ιδέα είναι ότι τελικά δεν υπάρχουν εξηγήσεις, παλεύει, δυσκολεύεται  να σηκώσει το πρόσωπό του προς τους δαίμονες που τον προκαλούν.

Φοβάται τις αβύσσους που τυλίγουν την εμπειρία του γιατί έχει αποφασίσει ότι είναι το σπίτι τού τίποτα. Ο Πασκάλ το λέει καλά: πρόκειται για τη διαφοροποίηση, την εκτροπή, που σήμερα είναι η τεχνολογία, η επιστήμη, το νέο μοντέλο ενός αντικειμένου που δεν ικανοποιεί, με καμία από τις μορφές του, τώρα ή ποτέ, την αρχική ανάγκη. Δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε τον πόνο που προκαλεί η πίστη μας .

Επομένως, καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι η πίστη, αυτή καθεαυτή, που προκαλεί πόνο. Αλλά μια ανίσχυρη, άδικη, δεισιδαιμονική πίστη. Όλα όσα ο σύγχρονος κόσμος θα ήθελε να ξεφορτωθεί, μέχρι τότε, με μια ασυνήθιστη και λεπτή ανατροπή, θα τα επαναφέρει στη μόδα με ανανεωμένη δύναμη. Εάν η πίστη και η λογική δεν μπορούν ποτέ να ειπωθούν ότι είναι χωριστά, είναι ζήτημα να δουλέψουμε πάνω στη μεγαλύτερη, πιο ολοκληρωμένη φιλοσοφία, έτσι ώστε η μεγαλύτερη πίστη να μπορέσει να εμφανιστεί, σε κοινή κίνηση . Δεν θα απαλλαγούμε από τη δεισιδαιμονία προσποιούμενοι ότι κυριαρχούμε στα πράγματα και αφήνοντας στην άκρη τον τρόμο του ερωτήματος για τη ζωή. Μόνο αμφισβητώντας τον εαυτό μας, ώστε η δύναμη του ιερού να ξανανοίξει στα κουρασμένα μάτια μας. Θα έπρεπε, ίσως, να απελευθερωθούμε από την αγωνιώδη πνευματικότητα που ξεχνιέται για να δώσουμε στον άνθρωπο τους θεούς του.

«Ο ιμμανεντιστικός ιδεαλισμός,  ακριβώς σάν ιμμανεντιστικός ιδεαλισμός, δεν μπορεί να πει για το υπερβατικό ότι υπάρχει ούτε μπορεί να πει ότι δεν υπάρχει. Αν δεν μπορούμε να υπερβούμε το όριο της εμπειρίας, το να την κάνουμε απόλυτο είναι δόγμα, όσο και να επιβεβαιώσουμε ένα υπερβατικό απόλυτο». (G. Bontadini, στο A. Lombardi, Το επιστημονικό πρόσωπο της ιταλικής φιλοσοφίας)

Valentina Gaspardo

«IL TRISTE DIO DEI MODERNI» - Inchiostronero