Η ΘΕΟΤΗΣ
RAIMON PANIKKAR
Πλησιάζοντας την θεότητα
Συνέχεια από Τετάρτη 24 Ιανουαρίου 2018
Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΟΣ
Η ιστορική έρευνα συνιστά μόνον ένα μέρος του προβλήματος που σχετίζεται με την θεότητα. Να καθορίσουμε πόσα πρόσωπα έχουν φτάσει σε αυτή την ιδέα είναι λιγότερο σημαντικό από τον προσδιορισμό της δομής της ίδιας της ιδέας. Αυτή η ιδέα όμως, δεν είναι καθόλου ένα αντικειμενικό δεδομένο. Πρόκειται μάλλον, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, για μια λειτουργία του ανθρωπίνου ενδιαφέροντος. Έχουμε, και σε αυτή την περίπτωση, ένα παράδειγμα που δείχνει πως κάθε ανθρώπινη πρωτοβουλία, κυριαρχείται και επηρεάζεται από τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων και τους κυρίαρχους μύθους. Διότι από την στιγμή που η θεότης δεν διαθέτει μια αναφορά έξω από την ανθρώπινη συνείδηση, η δομή της εξαρτάται από τις γνώμες του ατόμου γύρω από αυτή, και από εκείνες κάθε ανθρώπινης συνειδήσεως για την οποία αυτή η έννοια έχει κάποια σημασία. Με άλλα λόγια, εκείνο που η θεότης είναι, δεν ξεχωρίζει από εκείνο που οι άνθρωποι πιστεύουν πως είναι.[ Προτεσταντική θεολογία. Ο Χριστός είναι αυτό πού πίστευαν οι μαθητές του γι' αυτόν]
Πρέπει λοιπόν να ψάξουμε και να κατανοήσουμε τις ιδέες και τις εμπειρίες που η ανθρωπότης απέκτησε πάνω στο θέμα.[ Εννοεί τίς γνώμες, τά ένδοξα. Μόνον η ανθρωπότης είναι ιδέα. Μάλιστα ο Αριστοτέλης μάς προειδοποίησε. Ο άνθρωπος καί ένας άνθρωπος είναι τό ίδιο.] Γι’ αυτόν τον σκοπό είναι αναγκαίο κατ’ αρχάς να γνωρίσουμε το πλαίσιο στο οποίο το πρόβλημα ετέθη. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να διακρίνουμε ανάμεσα στις διαφορετικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να διευκρινισθεί το θέμα και τους ορίζοντες στο εσωτερικό των οποίων τοποθετείται το πρόβλημα της θεότητος. Οι πρωταρχικές μέθοδοι είναι η θεολογική, η ανθρωπολογική και η φιλοσοφική. Είναι αλληλοσυνδεόμενες και η διάκρισή τους με οριστικό αποτέλεσμα είναι μόνον θέμα τονισμού. Οι ορίζοντες του προβλήματος συνίστανται όμως, στα και με τα σχέδια που κάνουμε πάνω σε αυτό που ερευνούμε όταν θέτουμε τις ερωτήσεις μας γύρω από την θεότητα και την καταγωγή της. Αυτοί οι ορίζοντες λειτουργούν και βρίσκονται στην υπηρεσία του κόσμου μας και των μύθων που καθοδηγούν την ύπαρξή μας. Θα προσπαθήσουμε να ξεχωρίσουμε τρεις από αυτούς τους ορίζοντες. Οι οποίοι συνδυαζόμενοι με τις τρεις μεθόδους που προαναφέραμε, συστήνουν εννέα διαφορετικούς τύπους εννοιολογήσεως της θεότητος. Για να μην μακρηγορούμε όμως θα περιγράψουμε μόνον τους τρεις βασικούς ορίζοντες, οι οποίοι προκαθορίζουν ολοκληρωτικώς το πρόβλημα της θεότητος.[ Χαιντεγγεριανά. Διότι μετάλλαξε τόν ορισμό σέ ορίζοντα, σέ πλαίσιο εννοιολογικό]
ΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ
Για να κατανοήσουμε επαρκώς για ποιον τύπο θεότητος ομιλούμε, είναι ουσιώδες να στοχαστούμε κατ’ αρχάς στον ορίζοντα του προβλήματος. Η θεότης θα γίνει κατανοητή σαν απόλυτη συνείδηση; Σαν υπέρτατο Είναι; Σαν τέλειο ον, ιδανικό; Ή σαν τον δημιουργό του κόσμο; Εν συντομία, που τοποθετούμε την θεότητα; Που είναι ο τόπος της; Οι ορίζοντες εξαρτώνται φυσικά από την κουλτούρα της εποχής (το γνωστό πνεύμα της εποχής που διαθέτει τόσους και τόσους μνηστήρες) και από τον τόπο (τα δύο a’ priori του Kant, ο χώρος και ο χρόνος, σαν δύο αρχές της διανοητικής γνώσεως). Όμως εάν ειδωθεί από την μεριά της δομής, η λειτουργία της θεότητος φαίνεται να συνιστά πάντοτε ένα καθοριστικό σημείο αναφοράς. Μπορούμε ελεύθερα να τοποθετήσουμε αυτό το σημείο αναφοράς στο εξωτερικό του σύμπαντος ή στο κέντρο του, στα βάθη του ανθρώπου ή απλώς σε κανένα σημείο. Η κοσμολογία, η ανθρωπολογία και η οντολογία αντιπροσωπεύουν τους τρεις κυρίαρχους ορίζοντες.
Ο άνθρωπος, στους αρχαίους χρόνους, ζούσε απέναντι από τον κόσμο. Το κυρίαρχο ενδιαφέρον του ήταν το σύμπαν σαν ανθρώπινο περιβάλλον.[ Αρα μέσα στόν κόσμο, όχι απέναντι] Το βλέμμα του ανθρώπου ήταν στραμμένο προς τα πράγματα του ουρανού και της γης. Ο ορίζοντας της θεότητος είναι ακριβώς το σύμπαν, κατανοημένο όμως σαν ένας τόπος «μετακοσμολογικός», διαφορετικός από κάθε άλλο τόπο.
Η θεότης τοποθετείται σε αυτή την περίπτωση σε σχέση με τον κόσμο. Φυσικά μπορεί να κατανοηθεί και σαν ΕΝΥΠΑΡΧΟΥΣΑ (immanenz) σε σχέση με τον κόσμο, ή επίσης, πιο συχνά, σαν υπερβατική. Είναι όμως πάντοτε η θεότης του κόσμου και αυτός ο τελευταίος είναι ο κόσμος της θεότητος. Το έργο και το χρέος των παραδοσιακών κοσμολογιών υπήρξε ο καθορισμός του τύπου λειτουργίας ή των λειτουργιών που καλύπτει η θεότης και τι τύπο σχέσεως διαθέτει με τον κόσμο. Σε κάθε περίπτωση η θεότης είναι ένα είδος πόλου του κόσμου, ένα πρώτο κινητό που τον θέτει σε κίνηση, τον διατηρεί, τον κατευθύνει και πολύ συχνά τον δημιουργεί.
Η ίδια η έννοια της θεότητος μπορεί να εκφραστεί και μέσω μιας χρονικής μεταφοράς. Η θεότης, σε αυτή την περίπτωση, εμφανίζεται σαν το ξεκίνημα, που προηγείται ακόμη και του big bang, ή επίσης σαν το τέλος της αναπτύξεως του Φυσικού Σύμπαντος, σαν το σημείο ωμέγα, στην αρχή και στο τέλος του σύμπαντος.
Το πιο κοινό όνομα μιας θεότητος αυτού του είδους είναι «ΘΕΟΣ», είτε είναι Varuna, «ο υπέρτατος κύριος που κυβερνά τις σφαίρες» (Rgreda 1.25.20) ή Yahweh που δημιούργησε τόν Ουρανό και την Γη (Ιωαν. 1,1). Αυτός ο θεός είναι «εκείνος από τον οποίο όλα τα όντα έχουν γεννηθεί, για τον οποίο, αφού γεννήθηκαν, ζουν και στον οποίο επιστρέφουν (Taittiriya Upanisad 3.1). Αυτός ο θεός είναι ο παντοκράτωρ πολλών παραδόσεων, ανατολικών και δυτικών. Ακόμη και ο dues otiosus (ίσως ο τεμπέλης) ανήκει σε αυτή την ομάδα. Επομένως η θεότης, σε αυτή την περίπτωση, είναι μια κατηγορία μετακοσμολογική, στην οποία το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι το άπειρο. Ο κόσμος που εμπίπτει στην εμπειρία μας είναι συμπτωματικός και όλα τα πράγματα είναι περαστικά και πεπερασμένα. Μόνον η θεότης είναι άπειρη.
Ο ΜΕΤΑ-ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ
Σε κάποιο σημείο της Ιστορίας του, το κυρίαρχο ενδιαφέρον του ανθρώπου έπαψε να είναι η Φύση και ο μυστηριώδης εξωτερικός κόσμος, που βρισκόταν πάνω από τον άνθρωπο, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος. Το βλέμμα του εστράφη προς τα εσώτατα βάθη του ανθρωπίνου πνεύματος: τα συναισθήματα, τήν νόηση. Ο τόπος της θεότητος έγινε σε αυτή την περίπτωση ο ανθρώπινος κόσμος, ένας κόσμος που δεν έγινε απλά και μόνον πιο ανοικτός και πλατύς, αλλά που πρέπει να είναι και πιο βαθύς. Πρόκειται για έναν μετα-ανθρωπολογικό τόπο.
Εδώ η θεότης οράται σαν ένα σύμβολο της τελειότητος του ανθρωπίνου όντος. Η έννοια της θεότητος δεν τίθεται τόσο σαν φρούτο του στοχασμού πάνω στον κόσμο ή σαν εμπειρία του φωτεινού του χαρακτήρος, όσο σαν συνέπεια μιας ανθρωπολογικής συνειδητοποιήσεως του εαυτού. Η θεότης είναι η πληρότης της ανθρώπινης καρδιάς, η αληθινή μοίρα του ανθρώπου, ο οδηγός των λαών, ο αγαπημένος των μυστικών, ο κύριος της Ιστορίας, η πλήρης πραγματοποίηση αυτού που είμαστε. Η θεότης αυτού του τύπου δεν έχει ανάγκη ανθρωπομορφισμού, παρότι μερικές φορές παρουσιάζει μερικά ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά. Η θεότης τότε είναι το atman-brahman, ο άνθρωπος ο ολοκληρωτικώς θεοποιημένος, ο Χριστός, το Purusa, ή επίσης το σύμβολο της δικαιοσύνης, της ειρήνης ή μιας ευτυχισμένης κοινωνίας. Μπορεί να θεωρηθεί ενυπάρχουσα ξανά ή υπερβατική, μπορεί να ταυτιστεί με τον άνθρωπο ή να ξεχωρίσει από αυτόν, αλλά σε κάθε περίπτωση οι λειτουργίες της σχετίζονται με το ανθρώπινο ον. Πρόκειται για μια θεότητα που ζει, που αγαπά και που απειλεί, που εμπνέει, που προβλέπει, που τιμωρεί και επιβραβεύει και συγχωρεί. Σε αυτή ολοκληρώνεται κάθε προσκύνημα, κάθε επιθυμία χάνεται, κάθε σκέψη σταματά και κάθε αμαρτία σβήνει. Είναι μια κατηγορία μετα-ανθρωπολογική.
Σε αυτό το σημείο τοποθετούνται οι ερωτήσεις γύρω από την θεϊκή προσωπικότητα και γίνονται οι ψυχολογικές αναλύσεις στην πίστη των ανθρώπων στην θεότητα. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του ορίζοντος, είναι η ιδιότης της ελευθερίας. Διότι ελεύθερη είναι η ίδια η θεότης, όπως ακριβώς καταλήγει ελεύθερος ο άνθρωπος από τα δικά του τραγικά όρια. Σε αυτόν τον ορίζοντα βρίσκονται και δρουν οι μοντέρνες θεολογίες της απελευθερώσεως και η έννοια του θεού που ενεργεί στην Ιστορία. [ Η Ελληνική σοφία καί Αγιότης είναι Μελέτη Θανάτου]
(Συνεχίζεται)
Αμεθυστός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου