Οι μητροπόλεις, είπε ο Eugenio Montale, κατοικούνται από εκατομμύρια ερημίτες. Νομίζω ότι το ίδιο μπορεί να ειπωθεί σήμερα για μικρότερες πόλεις, ακόμα και για χωριά. Η ατομική απομόνωση είναι το διακριτικό και οικουμενικό χαρακτηριστικό της σημερινής ζωής. Όχι η μοναξιά, που μπορεί να είναι επιλογή και μάλιστα μακαριότητα (Beata solitudo, sola beatitudo), αλλά η απομόνωση, που είναι η απώλεια του κόσμου, η αποδυνάμωση των δεσμών και των σχέσεων της κοινότητας. Η Hannah Arendt το υπογράμμισε αυτό. Συνδεδεμένοι με τον κόσμο, μέσω του Διαδικτύου, αλλά αποσυνδεδεμένοι από τους γείτονές μας και τα περίχωρά μας: ζούμε απομακρυσμένα, απόντες σε γειτνίαση. Και μετά όλο και μικρότερες οικογένειες, ακόμη και μονογονεϊκές οικογένειες (μια αντίφαση εν τοις όροις). Τα ΜΜΕ μας κάνουν παρέα στη μοναξιά και μας κάνουν μοναχικούς στην παρέα. Περιγράφοντας τη Scontentopoli (Σκοντεντόπολη), την πόλη που κατοικείται από δυσαρεστημένους, στο δοκίμιό μου αφιερωμένο στους Ανικανοποίητους/Scontenti (Marsilio, 2022) τόνισα τρεις παράγοντες ως τις κύριες αιτίες της αστικής αποξένωσης: Την επικράτηση της ασχήμιας στο όνομα της λειτουργικότητας της στέγασης. Tήν τυραννία του κέρδους στο όνομα της ολοκληρωτικής εμπορευματοποίησης. Την εισβολή λαθρομεταναστών και των αστέγων που καθιστούν ξένα, μέρη που κάποτε βιώναμε σάν δικά μας, οικεία.
Οι αλλοτριωμένοι χώροι, και ακόμη περισσότερο οι μη-τόποι (non-lieux), για να αναφέρω τον Marc Augé, αγριεύουν τους κατοίκους τους. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει μόνο στην ατομική διάσταση, αλλά πάντα παρεμβάλλεται σε ένα ζωτικό πλαίσιο: «Είμαι εγώ και η περίσταση μου», είπε ο Ortega y Gasset. Αν ζεις στην ασχήμια, στην υποβάθμιση, στο άμορφο ή μέσα σε μια παγκόσμια υπεραγορά, καταλήγεις να μισείς την πόλη, θεωρώντας την εχθρική, επεμβατική και απειλητική. Την ζεις με βαριά καρδιά και την υποφέρεις αναλόγως. Και το σπίτι γίνεται το αντίθετό της, το καταφύγιο από την πόλη.
Το μέλλον της πόλης, κατά τη γνώμη μου, συνδέεται με την ανάκτηση τριών παραγόντων αντίθετου πρόσημου από τους προηγούμενους: Την εκ νέου ανακάλυψη της αστικής, ευχάριστης, κοινοτικής διάστασης της πόλης και του χωριού. Την αρμονική ανάκτηση της ομορφιάς σε όλες τις πιθανές μορφές της. Και τέλος, ένα ακόμη πιο λεπτό και επίπονο θέμα: η εκ νέου ανακάλυψη μιας ιερής καρδιάς γύρω από την οποία ζει ένα χωριό, μια γειτονιά, μια πόλη.
Αυτοί είναι τρεις παράγοντες που επιφέρουν τρεις επαναστάσεις, ή μάλλον μια Επανάσταση που περιλαμβάνει αρμονικά και τις τρεις, επίσης επειδή υπάρχουν εμφανείς συνδέσεις μεταξύ της ομορφιάς και του ιερού, της κοινότητας και του ιερού, της ομορφιάς και της κοινότητας. Η προηγούμενη ιστορία εμπιστεύτηκε το ιερό σε θρησκευτικά κτίρια, τον καθεδρικό ναό, τις εκκλησίες, αλλά μερικές φορές ακόμη και τα κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν για πολιτικούς ή στρατιωτικούς σκοπούς ή ήταν αφιερωμένα στην ιστορική μνήμη των μεγάλων και των ηρώων ήταν επιβλητικά. Έπειτα εμπιστεύτηκε την ομορφιά πάνω από όλα στα φυτά, στα λουλούδια, στους κήπους, καθώς και στην καθαριότητα των δρόμων και των τοίχων, στη βιωσιμότητα των γειτονιών και των γωνιών της πόλης. Και εμπιστεύτηκε την κοινότητα στους κύριους χώρους κοινωνικοποίησης, την ενορία ή τον καθεδρικό ναό, τους συλλόγους εργαζομένων ή μετά τη δουλειά, τα κινήματα, τα συνδικάτα και τα κόμματα, τους συλλόγους και τους χώρους διασκέδασης, συμπεριλαμβανομένων των θεάτρων και των κινηματογράφων. Πρόκειται για τήν ευθύνη να ξανασκεφτούμε αυτές τις ζωτικές διαστάσεις στο παρόν μας, να τις βρούμε μετά το διαδίκτυο (web), μετά το κλείσιμο (που επιδεινώθηκε από την πανδημία), πέρα από τα αόρατα τείχη που μας εμποδίζουν να ζήσουμε την κοινότητα, την ομορφιά και το ιερό.
Είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς την πόλη χωρίς την πολιτική διάσταση που καθορίζει τις συνθήκες και τα σχέδιά της. Αλλά μια νέα πολιτική είναι αδιανόητη χωρίς σκέψη, όραμα και προοπτική που διευρύνει το πεδίο της και μακραίνει το βλέμμα της. Αδυνατώντας να φανταστούμε μια tabula rasa, αλλά αναγκασμένοι να ξαναρχίσουμε από την πραγματικότητα και από ό,τι υπάρχει ήδη στην πραγματικότητα, με όλες τις ατέλειές της, τό ζητούμενο είναι να βρεθεί ένα νέο φως και μια νέα ματιά στα πράγματα, αφού τα αναμορφώσουμε, τα αναδιαρθρώσουμε, τα αναδιαμορφώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Αλλά η επανάσταση είναι πολιτισμική πριν νά είναι πολεοδομική, υπαρξιακή πριν νά είναι αρχιτεκτονική, πνευματική πριν γίνει μηχανική.
Δεν πρόκειται για αναζήτηση της Ιδανικής Πόλης, που χάνεται στους ουρανούς της Ουτοπίας, αλλά τής Civitas Hominis σε ιστορική κλίμακα, που κατοικεί στην πραγματικότητα με το μυαλό του μύθου και χρησιμοποιεί τη δημιουργικότητα για να ξαναξυπνήσει την παράδοση. Η πόλη είναι το υπαίθριο κοινό σπίτι μας, μέ τόν ουρανό ανοιχτό,των συμπολιτών και συνοδοιπόρων μας.
Το μέλλον της πόλης, κατά τη γνώμη μου, συνδέεται με την ανάκτηση τριών παραγόντων αντίθετου πρόσημου από τους προηγούμενους: Την εκ νέου ανακάλυψη της αστικής, ευχάριστης, κοινοτικής διάστασης της πόλης και του χωριού. Την αρμονική ανάκτηση της ομορφιάς σε όλες τις πιθανές μορφές της. Και τέλος, ένα ακόμη πιο λεπτό και επίπονο θέμα: η εκ νέου ανακάλυψη μιας ιερής καρδιάς γύρω από την οποία ζει ένα χωριό, μια γειτονιά, μια πόλη.
