Συνέχεια από :Τρίτη, 23 Απριλίου 2013
ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο
Η βελτίωση της ζωής
Σενάριο (β)
«Ελπίζω να λειτουργήσει»-η κρίση ως ταινία
Το σενάριο
Αυτοί λοιπόν είναι οι εμπλεκόμενοι. Οι διάλογοι της ταινίας μας αποτελούνται από αμέτρητα σχόλια, αναλύσεις και εξορκισμούς της κρίσης και της κοινωνίας.
Και αν οι δημοσιογράφοι κάνουν πως αυτό είναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο, οι ειδικοί, νομπελίστες, πολιτικοί και μέσα ενημέρωσης είχαν περιπέσει σε τρομερές αντιφάσεις εκτιμώντας σχετικά απλές τεχνικές διαδικασίες. Οι διάλογοι τους μοιάζουν με διακοπτόμενη ασύρματη επικοινωνία, που στις ταινίες καταστροφών οδηγούν πάντα σε εσφαλμένα συμπεράσματα:
«...δεν υπάρχει εναλλακτική, over…»
«...αν αποτύχει το ευρώ, αποτυγχάνει η Ευρώπη, copy...»
Αυτές οι εκφράσεις είχαν αποσταλεί μέσα σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο το οποίο είχε επιβάλει η πολιτική:
«..η μεγαλύτερη κρίση από τον καιρό της μεγάλης κατάπτωσης (ύφεσης)...»
«...ολόκληρο το σύστημα στο κατώφλι της κατάρρευσης...»
«...Αρμαγεδδών...»
Στο αποκορύφωμα της κρίσης της Lehman, η καγκελάριος της Γερμανικής Ομοσπονδίας είχε καλέσει μια σειρά αρχισυντακτών (και το όλο σκηνικό ήταν ώριμο για ταινία και ανεπανάληπτο) για να τους προειδοποιήσει, μην τυχόν προκαλέσουν πανικό. Από τότε, η γερμανική και η ευρωπαϊκή πολιτική εκτελούν μια πτήση στο άγνωστο, λες και ο άκρως νευρικός σταθμός εδάφους (πολιτική) να προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους άκρως νευρικούς πιλότους (αγορές), σε συνθήκες υψηλών επίπεδων θορύβου. Και για τον λόγο αυτό, δεν επιτρέπεται να ενοχληθεί περαιτέρω αυτή η επικοινωνία, εντός αυτού του συστήματος που κινδυνεύει να συντριβεί, από οποιοδήποτε συνταγματικό δικαστήριο, δημοψήφισμα, και πάνω απ’ όλα από καμιά «λάθος λέξη».
Στον θόρυβο αυτόν πρόσθεσαν και άλλοι κάτι: βουλευτές που σήμερα τραβούν κόκκινες γραμμές, τις οποίες αύριο ξεπερνούν. Τα μέσα ενημέρωσης, όπως οι ανταποκριτές των καναλιών, που μιλούν για τις συναντήσεις κορυφής στις Βρυξέλλες, λες και πρόκειται για σενάριο («...επιβλήθηκε...», «...δεν επιβλήθηκε...»), δημοσιογράφοι, ειδικοί, τηλεοπτικά παράθυρα, που με ένα ρυθμό 48ωρου προσφέρουν εντελώς αντιφατικές ερμηνείες.
Δεν υπάρχει ούτε ένας Ευρωπαίος που να μην έχει αντιληφθεί αυτό το χάος των ερμηνειών και απόψεων, όπως υφίσταται τα τελευταία χρόνια, απλώς και μόνο, επειδή όλα αυτά επαναλαμβάνονται σε τέτοιο ακραίο βαθμό, που προκαλείται η εντύπωση, ότι αυτοί που προβάλλουν πιστεύουν πως με την επανάληψη το πρόβλημα διασαφηνίζεται. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, όχι επειδή τα πράγματα είναι πολύπλοκα, αλλά επειδή κυριολεκτικά, είναι ακουστικά ακατανόητα. Και όπως είναι γνωστό, σε περιπτώσεις όπου κάθε κίνηση σημαίνει ζωή ή θάνατο, δεν είναι δυνατόν να καθίσουν, ο πιλότος και ο ελεγκτής από το έδαφος, και να συζητήσουν τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία. Αντί αυτού, επαναλαμβάνουν διαρκώς την ίδια πληροφορία, μέχρι να γίνει «copy», δηλαδή να επιβεβαιωθεί η λήψη της.
Αυτό επισημαίνει την διαφορά μεταξύ αυτού που ονομάζουμε «πληροφορία», και αυτό που θεωρούμε ως «γνώση». Όπως διαφέρει για παράδειγμα το σενάριο μιας ταινίας από την πραγματικότητα, οι «κινήσεις» ενός ηθοποιού από την επικοινωνία, ή όπως διαφέρει η «πληροφορία» του Trader από την «γνώση» της αγοράς.
Ένας τέτοιος χειρισμός της πληροφορίας, αντιστοιχεί σε αυτό που εννοούσαν λέγοντας «θεωρία της πληροφορίας», όταν είχαν εμφανιστεί οι υπολογιστές: τα σήματα που μεταφέρουν την πληροφορία δεν χρειάζεται να έχουν κάποια σημασία, πρέπει απλώς να αποστέλλονται, πάλι και πάλι….
Όποιος το 2012 παρακολουθούσε σε πραγματικό χρόνο την επικοινωνία στις αγορές, και διάβαζε τις αμέτρητες αναλύσεις και σχόλια, που συχνά η μια δεν αναφέρεται καθόλου στην άλλη και ούτε μαθαίνει ούτε φτάνει στο ίδιο συμπέρασμα, μπορούσε να αναγνωρίσει, πόσο πολύ αυτό το πράγμα είχε γίνει το σενάριο της καθημερινότητας μας. Στο τέλος όλα καταλήγουν σε ένα ναι, όχι, αποκλεισμό, προσάρτηση (της Ελλάδας για παράδειγμα), και στο τέλος όλα μοιάζουν έτσι όπως κάποτε το προέβλεψε με μορφή παρωδίας ο νευροεπιστήμονας Ralph Gerard:
«Ένας άντρας πάει μόνος του σε ένα πάρτι, και παρατηρεί ότι όταν κάποιοι προσκεκλημένοι φωνάζουν αριθμούς, οι άλλοι γελούν. Ένας από τους παρόντες του εξήγησε: ξέρουμε πολλά ανέκδοτα, τα είπαμε τόσες πολλές φορές, ώστε για να τα διηγηθούμε χρησιμοποιούμε απλώς αριθμούς που έχουμε συμφωνήσει να τους προσδώσουμε. Ο φίλος μας λοιπόν λέει να προσπαθήσει, και φωνάζει: 63! Η αντίδραση όμως ήταν μέτρια. Τι έγινε, το 63 δεν ήταν ανέκδοτο; Ήταν, αλλά δεν το είπες καλά»52.
Με τον ίδιο τρόπο, οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες ρίχνουν αριθμούς που ελπίζουν ότι θα τιθασεύσουν το τέρας. Όλοι αυτοί οι αριθμοί δεν είναι τίποτε άλλο παρά ερμηνείες-προβλέψεις, εάν δηλαδή μια κοινωνία, ένα κράτος ή η Ευρωζώνη θα επιβιώσει ή όχι. Είναι πρακτικά αδύνατο να δει κάποιος πολίτης την συσχέτιση μεταξύ των αριθμών αυτών και της ταυτότητας του καθενός. Δεν προλαβαίνουν καν εκφέρουν τους αριθμούς, και κάποιος ήδη γελάει. Είτε επειδή ισχυρίζεται ότι δεν πρόκειται να αρκέσουν τα χρήματα, είτε επειδή πιστεύει πως με τον τρόπο αυτό θρέφεται απλά το τέρας.
Οι επιστήμονες εν τω μεταξύ προσφέρουν αντιφατικά αντίδοτα, και ενώ μερικοί γελούν δυνατά με το «63», κάποιοι άλλοι το θεωρούν φθηνό αστείο. Δεν μιλούμε μόνο για την οικονομική κρίση, για την κρίση ενός γνωσιακού συστήματος, που δεν είναι πια σε θέση να διακρίνει μεταξύ πληροφορίας και γνώσεως, επειδή όλα έχουν μετατραπεί σε κινήσεις του παιχνιδιού (ή σκηνές του σεναρίου).
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η Susan Sontag είχε γράψει μια ανάλυση αμερικάνικων ταινιών science fiction, τρόμου και καταστροφών, που γυρίστηκαν κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Εκεί μέσα δείχνει πως ο φόβος δεν προέρχεται μόνο από την ατομική βόμβα, αλλά και από το αίσθημα πως οι πάντες και τα πάντα καταντούν απρόσωπα. Λες και οι άνθρωποι φοβούνται ότι θα χάσουν το ατομικό τους εγώ από «Invasion of the body snatchers», «The creeping unknown», «The Puppet People» ή «The Brain Eaters». Τα εγκλήματα των τεράτων είναι χειρότερα από τον φόνο. «Δεν σκοτώνουν απλά ένα πρόσωπο. Το εξαφανίζουν»53. Ήταν το προαίσθημα ότι θα εμφανιστεί ένας κόσμος όπου το εγώ θα καταντούσε «black box», που ορίζεται μόνο μέσω των προτιμήσεων, και μάλιστα (το Hollywood δεν το παρέβλεψε) δια της ύψιστης προτίμησης: να επιβιώσεις.
Μόνο δια της προσποίησης, των κόλπων και του πόκερ με το παράλογο στοιχείο του ανθρώπου, και με την βοήθεια της «λευκής μαγείας» της επιστήμης, ο μοναχικός ήρωας είναι σε θέση (σε συνεργασία πάντα με τον στρατό) να σώσει μόνος του τον κόσμο.
Στο δοκίμιο της η Sontag είχε επισημάνει μια πρόταση, η οποία εκφέρεται στον αγώνα εναντίον των τεράτων, κάθε φορά που ο ήρωας, ο στρατός ή οι πολιτικοί σκαρώνουν (hedge) το σχέδιο άμυνας. Βέβαιο όσο και το αμήν στην Εκκλησία, εκφέρεται πάντα η πρόταση:
«Ελπίζω να λειτουργήσει».
Στις αρχές του ’50, επισκέφθηκε το Πεντάγωνο ένας δημοσιογράφος, ενθουσιασμένος με το νέο διανοητικό όπλο, την «Θεωρία των Παιγνίων». Είχε γράψει ένα βιβλίο με τον τίτλο: «Στρατηγικές για το πόκερ, το εμπόριο και τον πόλεμο», επειδή είχε ακούσει πως ο στρατός είχε βρει την φιλοσοφική λίθο για τις στρατηγικές αυτές. Ένα σύστημα σκέψης κατάλληλο για την εποχή της ατομικής βόμβας, τουλάχιστον τόσο σημαντικό όσο και η βόμβα: «Στο σπαρτιάτικο περιβάλλον ενός γραφείου στο Πεντάγωνο, ένας νεαρός επιστήμονας που εργαζόταν για την Air Force, είχε πει: «ελπίζουμε ότι θα λειτουργήσει, έτσι όπως το 1942 ελπίζαμε ότι θα λειτουργήσει η ατομική βόμβα»54.
Αυτό λειτούργησε. Ήταν η φιλοσοφική λίθος. Όποιος την κατέχει, ισχυρίζονταν κάποτε οι αλχημιστές, είναι σε θέση να μεταμορφώσει τον μόλυβδο σε χρυσάφι. Ενέχει όμως κινδύνους και παρενέργειες. Γιατί χωρίς να το θέλει ή και να το υποψιάζεται κανείς, τα τέρατα επέστρεψαν στον κόσμο μας.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Σημειώσεις
52. James Gleick, The Information: A History, a Theory, a Flood, σ. 249.
53. Susan Sontag, ‘The Imagination of Disaster’, σ. 221.
54. Steven Belletto, No Accident, Comrade: Chance and Design in Cold War American Narratives, σ. 104.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου