ΟΙ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΓΙΟΥΓΚΙΑΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (21)

Συνέχεια από Πέμπτη 16 Μαΐου 2013

 Αντανακλάσεις της ψυχής

Marie–Louise von Franz

Γ. Καθρέφτισμα της ψυχής και της ύλης (Συγχρονότητα).     

Μια ακόμη σχέση καθρεφτισμού είναι αυτή που υπάρχει ανάμεσα στην ψυχή και την ύλη. Κάθε φυσικός σήμερα γνωρίζει ότι ό,τι ξέρουμε για την ύλη στον εξωτερικό κόσμο είναι πνευματικό, επομένως ψυχικό καθρέφτισμα. Ο φυσικός επινοεί υποθετικές εικόνες με την μορφή μαθηματικών δομών, που ελπίζει ότι θα συμπέσουν με την συμπεριφορά των υλικών φαινομένων που παρατηρούνται κατά το πείραμα. Σε ένα μεγάλο ποσοστό, ο επιστήμονας κάνει πραγματικά ακριβώς αυτό που έκανε τον Eugene Winger να μιλάει για την «παράλογη επίδραση των μαθηματικών στις φυσικές επιστήμες».

Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 3, όλα τα μεγάλα βασικά θέματα των φυσικών επιστημών είναι αρχετυπικές εικόνες, που το περιεχόμενό τους είναι ποικίλο, και που στην πορεία της ιστορίας καθορίστηκαν με αυξανόμενη ακρίβεια. Το εγώ μας, επομένως, μπορεί να κάνη επεξηγηματικές δηλώσεις μόνο έμμεσα – με την βοήθεια του καθρέφτη που δίνεται από την αντικειμενική ψυχή – σχετικά με τον εξωτερικό κόσμο και την όψη της ύλης που είναι αντιληπτή από τις αισθήσεις μας. Γι’ αυτό ο Jung τόνισε ότι το συλλογικό ασυνείδητο είναι «ένας διαρκής ζωντανός καθρέφτης του σύμπαντος». Η ύπαρξή μας «είναι τοποθετημένη ανάμεσα σε δύο αντιθετικούς κόσμους – τον ονομαζόμενο εξωτερικό κόσμο που είναι ανοιχτός στις αισθήσεις, και το ασυνείδητο ψυχικό υπόστρωμα, που αυτό και μόνο μας κάνει ικανούς να συλλάβουμε κάπως τον κόσμο. Αυτό το ψυχικό υπόστρωμα είναι αναγκαστικά διαφορετικό από τον ονομαζόμενο εξωτερικό κόσμο· αλλοιώς δεν θα υπήρχε πιθανότητα να συλλάβουμε τον κόσμο, επειδή το όμοιο δεν μπορεί να γνωρίση το όμοιο». Ο Leibniz είχε ήδη περιγράψει την ανθρώπινη ψυχή σαν έναν «ενεργό αδιαίρετο καθρέφτη», και κάθε ψυχή ή μονάδα σαν «έναν διαρκή ζωντανό καθρέφτη του σύμπαντος».

Μας μένει ένα μεγάλο πρόβλημα, δηλαδή το ζήτημα της τετραπλής κατοπτρικής σχέσης: κατά πόσο και με ποιόν τρόπο ο υλικός κόσμος μπορεί να καθρεφτίση την αντικειμενική ψυχή. Εάν οι ψυχικοί καθρεφτισμοί του υλικού κόσμου – με λίγα λόγια οι φυσικές επιστήμες – πραγματικά αποτελούν έγκυρες δηλώσεις σχετικά με την ύλη, τότε η αντίστροφη σχέση καθρεφτίσματος θα πρέπη επίσης να ισχύη. Αυτό θα σήμαινε ότι  υ λ ι κ ά      γ ε γ ο ν ό τ α  σ τ ο ν  ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό  κ ό σ μ ο  θ α  π ρ έ π η  ν α  θ ε ω ρ η θ ο ύ ν  σ α ν  δ η λ ώ σ ε ι ς  σ χ ε τ ι κ έ ς  μ ε  τ ι ς  κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς  τ η ς  α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς  ψ υ χ ή ς. Αυτό θα έδειχνε ότι ένα πολύ συγκεκριμένο γεγονός στον εξωτερικό κόσμο θα μπορούσε να κατανοηθή σαν μια συμβολική δήλωση για μια αντικειμενική ψυχική διαδικασία, που είναι συνειδητή σε έναν παρατηρητή. Ο Jung ξόδεψε αρκετό χρόνο επάνω σε αυτό το ζήτημα. Τόνισε ότι η ψυχολογία δεν έχει Αρχιμήδειο σημείο παρατήρησης έξω από την ψυχή, και ότι επομένως δεν υπάρχει δυνατότητα μέτρησης των ψυχικών συνθηκών ή καταστάσεων αντικειμενικά. Πράγματι, και η ατομική φυσική βρίσκεται σε παρόμοια θέση, στον βαθμό που η διαδικασία που παρατηρείται τροποποιείται από την ενέργεια της παρατήρησης. Η παρατήρηση διεξάγεται από την ψυχή του φυσικού.

«Αυτή η παράξενη συνάντηση ανάμεσα στην ατομική φυσική και την ψυχολογία έχει το ανεκτίμητο προσόν να μας δίνη μια αμυδρή τουλάχιστον ιδέα ενός πιθανού Αρχιμήδειου σημείου για την ψυχολογία. Ο μικροφυσικός κόσμος του ατόμου εκδηλώνει ορισμένα χαρακτηριστικά, που οι ομοιότητές τους με τα ψυχικά έχουν εντυπωσιάσει ακόμη και τους φυσικούς. Εδώ θα φαινόταν πως έχουμε τουλάχιστον μια πρόταση για το πώς η ψυχική διαδικασία θα μπορούσε να «αναδομηθή»  σε ένα άλλο μέσο, σε αυτό δηλαδή της μικροφυσικής της ύλης. Φυσικά κανείς προς το παρόν δεν θα μπορούσε να δώση την παραμικρή ένδειξη για το πώς θα ήταν μια τέτοια «αναδόμηση». Προφανώς ένα τέτοιο έργο μπορεί να αναληφθή μόνο από την ίδια την φύση, ή μάλλον  μ π ο ρ ο ύ μ ε  ν α  υ π ο θ έ σ ο υ μ ε  ό τ ι          α υ τ ή  η  δ ι α δ ι κ α σ ί α  σ υ μ β α ί ν ε ι  σ υ ν ε χ ώ ς,  κ ά θ ε  φ ο ρ ά  π ο υ  π α ρ α τ η ρ ε ί  η  ψ υ χ  ή  τ ο ν  φ υ σ ι κ ό  κ ό σ μ ο».

Η ψυχή δημιουργεί την συνειδητότητα, ή, καλύτερα, την αυτογνωσία του σύμπαντος. Αλλού ο Jung γράφει ότι στην τηλεπάθεια «ένα εξωτερικό γεγονός  σ υ μ β α ί ν ε ι  τ α υ τ ό χ ρ ο ν α  μ έ σ α  σ τ η ν  ψ υ χ ή  και προσεγγίζει την συνείδηση μέσω των συνηθισμένων δρόμων της εσωτερικής αντίληψης. Εντούτοις, δεν είναι πάντοτε δυνατόν να κρίνουμε εάν μια πρωταρχικά εσωτερική διαδικασία συνοδεύεται από μια εξωτερική, ή, αντίστροφα, ένα πρωταρχικά εξωτερικό γεγονός αντανακλάται σε μια κατά δεύτερο λόγο εσωτερική διαδικασία»  Ο Jung εδώ υπαινίσσεται το πρόβλημα των συγχρονιστικών φαινομένων, δηλαδή γεγονότων στον εξωτερικό κόσμο που έχουν την ίδια σημασία με ενδοψυχικά συμβάντα.

Προτού μπούμε στο πρόβλημα της συγχρονότητας κάπως αναλυτικά, θα ήθελα να σκιαγραφήσω την πρακτική πλευρά αυτού του υποθετικού καθρεφτίσματος της ψυχής από την ύλη. Είναι κάτι ξένο για την σύγχρονη λογοκρατική σκέψη και τις ιδέες μας, και διάφορα συμβάντα που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν σαν μαρτυρίες υποστήριξης γενικά απορρίπτονται σαν ανοησίες. Αυτό δεν συνέβαινε στην πρωτόγονη μαγική σκέψη, που έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο στην δική μας παράδοση μέχρι και τον δέκατο έβδομο αιώνα.

Στην αρχαία Κίνα η αρχή της συγχρονότητας ήταν ο κυρίως τρόπος αντίληψης των γεγονότων στο περιβάλλον και την ιστορία. Όπως εξήγησε ο Liu Guan-ying, πιστευόταν ότι η συμπεριφορά και η μοίρα του ανθρώπου, δηλαδή του μικρόκοσμου, είχε μια σαφή σύνδεση με τον μακρόκοσμο. Ο αυτοκράτορας ήταν αυτός που πρώτα από όλους ήταν υπεύθυνος για την αρμονία στην φύση και την κοινωνία. Εάν αυτός ή η κυβέρνησή του απομακρύνονταν από το Ταο, ο ουρανός εξέφραζε την οργή του με ασυνήθιστα φαινόμενα. Αυτά τα γεγονότα ερμηνεύονταν κατάλληλα, και ο κυβερνήτης τότε ώφειλε να επανορθώση την περασμένη συμπεριφορά του και να αλλάξη την στάση του. Μερικές φορές, όμως, η ερμηνεία ενός γεγονότος αμφισβητούνταν. Σε μια περίπτωση μετά από έναν σεισμό, ένα βουνό που περιβαλλόταν από μια λίμνη αναδύθηκε από την γη. Η σύζυγος του αυτοκράτορα, η Wu Tse-t’ien, το πήρε σαν καλό σημάδι και ονόμασε το καινούργιο δημιούργημα «Ευτυχισμένο βουνό». Τότε ένας πολίτης έστειλε την ακόλουθη αίτηση στο παλάτι: «Εγώ, ο υπήκοός σας, έχω μάθει ότι το κρύο και η ζέστη χάνουν την τάξη τους όταν η ανάσα του ουρανού χάσει την αρμονία της, ότι ένα έλκος σχηματίζεται όταν η ανάσα των ανθρώπων χάση τον ρυθμό της, και ότι βουνά και λόφοι υψώνονται όταν η ανάσα της γης αναστατώνεται. Τώρα, μεγαλειότατε, μια γυναίκα παίρνει την θέση της πρώτης αρχής Yang, δηλαδή τον θρόνο. Αυτό σημαίνει αντικατάσταση του ισχυρού από τον αδύναμο… Η μεγαλειότητά σας θα πρέπει να καλιεργήση την μετάνοια και τον φόβο υπακούοντας στην προειδοποίηση του ουρανού. Αλλοιώς φοβάμαι ότι θα ακολουθήση καταστροφή». Η αυτοκράτειρα δεν αντέδρασε με μετάνοια, αλλά εξόρισε τον ελευθερόστομο υπήκοό της από την αυλή.

Μιλώντας σε σύγχρονη ψυχολογική γλώσσα, ο υπήκοος ερμηνεύει την εμφάνιση του βουνού («το βουνό», είναι μια αρσενική αρχή στα κινέζικα) σαν μια αντανάκλαση του γεγονότος ότι η αυτοκράτειρα ήταν υπερβολικά «αρσενική» στην στάση και τις ενέργειές της (κατεχόταν από τον animus, στην Γιουγκιανή ορολογία). Το αρσενικό βουνό, που υψώνεται πάνω από το θηλυκό σύμβολο της γης (Kun)και την εξ ίσου θηλυκή εικόνα της λίμνης (Τui), το έδειχναν αυτό στον επιστολογράφο. Όλη η αρχαία Κινέζικη σκέψη ήταν προσανατολισμένη με αυτόν τον τρόπο προς την αρχή της συγχρονότητας. Όποτε συνέπιπταν ψυχικά και υλικά συμβάντα με το ίδιο νόημα, έκαναν ορατό αυτό που συνέβαινε στο Τao, το νόημα του σύμπαντος. Συμβάντα της φύσης  κ α θ ρ έ φ τ ι ζ α ν  την ψυχολογική κατάσταση που επικρατούσε στην αυλή του αυτοκράτορα, και έδιναν πληροφορίες για ψυχικές διαδικασίες, των οποίων οι κυβερνήτες δεν είχαν επαρκή συνείδηση.

Η άποψη του Jung που αναφέραμε πιο πάνω – εκφρασμένη με λίγο-πολύ τυχαίο τρόπο – ότι η ύλη θα μπορούσε πιθανόν να καθεφτίζη ψυχικές διαδικασίες « μ ε  τ η ν  ί δ ι α  σ υ ν έ χ ε ι α  π ο υ  η  ψ υ χ ή  α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι  τ ο ν  φ υ σ ι κ ό  κ ό σ μ ο», αλλά ότι προς το παρόν «αυτό βρίσκεται πέρα από το πεδίο της κατανόησής μας», διευκρινίστηκε περισσότερο σε ένα από τα τελευταία έργα του και στις τελευταίες επιστολές του. Η αρχή που διατύπωνε ήταν ότι μια ψυχική διαδικασία θα μπορούσε να «αναδομηθή» σαν να ήταν συγχρόνως μια φυσική διαδικασία. «Θα μπορούσε κανείς επίσης να πη ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες η φυσική διαδικασία αντανακλάται στην ψυχική, ακριβώς όπως η ψυχική στην φυσική». Αυτή η ιδέα οδήγησε τον Jung σε ένα από τα τελευταία έργα του, το «Συγχρονότητα: μια μη αιτιατή αρχή σύνδεσης», στην διατύπωση μιας καινούργια υπόθεσης, δηλαδή της ύπαρξης μιας «απόλυτης γνώσης» στο ασυνείδητο. Αυτή η γνώση συνδέεται άμεσα με την αρχετυπική δομή του ασυνειδήτου. Τα αρχέτυπα εμφανίζονται να συνδέονται με μια γνώση του εαυτού τους που είναι ανεξάρτητη και από εξωτερικές αιτιατές και από συνειδητές επιδράσεις, και συγχρόνως βρίσκονται σε ανάλογη ή ισοδύναμη, δηλαδή φορτισμένη με νόημα, σχέση με αντικειμενικά εξωτερικά συμβάντα που δεν έχουν αναγνωρίσιμη ή έστω αντιληπτή αιτιατή σχέση μαζί τους.

Αυτό που ο Jung περιγράφει σαν «απόλυτη γνώση» του συλλογικού ασυνειδήτου, εκδηλώνεται, εκτός των άλλων, στον ασυνήθιστο τρόπο προσανατολισμού στον χώρο και τον χρόνο των μονοκύτταρων οργανισμών, ο οποίος είναι, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, βασισμένος σε μια εσωτερική δραστηριότητα, που λειτουργεί ανεξάρτητα από αντικειμενικά κίνητρα. Η απόλυτη γνώση υπάρχει «σε ένα συνεχές χώρου-χρόνου στο οποίο ο χώρος δεν είναι πλέον χώρος, ούτε ο χρόνος, χρόνος». Εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα που είναι παράλληλα μπορούν να παρατηρηθούν μόνο αν έχουν κάποια σχέση με την εγωική συνείδηση ενός παρατηρητή. Μέχρι τώρα θεωρούσαμε τα αρχέτυπα σαν ψυχικές δομές ή ψυχικές δυνατότητες, αλλά έχουν και μια άλλη πλευρά: φαίνονται να αποτελούν μια δομή που «επίσης βρίσκεται κάτω από τις ψυχοφυσικές ισοδυναμίες». Ο βαθύτερος και πιο ευδιάκριτος αρχετυπικός παράγοντας που διαμορφώνει την βάση των ψυχοφυσικών ισοδυναμιών, είναι τα αρχετυπικά μοντέλα των φυσικών αριθμών .

Όλοι οι a priori παράγοντες, όπως και η ραδιενεργός αποσύνθεση στον χώρο της φυσικής, υπάγονται σε αυτήν την κατηγορία. Σε σχέση με την  μ α θ η μ α ι κ ή  δ ο μ ή, η μη αιτιατή διάταξη της ύλης είναι  τ ο υ  ί δ ι ο υ  χ α ρ α κ τ ή ρ α  όπως αυτή της ψυχής, και η μια αντανακλάται  μ ε  σ υ ν ε χ ή  τ ρ ό π ο  στην άλλη.

Από την άλλη μεριά, γεγονότα όπως η εμφάνιση του ηφαιστείου σε αναλογία με την ψυχική κατάσταση της αυτοκράτειρας, ανήκουν σε εκείνες τις ειδικές περιπτώσεις που συμβαίνουν μόνο σποραδικά, κατά τις οποίες ένας παρατηρητής (στην περίπτωσή μας ο ευφυής υπήκοος) είναι σε θέση να γνωρίση το νόημα της αντιστοιχίας των δυο γεγονότων. Αλλά η αυτοκράτειρα

κατεχόμενη από τον δυναμικό της δαίμονα, παρερμήνευσε το γεγονός – ένα πρόβλημα στο οποίο θα χρειαστή να επιστρέψουμε.  

Εκ πρώτης όψεως οι «καθρεφτισμοί» της ψυχής και της ύλης που έχουν το ίδιο νόημα μπορούν να διαπιστωθούν εμπειρικά μόνο στα σχετικά σπάνια και ακανόνιστα στην εμφάνισή τους συγχρονικά φαινόμενα. Μου φαίνεται πιθανό, πάντως, ότι η παρατήρηση του Jung πως η αναδόμηση των ψυχικών διεργασιών στον μικροφυσικό κόσμο πιθανόν συμβαίνει με την ίδια συνέχεια που η ψυχή παρατηρεί των εξωτερικό κόσμο, πρέπει να κατανοηθή με την έννοια ότι αυτή η κατοπτρική σχέση υπάρχει  σ υ ν ε χ ώ ς  στα βαθύτερα στρώματα του ασυνειδήτου, αλλά σε εμάς γίνεται αντιληπτή μόνο σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες τα συγχρονικά φαινόμενα γίνονται αισθητά. Αυτό θα σήμαινε ότι στο βαθύτερο στρώμα του ασυνειδήτου, η ψυχή «γνωρίζει» τον εαυτό της μέσα στον καθρέφτη του σύμπαντος, και η ύλη «γνωρίζει» τον εαυτό της στον καθρέφτη της αντικειμενική ψυχής, αλλά αυτή η «γνώση» είναι «απόλυτη», με την έννοια ότι υπερβαίνει σχεδόν εντελώς την εγωική μας συνείδηση. Μόνο σε εκείνες τις σπάνιες στιγμές που εντυπωσιαζόμαστε από τα συγχρονικά φαινόμενα συνειδητοποιούμε ορισμένα μέρη ή σημεία αυτής της κατοπτρικής σχέσης.

Η τέταρτη σχέση καθρεφτίσματος, αυτή μεταξύ ψυχής και ύλης, βασίζεται στο ίδιο στοιχείο με την αντανάκλαση του φωτός στην φυσική, δ η λ α δ ή  σ ε  μ ι α  α ρ ι θ μ η τ ι κ ή  τ ά ξ η. Ο αριθμός, έγραφε ο Jung, είναι το εργαλείο το προορισμένο για την δημιουργία τάξης, ή για την κατανόηση μιας ήδη υπάρχουσας, αλλά ακόμη άγνωστης, κανονικής διάταξης ή «τακτοποίησης». «Θ α  μ π ο ρ ο ύ σ ε  θ α υ μ ά σ ι α  ν α  θ ε ω ρ η θ ή  σ α ν    τ ο  π ι ο  π ρ ω   τ ό γ ο ν ο  σ τ ο ι χ ε ί ο  τ ά ξ η ς  σ τ ο ν  α ν θ ρ ώ π ι ν ο   ν ο υ», δηλαδή η πιο πρωτόγονη εκδήλωση των αυθόρμητων δυναμικών της ασυνείδητης ψυχής. Στα βαθύτερα επίπεδα της αντικειμενικής ψυχής υπάρχει πιθανόν μια  μ η  α ι τ ι α τ ή  τ ά ξ η  μ ε  μ α θ η μ α τ ι κ ή  δ ο μ ή, που ισχύει εξ ίσου και για την ψυχή και για την ύλη. Εκεί, στα δικτυωτά μοντέλα του αριθμητικού πεδίου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ψυχή και η ύλη συνεχώς καθρεφτίσουν η μια την άλλη, ενώ στα συγχρονικά γεγονότα αντιλαμβανόμαστε αυτήν την κατοπτρική σχέση μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, και τότε σαν να πρόκειται για ένα ιδιαίτερο συμβάν γεμάτο από νόημα. Τα συγχρονικά γεγονότα, επομένως, χαρακτηρίζονται από το γεγονός της εισβολής στην «κανονική» μας συνειδητή κατάσταση ενός δεύτερου ψυχικού επιπέδου, που συνήθως παραμένει κάτω από το κατώφλι της συνείδησης. Στην κανονική μας συνειδητή κατάσταση, σπάνια συνειδητοποιούμε το γεγονός ότι η ασυνείδητη ψυχή συμβάλλει ουσιαστικά στην αντίληψη από εμάς της πραγματικότητας, και ότι ποτέ δεν αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα καθεαυτή. Εξ άλλου, δείχνουμε εμπιστοσύνη  στις δικές μας ιδέες για την πραγματικότητα. Εάν θέλω να πιάσω ένα κουτί σπίρτα, θα απλώσω το χέρι μου εκεί όπου «είναι» το κουτί, το σπίρτο θα ανάψη, όπως περιμένω, μόλις το τρίψω, και ούτω καθεξής. Έτσι δεν συνειδητοποιούμε σχεδόν ότι ακόμη και σε αυτή την κανονική κατάσταση σχέσης με τον εξωτερικό κόσμο, κινούμαστε σε ένα πεδίο από εικόνες που παρεκκλίνει σημαντικά από την «πραγματικότητα» όπως αποδεικνύεται από την Φυσική. Ότι ο χωρο-χρόνος και η αιτιότητα είναι τρόποι αντίληψης του περιβάλλοντός μας, εξαρτώμενοι από την δομή της συνείδησής μας, και ίσως δεν υπάρχουν κἄν αντικειμενικά, δεν το συνειδητοποιούμε ποτέ. Αυτοί οι τρόπου χτίζουν μέσα μας ένα είδος πραγματικότητας βασισμένης στην κοινή λογική, που μας δίνει την δυνατότητα να επικοινωνούμε μεταξύ μας με ικανοποιητικό τρόπο. Όταν συμβαίνουν συγχρονικά φαινόμενα, αυτή η κανονική ψυχική κατάσταση διακόπτεται από μια άλλη νοητική τάξη, κατά την οποία συμβαίνουν ένα ή περισσότερα εξωτερικά γεγονότα, που βιώνονται σαν να έχουν ένα νόημα παράλληλο με την υποκειμενική κατάσταση. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμά μας με τον ασθενή που είχε φόβο για τις εξωτερικές σκάλες, αυτό θα σήμαινε ότι ο ασθενής αντιλαμβάνεται και ξέρει, ή φοβάται τον κίνδυνο της εξωτερικής σκάλας σαν μια εσωτερική εικόνα, αν και το γεγονός που αντιστοιχεί στην εσωτερική εικόνα δεν έχει ακόμη συμβή. Μια αιτιατή σχέση δεν είναι κατανοητή, επειδή ένα γεγονός που δεν έχει ακόμη συμβή δεν μπορεί να προκαλή αποτελέσματα. Εντούτοις, δεν μπορεί κανείς εύκολα να αρνηθή μια νοηματική σύνδεση ανάμεσα στις εικόνες που προκαλούν φόβο και στο εξωτερικό γεγονός. Πρέπει να κατανοήσουμε την «ταυτοχρονία» με πολύ ευρεία έννοια σε αυτό το παράδειγμα, επειδή υπάρχει χρονική απόσταση ανάμεσα στην αρχή της φοβίας και το αντίστοιχο γεγονός. Για αυτόν τον λόγο ο Jung ονόμασε αυτού του είδους τα φαινόμενα  σ υ γ χ ρ ο ν ι κ ά  και όχι  σ ύ γ χ ρ ο ν α, επειδή η σύμπτωση δεν συμβαίνει την ίδια χρονική στιγμή. Όσο το ατύχημα στην σκάλα δεν είχε ακόμη συμβή, η φοβία του αρρώστου παρουσιαζόταν σαν μια χωρίς νόημα έλλειψη προσαρμογής, και φαινόταν να είναι μια προβολή· το αναντίρρητο, όμως, γεγονός του θανάτου του σε μια εξωτερική σκάλα, έδειξε ότι η φοβία ήταν μια περίπτωση τηλεπάθειας, ή εναλλακτικά, ένα συγχρονικό γεγονός.

Και το αντίστροφο, όμως, αυτής της περίπτωσης μπορεί να παρουσιαστή στην πράξη: το ότι δηλαδή ένα γεγονός που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να χαρακτηρισθή σαν συγχρονικό φαινόμενο ερμηνεύεται λάθος, και έτσι γίνεται προβολή. Ένας άνδρας που ήταν στα πρόθυρα ψυχωτικής κρίσης, για την ακρίβεια μιας Μεσσιανικής μανίας, επιτέθηκε στην γυναίκα του, η οποία κάλεσε τον γιατρό και την αστυνομία. Μόλις μπήκαν στο σπίτι για να μεταφέρουν τον άτυχο άνδρα παρά την θέλησή του σε μια κλινική, η λάμπα του διαδρόμου έσπασε με θόρυβο, έτσι που ξαφνικά όλοι βυθίστηκαν στο σκοτάδι. Ο άρρωστος είδε καθαρά σε αυτό που είχε συμβή ένα υπερφυσικό σημάδι: ακριβώς όπως ο ήλιος σκοτείνιασε όταν ο Χριστός ήταν στον Σταυρό, αυτό το γεγονός ήταν γι’ αυτόν μια επιβεβαίωση ότι ήταν ένας σωτήρας που άδικα τον συνελάμβαναν. Εμείς, από την άλλη μεριά, θα λέγαμε ότι είχε προβάλει την αυταπάτη του σε αυτό το γεγονός. Έτσι το συγχρονικό φαινόμενο, που καθεαυτό έχει νόημα, καλύφθηκε από μια προβολή. Για ένα πρόσωπο με κανονική συνείδηση, το «νόημα» του συμβάντος θα ήταν εντελώς διαφορετικό. Μια λάμπα, αντίθετα με τον ήλιο, δεν είναι κοσμική αρχή, αλλά μια εφεύρεση του ανθρώπου· συνήθως συμβολίζει την εγωική συνείδηση στα όνειρα και τις φαντασίες. Το νόημα του ασυνήθιστου αυτού γεγονότος θα εκφραζόταν τότε με πιο πιθανό τρόπο ως εξής: την στιγμή της έντονης ταραχής που προκλήθηκε από την επικείμενη σύλληψή του, η εγωική συνείδηση του αρρώστου θρυμματίστηκε, και ήρθε μια «πνευματική συσκότιση». Ο άρρωστος όμως δεν μπόρεσε να συλλάβη αυτό το μήνυμα.

Όταν ένα συγχρονικό γεγονός συμβαίνει και  κ α ν έ ν α ς  παρατηρητής δεν συλλάβη το νόημά του, ο Jung μιλάει για  σ ύ γ χ ρ ο ν α (και όχι  σ υ γ χ ρ ο ν ι κ ά) γεγονότα· στην περίπτωσή μας, τέτοια γεγονότα θα ήταν το σβήσιμο του φωτός της εγωικής συνείδησης του ασθενούς και της λάμπας στον διάδρομο. Κανένας δεν είδε το «μήνυμα» εκείνη την στιγμή· όταν η γυναίκα του αρρώστου μου ανέφερε το συμβάν, το αναγνώρισα. Το αναφέρω αυτό επειδή είναι ένα παράδειγμα μιας κατάστασης που έχω παρατηρήσει συχνά στην ψυχολογική μου εμπειρία· την στιγμή της ψυχωτικής κρίσης, οι περισσότεροι ασθενείς βρίσκονται σε μια πολύ εξημμένη συγκινησιακή κατάσταση, και ένα αρχέτυπο στο ασυνείδητο, ή, στην πραγματικότητα, ολόκληρο το συλλογικό ασυνείδητο, ενεργοποιείται βίαια. Έτσι, συγχρονιστικά φαινόμενα συμβαίνουν με φανερή συχνότητα σε τέτοιες στιγμές (αν και συμβαίνουν επίσης σε κανονικούς ανθρώπους όταν ενεργοποιείται ένα αρχέτυπο). Και σε τέτοιες περιπτώσεις ο ασθενής μόνιμα κάνει μια λανθασμένη ερμηνεία των συγχρονιστικών φαινομένων, με τρόπο που προορίζεται να επιβεβαιώση τις νοσηρές του φαντασίες μάλλον, παρά να τις διορθώση. Ένας από τους παλαιούς Εκκλησιαστικού Πατέρες θα έλεγε σε μια τέτοια περίπτωση ότι ένας δαίμονας ή δαίμονες έκανα ένα απατηλό θαύμα, με σκοπό να εξαπατήσουν τους ανθρώπους με μια ψεύτικη φαντασμαγορία. Έχουμε δει ότι οι πρώτοι Χριστιανοί Πατέρες της Εκκλησίας ασχολήθηκαν  πολύ με το πρόβλημα του γιατί οι δαίμονες, επίσης, μπορούν να κάνουν θαύματα, και προφανώς να λένε την αλήθεια. Πραγματικά, στους εξορκισμούς του δέκατου έκτου και του δέκατου εβδόμου αιώνα, αυτά που έλεγε ο διάβολος με το στόμα του κατεχόμενου καταγράφονταν προσεκτικά, γιατί νομιζόταν πως συχνά ο δαίμονας λέει την αλήθεια. Κατά πολύ τραγικό τρόπο, μερικές φορές καταδικάζονταν σε θάνατο άνθρωποι που είχαν κατηγορηθή για μαγεία από έναν διάβολο, που μιλούσε μέσω ενός προσώπου σε κατάσταση κατοχής.

Εάν θέλουμε να συλλάβουμε τις διαφορές ανάμεσα στην προβολή και τα συγχρονικά γεγονότα με περισσότερη ακρίβεια, θα πρέπει να κοιτάξουμε από πιο κοντά ένα σημείο, που μέχρι στιγμής το αναφέραμε μόνο παρεμπιπτόντως, δηλαδή την ροή της ψυχικής ενέργειας. Ο Jung παρατήρησε ότι η προαναφερθείσα διαταραχή της προσαρμογής, που δικαιώνει τον χαρακτηρισμό της προβολής για τις υποκειμενικές μας εικόνες για τα αντικείμενα, παρατηρείται μόνο όταν  η  ψ υ χ ι κ ή  ε ν έ ρ γ ε ι α  α ρ χ ί ζ ε ι  ν α  υ π ο χ ω ρ ή, η ενέργεια που προηγουμένως έρεε προς το αντικείμενο και ενεργοποιούσε την ψυχική ιδέα που είχαμε δημιουργήσει γι’ αυτό. Η ενέργεια ρέει πίσω προς το υποκείμενο, είτε επειδή αποκρούεται από το αντικείμενο (αγάπη χωρίς ανταπόκριση, ή ένας εχθρός που δεν μας κάνει την χάρη να προσφέρη μια ευκαιρία για μάχη) είτε επειδή επιστρέφει αυθόρμητα, χωρίς κάποια αιτία που να μπορούμε να την ανακαλύψουμε. Η εσωτερική αυτορρύθμιση της ψυχής μερικές φορές το προκαλεί αυτό για να «φορτίση» ένα άλλο αντικείμενο, ή για να εντείνει το εσωτερικό δυναμικό στοιχείο. Στα συγχρονικά γεγονότα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Σε αυτήν την περίπτωση, ένα αρχέτυπο κρυσταλλώνεται «εκρηκτικά» στο ασυνείδητο, πράγμα που συμβαίνει, όπως λέει ο Jung, όταν η συνείδηση δεν βλέπει άλλη διέξοδο από μια κατάσταση της ζωής, ή, όταν δεν βλέπει καμμία λύση σε ένα πρόβλημα. Στην προβολή, επομένως, η αδιατάρακτη εσωτερική ροή της ενέργειας από το εγώ προς το Ταυτό, δηλαδή η αντανάκλαση (re-flexio) μπλοκάρεται, ενώ στο συγχρονικό γεγονός η ροή της ενέργειας από το Ταυτό προς το εγώ και την επιφανειακή συνείδηση παρεμποδίζεται, δηλαδή η «υλοποίηση» μπλοκάρεται. Στην περίπτωση της προβολής, η ψυχική ενέργεια υποχωρεί στο ασυνείδητο του υποκειμένου· στα συγχρονικά φαινόμενα, ρέει από το ασυνείδητο προς το εγώ, για να το οδηγήση προς μια δημιουργική ανακάλυψη. Γι’ αυτό ο Jung ονόμασε τα συγχρονικά γεγονότα   π ρ ά ξ ε ι ς  δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς στον χρόνο· διότι δείχνουν ότι το υποκείμενο που τα βιώνει θα πρέπει να συνειδητοποιήση κάτι που έχει κρυσταλλωθή στο ασυνείδητο, είτε αυτό είναι μια καινούργια ιδέα, είτε μια θεραπευτική ενόραση.

Στον διαλογισμό του βουδισμού Zen, ο δάσκαλος προσπαθεί να διδάξη τον μαθητή του πώς μπορεί να διατηρήση για πάντα τον εσωτερικό καθρέφτη καθαρό. Στον βαθμό που ζη σε τέλεια συμφωνία με τον ρυθμό της ψυχικής ενέργειας και με τον ρυθμιστή της το Ταυτό, δεν έχει πια προβολές· κοιτάζει την πραγματικότητα χωρίς ψευδαίσθηση, και σχεδόν συνεχώς διαβάζει το νόημα όλων τον συγχρονικών γεγονότων που συμβαίνουν γύρω του. Ζη μέσα στο δημιουργικό ρεύμα ή ποταμό του Ταυτού, και έχει γίνει, μάλιστα, ο ίδιος ένα μέρος αυτού του ποταμού.

Εάν παραμείνη, ας πούμε, για πάντα σε επαφή με τα διαδοχικά ρεύματα της ενέργειας που ρυθμίζονται από το Ταυτό, δεν δοκιμάζει πια δυσκολίες προσαρμογής, δεν προβάλλει πλέον, με την αυστηρή έννοια της λέξης, αλλά παραμένει στο κέντρο της τετραπλής κατοπτρικής σχέσης. Προφανώς, μόνο ένα άτομο που έχει επιτύχει συγκέντρωση μετά από ανώτερο στοχασμό μπορεί να το κατορθώση αυτό. Εμείς οι μέσοι άνθρωποι, αντίθετα, δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε την αναγκαιότητα, για το υπόλοιπο της ζωής μας, να αναγνωρίζουμε πάλι και πάλι τις προβολές σαν αυτό που είναι στην πραγματικότητα, ή τουλάχιστον σαν λανθασμένες κρίσεις. Μου φαίνεται, επομένως, εξαιρετικά σημαντικό να έχουμε συνεχώς κατά νου, αν μη τι άλλο, την πιθανότητα της προβολής. Αυτό θα οδηγούσε σε πολύ μεγαλύτερη μετριοπάθεια από μέρους της εγωικής μας συνείδησης, και σε μια προθυμία να υποβάλλουμε προσεκτικά σε δοκιμασία τις απόψεις και τα συναισθήματά μας, και να μην σπαταλάμε την ψυχική μας ενέργεια κυνηγώντας απατηλούς στόχους. –

                            ΤΕΛΟΣ

                            Αμέθυστος