ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (26)

Συνέχεια από Πέμπτη, 18 Μαρτίου 2021

HANS JONAS  -  TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK  -  ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

  6.  ΥΠΗΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ: ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ»

                                           3.  Το  θέμα τής θυσίας                                                   

 

      Πρέπει να δούμε ωστόσο κατάματα τη «σκληρή αλήθεια», ότι o «έσχατος λόγος» (ultima ratio) τής ζωής μιας κοινωνίας ήταν και είναι ανέκαθεν η «υποχρεωτική», αντιπροσωπευτική θυσία τής ατομικής ζωής. Συναντάμε κατ’ αρχήν τη θυσία ανθρώπων σε πρώιμες κοινότητες, που δεν τελείτο από κάποια «δίψα αίματος» ή καποιαν ανεξέλεγκτη αγριότητα, αλλά ως «πανηγυρική εκτέλεση» μιας ύψιστης, ιερής αναγκαιότητας. Ένας απ’ την ανθρώπινη κοινότητα έπρεπε να πεθάνη, για να μπορέσουν όλοι να ζήσουν, να καρποφορήση η γη, να ανανεωθή ο κύκλος τής φύσεως.  Και δεν θυσιαζόταν ένας οποιοσδήποτε αιχμάλωτος «εχθρός», αλλά ένα επιλεγμένο μέλος τής ίδιας της ομάδας: ο ενιαύσιος, συνήθως, βασιλιάς.  Αν υφίστατο δε κάποια «σκληρότητα» ή και «θηριωδία» σε όλο αυτό, δεν επρόκειτο για τη σκληρότητα των ανθρώπων, αλλά τών θεών, ή τής αυστηρής και ανεπιεικούς μάλλον τάξεως των πραγμάτων, που απαιτούσε, όπως πίστευαν, αυτό το «έπαθλο», ώστε να «ευεργετηθή» η ζωή. Έπρεπε, για να εξασφαλισθή, και να εξασφαλίζεται συνεχώς αυτή η «ευεργεσία» για λογαριασμό τής κοινότητας, να πληρώνεται συνεχώς το φοβερό «αντίτιμο» (“qui pro quod”).

        Καλούμαστε να μην παραγνωρίζουμε, απ’ το ύψος τής «πεφωτισμένης» μας γνώσης, το «μέγεθος» που υπάρχει στη βάση αυτού τού τρομερού πράγματος. Οι συγκεκριμένες «αιτιώδεις παραστάσεις» που ενεργούσαν εδώ, έχουν «εξοριστή» προ πολλού στο βασίλειο της δεισιδαιμονίας.  Αποστέλλουμε όμως και μεις σήμερα, σε στιγμές εθνικού κινδύνου, τους νεαρούς μας άνδρες, να διακινδυνεύσουν την ζωή τους για να συνεχίση να ζη η κοινωνία μας, αν και θεωρούμε πως εκστρατεύουν ως «αφοσιωμένοι» (στο καθήκον), στην περίπτωση ενός δικαίου πολέμου, και πολύ σπάνια ως «τετιμημένοι» με τον (αρχέγονο) ρόλο τού θύματος. Χωρίς να εξαρτάται η «αναχώρησή» τους αυτή απ’ τη θέληση και συγκατάθεσή τους, όσο κι αν ενδέχεται να επιθυμούμε και να καλλιεργούμε (μάλιστα) κάτι τέτοιο. Τους στρατολογούμε σύμφωνα με τον νόμο, και στρατολογούμε (θεωρητικά) τούς καλύτερους, γι’ αυτό και αισθανόμαστε ηθικά «εκτεθειμένοι» («θορυβημένοι»), όταν το σύστημα επιλογής λειτουργεί είτε σκόπιμα είτε ως εκ του αποτελέσματος έτσι, ώστε να είναι κυρίως οι «προβληματικοί» (οι «ζημιογόνοι»), οι λιγότερο χρήσιμοι κοινωνικά και οι πιο «περιττοί» εκείνοι που καλούνται να εξαγοράσουν με την ζωή τους τη δική μας ζωή. Καμμιά ωστόσο ορθολογική πεποίθηση για την πραγματική αναγκαιότητα που κυριαρχεί εδώ, δεν μπορεί να «παραμερίση» το ανάμεικτο από ευγνωμοσύνη και χρέος συναίσθημα, που αγγίζει, με την «αντιπροσωπευτική» προσφορά τής ζωής για την ζωή, τη «σφαίρα» τού ιερού. Φαίνεται όμως, πως ακόμα και ανεξάρτητα από τις δραματικές αφορμές μιας οξείας υπαρξιακής κρίσης (όπως η υπεράσπιση π.χ. της εθνικής ανεξαρτησίας ενός λαού), ένα μόνιμο «ζήτημα» ανθρώπινης θυσίας συνοδεύει πάντοτε την απλή ύπαρξη και ανάπτυξη της ανθρώπινης συνύπαρξης – θυσίας, είτε επιβαλλόμενης, είτε εκούσιας, της ζωής και της ευτυχίας λίγων για τους πολλούς. Και τα λόγια τού Γκαίτε όσον αφορά στην ακμή τού χριστιανισμού, μπορούν να ισχύουν θαυμάσια και για την εν γένει φύση τού πολιτισμού: «Τελούνται θυσίες εδώ / Ούτε πρόβατα ούτε ταύροι / Αλλά ανήκουστες ανθρώπινες θυσίες» (Η νύφη τής Κορίνθου). Δεν μπορούμε ποτέ, πράγματι, να εφησυχάσουμε σε μια «βολική» πίστη, ότι το έδαφος, στο οποίο ευδοκιμούν όσα μάς «ικανοποιούν», δεν είναι ποτισμένο με το αίμα μαρτύρων. Υπάρχει ωστόσο και μια «ανήσυχη συνείδηση», που μας επιτρέπει να ρωτήσουμε, εμείς οι ανάξιοι επικαρπωτές: Ποιοι ακριβώς «καλούνται» να γίνουν μάρτυρες; Για ποιο ακριβώς πράγμα ή «σκοπό»; Και ποιοι είναι εκείνοι που κάνουν την επιλογή;

     Δεν θέλω ούτε στο ελάχιστο να συγκρίνω τα ιατρικά πειράματα σε υγιείς ή αρρώστους ανθρώπους (ανθρώπινα «υποκείμενα») με τις αρχέγονες, ανθρώπινες θυσίες. Κάτι όμως απ’ την «(ανθρωπο)θυσία» περιλαμβάνεται (και σήμερα) στην επιλεκτική άρση τού προσωπικού «απαράβατου», αλλά και στην «τελετουργικοποιημένη εγκατάλειψη» κάποιων συνανθρώπων μας σε αχρείαστους κινδύνους τής ζωής ή τής υγείας τους, προς χάριν ενός «μεγαλύτερου κοινωνικού αγαθού». Τα παραδείγματα που ανέφερα απ’ το πεδίο (τη «σφαίρα») τής «αυθεντικής» θυσίας αποσκοπούν στο να οξύνουν τη ματιά μας γι’ αυτήν την «κεκρυμμένη» όψη τού θέματός μας και να τη διακρίνουν σαφώς απ’ τις «κανονικές» και «νόμιμες» υποχρεώσεις και ανάγκες, που επιβάλλει το κοινωνικό σύνολο στον καθέναν μας ως αντάλλαγμα για τα πλεονεκτήματα μιας «κοινής» ζωής.

 ( συνεχίζεται, με το επόμενο υπο-κεφάλαιο: «Το θέμα τού “κοινωνικού συμβολαίου” )