Συνέχεια από: Κυριακή, 28 Μαρτίου 2021
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
V. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
1. Φιλοσοφία και Επιστήμη
Τη σχέση φιλοσοφίας και επιστήμης θα επιχειρήσουμε καταρχήν να την κατανοήσουμε ιστορικά. Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση μας δίνει την εξής εικόνα: με το πέρασμα από το μύθο στο λόγο που συντελείται στην αρχαία Ελλάδα, η φιλοσοφία συγκροτείται ως η θεωρητική επιστήμη κατεξοχήν σε αντιδιαστολή προς την πρακτική γνώση και την απλή δόξα. Βέβαια ο Αριστοτέλης κάνει μία διάκριση ανάμεσα στις επιμέρους θεωρητικές επιστήμες και την “πρώτη φιλοσοφία”, αλλά η διάκριση αυτή είναι εσωτερική υπόθεση της φιλοσοφίας, η οποία ταυτίζεται με την επιστήμη. Ακόμη και η διάκριση σε επιστήμες του λόγου και σε εμπειρικές επιστήμες που γίνεται στην αρχή των νεότερων χρόνων τελεί υπό την ηγεμονία της φιλοσοφίας. Ωστόσο για πρώτη φορά οι φυσικές επιστήμες αρχίζουν κατά την περίοδο αυτή ν' αποκτούν την αυτονομία τους και να εγείρουν την αξίωση ότι παρέχουν έγκυρη και ανεξάρτητη από τη φιλοσοφία γνώση. Η φιλοσοφία του Kant παίρνει υπόψη της τη νέα αυτή κατάσταση που διαμορφώθηκε, καθώς περιορίζει τις αρμοδιότητες της φιλοσοφίας έναντι της εμπειρίας και θεμελιώνει την αυτονομία της τελευταίας. Με το τέλος του γερμανικού ιδεαλισμού που εμφορείται ακόμη από την ιδέα μιας καθολικής φιλοσοφικής επιστήμης διαλύεται τελειωτικά η ενότητα φιλοσοφίας και επιστήμης. Στεκόμαστε πια στο κατώφλι της δικής μας εποχής στην οποία δεσπόζουν οι θετικές επιστήμες.
Συνήθως διακρίνουμε τη φιλοσοφία από τις άλλες επιστήμες που έχουν ως αντικείμενό τους μιαν ορισμένη περιοχή της εμπειρικής πραγματικότητας, την οποία διερευνούμε με μίαν ορισμένη μέθοδο. Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα βασικά γνωρίσματα των επιμέρους επιστημών ως εξής:
α. Είναι εμπειρικές, το αντικείμενό τους δηλαδή είναι μια επιμέρους περιοχή του κόσμου της εμπειρίας μας με την ευρύτερη σημασία της: περιλαμβάνει όχι μόνον περιοχές της φύσης αλλά και ιστορικά γεγονότα, τις γλώσσες, τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, τους ανθρώπινους τρόπους συμπεριφοράς, τις κοινωνικές δομές και τις οικονομικές διαδικασίες. Οι επιστήμες αυτές εξηγούν πάντοτε μέσα από νομοτελειακές ή αιτιακές σχέσεις ορισμένα κάθε φορά εμπειρικά δεδομένα δυνάμει άλλων εμπειρικών δεδομένων.
β. Το αντικείμενό τους το εξετάζουν με μια ιδιαίτερη μέθοδο κι από μίαν ορισμένη οπτική γωνία, ενώ δε λαμβάνουν υπόψη τους άλλες πλευρές του.
Αυτοί οι θεματικοί και μεθοδολογικοί περιορισμοί, που επιβάλλει η επιστημονική έρευνα, δεν πρέπει να μας οδηγήσουν σε κανένα είδος υποτίμησης της επιστημονικής γνώσης. Αντίθετα, χάρη στα παραπάνω γνωρίσματά τους οι επιστήμες γνώρισαν ραγδαία εξέλιξη στα νεότερα χρόνια. Έτσι η πρόοδος π.χ. της φυσικής επιστήμης στα νεότερα χρόνια κατέστη δυνατή βάσει της νέας μεθόδου μαθηματικοποίησης των φαινομένων που συνίσταται στη μεγαλύτερη δυνατή αναγωγή των ποιοτικών σε ποσοτικούς προσδιορισμούς, δηλαδή μετρήσιμους (τη θερμότητα π.χ., μία ποιότητα, τη μετρούμε με το θερμόμετρο και την εκφράζουμε έτσι με αριθμούς). Η τάση αυτή αναγωγής των ποιοτικών σε ποσοτικούς προσδιορισμούς, που οδηγεί σ' ένα νέο είδος παρατήρησης και πειραματισμού, είναι άμεσα συνδεδεμένη με τους θεματικούς και μεθοδολογικούς περιορισμούς, που επισημάναμε παραπάνω. Η φυσική επιστήμη γνωρίζει καθώς βλέπουμε, τη φύση από μίαν ορισμένη σκοπιά: στο βαθμό δηλαδή που μπορεί να την προσδιορίσει μαθηματικά, να την μετρήσει.
Η επιστήμη ξεκινάει από ορισμένες προϋποθέσεις, την εγκυρότητα των οποίων δεν είναι σε θέση να αποδείξει η ίδια με τις δικές της μεθόδους. Η θεμελίωση των προϋποθέσεων αυτών είναι έργο της φιλοσοφίας: η φιλοσοφία δεν έχει να κάνει άμεσα με την εγκυρότητα των επιμέρους επιστημονικών γνώσεων αλλά με την εγκυρότητα των προϋποθέσεων τους. Η επιστήμη π.χ εξηγεί ένα φαινόμενο Α ανάγοντάς το στην αιτία του Β. Στην προκειμένη περίπτωση προϋποθέτει ότι το αντικείμενο της επιστημονικής εξήγησης πρέπει να έχει μια αιτία σ' ένα άλλο ον (φαινόμενο), ότι η αιτιακή σύνδεση του Α με το Β είναι δυνατή και έχει νόημα· προϋποθέτει με άλλα λόγια την αρχή της αιτιότητας που αποτελεί φιλοσοφικό πρόβλημα. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η φιλοσοφική θεμελίωση των επιστημών δεν είναι ασυμβίβαστη με την αυτονομία τους και ότι δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά την αποκάλυψη και θεμελίωση των θεμελιωδών εκείνων εννοιών και αρχών των επιστημών, των οποίων η εγκυρότητα προϋποτίθεται κατά την επιστημονική έρευνα.
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου