ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ(6)-επανάληψη

Ας συνεχίσουμε το Εβραϊκό παραλήρημα του Μπερντιάεφ!

«Για την Ελληνική συνείδηση ήταν χαρακτηριστικός μόνον ο διαλογισμός μιάς ολοκληρωμένης αρμονικής καταστάσεως, την οποία δέν συνέδεε ποτέ με το μέλλον. Γι’ αυτό η Ελληνική συνείδηση δέν διέθετε μία σχέση με το μέλλον ικανή να γίνει σημείο εκκινήσεως της αντιλήψεως της Ιστορικής προόδου, να καταστήσει δυνατή μία συνείδηση της Ιστορίας σαν ενός δράματος σε εξέλιξη. Η ιστορία είναι στην πραγματικότητα ένα δράμα χωρισμένο σε διάφορα μέρη απο το πρώτο μέχρι το τελευταίο, με την αρχή του, την εσωτερική του ανάπτυξη, το τέλος του, την κάθαρσή του, την ολοκλήρωσή του. Αυτή η εννοιολόγηση της Ιστορίας σαν τραγωδίας υπήρξε ξένη και άγνωστη στην Ελληνική συνείδηση! Για να βρούμε την συνείδηση της ιστορικής προόδου, πρέπει να απευθυνθούμε στην συνείδηση και στο πνεύμα του αρχαίου Ισραήλ.

Η ιδέα του «Ιστορικού» εισήχθη στην παγκόσμια ιστορία απο τους Εβραίους και σκέπτομαι πώς η αποστολή του Εβραϊκού λαού υπήρξε η εισαγωγή στην ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος αυτής τής συνειδήσεως του ιστορικού γίγνεσθαι, αντί της κυκλικής κινήσεως που φαντάστηκαν οι Έλληνες. Η Εβραϊκή συνείδηση σκεπτόταν πάντοτε αυτή την πρόοδο δεμένη με τον μεσσιανισμό, με την μεσσιανική ιδέα. Η Εβραϊκή συνείδηση, αντίθετα απο την Ελληνική, ήταν πάντοτε στραμμένη πρός το μέλλον, σ’αυτό που έπρεπε να έλθει: ήταν μία σπασμωδική αναμονή κάποιου μεγάλου γεγονότος που θα αποφάσιζε τις μοίρες των λαών, γι΄αυτό πρέπει να ψάξουμε την φιλοσοφία της ιστορίας στην Εβραική ιστορία.

Και μία τέτοια φιλοσοφία της ιστορίας υπήρξε το βιβλίο του προφήτη Δανιήλ, όπου γίνεται αντιληπτή η πρόοδος της ανθρωπότητος σαν ένα δράμα που φτάνει σ’ένα συγκεκριμένο τέλος. Η ερμηνεία που έδωσε ο Δανιήλ στο όνειρο του Ναβουχοδονόσορος είναι η πρώτη προσπάθεια στην ανθρωπότητα κατασκευής ενός ιστορικού σχήματος, το οποίο στην συνέχεια επανελήφθη και ενισχύθηκε στην Χριστιανική φιλοσοφία της ιστορίας. Ο προφήτης Ιερεμίας έβλεπε στην ιστορία τον Θεό να τιμωρεί τους λαούς και τους άρεσε ο Ναβουχοδονόσωρ σαν όργανο του Θεού.

Αυτή η προφητική Εβραϊκή συνείδηση, αυτή η στροφή στο μέλλον δέν οικοδόμησε μόνον την φιλοσοφία της ιστορίας, αλλά καί το ιστορικό στοιχείο. Ενώ ήταν χαρακτηριστικό του Ελληνικού κόσμου ο διαλογισμός της αρμονίας του κόσμου, αυτός ο διαλογισμός στον Εβραϊκό κόσμο, ενός κόσμου δηλαδή που παραμένει ακίνητος, ήταν εντελώς ξένος.

Στον εβραϊκό κόσμο δόθηκε να ανακαλύψει το ιστορικό δράμα της ανθρώπινης μοίρας, ενός δράματος που θεμελιώνεται στην πραγματοποίηση ενός μεγάλου γεγονότος μέσα στην μοίρα του Εβραϊκού λαού και ταυτοχρόνως όλης της ανθρωπότητος. Αυτή είναι η μεσσιανική ιδέα του αρχαίου Ισραήλ, μία αποκλειστική ιδιοκτησία του Εβραϊκού λαού. Η μεσσιανική ιδέα είναι η συγκεκριμένη ιδέα που ο Εβραϊκός κόσμος εισήγαγε στην ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος.

Για να ξεκαθαρίσουμε τις ιδεες, ας δούμε μερικές παραλλήλους: απο τί εξαρτάται το γεγονός πώς οι Έλληνες, οι οποίοι εμπλούτισαν την ιστορία του πνεύματος του ανθρώπου με μεγαλειώδης ανακαλύψεις, δέν γνώριζαν και δέν κατανοούσαν την ιστορία, δέν κατανόησαν το «ιστορικό»; (Είμαστε υποχρεωμένοι σε τούτο το σημείο να τονίσουμε τον επηρεασμό του «ιστορικού» του Μπερντιάεφ, απο το Dasein του Χάϊντεκγερ. Το οποίο μπορεί να μεταφραστεί εννοιολογικά σαν άνοιγμα πρός το Είναι, πρός-το-Είναι άνθρωπος ή με την έκφραση «το παρών», όπως προτείνει ο Ράμφος. Με μετοχή ουδετέρου ώς κύριο όνομα με κατάληξη γένους αρσενικού).

 Απο το γεγονός πώς ο Ελληνικός κόσμος δέν γνώρισε ουσιαστικώς την ελευθερία: ούτε η Ελληνική θρησκεία, ούτε και η Ελληνική φιλοσοφία όρισαν ικανοποιητικά την ελευθερία. Το πιό χαρακτηριστικό στοιχείο της πνευματικής απεικονίσεως του ελληνικού κόσμου και της Ελληνικής συνειδήσεως είναι η υποταγή στην μοίρα (Είναι αστείος ο άνθρωπος. Διάβαζε μωαμεθανούς με Ελληνικά ονόματα). Σ’αυτόν τον κόσμο ήταν ξένη η συνείδηση της ελευθερίας, του υποκειμένου που δημιουργεί την ιστορία, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η ιστορία, το γίγνεσθαι της ιστορίας και η αντίληψή της. Αυτό εξαρτάται δέ απο το γεγονός πώς στον Ελληνικό κόσμο η μορφή υπερτερούσε πάντοτε πάνω στο περιεχόμενο (η ψυχή στο σώμα): έτσι στην τέχνη, στην φιλοσοφία, στην πολιτική, σε όλες τις πλευρές της ελληνικής ζωής, η μορφή, ή ιδέα, ή το Είδος, υπερίσχυε πάνω στο υλικό στοιχείο, στην υλική αρχή, πάνω στο περιεχόμενο, με το οποίο συνδέεται το άλογο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής (στη χώρα του Διονύσου νόμισε πώς γεννήθηκε ο Κάντ).

Ακριβώς αυτή η άλογη αρχή είναι η αρχή της ελευθερίας, η οποία εγκατεστάθη στην συνέχεια στον Χριστιανικό κόσμο. Στον Χριστιανικό κόσμο ανακαλύπτεται το περιεχόμενο όχι η μορφή και απο αυτό το περιεχόμενο και μαζί μ’αυτό ανακαλύπτονται η ανθρώπινη ελευθερία και το ελεύθερο δημιουργικό υποκείμενο χωρίς το οποίο δέν μπορούμε να πλησιάσουμε την ιστορική πρόοδο.

Στην Χριστιανική συνείδηση, δεμένη με την Εβραϊκή καθότι αυτή η τελευταία οικοδομεί το ιστορικό, ανακαλύπτεται εκείνη η ελευθερία του κακού χωρίς την οποία δέν είναι δυνατόν ούτε να αντιληφθούμε ούτε να προσλάβουμε την ιστορική πρόοδο.

Διότι εάν δέν υπήρχε η ελευθερία του κακού δεμένη στις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης ζωής, εάν δέν υπήρχε αυτή η σκοτεινή αρχή, δέν θα υπήρχε ούτε η ιστορία και ο κόσμος θα άρχιζε όχι απο την αρχή αλλά απο το τέλος, απο εκείνη την τέλεια Βασιλεία του Θεού η οποία κατανοείται σαν ένας τέλειος κόσμος, του τέλειου αγαθού και του τέλειου κάλλους. Αλλά η ιστορία του κόσμου δέν αρχίζει απ’αυτόν τον τέλειο κόσμο, διότι ξεκινά απο την ελευθερία, απο την ελευθερία του κακού (Γίνεται κατανοητή άραγε η λεπτή σύγχυση ανάμεσα στην αρχή και στο ξεκίνημα, την αιτία; Αυτή η σύγχυση δίνει την δυνατότητα στον Γιανναρά να ορίσει τον Πατέρα της Αγίας Τριάδος σάν αιτιώδη Αρχή και να ομολογεί πώς ο Θεός απώθησε το κακό, το οποίο ενυπήρχε, σαν άλλος Γνωστικός, και πώς ήρθε η σειρά μας νά τό απωθήσουμε καί εμείς). Εδώ βρίσκεται ο σπόρος της μεγάλης Ιστορικής προόδου.

Η Ελληνική συνείδηση δέν ανακάλυψε ποτέ της την ιστορία, διότι ήταν στραμμένη κυρίως στην τελειότητα της μορφής του κόσμου. Πιστεύω πώς για την άρεια συνείδηση, καθαρά αφαιρετική, για τον άρειο μονισμό το «μεταφυσικό» και το «ιστορικό» δέν μπορούν να ενωθούν ποτέ. Δέν είναι τυχαίο που μερικοί σύγχρονοι στοχαστές, ενδιαφέροντες και ξεχωριστοί, οι οποίοι θεωρούνται αντιπρόσωποι του άρειου πνεύματος, όπως ο Τσάμπερλαϊν και ο φιλόσοφος της σχολής των Hartman - Drews, συστηματοποιούν μία πολύ βαθειά αντίθεση ανάμεσα στο «μεταφυσικό» και το «ιστορικό» (Ο έν λόγω Χάρτμαν είναι ο πρώτος φιλόσοφος του ασυνειδήτου. Ο Drews είναι απο τους πρωτεργάτες της απομυθοποιήσεως, όπως είδαμε ήδη, και αυτός που θεμελίωσε στην σύγχρονη συνείδηση τον μύθο του Χριστού). Όλη τους η κριτική στο σημιτικό στοιχείο στον Χριστιανισμό βασίζεται στο γεγονός πώς στον Χριστιανισμό βλέπουν μία παράνομη ένωση του μεταφυσικού στοιχείου με το ιστορικό, βλέπουν και αναγνωρίζουν, πώς το μεταφυσικό εισήλθε στα ιστορικά γεγονότα, ενσαρκώθηκε, συγχωνεύτηκε μ’ αυτά πώς το μεταφυσικό είναι πλέον αδιαχώριστο απο αυτά.

Αυτή η καθαρή άρεια συνείδηση κυττάζει επίμονα πρός την ινδική μορφή κουλτούρας, όχι πρός την ελληνική, ίσως πιό πρωτογενή και πιό αυστηρή και καθαρή απο το άρειο πνεύμα, και εδώ ψάχνει την καθαρή έκφραση του μεταφυσικού, τελείως ελεύθερου και αγνού, χωρίς μίξη με το ιστορικό στοιχείο. Η ινδική συνείδηση (indu) είναι η πιό αντιϊστορική του κόσμου και η ινδική μοίρα είναι η πιό αντιϊστορική απο όλες τις μοίρες. Ό,τι πιό βαθύ υπήρξε στην Ινδία δέν συνδέθηκε με την ιστορία, δέν υπήρξε εκεί μία αληθινή ιστορία, μία αληθινή ιστορική πρόοδος. Η πνευματική ζωή του Ινδικού λαού φαίνεται πρώτα απ’όλα σαν μία ατομική πνευματική ζωή, μία ατομική πνευματική μοίρα, στο βάθος της οποίας διανοίγει ο ανώτερος κόσμος, η θεότης, με μία ειδική μέθοδο η οποία δέν συνδέεται καθόλου με τις ιστορικές μοίρες. Οι Indu, οι ινδουιστές, αντιπαραθέτουν το «ιστορικό» και το μεταφυσικό. Για το Ινδουιστικό πνεύμα η απόσταση και η αφαίρεση, απο την ιστορική πραγματικότητα είναι εγγύηση καθαρότητος της συνειδήσεως, διότι οποιαδήποτε σχέση συσκοτίζει το πνεύμα. Αυτή η αδυναμία ενώσεως του μεταφυσικού και του ιστορικού, οδηγεί στην κατανόηση της ιστορίας σαν μία απλή αλληλουχία εξωτερικών γεγονότων τα οποία δέν διαθέτουν καμμία εσωτερικότητα, δέν αφορούν κάποιο εσωτερικό επίπεδο, καμμία εσωτερική σημασία. Ο εξωτερικός εμπειρικός κόσμος, η κατώτερη πραγματικότης, ή κατώτερη τάξη, πρέπει να ξεπεραστούν, πρέπει να την εγκαταλείψουμε, για να εισέλθουμε στην αλήθεια του μεταφυσικού, του ανώτερου πνευματικού κόσμου, που φέρει το ίχνος του πνευματικού: αυτός ο άρειος μονισμός αντιπαρατίθεται συνήθως στον δυαλισμό της εβραϊκής και της Χριστιανικής συνειδήσεως».

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.