Αυτοί είναι τρεις παράγοντες που επιφέρουν τρεις επαναστάσεις, ή μάλλον μια Επανάσταση που περιλαμβάνει αρμονικά και τις τρεις, επίσης επειδή υπάρχουν εμφανείς συνδέσεις μεταξύ της ομορφιάς και του ιερού, της κοινότητας και του ιερού, της ομορφιάς και της κοινότητας. Η προηγούμενη ιστορία εμπιστεύτηκε το ιερό σε θρησκευτικά κτίρια, τον καθεδρικό ναό, τις εκκλησίες, αλλά μερικές φορές ακόμη και τα κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν για πολιτικούς ή στρατιωτικούς σκοπούς ή ήταν αφιερωμένα στην ιστορική μνήμη των μεγάλων και των ηρώων ήταν επιβλητικά. Έπειτα εμπιστεύτηκε την ομορφιά πάνω από όλα στα φυτά, στα λουλούδια, στους κήπους, καθώς και στην καθαριότητα των δρόμων και των τοίχων, στη βιωσιμότητα των γειτονιών και των γωνιών της πόλης. Και εμπιστεύτηκε την κοινότητα στους κύριους χώρους κοινωνικοποίησης, την ενορία ή τον καθεδρικό ναό, τους συλλόγους εργαζομένων ή μετά τη δουλειά, τα κινήματα, τα συνδικάτα και τα κόμματα, τους συλλόγους και τους χώρους διασκέδασης, συμπεριλαμβανομένων των θεάτρων και των κινηματογράφων. Πρόκειται για τήν ευθύνη να ξανασκεφτούμε αυτές τις ζωτικές διαστάσεις στο παρόν μας, να τις βρούμε μετά το διαδίκτυο (web), μετά το κλείσιμο (που επιδεινώθηκε από την πανδημία), πέρα από τα αόρατα τείχη που μας εμποδίζουν να ζήσουμε την κοινότητα, την ομορφιά και το ιερό.
Είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς την πόλη χωρίς την πολιτική διάσταση που καθορίζει τις συνθήκες και τα σχέδιά της. Αλλά μια νέα πολιτική είναι αδιανόητη χωρίς σκέψη, όραμα και προοπτική που διευρύνει το πεδίο της και μακραίνει το βλέμμα της. Αδυνατώντας να φανταστούμε μια tabula rasa, αλλά αναγκασμένοι να ξαναρχίσουμε από την πραγματικότητα και από ό,τι υπάρχει ήδη στην πραγματικότητα, με όλες τις ατέλειές της, τό ζητούμενο είναι να βρεθεί ένα νέο φως και μια νέα ματιά στα πράγματα, αφού τα αναμορφώσουμε, τα αναδιαρθρώσουμε, τα αναδιαμορφώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Αλλά η επανάσταση είναι πολιτισμική πριν νά είναι πολεοδομική, υπαρξιακή πριν νά είναι αρχιτεκτονική, πνευματική πριν γίνει μηχανική.
Δεν πρόκειται για αναζήτηση της Ιδανικής Πόλης, που χάνεται στους ουρανούς της Ουτοπίας, αλλά τής Civitas Hominis σε ιστορική κλίμακα, που κατοικεί στην πραγματικότητα με το μυαλό του μύθου και χρησιμοποιεί τη δημιουργικότητα για να ξαναξυπνήσει την παράδοση. Η πόλη είναι το υπαίθριο κοινό σπίτι μας, μέ τόν ουρανό ανοιχτό,των συμπολιτών και συνοδοιπόρων μας.
ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΠΙΔΙΩΞΕ Η ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΧΗ ΑΛΛΑ ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ ΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΙ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ, ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛΥΜΕΝΗΣ ΔΥΣΕΩΣ, ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΚΑΤΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΑΣ, ΤΟΝ ΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΟΚΡΑΤΙΑ.
ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ, ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΤΗΣ, ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΕΙ ΤΟΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΤΗΝ ΕΞΥΠΝΑΔΑ, ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ, ΤΟΝ ΥΠΗΡΕΤΗ ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου